تسيير الموارد البشرية في المؤسسات العمومية

(1)

ﻲﻤﻠﻌﻟا ﺚﺤﺒﻟا و ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ةرازو ﺲﯾدﺎﺑ ﻦﺑا ﺪﯿﻤﺤﻟا ﺪﺒﻋ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻢــــــﻧﺎﻐﺘﺴﻣ ﺮﯿﯿﺴﺘﻟا مﻮﻠﻌﻟا و ﺔﯾرﺎﺠﺘﻟا و ﺔﯾدﺎﺼﺘﻗﻹا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛ

تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا دﺎﺼﺘﻗا و ةرادا ﺮﺘﺳﺎﻣ ةدﺎﮭﺷ ﻞﯿﻨﻟ جﺮﺨﺗ ةﺮﻛﺬﻣ

ناﻮﻨﻌﺑ

:ذﺎﺘﺳﻷا فاﺮﺷإ ﺖﺤﺗ

:ﺔﺒﻟﺎﻄﻟا داﺪﻋإ ﻦﻣ

ةﺮﯿﺧ لﻮﻠﺧ -ع ﻲﻓﺮﺸﻣ : ﻒﺳﻮﯾ ﻲﻨﺷ ﻦﺑ ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﻨﺴﻟا : 2015 -2016

(2)

(3)

ﻰﻠﻋ مﻼﺴﻟا و ةﻼﺼﻟاو ، دازو هؤﺎﻤﺳا ﺖﺳﺪﻘﺗ و، ﺔﻤﻌﻧ ﺖﻠﺣ يﺬﻟا ﷲ ﺪﻤﺤﻟا ﻰﻠﻋ و ، اﺮﯿﺜﻛ ﺎﻤﯿﻠﺴﺗ ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺪﻤﺤﻣ ﺎﻨﺒﯿﺒﺣ و ﻦﯿﻠﺳﺮﻤﻟا و ءﺎﯿﺒﻧﻷا ﻢﺗﺎﺧ ةﺮﻛﺬﻤﻟا هﺬھ زﺎﺠﻧا ﻢﺗ ﷲا ﻖﯿﻓﻮﺗ ﻦﺴﺤﺒﻓ ﻢﻠﺳ و ﮫﯿﻠﯿﻋ ﮫﻠﻠﻟا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳر لﺎﻗ اﺮﯿﺜﻛ ا " : ﻢﻟ ﻦﻣ اﻮﻌﻄﺘﺴﺗ ﻢﻟ نإ هﻮﺌﻓﺎﻜﻓ ﺎﻓوﺮﻌﻣ ﻢﻜﯿﻟإ ىﺪﺳأ ﻦﻣ و ﷲا ﺮﻜــــﺸﯾ ﻻ سﺎــﻨﻟا ﺮﻜﺸﯾ ﺮﯾﺪﻘﺘﻟا و ﺮﻜﺸﻟا صﺎﺨﺑ مﺪﻘﺘﻧ نا ﻻإ ﻰﻌﺴﯾ ﻻ ﻞﯿﻤﺠﻟﺎﺑ ﺎﻓاﺮﺘﻋا و ﺚﯾﺪﺤﻟا اﺬﮭﺑ ﻼﻤﻋ ﻞﺿﺎﻔﻟا ذﺎﺘﺳﻷا ﺮﻛﺬﻟﺎﺑ ﺺﺨﻧ و ةﺮﻛﺬﻤﻟا هﺬھ زﺎﺠ " ﻲﻨﺷ ﻦﺑ ﺎﻨﺘﺳارد ﻲﻓ ﻢﯿﻠﺴﻟا ﺞﮭﻨﻟا عﺎﺒﺗﻹ ﮫﺗﺎﮭﯿﺟﻮﺗ و ﮫﺤﺋﺎﺼﻨﻟﺎﺑ ﺎﻨﯿﻠﻋ ﻞﺨﺒﯾ ﻢﻟ يﺬﻟا ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ زﺎﺠﻧإ ﻲﻓ ﺎﻨﻟ ﺎﻧﻮﻋ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﯾﺬﻟا ﻰﺴﻨﻧ نأ نود ﺔﯿﺿار ﺔﻨﯿﻨﻗﻮﺑ ةﺪﯿﺴﻟا ﺮﻜﺸﻧ و

ﻢﯿﺣﺮﻟا نﺎﻤﺣﺮﻟا ﷲا ﻢﺴﺑ

ﻰﻠﻋ مﻼﺴﻟا و ةﻼﺼﻟاو ، دازو هؤﺎﻤﺳا ﺖﺳﺪﻘﺗ و، ﺔﻤﻌﻧ ﺖﻠﺣ يﺬﻟا ﷲ ﺪﻤﺤﻟا ﻰﻠﻋ و ، اﺮﯿﺜﻛ ﺎﻤﯿﻠﺴﺗ ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺪﻤﺤﻣ ﺎﻨﺒﯿﺒﺣ و ﻦﯿﻠﺳﺮﻤﻟا و ءﺎﯿﺒﻧﻷا ﻢﺗﺎﺧ ﻦﯾﺪﻟا مﻮﯾ ﻰﻟ هﻻاو ﻦﻣ و ﮫﺒﺤﺻ و ﮫﻟآ ... ةﺮﻛﺬﻤﻟا هﺬھ زﺎﺠﻧا ﻢﺗ ﷲا ﻖﯿﻓﻮﺗ ﻦﺴﺤﺒﻓ ﺪﻤﺣ ﷲا ﺪﻤﺤﻓ ، ﺔﻌﺿاﻮﺘﻤﻟا ﻢﻠﺳ و ﮫﯿﻠﯿﻋ ﮫﻠﻠﻟا ﻰﻠﺻ ﷲا لﻮﺳر لﺎﻗ اﺮﯿﺜﻛ ا اﻮﻌﻄﺘﺴﺗ ﻢﻟ نإ هﻮﺌﻓﺎﻜﻓ ﺎﻓوﺮﻌﻣ ﻢﻜﯿﻟإ ىﺪﺳأ ﻦﻣ و ﷲا ﺮﻜــــﺸﯾ ﻻ سﺎــﻨﻟا ﺮﻜﺸﯾ ﷲا لﻮﺳر قﺪﺻ ﺮﯾﺪﻘﺘﻟا و ﺮﻜﺸﻟا صﺎﺨﺑ مﺪﻘﺘﻧ نا ﻻإ ﻰﻌﺴﯾ ﻻ ﻞﯿﻤﺠﻟﺎﺑ ﺎﻓاﺮﺘﻋا و ﺚﯾﺪﺤﻟا اﺬﮭﺑ ﻼﻤﻋ ﻧإ ﻰﻠﻋ ﺎﻨﻧﺎﻋأ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ ﻞﺿﺎﻔﻟا ذﺎﺘﺳﻷا ﺮﻛﺬﻟﺎﺑ ﺺﺨﻧ و ةﺮﻛﺬﻤﻟا هﺬھ زﺎﺠ ﺎﻨﺘﺳارد ﻲﻓ ﻢﯿﻠﺴﻟا ﺞﮭﻨﻟا عﺎﺒﺗﻹ ﮫﺗﺎﮭﯿﺟﻮﺗ و ﮫﺤﺋﺎﺼﻨﻟﺎﺑ ﺎﻨﯿﻠﻋ ﻞﺨﺒﯾ ﻢﻟ يﺬﻟا ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ زﺎﺠﻧإ ﻲﻓ ﺎﻨﻟ ﺎﻧﻮﻋ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﯾﺬﻟا ﻰﺴﻨﻧ نأ نود ﺔﯿﺿار ﺔﻨﯿﻨﻗﻮﺑ ةﺪﯿﺴﻟا ﺮﻜﺸﻧ و ﻌﺑ وا ﺐﯾﺮﻗ ﻦﻣ ﺎﻧﺪﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ و ﻊﺿاﻮﺘﻤﻟا ﺪﯿ . ﻰﻠﻋ مﻼﺴﻟا و ةﻼﺼﻟاو ، دازو هؤﺎﻤﺳا ﺖﺳﺪﻘﺗ و، ﺔﻤﻌﻧ ﺖﻠﺣ يﺬﻟا ﷲ ﺪﻤﺤﻟا ﻰﻠﻋ و ، اﺮﯿﺜﻛ ﺎﻤﯿﻠﺴﺗ ﻢﻠﺳو ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﺪﻤﺤﻣ ﺎﻨﺒﯿﺒﺣ و ﻦﯿﻠﺳﺮﻤﻟا و ءﺎﯿﺒﻧﻷا ﻢﺗﺎﺧ ﻦﯾﺪﻟا مﻮﯾ ﻰﻟ هﻻاو ﻦﻣ و ﮫﺒﺤﺻ و ﮫﻟآ ﺪﻤﺣ ﷲا ﺪﻤﺤﻓ ، ﺔﻌﺿاﻮﺘﻤﻟا اﻮﻌﻄﺘﺴﺗ ﻢﻟ نإ هﻮﺌﻓﺎﻜﻓ ﺎﻓوﺮﻌﻣ ﻢﻜﯿﻟإ ىﺪﺳأ ﻦﻣ و ﷲا ﺮﻜــــﺸﯾ ﻻ سﺎــﻨﻟا ﺮﻜﺸﯾ ﮫﻟ اﻮﻋدﺄﻓ " ﷲا لﻮﺳر قﺪﺻ ﺮﯾﺪﻘﺘﻟا و ﺮﻜﺸﻟا صﺎﺨﺑ مﺪﻘﺘﻧ نا ﻻإ ﻰﻌﺴﯾ ﻻ ﻞﯿﻤﺠﻟﺎﺑ ﺎﻓاﺮﺘﻋا و ﺚﯾﺪﺤﻟا اﺬﮭﺑ ﻼﻤﻋ ﻧإ ﻰﻠﻋ ﺎﻨﻧﺎﻋأ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ ﻒﺳﻮﯾ " ﺎﻨﺘﺳارد ﻲﻓ ﻢﯿﻠﺴﻟا ﺞﮭﻨﻟا عﺎﺒﺗﻹ ﮫﺗﺎﮭﯿﺟﻮﺗ و ﮫﺤﺋﺎﺼﻨﻟﺎﺑ ﺎﻨﯿﻠﻋ ﻞﺨﺒﯾ ﻢﻟ يﺬﻟا هﺬھ . ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ زﺎﺠﻧإ ﻲﻓ ﺎﻨﻟ ﺎﻧﻮﻋ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﯾﺬﻟا ﻰﺴﻨﻧ نأ نود ﺔﯿﺿار ﺔﻨﯿﻨﻗﻮﺑ ةﺪﯿﺴﻟا ﺮﻜﺸﻧ و ﻌﺑ وا ﺐﯾﺮﻗ ﻦﻣ ﺎﻧﺪﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ و ﻊﺿاﻮﺘﻤﻟا

(4)

ﻲﺒﻠﻗ ﺎﻤﮭﺑ مﺎھ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﻲﻠﻘﻋ ساﺮﻨﺑ و ﻲﺗﺮﺼﺑ و يﺮﺼﺑ رﻮﻧ ﻰﻟإ . ﺮﯿﺧ ﺖﻧﺎﻜﻓ ةﺎﯿﺤﻟا تﺎﯾﺪﺠﺑأ ﻲﻨﺘﻤﻠﻋ و ﺎﮭﻧﺎﻨﺤﺑ ﻲﺒﻠﻗ ﻸﺘﻣا ﻲﺘﻟا نﺎﻨﺤﻟا عﻮﺒﻨﯾ ﻰﻟإ ﺖﺤﺗ ﺔﻨﺠﻟا نﺎﻤﺣﺮﻟا ﻞﻌﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﮫﺗﺪﻘﻓ يﺬﻟا ﻲﻧﺎﻨﺟ و ﻲﻨﯿﻋ ةﺮﺘﻓ ﻰﻟإ سراﺪﻤﻟا ﷲا لﺎﻃأ ﻲﺑأ ﺾﺑﺎﻨﻟا ةﺮﺳﻷا ﺐﻠﻗ و ﻰﻠﻋﻷا ﻲﻠﺜﻣو ﻲﺗﺰﻋ ةﺮﺨﻔﻣ و ةﻮﺑﻷا ﺰﻣر ﻰﻟإ ﻲﻨﻤﺳﺎﻘﯾ و ﻲﺗاﺮﺧأ ﻲﻓ ﻲﻨﺳاﻮﯾ ﻦﻣ ﻰﻟإ مﺎﯾﻷا لﻼﺧ ﻲﻓ ﻲﺗﺪﺣو ﺲﯿﻧأ نﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ . قﺮﺘﺤﺗ ﺔﻌﻤﺷ ﺖﻧﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﺎھﺮﻜﺷ ﻦﻋ ءﺎﻓﻮﻟا ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﺘﻛرﺎﺸﻤﻟ رﺪﻘﻟا ﻢﮭﺑ ﻲﻨﻌﻤﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﺪﺣا و ﻢﺣر ﻢﮭﺑ ﻲﻨﻌﻤﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﻲﻟإ ﻢﮭﻤﻋدو ﻢﺘﮭﺗ ﺎﻌﯿﺠﺸﺘﺑ ﺎﮭﺗﻮﻄﺧ ﻞﻛ ﻲﻓ ﻲﻌﻣ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﺎﮭﺘﻣﺎﺴﺘﺑاو ﺎﮭﻋﻮﻣﺪﺑ صﻼﺧإ ﷲ ﺪﻤﻟا و ﺔﺠﯾﺪ . ﻲﺒﻠﻗ ﺎﻤﮭﺑ مﺎھ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﻲﻠﻘﻋ ساﺮﻨﺑ و ﻲﺗﺮﺼﺑ و يﺮﺼﺑ رﻮﻧ ﻰﻟإ ﺮﯿﺧ ﺖﻧﺎﻜﻓ ةﺎﯿﺤﻟا تﺎﯾﺪﺠﺑأ ﻲﻨﺘﻤﻠﻋ و ﺎﮭﻧﺎﻨﺤﺑ ﻲﺒﻠﻗ ﻸﺘﻣا ﻲﺘﻟا نﺎﻨﺤﻟا عﻮﺒﻨﯾ ﻰﻟإ ﺖﺤﺗ ﺔﻨﺠﻟا نﺎﻤﺣﺮﻟا ﻞﻌﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﮫﺗﺪﻘﻓ يﺬﻟا ﻲﻧﺎﻨﺟ و ﻲﻨﯿﻋ ةﺮﺘﻓ ﻰﻟإ سراﺪﻤﻟا ةﺮھﺎﻄﻟا ﻲﻣأ حور ﺎﮭﻣﺪﻗأ ﷲا ﺎﮭﻤﺣر . ﷲا لﺎﻃأ ﻲﺑأ ﺾﺑﺎﻨﻟا ةﺮﺳﻷا ﺐﻠﻗ و ﻰﻠﻋﻷا ﻲﻠﺜﻣو ﻲﺗﺰﻋ ةﺮﺨﻔﻣ و ةﻮﺑﻷا ﺰﻣر ﻰﻟإ ﻲﻨﻤﺳﺎﻘﯾ و ﻲﺗاﺮﺧأ ﻲﻓ ﻲﻨﺳاﻮﯾ ﻦﻣ ﻰﻟإ مﺎﯾﻷا لﻼﺧ ﻲﻓ ﻲﺗﺪﺣو ﺲﯿﻧأ نﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﷲا ﮫﻈﻔﺣ ﻲﺟوز ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﻓ يﺪﻨﺳ و ﻲﺳأر جﺎﺗ ﻰﻟإ ﻲﺣاﺮﻓأ . و ﺮﻜﺸﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻞﻛ ﺰﺠﻌﺗ ﻦﻣ ﻰﻟإ قﺮﺘﺤﺗ ﺔﻌﻤﺷ ﺖﻧﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﺎھﺮﻜﺷ ﻦﻋ ءﺎﻓﻮﻟا ﷲا ﺎﮭﻈﻔﺣ ﻲﺑأ ﺔﺟوز ﻲﻘﯾﺮﻃ ءﻲﻀﺘﻟ . ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﺘﻛرﺎﺸﻤﻟ رﺪﻘﻟا ﻢﮭﺑ ﻲﻨﻌﻤﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﺪﺣا و ﻢﺣر ﻢﮭﺑ ﻲﻨﻌﻤﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﻲﻟإ ﻢﮭﻤﻋدو ﻢﺘﮭﺗ ﺎﻌﯿﺠﺸﺘﺑ ﺎﮭﺗﻮﻄﺧ ﻞﻛ ﻲﻓ ﻲﻌﻣ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﺎﮭﺘﻣﺎﺴﺘﺑاو ﺎﮭﻋﻮﻣﺪﺑ ﺧ ﺔﻧﻮﻨﺤﻟا و ءاﺮھﺰﻟا ﺔﻤﻃﺎﻓ ﺔﯿﻟﺎﻐﻟا ﻲﺘﺧأ صﻼﺧإ ﷲ ﺪﻤﻟا و ﺔﺠﯾﺪ ﺪﯿﻌﺳ ، ﺪﯿﻤﺤﻟا ﺪﺒﻋ ءاﺰﻋﻷا ﻲﺗاﻮﺧإ ﻰﻟإ . * ﻲﺒﻠﻗ ﺎﻤﮭﺑ مﺎھ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﻲﻠﻘﻋ ساﺮﻨﺑ و ﻲﺗﺮﺼﺑ و يﺮﺼﺑ رﻮﻧ ﻰﻟإ * ﺮﯿﺧ ﺖﻧﺎﻜﻓ ةﺎﯿﺤﻟا تﺎﯾﺪﺠﺑأ ﻲﻨﺘﻤﻠﻋ و ﺎﮭﻧﺎﻨﺤﺑ ﻲﺒﻠﻗ ﻸﺘﻣا ﻲﺘﻟا نﺎﻨﺤﻟا عﻮﺒﻨﯾ ﻰﻟإ ﺖﺤﺗ ﺔﻨﺠﻟا نﺎﻤﺣﺮﻟا ﻞﻌﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﮫﺗﺪﻘﻓ يﺬﻟا ﻲﻧﺎﻨﺟ و ﻲﻨﯿﻋ ةﺮﺘﻓ ﻰﻟإ سراﺪﻤﻟا ةﺮھﺎﻄﻟا ﻲﻣأ حور ﺎﮭﻣﺪﻗأ * ﷲا لﺎﻃأ ﻲﺑأ ﺾﺑﺎﻨﻟا ةﺮﺳﻷا ﺐﻠﻗ و ﻰﻠﻋﻷا ﻲﻠﺜﻣو ﻲﺗﺰﻋ ةﺮﺨﻔﻣ و ةﻮﺑﻷا ﺰﻣر ﻰﻟإ هﺮﻤﻋ ﻲﻓ . * ﻲﻨﻤﺳﺎﻘﯾ و ﻲﺗاﺮﺧأ ﻲﻓ ﻲﻨﺳاﻮﯾ ﻦﻣ ﻰﻟإ مﺎﯾﻷا لﻼﺧ ﻲﻓ ﻲﺗﺪﺣو ﺲﯿﻧأ نﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﷲا ﮫﻈﻔﺣ ﻲﺟوز ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﻓ يﺪﻨﺳ و ﻲﺳأر جﺎﺗ ﻰﻟإ ﻲﺣاﺮﻓأ * و ﺮﻜﺸﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻞﻛ ﺰﺠﻌﺗ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﷲا ﺎﮭﻈﻔﺣ ﻲﺑأ ﺔﺟوز ﻲﻘﯾﺮﻃ ءﻲﻀﺘﻟ * ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﺘﻛرﺎﺸﻤﻟ رﺪﻘﻟا ﻢﮭﺑ ﻲﻨﻌﻤﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﺪﺣا و ﻢﺣر ﻢﮭﺑ ﻲﻨﻌﻤﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﻲﻟإ ﻢﮭﻤﻋدو ﻢﺘﮭﺗ ﺎﻌﯿﺠﺸﺘﺑ ﺎﮭﺗﻮﻄﺧ ﻞﻛ ﻲﻓ ﻲﻌﻣ اﻮﻧﺎﻛ ﻦﻣ ﻰﻟإ ، ﺎﮭﺘﻣﺎﺴﺘﺑاو ﺎﮭﻋﻮﻣﺪﺑ ﺧ ﺔﻧﻮﻨﺤﻟا و ءاﺮھﺰﻟا ﺔﻤﻃﺎﻓ ﺔﯿﻟﺎﻐﻟا ﻲﺘﺧأ * ﺪﯿﻌﺳ ، ﺪﯿﻤﺤﻟا ﺪﺒﻋ ءاﺰﻋﻷا ﻲﺗاﻮﺧإ ﻰﻟإ

(5)

* ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻣﺪﻘﻣ لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ لﻮﺣ تﺎﯿﻣﻮﻤﻋ ﻞﺼﻔﻠﻟ ﻞﺧﺪﻣ . لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻢﯾﺪﻘﺗ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹ ﻲﺨﯾرﺎﺘﻟا رﻮﻄﺘﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹا ةءﺎﻔﻛ ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﮫﺟاﻮﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹا ﺔﯿھﺎﻣ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ مﻮﮭﻔﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻣ : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﻢﯿﻈﻨﺗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : فاﺪھأ ﮫﺘﯿﻤھأ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺔﯿﻣﻮﻤﻌﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟﺎﺑ ﺎﮭﺗﺎﻗﻼﻋ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻒﺋﺎﻇو ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯿﻨﻔﻟا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا ﺔﯾرادﻹا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا : ﺔﯿﻣﻮﻤﻌﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟﺎﺑ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻣ ﺔﻗﻼﻋ ﻞﺼﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ةرادﻹا ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا ﻞﺼﻔﻟا ﻞﺧﺪﻣ لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﻂﯿﻄﺨﺗ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا مﻮﮭﻔﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا تاﻮﻄﺧ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا رﻮﻄﺘﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻠﻟ ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا مﺎﮭﻣ و فاﺪھأ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا فاﺪھﻷا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : تﺎﺒﻠﻄﺘﻤﻟا و مﺎﮭﻤﻟا

(6)

ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا روﺪﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺎﮭﮭﺟاﻮﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﻦﻣ تﺎﺟﺎﯿﺘﺣﻻا ﺪﯾﺪﺤﺗ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : دراﻮﻤﻟا ﻦﻣ تﺎﺟﺎﯿﺘﺣﻻا ﺪﯾﺪﺤﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ضﺮﻋ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا ﮫﺟاﻮﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ : ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﻊﻗﻮﻣ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﻞﺼﻔﻟا ﻞﺧﺪﻣ : لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺗ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : قﺎﻄﻧ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا تاﺮﺷﺆﻣ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا تﺎﻣﻮﻘﻣ و ﻊﻓاود ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا تﺎﺳﺎﯿﺳ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : بﺎﻄﻘﺘﺳﻹا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻦﯿﯿﻌﺘﻟا و رﺎﯿﺘﺧﻹا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ـــــــــــــــــــﻇﻮﺘﻟا ﻒﯿــــــــــــــ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﮫﺘﯿﻤھأ و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ءادأ ﻢﯿﯿﻘﺗ و ﺐﯾرﺪﺘﻟا لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﮫﺘﯿﻤھأ و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﺐﯾرﺪﺘﻟا مﻮﮭﻔﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﮫﻓاﺪھأو ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ءادأ ﻢﯿﯿﻘﺗ مﻮﮭﻔﻣ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﮫﻓاﺪھأ و ءادﻷا ﻢﯿﯿﻘﺗ قﺮﻃ ﻞﺼﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ﺑ لﻮﺣ ﺔﯿﻧاﺪﯿﻣ ﺔﺳارد ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨ ﻞﺼﻔﻟا ﻞﺧﺪﻣ لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺑ ﻢﯾﺪﻘﺗ

(7)

لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺎﮭﻣﺎﮭﻣ و ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺑ لﻮﺣ ﺔﺤﻤﻟ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺎﮭﻋوﺮﻓ ﻢھأ و ﻚﻨﺒﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻤﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺒﻟ ﻲﻤﯿﻈﻨﺘﻟا ﻞﻜﯿﮭﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : لﻼﻐﺘﺳﻼﻟ ﺔﯾﻮﮭﺠﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻣ ﻢﻧﺎﻐﺘﺴﻣ . لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : لﻼﻐﺘﺳﻺﻟ ﺔﯾﻮﮭﺠﻟا ﺮﯾﺪﻤﻟا لﻮﺣ ﺔﺤﻤﻟ ﺑ ﻢﻧﺎﻐﺘﺴﻤ . ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻦﯿﻔﻇﻮﻤﻟا و لﺎﻤﻌﻠﻟ ﺔﻣﺎﻋ ةءاﺮﻗ . ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : مﺎﺴﻗأ و مﺎﮭﻣ لﻼﻐﺘﺳﻼﻟ ﺔﯾﻮﮭﺠﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻤﻟ ﻲﻤﯿﻈﻨﺗ ﻞﻜﯿھ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : لﻼﻐﺘﺳﻺﻟ ﺔﯾﻮﮭﺠﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻤﻟ ﻦﯿﻣﺪﺨﺘﺴﻤﻟا ﺔﺤﻠﺼﻣ DRE لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻢﺴﻗ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻣ : ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺑ ﻞﺧاد ﻦﯿﻌﺘﻟا و رﺎﯿﺘﺧﻹا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺑ ﻞﺧاد ﻒﯿﻇﻮﺘﻟا و ﺐﯾرﺪﺘﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ * ﺔﻤﺗﺎﺧ ﺔﻣﺎﻋ

(8)



لﺎﻜﺷﻷا ﺔﻤﺋﺎﻗ

:

ﺔﺤﻔﺼﻟا ﻞﻜﺸﻟا 18 01 ﻞﻜﺸﻟا 34 02 ﻞﻜﺸﻟا 39 03 ﻞﻜﺸﻟا 40 04 ﻞﻜﺸﻟا 66 05 ﻞﻜﺸﻟا 76 06 ﻞﻜﺸﻟا 82 07 ﻞﻜﺸﻟا 83 08 ﻞﻜﺸﻟا



ﺔﻤﺋﺎﻗ

لواﺪـــﺠﻟا

:

ﺔﺤﻔﺼﻟا لوﺪﺠﻟا 81 01 لوﺪﺠﻟا 82 02 لوﺪﺠﻟا 94 03 لوﺪﺠﻟا

(9)

ﺪﯾﺪﻌﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا نﺪﻟ ﻦﻣ قﺎﻄﻨﻟا ﻲﻓ ﻊﺳاو مﺎﻤﺘھﺈﺑ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةراﺪﻏ ﺮﺛﺄﺗ ﻢﺴﺘﺗ ةﺮﯿﺒﻛ ﺔﯿﻤھأ ﻦﻣ عﻮﺿﻮﻤﻟا اﺬھ ﺎﻤﻟ ، ﻦﯿﺻﺎﺼﺘﺧﻹا و ﻦﯾﺮﻜﻔﻤﻟا و ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﻊﯿﻤﺟ ﻲﻓ يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟا نا و ﺎﻤﯿﺳ ، ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻻا فرﺎﻌﻟا لﻮﻘﺤﻟا ﻦﻣ هاﻮﺳ ﻦﻤﻋ ﺎﮭﺑ ﺘﺨﻣ ﻰﻠﻋ و ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﺎﮭﻤﺠﺣ و ﺔﯿﺗﺎﻣﺪﺧ وأ ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ءاﻮﺳ ﺎﮭﻋاﻮﻧأ ﻒﻠ ﺔﻣﺪﺨﺘﺴﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا ىﻮﺘﺴﻤﺑ و ﺔﯿﻧوﺎﻌﺘﻟا وا ﺔﺻﺎﺨﻟا وا ﺔﻣﺎﻌﻟا و ﺮﯿﻐﺼﻟا وأ ﺮﯿﺒﻜﻟا و ﺎﻘﻠﻄﻣ ﮫﺋادأ ﻰﻠﻋ ةﺮﻄﯿﺴﻟا مﺪﻋ و ﺎﻋﻮﯿﺷ ﺎھﺮﺜﻛأ و ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺐﻧاﻮﺠﻟا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏ و ﻢﯾﺮﻜﻟا ﮫﻟﻮﺳﺮﻟ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﮫﻟﻮﻘﻟ قﺪﺼﻣ اﺬھ ) ﻢﻠﺳ و ﮫﯿﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ( " م = ﺖﻧا ﺎﻤﻧإ ﺮﻛ ﺮﻄﯿﺴﻤﺑ ﻢﮭﯿﻠﻋ ﺖﺴﻟ ، ﺮﻛﺬﻤﻟا " ﻰﻠﻋ و ﻞﺟ ىﺮﺧأ ﺔﯾﺄﺑ و " ﻻإ لﻮﻗ ﻦﻣ ﻆﻔﻠﯾ ﺎﻣ و ﺪﯿﺘﻋ ﺐﯿﻗر ﮫﯾﺪﻟ " ﺔﻨﯿﻌﻣ دﺎﻌﺑﺄﺑ ﻲﻧﺎﺴﻧﻹا ﺮﺼﻨﻌﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻞﺒﺳ ﻰﻠﺠﺘﺗ ﺎﻨھ ﻦﻣ و و تﻻﻵﺎﻛ ىﺮﺧﻷا ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﺎھءﻮﺿ ﻲﻓ ﻢﺘﯾ يﺬﻟا دﺎﻌﺑﻷا ﻒﻠﺘﺨﺗ ﻌﻤﻟا و ، ةﺰﮭﺟﻷا ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا و ﺔﯿﻟﺎﻤﻟا و ﺔﯿﻟوﻷا ةدﺎﻤﻟا و تاﺪ ... ﺮﺼﻨﻌﻟا نذإ ﺦﻟإ ﺚﯿﺣ ﻦﻣ ﺪﯿﻘﻌﺘﻟا ﺔﻐﻟﺎﺑ ﺔﯿﻤھﺄﺑ ﻢﮭﺴﺘﺑا يﺮﺸﻌﻟا و يدﺎﺤﻟا نﺮﻘﻟا ﺔﯾاﺪﺑ ﻲﻓ ﺎﻤﯿﺳ يﺮﺸﺒﻟا ﻲﺟﺎﺘﻧا ﻞﻤﻋ يأ رﺎﻃإ ﻲﻓ ﺎﮭﻏﻮﻠﺑ ﻰﻓﻮﺘﻤﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﺔﻠﯿﺼﺣ ﻞﻜﺸﯾ هرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﮫﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻟا ﺔﻠﯿﺳﻮﻟا و ﺔﯾﺎﻐﻟا ﻮﮭﻓ ن ﻦﯿﻌﻣ ﻲﻣﺪﺧ وأ و ﮫﺗﺎھﺎﺠﺗا و ﮫﺗﺎﺒﻏر ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻮﺤﻧ ﻊﻠﻄﺘﺗ ﻲﺘ ﺎﻤﻟ يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟا ﺎﮭﻠﺘﺤﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤھﻷا ﻻﻮﻟ و ، ﺔﻓﺎﻛ ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻻا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﮫﻟﻮﯿﻣ ، ﺎﮭﺑ ﻢﺴﺘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤﮭﻟا ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا ور يدﺎﺤﻟا نﺮﻘﻟا ﺎھﺪﮭﺷ ﻲﺘﻟا تارﻮﻄﺘﻟا هﺬﮭﻟ نﺎﻛ ﺎﺴﻧﻹا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا عﺎﻄﺘﺳا ﺐﯿﺘﻟا تارﻮﻄﺘﻟا رﻮﺤﻣ ﺪﻌﯾ دﺮﻔﻟا نﺎﺴﻧﻹﺎﻓ ﻲﻓ ﺎﮭﻘﻘﺤﯾ ،ا ﻲﻧ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ةرﻮﺛ و ةرﻮﻄﺘﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا قﺎﻓﻷا نأ ذإ دﻮﮭﺸﻤﻟا رﻮﻄﺘﻟا ﻦﯾدﺎﯿﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺔﻠﻣﺎﺸﻟا ةدﻮﺠﻟا و ةﺮﺤﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا و ﺔﻤﻟﻮﻌﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻣ و تﻻﺎﺼﺗﻹا ﻢﻈﻧ و ... ﺦﻟإ . نﺮﻘﻟا هﺪﮭﺷ يﺬﻟا رﻮﻄﺘﻟا رﺎﻃإ ﻲﻓ قﺎﻄﻨﻟا ﻲﻓ ﺔﻌﺳاو ﺔﯿﻤھا تاذ تﺎﻄﺤﻣ ﻞﻜﺸﺗ أ

(10)

ﺎﮭﺣﺎﺠﻧ ﻞﺒﺳ و ﺎھرﻮﻄﺗ قﺎﻓآ ﻖﻘﺤﺗ نأ تﺎﻄﺤﻤﻟا ﻚﻠﺗ ﻦﻜﺗ ﻢﻟ نﺎﺴﻧﻹا ﻻ ﻮﻟ و ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻻ نأ ﺎﻤﻛ ، ﺎﮭﺣﺎﺠﻧ ﻞﺒﺳ و ﺎھرﻮﻄﺗ قﺎﻓآ ﻖﻘﺤﺗ نا تﺎﻄﺤﻤﻟا ﻚﻠﺗ ﻦﻜﻤﯾ ﻻ نأ ﺎﻤﻛ ، ﺐﺣﺎﺻ يأ ﻦﻋ ﺐﯿﻐﺗ نا ﻦﻜﻤﯾ ﻻ ﺔﻘﯿﻘﺤﻟا هﺬھ سﺎﻧ نوﺪﺑ ﺔﻤﻈﻨﻣ يأ ﺮﯾﺪﺗ نا ﻦﻜﻤﯾ فاﺪھا و ﻞﻤﻋ كﺎﻨھ ماﺪﻤﻓ ، ﺮﯾﺪﻣ وأ ﻞﻤﻋ ﻦﻣ ﻚﻟذ ﻢﺘﯾ نا ﺪﺑ ﻼﻓ ﺎھزﺎﺠﻧا بﻮﻠﻄﻣ ﻦﯾﺮﺧﻵا لﻼﺧ .... ﺎﮭﻨﻜﻤﯾ ﻻ تﺎﻣﺎﺨﻟا و تﻻأ لاﻮﻣأ ﻦﻣ ﺔﻤﻈﻨﻤﻠﻟ ﺮﻓﻮﺗ ﺎﻤﮭﻣ ﮫﻧا ﺪﻛﺆﻧ ﺮﺼﻨﻌﻟا ﺪﻌﯾ و ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ ﻞﺜﻣﻷا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا و لﻼﻐﺘﺳﻹا نود ﺎﮭﻓﺪھ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﮭﻓ ﺔﻤﻈﻨﻣ يأ حﺎﺠﻧ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﯾ ﻲﺘﻟا ةﺪﻋﺎﻘﻟا ﺮﺿﺎﺤﻟا ﺖﻗﻮﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا كﺮﺤﻣ نﺎﻤﺿ ﻲﻓ ﺮﯿﺒﻛ رود ﺎﮭﯾﺪﻟ و فاﺪھﻷا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻮﺤﻧ ةءﺎﻔﻜﺑ ﻞﻤﻌﺗ ﺎﮭﻠﻌﺠﯾ ﻲﺘﻟا ﺞﮭﻨﻣ ﻞﻛ مﺎﻤﺘھا ﺔﺟرد فﺎﺸﺘﻛا ﻮھ ﺔﺳارﺪﻟا هﺬھ ﻦﻣ ﺎﻨﻤﮭﯾﺎﻣ و ، ﺎﮭﺘﯾراﺮﻤﺘﺳا ﻢھﺎھ نﻻ ، تاﺬﻟﺎﺑ يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟا اذﺎﻤﻟ و ، هﺮﯿﺴﺗ و ﮫﺗرادﺎﺑ يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟﺎﺑ ﻢﺘﯾ ﻢﻟ و ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا دراﻮﻣ ﻦﯿﺑ ﻦﻣ درﻮﻣ وأ ﺮﺼﻨﻋ ةرادا رود و ﮫﺘﯿﻤھﺄﺑ فاﺮﺘﻋﻹا ﺔﯾاﺪﺒﻟا ﻲﻔﻓ ، تارﻮﻄﺘﺑ ﺎﻀﯾأ ﺔﻔﯿﻇﻮﻟا هﺬھ تﺮﻣ ﺪﻘﻓ ، اﺮﺧﺆﻣ ﻰﻟإ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﻈﻨﯾ نﺎﻛ ﻰﻟإ ﺮﯿﺳ ﻞﻗﺮﻌﯾ ﺪﯿﻗو ﺎﮭﺘﯿﻧﺪﺗ ﺐﺠﯾ ﺔﻔﻠﻜﺗ ﺎﮭﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا درﻮﻣ ﮫﻧأ ىﻷإ ﻞﺻﻮﺘﻟا ﻢﺗ ﻦﻣﺰﻟا روﺮﻣ ﻊﻣ ﻦﻜﻟ و ﺎﮭﻓاﺪھا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻮﺤﻧ ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا ﺘﺳﻹا ﺐﺠﯾ ﺎﮭﻟﻼﻐﺘﺳا ﺔﺴﺳﺆﻣ ﻰﻠﻋ ﻦﺴﺣ ﺔﺻﺮﻓ و ﮫﯿﻓ رﺎﻤﺜ . ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا تﻻﺎﻜﺷﻹا ﻦﻋ ﺔﺑﺎﺟﻺﻟ ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾﺎﻨﺘﺳارد ىﻮﺘﺤﻣ نﺈﻓ ﮫﻨﻣ و : ؟ ﺔﯿﻣﻮﻤﻌﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﯿﺛﺄﺗ ىﺪﻣ ﺎﻣ ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا تﺎﯿﺿﺮﻔﻟﺎﺑ ﺔﯿﻟﺎﻜﺷﻹا هﺬھ ﻦﻋ ﺐﯿﺠﻧ ﺎﯿﺋﺪﺒﻣ : -ﺎﺒﻏر ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻮﺤﻧ ﺔﯾﺎﻏ و ﺔﻠﯿﺳو ﻮھ يﺮﺸﺒﻟا درﻮﻤﻟا لﻮﯿﻣ و تﺎھﺎﺠﺗا و ت تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا وأ تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا . -ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻦﻣ ﻊﻓﺮﺗ ﺔﻗﺎﻃ ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا . ﻞﻇ ﻲﻓ ﮫﺘﺋﺎﻔﻛ ةدﺎﯾز و ﮫﺗﻼھﺆﻣ ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻦﻜﻤﯾ تﺎﺴﺳﺆﻤﻟﺎﺑ يﺮﺸﺒﻟا درﻮﻤﻟا ﺔﻌﺠﺸﻣ ﺔﺌﯿﺑ . عﻮﺿﻮﻤﻟا اﺬھ يرﺎﯿﺘﺧﻻ ﺔﯿﺴﯿﺋﺮﻟا ﻲﻋاوﺪﻟا ﻦﻣ و : -ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻘﻟا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﻤھﺎﺴﻤﻟا . ب

(11)

-ﻮﺿﻮﻤﻟا ﺔﯾﺪﺟ قﺮﻄﺘﻟﺎﺑ ﺪﯿﺠﻟا ﺚﺤﺒﻟا تﺎﻣﻮﻘﻣ ﻦﻣ ع ﻟإ ﻢﻟ وا ةﺪﯾﺪﺟ ﺐﻧاﻮﺟ ﻰ ﺎﮭﺘﺳارد ﻲﻓ ﻖﺒﺴﯾ . ﺚﺤﺒﻟا فاﺪھأ : ﻲﻠﯾ ﺎﻣ ﻰﻟإ ﺚﺤﺒﻟا فﺪﮭﯾ : و ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا ﻲﻓ يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﯿﯿﺴﺗ و ةرادإ رود زاﺮﺑا ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﯿﺴﺗ لﺎﺠﻣ ﻲﻓ تاﺪﺠﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا . -فوﺮﻇ ﻰﻟإ ةرﺎﺷﻹا ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﺎﮭﺑ ﺮﻤﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﺒﻌﺼﻟا و ةﺪﻘﻌﻤﻟا فوﺮﻈﻟا هﺬھ ﻞﻇ ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ رودو . ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﺈﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا ﻞﻛ ﺢﯿﺿﻮﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ . ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻤھأ : ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا ﺾﻌﺑ لﻮﺣ ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا ﻢﯿﯿﻘﺗ ﻲﻓ ﻻوأ ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻤھأ ﻞﺜﻤﺘﺗ و ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ﺔﯾرادﻹا يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟا ﺔﯿﻤھأ زاﺮﺑإ و ﺔﻤﮭﻤﻟا . ﺖﻗﻮﻟا ﻲﻓ ﻢﮭﻣ عﻮﺿﻮﻤﻟ قﺮﻄﺘﯾ ﮫﻧﻮﻛ ﻲﻓ ﻦﻤﻜﺗ ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ ﺔﯿﻤھأ نﺈﻓ ﺎﯿﻧﺎﺛ ﺎﻣأ ةرﺎﻋ ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ ﺚﯿﺣ ةﺪﯾﺪﺷ تاﺪﯿﻘﻌﺗ و تﺎﺑﻮﻌﺻ تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﮫﺟاﻮﺗ ﻦﯾأ ﺮﺿﺎﺤﻟا ﻤﺘھﻹا ةدﺎﯾز ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﺎﮭﻜﻠﺴﺗ نأ ﻦﻜﻤﯾ ﻲﺘﻟا لﻮﻠﺣ ﺔﯿﻨﻘﺗ ﻦﻋ ﺮﺼﻨﻌﻟﺎﺑ مﺎ ﺔﻔﺼﺑ ﺮﺋاﺰﺠﻟا و ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا ناﺪﻠﺒﻟ ﺔﮭﺟﻮﻣ تﺎﮭﯿﺒﻨﺘﻟا هﺬھ و يﺮﺸﺒﻟا ﻢﺗ و ﺔﯾرادﻹا ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ ﻰﻟإ ﺖﻠﺻﻮﺗ ﻦﻣ ﻲھ ﺔﻣﺪﻘﺘﻤﻟا تاﺪﻠﺒﻟا نﻷ ، ﺔﺻﺎﺧ ﺖﺤﺠﻧ و ﺎﮭﻘﯿﺒﻄﺗ . ﺎﻨﻋﻮﺿﻮﻣ ﻲﻓ ﻞﯿﺼﻔﺘﻠﻟ و " ﺔﯿﻣﻮﻤﻌﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﻲﻓ دراﻮﻤﻟا ﺮﯿﯿﺴﺗ " ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﺠﻐﻠﻟ و ا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷا لﻮﺼﻓ ﺎﮭﻨﻣ لﻮﺼﻓ ثﻼﺛ ﺎﮭﻨﻣ لﻮﺼﻓ ﺔﻌﺑرأ ﻰﻟإ ﺚﺤﺒﻟا ﻢﺴﻘﺗ ﻢﺗ ﺔﺣوﺮﻄﻤﻟ ﻲﻘﯿﺒﻄﺗ ﻞﺼﻓ و ﺔﯾﺮﻈﻧ . ﻦﻣ وا يﺮﻈﻨﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻦﻣ ءاﻮﺳ ﻲﻔﺻﻮﻟا ﻞﯿﻠﺤﺘﻟا ﺞﮭﻨﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﻧﺪﻤﺘﻋا ﺎﻨﺜﺤﺑ ﻲﻓ ﻞﺼﻓ ﻞﻛ و لﻮﺼﻓ ثﻼﺛ ﻰﻟإ هﺎﻨﻤﺴﻗ يﺮﻈﻨﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﺺﺨﯾ ﺎﻤﯿﻓ ، ﻲﻘﯿﺒﻄﺘﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا وﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺚﺣﺎﺒﻣ ثﻼﺛ ﻰﻠﻋ يﻮﺘﺤﯾ ةرادﻹا لّﻮﺣ تﺎﯿﻣﻮﻤﻋ ﻰﻟإ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ل ج

(12)

ﺚﺤﺒﻤﻟا ﺎﻣأ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻢﯾﺪﻘﺗ ﻦﻤﻀﺗ لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺎﻣأ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺔﯿھﺎﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا ةرادإ ﻒﺋﺎﻇﻮﻟ ﺺﺼﺧ تﺎﺴﺳﺆﻤﻟﺎﺑ ﺎﮭﺗﺎﻗﻼﻋ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺺﺨﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﺎﻣأ ﺔﯿﻣﻮﻤﻌﻟا دراﻮﻤﻠﻟ ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻا ةرادا ﻰﻟا ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺚﺤﺒﻤﻟا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﻂﯿﻄﺨﺘﻟا ﻦﻋ لوﻻا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻤﻠﻜﺗ ﺚﯿﺣ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﻤﻟا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳا مﺎﮭﻣ و فاﺪھأ ﻦﻋ ﺎﻨﻤﻠﻜﺗ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺎﻤﯿﻓ ﺎﻣأ ، ﺎﮭﮭﺟاﻮﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا تﺎﺟﺎﯿﺘﺣﻻا ﺪﯾﺪﺤﺘﻟ ﺺﺼﺧ ﯾ ﺚﺤﺒﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻤﻠﻜﺗ ﺚﯿﺣ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻊﻗﻮﻣ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﻰﻟإ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺺﺨ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا تﺎﺳﺎﯿﺳ ﻦﮭﻋ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﻲﻓ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﻦﻋ لوﻷا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﺎﻣأ ، ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ءادﻷا ﻢﯿﯿﻘﺗ و ﺐﯾرﺪﺘﻟا ﻦﻋ ﺎﻨﻤﻠﻜﺗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﻲﻓ و ﻣ ﺔﺳارد ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ نﺎﻛ ﻲﻘﯿﺒﻄﺘﻟا ﻦﻣ ﻢﺘﯾ ذإ ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺒﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﻘﯿﺒﻄﺗ ﺔﯿﻧاﺪﯿ ثﻼﺛ ﻰﻟإ ﻞﺼﻔﻟا اﺬھ ﺎﻨﻤﺴﻗ ﻢﺴﻗ ﺔﻤﻈﻨﻣ يأ ﺔﻟﺎﺣ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﺔﺳارد طﺎﻘﺳا ﮫﻟﻼﺧ ﺺﺨﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﺎﻣأ ، ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا ﻚﻨﺒﻟا ﻢﯾﺪﻘﺗ لﻮﺣ لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﺺﺼﺧ ﺚﺣﺎﺒﻣ ، ﻢﻧﺎﻐﺘﺴﻤﺑ لﻼﻐﺘﺳﻼﻟ ﺔﯾﻮﮭﺠﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻤﻟا ﻦﻋ ﺎﻨﻤﻠﻜﺗ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﺺﺨﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﺎﻣأ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا ﻟإ لﻼﻐﺘﺳﻼﻟ ﺔﯾﻮﮭﺠﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﻦﯿﻣﺪﺨﺘﺴﻣ ﺔﺤﻠﺼﻣ ﻰ . د

(13)

ﻞـــﺼﻔﻟا ﻞــﺧﺪﻣ

:

ﺔﯿﻤھﻷا ﺮﺜﻛﻷا ﺪﻌﺗ ﻲﺘﻟا و ﺔﯿﺠﺗاﺮﺘﺳﻹا دراﻮﻤﻟا ﻢھأ ﻦﻣ يﺮﺸﺒﻟا درﻮﻤﻟا ﺮﺒﺘﻌﯾ ﺎﻤﻛ مﺪﻘﺘﻟا و حﺎﺠﻨﻟا و ءﺎﻘﺒﻟا ﻲﻓ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا صﺮﻓ دﺪﺤﯾ ﮫﻧﻮﻜﻟ اﺮﻈﻧ ، ﺔﻤﻈﻨﻤﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻲﻓ تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﮭﺗﻼﯿﺜﻣ ﻰﻠﻋ قﻮﻔﺘﻟا ﻰﻠﻋ و ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ةرﺪﻗ دﺪﺤﯾ ﮫﻧأ ﻟا ﺮﮭﻈﯾ ﺎﻣ اﺬھ و قﻮﺴﻟا رﺎﻃإ ﻲﻓ ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻠﻟ لﺎﻌﻔﻟا ﺮﯿﯿﺴﺘﻟا ﻰﻟإ ﺔﺟﺎﺤ ﺮﺼﻌﻟا تﺎﯾﺪﺤﺗ ﺔﮭﺟاﻮﻤﺑ ﺢﻤﺴﺗ ﺚﯿﺣ ﺔﯿﻤھأ ﺮﺜﻛﺄﻓ ﺮﺜﻛأ ةﺪﯾﺪﺠﻟا ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا تﺎﮭﺟﻮﺘﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا و تﺎﺠﺘﻨﻤﻟا ةدﻮﺟ ، ءﻼﻤﻌﻠﻟ ﺔﯿﻋﻮﻨﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻤﻟا ، ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ةّﺪﺣ ، ﺪﯾﺪﺠﻟا ... ، ا ﻦﯿﺴﺤﺗ ﻰﻟإ و جﺎﺘﻧﻹا ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻦﻣ ﻊﻓﺮﻟا ﻰﻟإ يذﺆﺗ ﺎﻤﻛ ﺮﯿﺜﻜﻟا ﻲﻧﺎﻌﺗ ﺚﯿﺣ ، ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹ ضﺎﻔﺨﻧإ ﻦﻣ ، ﺔﯿﻣﺎﻨﻟا لوﺪﻟا ﻰﻟإ ﻲﻤﺘﻨﺗ ﻲﺘﻟا ﻚﻠﺗ ﺎﮭﻨﻣ ﺔﺻﺎﺧ ، مﻮﯿﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﻦﻣ ﯾرادﻹا ﻖــــﺋاﻮﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜـــﻜﻠﻟ اﺮﻈﻧ ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا و ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ ــ ﺘﻟا و ﺔ ﺘـــــــــ ﺔﯿﻤﯿﻈﻨ ﮭﺗ ﺔﻟﺎﻌﻓ ةرادإ ﺮﻓﻮﺗ مﺪﻋ ﻰﻟإ ﺎﺒﻟﺎﻏ دﻮﻌﺗ ﻲﺘﻟا و ﺎھﺮﯿﻏ و ﺔﯿﻨﯾﻮﻜﺘﻟا و لﺎﻤﻌﻟﺎﺑ ﻢﺘ .

(14)

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ لﻮﺣ تﺎﯿﻣﻮﻤﻋ

ا

لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟ

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﺔﻣﺪﻘﻣ

لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹ ﻲﺨﯾرﺎﺘﻟا رﻮﻄﺘﻟا

1 -ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ةرﻮﺜﻟا : ﻲﻓ تﺮﮭﻇ و ، ﺮﺸﻌﻟا ﻦﻣﺎﺜﻟا نﺮﻘﻟا ﻲﻓ ﻲﺑﺮﻐﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻲﻓ ةرﻮﺜﻟا هﺬھ تﺮﮭﻇ تﻻﻻآ رﻮﮭﻇ ﺎھﺰﯿﻤﯾ نﺎﻛ ﺎﻣ ﻢھأ و ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا و ﺮﺸﻋ ﻊﺳﺎﺘﻟا ﻦﯿﻧﺮﻘﻟا ﻲﻓ ﻲﺑﺮﻌﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻞﻤﻌﻟا فوﺮﻇ ءﻮﺳ ﻰﻟإ ﻚﻟذ ىدأ ﺎﻤﻛ لﺎﻤﻌﻟا ﻦﻋ ﺎﻧﺎﯿﺣأ ﺎﮭﺋﺎﻔﺘﺳا و ةﺮﯿﺒﻜﻟا ﻊﻧﺎﺼﻤﻟا و ﺑأ و ﺔﺑﺮﺗأ و ﺔﻠﯾﻮﻃ ﻞﻤﻋ تﺎﻋﺎﺴﻟ ﺔﯿﻨﯿﺗوﺮﻟا ﺔﺑﺎﻗر ﻰﻟإ ﺎﻀﯾأ ىدأ ﺎﻤﻛ ﺎھﺮﯿﻏ و ةﺮﺨ ﻦﯿﺴﺤﺗ ةروﺮﺿ ﻰﻟإ جﺎﯿﺘﺣﻻا ةﺮﺘﻔﻟا هﺬھ تﺮﮭﻇأ ﺪﻗ و ، ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا مﺄﺳ و ﻞـﻤﻌﻟا ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا فوﺮﻇ . 2 ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻛﺮﺤﻟا رﻮﮭﻇ : بﺎﺤﺻأ ﺔﮭﺟاﻮﻣ ﻲﻓ اوﺪﺤﺘﯾ نا لﺎﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ نﺎﻛ ، ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ةرﻮﺜﻟا ئوﺎﺴﻣ ﻊﻣ ﺖﺒﻠﻘﻧا ﻢﺛ ، ﺔﻤﻈﻨﻣ تﺎﺑﺮﻄﺿا ﻢﺛ ﺔﯿﺋاﻮﺸﻋ تﺎﺿﺎﻔﺘﻧا ﻞﻜﺷ ﻲﻓ ﻚﻟذ ﺮﮭﻇ و لﺎﻤﻌﻟا ﺲﻤﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﻢﮭﻤﺳﺎﺑ ضوﺎﻔﺘﺗ و ، ﻢﮭﻗﻮﻘﺤﺑ ﺐﻟﺎﻄﺗ لﺎﻤﻌﻟا تﺎﺑﺎﻘﻧ و تادﺎﺤﺗا ﻦﯾﻮﻜﺗ ﻰﻟإ ﻞﻤﻌﻟا تﺎﻣﺎﺳو ، رﻮﺟﻷا . 3 ةرادﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا : ئدﺎﺒﻣ ةﺪﻋ لﻼﺧ ﻦﻣ لﺎﻤﻌﻟا و ةرادﻹا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻢﻈﻨﯾ نأ نﻮﻠﯾﺎﺗ ﻚﯾردﺮﻓ لوﺎﺣ ﺎﮭﻤھأ : ةﺮﺿﺎﺣ رﻮﺟأ ﻢﮭﺋﺎﻄﻋإ و ﻢﮭﺒﯾرﺪﺗ و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻠﻟ ﺐﺳﺎﻨﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧﻹا . 4 -ﻲﻋﺎﻨﺼﻟا ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ رﻮﮭﻇ : مﺎﯿﻘﻠﻟ ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا و ﺔﯿﻨھﺬﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ ضﺮﻐﺑ ﻞﻤﻌﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ ﮫﯿﻠﻋ اوﺰﻛر ﺎﻣ ﻢھأ و ﺎﮭﺑ .

(15)

5 -ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻛﺮﺣ رﻮﮭﻇ : و ﻞﺑ ﻞﻤﻌﻟا فوﺮﻈﻟا ﻦﯿﺴﺤﺘﺑ ﻂﻘﻓ ﺮﺛﺄﺘﺗ ﻻ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﺔﯿﺟﺎﺘﻧإ ﻰﻠﻋ ﺔﻛﺮﺤﻟا هﺬھ تﺰﻛر ﻢﮭﯿﻟإ ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا و ﻢﮭﯿﻠﻋ ﻲﻓاﺮﺷﻹا ﻂﻤﻨﻟا و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟﺎﺑ مﺎﻤﺘھﻻﺎﺑ ﺎﻀﯾأ . 6 -داﺮﻓﻷا ةرادإ تﺎﺳرﺎﻤﻤﻟا ﺾﻌﺑ رﻮﮭﻇ ﻲﻓ ءﺪﺒﻟا : تﺎﻤﻈﻨﻣ ﻲھ تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻰﻟوأ ﺖﻧﺎﻛ تﺎﺳرﺎﻤﻤﻟا ﻢھأ ﻦﻣ نﺎﻛ و ،ﺔﻣﻮﻜﺤﻟا و ﺶﯿﺠﻟا ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا تارﺎﯿﺘﺧﻻا ماﺪﺨﺘﺳا و ﻦﯿﯿﻌﺘﻠﻟ طوﺮﺷ ﻊﺿو . 7 -داﺮﻓﻷا ةرادإ ﻲﻓ ﻦﯿﺼﺼﺨﺘﻤﻟا ﺾﻌﺑ رﻮﮭﻇ ﻲﻓ ءﺪﺒﻟا : ﻦﯿﻠﻣﺎﻋ ﻒﯿﻇﻮﺘﺑ ﺶﯿﺠﻟا و ﺔﯿﻣﻮﻜﺤﻟا ةﺰﮭﺟﻷا و ةﺮﯿﺒﻜﻟا تﺎﻛﺮﺸﻟا ﺾﻌﺑ ﺖﻣﺎﻗ تﻻﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻦﯿﺼﺼﺨﺘﻤﻟا ﻞﺜﻣ داﺮﻓﻷا ﻦﻣ ﻻﺪﺑ ﺔﻄﺸﻧﻷا ﻲﻓ ﻦﯿﺼﺘﺨﻣ و ﻒﯿﻇﻮﺘﻟا ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا تﺎﻣﺪﺧ و ،ﺐﯾرﺪﺘﻟا 1 . 8 ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﻛﺮﺣ رﻮﮭﻇ : ﺮﯾﻮﻄﺗ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا نﺮﻘﻟا ﻦﻣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻒﺼﻨﻟا ﻲﻓ تﺮﮭﻇ ﻲﺘﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا هﺬھ ترﺎﺛأ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﻲﻓ رﻮﻄﺘﻟا ﻊﻣ ﺐﻛاﻮﺘﺗ ﻲﻜﻟ داﺮﻓﻷا ﺔﺳرﺎﻤﻣ . 9 -تﺎﻌﯾﺮﺸﺘﻟا و ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟﺎﺑ ﺔﻟوﺪﻟا ﻞﺧﺪﺗ : ﻌﻟا ﻲﻓ لوﺪﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻛ ﺖﻄﺸﻧ تﺎﻌﯾﺮﺸﺗ راﺪﺻإ ﻲﻓ ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا نﺮﻘﻟا ﻦﻣ ةﺮﯿﺧﻷا دﻮﻘ ﻰـﻠﻋ تﺎﻌﯾﺮﺸﺘﻟا هﺬـھ تﺰﻛر ﺪﻘﻟ و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا و لﺎﻤﻋﻷا بﺎﺤﺻأ ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺎﮭﺑ ﻦﻨﻘﺗ ﺎﮭﻤھأ تﺎﻋﻮﺿﻮـــﻣ : تﺎﻨﯿﻣﺄﺘﻟا رﻮﺟﻸﻟ ﻰﻧدﻷا ﺪﺤﻟا . 10 -ﺔﯿﻨﮭﻤﻟا تادﺎﮭﺸﻟا : دإ لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﺔﯿﻨﮭﻣ تادﺎﮭﺷ مﺪﻘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻦﻣ دﺪﻋ تﺮﮭﻇ دراﻮﻤﻟا ةرا ﻞﯾﻮﻤﺘﻟا و ﺔﺒﺳﺎﺤﻤﻟا تﻻﺎﺠﻣ ﻲﻓ مﺪﻘﺗ ﻲﺘﻟا تادﺎﮭﺸﻟا ﻚﻠﺗ ﻞﺜﻣ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا 2 . 1 ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا راد ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، نﺎﻄﻠﺴﻟا رﻮﻧأ ﺪﯿﻌﺳ ﺪﻤﺤﻣ ، ﺔﯾرﺪﻨﻜﺳﻹا ﺮﺸﻨﻟا، ةﺪﯾﺪﺠﻟا 2003 ص ، ص،ﮫﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﻣ ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، نﺎﻄﻠﺴﻟا رﻮﻧأ ﺪﯿﻌﺳ ﺪﻤﺤﻣ 05 . 2

(16)

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹا ةءﺎﻔﻛ ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا

:

ﻂﯿﻄﺨﺗ ﻲﻓ ﺔﻠﺜﻤﺘﻤﻟا و ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺎﮭﻔﺋﺎﻇو ءادأ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ةرﺪﻗ نإ ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻒﺻوو ﻞﯿﻠﺤﺗ ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻘﻟا تﺎﺒﺗﺮﻤﻟا و رﻮﺟﻷا ﻦﯿﯿﻌﺗ و رﺎﯿﺘﺧا – ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺎھدﺪﺤﯾ ﺎﻤﻧإ و ﺔﻘﻠﻄﻣ ﺖﺴﯿﻟ ،ﺔﯾرادﻹا تارﺎﮭﻤﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا و ﺐﯾرﺪﺘﻟا ﻲﻠﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﻞﻣاﻮﻌﻟا : 1 -ﻟا ﻞـﻣاﻮﻌ-ﻟا ﺔﯿـﻠﺧاﺪ : ةﺮﺒﺨﻟا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ﺔﻣزﻼﻟا تاءﺎﻔﻜﻟا و تاﺮﺒﺨﻟا ﺮﻓاﻮﺗ ىﺪﻣ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﻲھ و لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻞﻤﻌﻟا ﻲﺣاﻮﻧ ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻛ نﺈﻓ ىﺮﺧأ ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ و ﺺﺼﺨﺘﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟإ ﺪﯿﻟﺎﻘﺗ و تادﺎﻌﺑ وأ ﺔﯿﻨﯿﺗور تاﺪﯿﻘﻌﺗ و ﺢﺋاﻮﻠﺑ مﺪﻄﺼﯾ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻨﻋ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ﻚﻟذ ﻦﻣ ﮫﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺗ يﺬﻟا نوﺎﻌﺘﻟا ىﺪﻣ ﻮھ و اﺪﺟ مﺎھ ﺮﺼ عوﺮﺸﻤﻟﺎﺑ ىﺮﺧﻷا مﺎﺴﻗﻷا و تارادﻹا . 2 ﺔﯿﺟرﺎﺨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻊﻨﺼﺗ ﻲﺘﻟا و ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا و تﺎﻌﯾﺮﺸﺘﻟا ﻲﻓ ﻞﻣاﻮﻌﻟا هﺬھ ﻢھأ ﻞﺜﻤﺘﺗ و ، ﺎﮭﺘﻄﺸﻧأ ﺔﻟواﺰﻣ ﺪﻨﻋ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺎﮭﯿﻋاﺮﺗ نأ ﻲﻐﺒﻨﯾ ﻲﺘﻟا دﻮﯿﻘﻟا و طوﺮﺸﻟا و ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻂﻤﻧ ﻲﻓ ﻲﻋﺎــﻤﺘﺟﻻا ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ اﺬھ ـﻌﻟا و ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا ةرادإ ءادأ ﻲﻓ هروﺪﺑ ﺮﺛﺆﯾ ﻚﻟذ ﻞﻛ و ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺪﯿﻟﺎﻘﺘﻟا و تادﺎـ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا 3 . 3 -ذﺎﺘﺳأ . ذﺎﺘﺳأ ،ﻞﻣﺎﻛ ﺔﻣﺎﺳأ رﻮﺘﻛد . ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا درﻮﻟ ﺔﺴﺳﺆﻣ ، ﺮﺷﺎﻨﻟا ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، ﻲﻓﺮﯿﻤﻟا ﺪﻤﺤﻣ رﻮﺘﻛد ، ﻦﯾﺮﺤﺒﻟا ، ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا نوﺆﺸﻠﻟ 1427 ،ــھ 2006 ، م ص 18 -19 .

(17)

ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﮫﺟاﻮﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا

:

ةرﻮﺼﺑ ﺎھرﺎﺛأ تﺪﺘﻣإ و ةﺪﯾﺪﻋ تﺎﯾﺪﺤﺘﺑ ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا و يدﺎﺤﻟا نﺮﻘﻟا ﺮﺧز ﺪﻘﻟ ﺼﺘﻗﻹا ةﺎﯿﺤﻟا ﻲﺣاﻮﻨﻟا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﻠﻣﺎﺷ ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا و ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻹا و ﺔﯾدﺎ ... ﺦﻟإ . ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا و يدﺎﺤﻟا نﺮﻘﻟا تﺎﻤﺳ و ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا ﺎﮭﺘﺿﺮﻓ ﺎھﺮﯿﻏ و تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا هﺬھ نإ و تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا و تﻻﺎﺼﺗﻹا ةرﻮﺛو ﻞﻣﺎﺸﻟا ﻲﻋﻮﻨﻟا رﻮﻄﺘﻟا و ﺔﺴﻓﺎﻨﻤﻟا ةﺪﺷ و ﺔﻤﻟﻮﻌﻟﺎﻛ و ﺔﻧوﺮﻣ ﺮﺜﻛأ اﻮﻧﻮﻜﯾ نأ ﺪﻐﻟا و مﻮﯿﻟا يﺮﯾﺪﻣ ﻰﻠﻋ ﺖﺿﺮﻓ ﺎﻤﻛ ن ةﺮﺤﻟا ةرﺎﺠﺘﻟا ةدﻮﺠﻟا ﺪﻋاﻮﻗ ﺪﯿﻔﺘﻟ ةرﺪﻗ و ﺔﯿﻠﺑﺎﻗ ﺮﺜﻛأ و ﺔﯿﻟﻮﻤﺷ qualité ﻦﻣ ﮫﻧﻮﺳرﺎﻤﯾ ﺎﻣ ﻞﻛ ﻲﻓ نأ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ىﻮﻘﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟﺎﺑ ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ﻞﻌﺠﺗ تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا هﺬھ نأ ﺎﻤﯿﺳ ، ﻦﯿﻌﻣ ءادأ ﻒﯿﻜﺘﻟا ﻞﯿﺒﺳ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ لﺎﻌﻓ ﻞﻜﺸﺑ نﻮﻤﮭﺴﯾ و ﺔﯾرﺎﻜﺘﺑإ و ﺔﯿﻋاﺪﺑإ تارﺪﻗ تاذ اﻮﻧﻮﻜﯾ ا تاﺮﯿﻐﺘﻤﻟا هﺬﮭﻟ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا و صﺎﺧ ﻞﻜﺸﺑ لﺎﻤﻋﻷا ﺎﯿﻧد ﻲﻓ ﺔﻋرﺎﺴﺘﻤﻟ . ﺖﻤﮭﺳأ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ةﻮﻘﻟا ةرادإ ﺖﮭﺟاو ﻲﺘﻟا تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا نﺄﺑ لﻮﻘﻟا ﻦﻜﻤﯿﻓ ﺎﻨھ ﻦﻣ و ﻦﻜﻤﯾ و ﮫﯿﻠﻋ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﻤﻣ ﺮﺜﻛأ ةرﻮﺼﺑ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ىﻮﻘﻟا ةرادإ تﺎﺳرﺎﻤﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﻋﺎﻓ ﻞﻜﺸﺑ ﻲﻠﯾ ﺎﻤﺑ تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا هﺬھ زﺎﺠﯾإ 4 : 1 -ﺔﻠﻣﺎﺸﻟا ةدﻮﺠﻟا ةرادإ :

total quality management

ﻦﻣ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ تارﺎﺴﻤﻟا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ ﻞﻣﺎﺸﻟا ﻲﻋﻮﻨﻟا يﺪﺤﺘﻟا ﻢﮭﺳأ ﺪﻘﻟ ﺔﻣﺪﻘﺘﻤﻟا تﺎﻌﻤﺘﺠﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻒﻠﺘﺨﻤﻟ تﺎﯿﺠﺗاﺮﺘﺳﻻا ءﺎﻨﺑ لﻼﺧ ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻰﻠﻋ رﺎﻄﻗﻷا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏ و نﺎﺑﺎﯿﻟا و ﺔﯿﻜﯾﺮﻣﻷا ةﺪﺤﺘﻤﻟا تﺎﯾﻻﻮﻟﺎﻛ ﺒﻛ ﺔﯿﻤھأ هءﻼﯾإ و يﺮﺸﺒﻟا ﺮﺼﻨﻌﻟا ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﺐﻧاﻮﺠﻟا ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﻤﯿﺳ ةﺮﯿ : 1 ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﺔﻤھﺎﺴﻣ Employées envolement 2 -ﻦﯿﻜﻤﺘﻟا empoverment 3 -ﻦﯿﻜﻠﮭﺘﺴﻤﻟا ﺎﺿر ﻖﯿﻘﺤﺗ consumer satisfaction 4 -جﻼﻌﻟا ﻦﻣ لﺪﺑ ﺔﯾﺎﻗﻮﻟا Prévention action not correction action

-ذﺎﺘﺳﻷا رﻮﺘﻛﺪﻟا . ةﺮﯿﺴﻤﻟا راد ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، ﺔﺷﺮﺨﻟا ﺐﺳﺎﻛ ﻦﯿﺳﺎﯾ رﻮﺘﻛﺪﻟا ، دﻮﻤﺣ ﻢﻇﺎﻛ ﺮﻀﯿﺧ ، ﻰﻟوﻷا ﺔﻌﺒﻄﻟا ، نﺎﻤﻋ ، ﺔﻋﺎﺒﻄﻟا و ﻊﯾزﻮﺘﻟا و ﺮﺸﻨﻠﻟ 2007 1427 ــھ . ص 24 . 4

(18)

5 -ﻖﺋﺎﻘﺤﻟﺎﺑ ةرادﻹا Management by fact 6 -ﯿﻛﺮﺘﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺰ hocess focusing 7 -ﺮﻤﺘﺴﻤﻟا ﻦﯿﺴﺤﺘﻟا continuous improvement ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﺎﮭﺘﻟوأ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤھأ ﻰﻠﻋ ﻚﺷ ﻼﺑ ﺪﻛأ ﺐﻧاﻮﺠﻟا هﺬھ ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا نإ و ﻦﯿﺴﺤﺘﻟا تﻻﺎﺠﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ مﺎﮭﺳﻹا ﻞﺒﺳ ﮫﻣﺎﻣأ تﺮﯿﺳ ﺚﯿﺤﺑ ﻞﻣﺎﻌﻟا دﺮﻔﻠﻟ و ﺔﯿﻤﯿﻈﻨﺘﻟا و ﺔﯾرادﻹا تارﺎﺴﻤﻟا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ ﮫﺗارﺪﻗ قﻼﻃإ ﻞﺟأ ﻦﻣ ﺮﻤﺘﺴﻤﻟا ﺮﯾﻮﻄﺘﻟا ﺔﯿﻨﻔﻟا 5 . 2 -ﺔﯿﺴﻓﺎﻨﺘﻟا ﺔﻤﻟﻮﻌﻟا تﺎﯾﺪﺤﺗ :

Global and compétition challenges ﺢﺒﺻأ ﺚﯿﺤﺑ ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا قاﻮﺳﻷا ﻲﻓ ﻞﻣﺎﺷ ﻊﺳﻮﺗ ﻖﻠﺧ ﻲﻓ ﺔﻤﻟﻮﻌﻟا ﺖﻤﮭﺳأ ﺪﻘﻟ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻧ نأ ﻲﻧاﻮﺛ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻊﯿﻄﺘﺴﻧ ةﺮﯿﻐﺻ ﺔﯾﺮﻗ ﻲﻧﺎﺴﻧﻹا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ﻟﺬـﻛ و ﺔﺿوﺮﻌﻤـﻟا ﺔﯿﻌﻠﺴﻟا ﻞﺋاﺪﺒﻟا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﺼﺤﻧ و تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻊﻣ ﻞـﻣﺎﻌﺘﻟا ﻚ لﻮﺼﺤﻟا ﻞﺒﺳ نأ ﺚﯿﺤﺑ ﺔﻨﯾﺎﺒﺘﻤﻟا ﺔﻤﯿﻘﻟا ﺎﮭﺗازاﺮﻓإ و ﺔﯿﻧﺎﺴــﻧﻹا تﺎﯿﻓﺎﻔﺗﻹا ﻒــﻠﺘﺨﻣ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺖﺼﻧ ﻲﺘﻟا تارﺎﺒﺘﻋﻹا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﺖﻌﻀﺧ ﻢھرﺎﯿﺘﺧإ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ىﻮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻞﺒﺳ ﻞﻌﺠﯾ ﺎﻣ اﺬھ و ةﺪﺋﺎﺴﻟا ﻞﻤﻌﻟا ﺮﯿﯾﺎﻌﻣ و ﺔﯿﻟوﺪﻟا ﺮﯿﯾﺎﻌﻤﻟا و تﺎﯿﻗﺎﻔﺗﻹا ﺧ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا و ﺐﺴﺤﻓ ﺔﯿﻠﺤﻤﻟا ةﺪﻌﺻﻷا ﻰﻠﻋ ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا و تﺎﻌﯾﺮﺸﺘﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻠﻟ ﺎﻌﺿﺎ ﺔﯿﻟوﺪﻟا ﺎﻤﻧإ ) ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا ( ةدﺪﻌﺘﻣ تﺎﻛﺮﺸﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻣﺪﺨﺘﺴﻤﻟا ﺔﯿﺴﻓﺎﻨﺘﻟا نأ ﺎﻤﻛ ، ﺎﻀﯾأ ﺔﯿﻌﯾﺮﺸﺘﻟا تاﺮﯿﻐﺘﻤﻟا و رﺎﺛﻵا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻠﻟ ﻊﺿﺎﺧ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا رﺎﯿﺘﺧإ ﻞﯿﺒﺳ ﺖﻠﻌﺟ ﺔﯿﺴﻨﺠﻟا ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا 6 . 3 ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا Techology challenges ارود تﻻﺎﺼﺗﻹا و تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ةرﻮﺜﻟا تﺎﯾﺪﺤﺗو ﻲﺟﻮﻟﻮﻨﻜﺘﻟا روﺪﻟا ﺐﻌﻟ ﺪﻘﻟ ﺎﻤﻣ ﺔﯾرﺎﻀﺤﻟا و ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻹا و ﺔﯾدﺎﺼﺘﻗﻹا تارﻮﻄﺘﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ثاﺪﺣإ ﻲﻓ ازرﺎﺑ دﺪﻌﺘﻟا ءﻮﺿ ﻲﻓ ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻘﻟا ﻊﻣ ﺎﮭﻠﻣﺎﻌﺗ ﻞﯿﺒﺳ ﺮﯿﻐﺗ ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻦﻣ ىﺪﺣ و تﺎﻓﺎﻘﺜﻟا ﻲﺘﻟا تﺎﺼﺼﺨﺘﻟا و تارﺎﮭﻤﻟا دﺪﻌﺗ و ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ تﺎﻌﻤﺘﺠﻤﻟﺎﺑ ةﺪﺋﺎﺴﻟا ﻢﯿﻘﻟا 5 -ا ةر-ادإ ، ﺔﺷﺮﻛ ﺐﺳﺎﻛ ﻦﯿﺳﺎﯾ رﻮﺘﻛﺪﻟ-ا ، دﻮﻤﺣ ﻢﻇﺎﻛ ﺮﻀﯿﺧ رﻮﺘﻛﺪﻟ-ا ذﺎﺘﺳأ ص ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟ 24 . 6 ص ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، ﺔﺷﺮﻛ ﺐﺳﺎﻛ ﻦﯿﺳﺎﯾ رﻮﺘﻛﺪﻟا ، دﻮﻤﺣ ﻢﻇﺎﻛ ﺮﻀﯿﺧ رﻮﺘﻛﺪﻟا ذﺎﺘﺳأ 25 .

(19)

ىﻮﻘﻟا ﺐﻠﻃ و ضﺮﻋ تﻻﺎﺠﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ ﻞﺻﺎﺤﻟا رﻮﻄﺘﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻤﻟا ﺎﮭﺗزﺮﻓأ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا . 4 ﺔﯿﺌﯿﺒﻟا تﺎﯾﺪﺤﺘﻟا Environnemental challenges تاﺮﯿﻐﺘﻤﻠﻟ ﺎﮭﺘﺑﺎﺠﺘﺳا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﮭﻤﻟﺎﻌﻣ تﺪﺴﺟ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺟرﺎﺨﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا نإ ﺔﯿﻜﻣﺎﻨﯾد ﺔﺌﯿﺑ ﻲﻤﻠﻌﻟا ﻊﻗاﻮﻟا ﻲﻓ تزﺮﻓأ ﺔﻋرﺎﺴﺘﻤﻟا Dynamic Environnement ﻞﻣﺎﻌﺘﻠﻟ مﺎﻌﻟا رﺎﻃﻹا ،أ ﺚﯿﺣ ﺔﺜﺑﺎﺗ وأ ةﺮﻘﺘﺴﻣ ﺮﯿﻏ ﺔﯿﻨﺑ يأ ﺔﻟﺎﺣ ﻮﮭﻓ راﺮﻘﺘﺳﻻا و تﺎﺒﺜﻟا ﺎﻣأ ﺔﯿﻌﯿﺒﻃ ةﺮھﺎﻇ ﺮﯿﯿﻐﺘﻟا رﺎﺒﺘﻋإ ﻰﻠﻋ مﻮﻘﯾ ﺔﺌﯿﺒﻟا ﻊﻣ ارﺎﮭﻣ و ﻞﻤﻌﻟا قﻮﺳ ﻰﻠﻋ تﺮﺛأ تاﺮﯿﻐﺘﻤﻟا هﺬھ نأ ، هدﺎﺷ ﻚﻟﺬﻛ و ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻘﻟا ت تﺎﻤﻈﻨﻤﻟ ﻲﻤﯿﻈﻨﺘﻟا و ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا ءﺎﻨﺒﻟا نﺈﻓ اﺬﻟ و ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا ﻢﮭﺗﺎﺒﻠﻄﺘﻣ و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﻢﯿﻗ هﺬﮭﻟ ﺔﻠﻣﺎﺸﻟا ﺔﯿﻋﻮﻨﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻹا ةروﺮﺿ ﻰﻠﻋ ﺰﻛر ﻦﯾﺮﺸﻌﻟا و يدﺎﺤﻟا نﺮﻘﻟا ﺔﯿﺌﯿﺒﻟا تاﺮﯿﻐﺘﻤﻠﻟ ﺔﻠﻋﺎﻔﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻹا و ﺔﻠﻣﺎﺸﻟا ﺔﻧوﺮﻤﻟﺎﺑ ﻲﻠﺤﺘﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ تﺎﯿﻄﻌﻤﻟا ﺮﻓإو ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺎﮭﺗازا 7 . ، ﻖﺑﺎﺴﻟا ﻊﺟﺮﻤﻟا ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، ﺔﺷﺮﻛ ﺐﺳﺎﻛ ﻦﯿﺳﺎﯾ رﻮﺘﻛﺪﻟا ، دﻮﻤﺣ ﻢﻇﺎﻛ ﺮﻀﯿﺧ رﻮﺘﻛﺪﻟا ذﺎﺘﺳأ ص 26 . 7

(20)

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹا ﺔﯿھﺎﻣ

لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ مﻮﮭﻔﻣ

ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا ﺪﻋﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻦﻣ اءﺰﺟ ﻞﺜﻤﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا نﺈﻓ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا و هﺎﺠﺗﻹا ﻊﺿو ﻢﺘﯾ نأ دﺮﺠﻣ نﺈﻓ اﺬﻜھ و ﺎﮭﻓاﺪـــھأ ﺮﯿﻏ ﻦﻣ و ، ﺔﯿﻠﻌﻓ ﻂﻄﺧ ﻰﻟإ ﺎھﺮﯾﻮﻄﺗ و ﺔﻛﺮﺸﻟا فاﺪھﻷا ﻊﺿو ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا فاﺪھﻷا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻢﺘﯾ نأ ﻦﻜﻤﻤﻟا ﻢﺘﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻦﻣ اءﺰﺟ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﻓﻮﺗ نود ﺔﯿﻔﯿﻛ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ن ﻢﮭﻨﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻹا ﺔﯿﻔﯿﻛ و ﻦﯿﺑﻮﻠﻄﻤﻟا صﺎﺨﺷﻷا ﺪﯾﺪﺤﺗ ﺎﮭﻟﻼﺧ ﻦﻣ ﻢﮭﺗرادإ ﺔﯿﻔﯿﻛ و ﻢﮭﯿﻠﻋ لﻮﺼﺤﻟا 8 . ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺔﯿﻠﻋﺎﻓ ةدﺎﯾز ﻦﻋ ﺔﻟوﺆﺴﻤﻟا ةرادﻹا ﻚﻠﺗ ﺎﮭﻧأ ﻰﻠﻋ ﻚﻟﺬﻛ فﺮﻌﺗ و ﯿﻘﺤﺘﻟ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا و ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا و دﺮﻔﻟا فاﺪھأ ﻖ 9 . ﻦﯿـــﻌﺘﻟا و رﺎﯿـــﺘﺧإ تﺎﯿﻠﻤـــﻋ و ، ﺔﺑﺎﻗﺮﻟا ﮫﯿﺟﻮﺗ و ﻢﯿﻈﻨﺗ و ﻂﯿﻄﺨﺗ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ و ﻲﻓ مﺎﮭﺳﻹا ضﺮﻐﻟ داﺮﻓﻷا ﻰﻠﻋ ﻆﻓﺎﺣ و ﺔﯾﺎﻋرو ﻞﻣﺎﻜﺗ و ، ﺾﯾﻮﻌﺗ و ﺔﯿــﻤﻨﺗ و ﺔﻤﻈﻨﻤﻠﻟ ةدﺪﺤﻤﻟا و ةرﺮﻘﻤﻟا ﺔﯿﻤﯿﻈﻨﺘﻟا فاﺪھﻷا ﻖﯿﻘﺤﺗ 10 . ﺎﮭﻓﺮﻌﯾ و ﻲﻓ ﺎﮭﻔﯿﻇﻮﺗ ﻖﯿﺴﻨﺗ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ﺮﯿﻓﻮﺘﺑ ﺺﺘﺨﺗ ﺎﮭﻧﺄﺑ زﺮﯾﺎﺑ دﻮﯿﻟ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲھ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ نأ ﻮھ لﻮﻘﯾ و ، تﺂﺸﻨﻤﻟا Process ﻦﻣ ﻲﺘﻟا 8 -د . ةرادإ ،يزﺎﺠﺣ ﻆﻓﺎﺣ ﺪﻤﺤﻣ ،ﺔﯾرﺪﻨﻜﺳﻹا و ،ﺮﺸﻨﻟا و ﺔﻋﺎﺒﻄﻟا ﻦﯿﻨﻟ ءﺎﻓﻮﻟا راد ،ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا 2006 ، ص .. 9 ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا درﻮﻟ ﺔﺴﺳﺆﻣ ﺮﺷﺎﻨﻟا ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﺮﯿﺼﻟا ﺪﻤﺤﻣ رﻮﺘﻛد ذﺎﺘﺳأ ، ﻞﻣﺎﻛ ﺔﻣﺎﺳأ رﻮﺘﻛد ذﺎﺘﺳأ ﻦﯾﺮﺤﺒﻟا ، ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا نوﺆﺸﻠﻟ 1427 ، 2006 ص ، م 10 . 10 -ﺮﺷﺎﻨﻟا ، ياﻮﺸﻛ يرﺎﺑ ﻒــﯿﻟﺄﺗ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻌﺒﻄﻟا ، ﺮــﺼﻣ ، ةﺮھﺎﻘﻟا ﺔﯾﺮﺸﺒـﻟا ةرادإ ، جﺪــﺒﯾ نﺎﺟﻮﻛ ، ﻲﺒﻨﺟﻷا ، ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا 2006 ص، 10 .

(21)

ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا و ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا فاﺪھأ ﻖﻘﺤﯾ ﺎﻤﺑ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻠﻟ ﻞﻋﺎﻔﻟا ماﺪﺨﺘﺳا ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻞﻔﻜﺗ ﺎﮭﻟﻼﺧ ﺎﮭﯿﻓ 11 .

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻣ

:

دراﻮﻤﻟا ﻢﯿﻈﻨﺗ

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا

ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا نوﺆﺷ ﻲﻓ ﺔﯿﺻﺎﺼﺘﺧا ةرادإ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺮﺒﺘﻌﺗ ﻲﻓ ىﺮﺧﻷا ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا تارادﻹا ﮫﺳرﺎﻤﺗ يﺬﻟا روﺪﻟا ءﺎﻐﻟإ ﻲﻨﻌﺗ ﻻ ﺔﻘﯿﻘﺤﻟا هﺬھ و ﻲﻓ ىﺮﺧﻷا ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا تارادﻹا ﺔﻓﺎﻛ نأ اذإ ، ﺎﮭﯾﺪﻟ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا نوﺆﺸﺑ مﺎﻤﺘھﻹﺎﺑ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻟ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا نوﺆﺸﺑ ﻲﻨﺘﻌﺗ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا داﺮﻓﻷأ ةرﺪﻗ و ﺔﯿﻤھأ ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﮭﯾﺪ ﺔﯿﺘﻣﺪﺨﻟا و ﺔﯿﻟﺎﻤﻟا و ﺔﯿﻘﯾﻮﺴﺘﻟا و ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ﺔﻄﺸﻧﻷأ ﻲﻓ مﺎﮭﺳﻹا ﻲﻓ ... رﺎﻤﺜﺘﺳا و ، ﺦﻟإ ﻦﯿﺑ ﻖﻓاﻮﺘﻟا و مءﻼﺘﻟا ﺔﻘﯿﻘﺣ ﻰﻠﻋ ﺪﻛﺆﯾ اﺬھ و ﺔﻨﻜﻤﻤﻟا ﺔﯿﻠﻋﺎﻔﻟا و ةءﺎﻔﻜﻟﺎﺑ ﻢﮭﺘﻗﺎﻃ ﻄﻠﻟ ﻞﺜﻣﻷا ماﺪﺨﺘﺳﻹا ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻞﺟأ ﻦﻣ تارادﻹا ﻒﻠﺘﺨﻣ و ﺎﮭﯾﺪﻟ ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ﺔﯿﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﻗﺎ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻒﺋﺎﻇو ﻦﻣ ﺔﯿﺳﺎﺳأ ﺔﻔﯿﻇو ﻦـــﻋ ةرﺎــﺒﻋ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮـــﻤﻟا ةرادإ نﺈﻓ اﺬﻟ Organisation fonctions ﺔﯾرﺎﺸﺘﺳﻻا تﺎﻄﻠﺴﻟﺎﺑ ﻢﺴﺘﺗ و staff Authrty ﺔﯾﺬﯿﻔﻨﺘﻟا ﺔﻄﻠﺴﻟﺎﺑ ﻊﺘﻤﺘﺗ ﻻ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ نأ ذإ line Authrty ﺲﻜﻌﺑ دﻹا ﻖﺤﺑ ﻊﺘﻤﺘﺗ ﻻ ﺎﮭﻧأ ذإ ﺔﻨﯿﻌﻣ دوﺪﺤﺑ ﺎﮭﺳرﺎﻤﺗ ﻦﻜﻟ و ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ىﺮﺧﻷا ةرا ، ﺔﻄﻠﺴﻟا ﻂﺧ ﺲﻔﻧ ﻰﻠﻋ ﺔﻌﻗاﻮﻟا ىﺮﺧﻷا تارادﻹا ﻰﻟإ تﺎﮭﯿﺟﻮﺘﻟا و ﺮﻣاوﻷا راﺪﺻﻹا ﺎﻣﺪﻨﻋ ىﺮﺧﻷا ﺔﯾﺬﯿﻔﻨﺘﻟا تارادﻺﻟ ﺢﺼﻨﻟا و ةرﻮﺸﻤﻟا و يأﺮﻟا ءاﺪﺑإ ﻖﺤﺑ ﻊﺘﻤﺘﺗ ﺎﮭﻧأ ﻞﺑ ةرادإ نأ ﺚﯿﺣ ، ﻚﻟذ ﺮﻣﻷا ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ ﻲﻓ ﺔﯾﺬﯿﻔﻨﺘﻟا ﺔﻄﻠﺴﻟﺎﺑ ﻊﺘﻤﺘﺗ ﻻ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا نﺈﻓ ﻖﻠﻄﻨﻤﻟا اﺬھ ﻦﻣ و ﺔﯾرادﻹا ﮫﺘﯿﻟوﺆﺴﻣ قﺎﻄﻧ ﻲﻓ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا داﺮﻓﻸﻟ ﺮﻣاوﻷا راﺪﺻإ ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻦﻣ ﻞﻌﺠﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹأ ﺎﮭﺑ ﻢﺴﺘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤﯿﻈﻨﺘﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺳﻻا روﺪﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻤﺋﺎﻘﻟا ىﺮﺧﻷا تارادﻹا ﻦﯿﺑ و ﺎﮭﻨﯿﺑ ﻢﯾﺪﻘﺘﺑ مﻮﻘﯾ يﺬﻟا يرﺎﺸﺘ ، ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﺮﺧﻷا تارادﻹا ﻦﻣ ﮫﯿﻟإ جﺎﺘﺤﯾ ﻦﻤﻟ يأﺮﻟا ءاﺪﺑا و ةرﻮﺸﻤﻟا ﺎھءادأ ﻰﻠﻋ مﻮﻘﯾ ﮫﻧﺈﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﮫﺳرﺎﻤﺗ يﺬﻟا يﺬﯿﻔﻨﺘﻟا طﺎﺸﻨﻟا و روﺪﻟا ﺎﻣأ 11 نﺎﻤﻋ ، ﻊﯾزﻮﺘﻟا و ﺮﺸﻨﻠﻟ ناﺮھز راد ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻣ ةراﺪﻏ ،لﺎـﻤﻋﻷا ةرادإ ذﺎﺘﺳأ ،ﷲا ﺮـﺼﻧ ﺎﻨﺣ رﻮـﺘﻛﺪﻟا ، ﻰﻟوﻷا ﺔﻌﺒﻄﻟا 1434 -2013 ص ، 03 .

(22)

ﻷا لﻮﻘﺣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ ﺎﮭﯾﺪﻟ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﮭﺳرﺎﻤﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻔﯿﻇﻮﻟا ﺔﻄﺸﻧﻷا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺔﻄﺸﻧ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ىﺮﺧﻷا تارادﻹا ﻊﻣ ﻒﻠﺘﺨﺗ ﻻ ﺎﮭﻠﻌﺠﯾ روﺪﻟا اﺬھ نأ ذإ ﻢﮭﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا ﺔﯿﻟﺎﻤﻟا ةرادﻹا و ﻖﯾﻮﺴﺘﻟا ةرادإ و تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا و جﺎﺘﻧﻹا ةرادﺈﻛ ... ﺦﻟإ 12 . ﻢﺠﺤﻟا ﺔﻄﺳﻮﺘﻣ وأ ةﺮﯿﺒﻛ ﺔﻤﻈﻨﻣ ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹ ﻲﻤﯿﻈﻨﺘﻟا ﻞﻜﯿﮭﻟا 13 . 12 -ﺧ رﻮﺘــﻛﺪﻟا ذﺎﺘـﺳأ ﻊﺟﺮـﻤﻟا ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮــﻤﻟا ةرادإ ، ﺔـﺷﺮﻛ ﺐﺳﺎﻛ ﻦﯿـﺳﺎﯾ رﻮﺘـﻛﺪﻟا ، دﻮﻤـﺣ ﻢــﻇﺎﻛ ﺮﻀﯿ ص ، ﻖﺑﺎـﺴﻟا 28 -29 . 13

- Source .flippo EB (1984) personnel management .six th édition, mc gaw .Hill book co , new York

ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ةرادإ ﺲﻠﺠﻣ مﺎﻌﻟا ﺮـــﯾﺪﻤﻟا ةرادإ ﺮﯾﺪﻣ تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ةرادإ ﺮﯾﺪﻣ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺮﯾﺪﻣ ﻖﯾﻮﺴﺘﻟا ةرادﻹا ﺮﯾﺪﻣ ﺔﯿﻟﺎﻤﻟا ﻂﯿﻄﺨﺗ ﻢﺴﻗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا -ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻒﯿﺻﻮﺗ -تﺎﺟﺎﯿﺘﺣﻻا ﺮﯾﺪﻘﺗ بﺎﻄﻘﺘﺳﻻا -ﻦﯿﯿﻌﺘﻟا و رﺎﯿﺘﺧﻻا -دﻮﻘﻌﻟا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﻢﺴﻗ دراﻮﻤﻟا ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ةرادﻹا ﻢﯾﻮﻘﺗ -ﺐﯾرﺪﺘﻟا يرادﻹا ﺮﯾﻮﻄﺘﻟا -ﻲﻤﯿﻈﻨﺘﻟا ﺮﯾﻮﻄﺘﻟا ﺐﺗاوﺮﻟا ﻢــــﺴﻗ رﻮﺟﻷا و -ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻢﯿﺴﻘﺗ -ﻢﯿﻤﺼﺗ ﺐﺗاوﺮﻟا رﻮﺟﻷاو -ﺔﯿﻟﺎﻤﻟا ﺎﯾاﺰﻤﻟا -رﻮﺟﻷا ﺔﯿﻌﯿﺠﺘﻨﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻢﺴﻗ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا -ﺔﻣﻼﺴﻟا و ﺔﺤﺼﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻹا تادﺎﺷرﻹا ﺔﯾرﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا و -ﻦﯿﻔﻇﻮﻤﻟا تﺎﻗﻼﻋ ﻢﺴﻗ -ﻦﯿﻔﻇﻮﻤﻟا تﻼﺠﺳ -تﺎﺣاﺮﺘﻗﻹا و ىوﺎﻜﺸﻟا -ﻲﻔﯿﻇﻮﻟا رﺎﺴﻤﻟا -تﺎﯿﻗﺮﺘﻟا -تازﺎﺟﻹا ﺔﯾﺎﮭﻧ ﺪﻨﻋ ﺪﻋﺎﻘﺗ ﺔﻣﺪﺨﻟا .

(23)

ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

دراﻮﻤﻟا ةرادإ فاﺪھأ

ﺎﮭﺘﯿﻤھأ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا

:

ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ فاﺪھأ

:

ﺎﮭﻘﯿﻘﺤﺗ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻰﻠﻋ ﺐﺟﻮﺘﺴﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا فاﺪھأ ﻊﺿو ﻢﺛ : 1 -ﺔﯿﻟﺎﻌﻓ و ةءﺎﻔﻜﺑ ﺎھﺬﯿﻔﻨﺘﻟ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﺔﯿﺣﻼﺻ ﺖﺤﻨﻣ ﻲﺘﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا و ﺎﮭﺗﺎﻤﮭﻣ ءادأ . 2 ﻲﻠﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﺎﯿﻠﻌﻟا ةرادﻹا ﺔﻛرﺎﺸﻣ : أ * ﺮﻓﻮﺘﯾ نأ نﺎﻤﺿ و ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا و ﺔﯾدﺎﺼﺘﻗﻻا ﺔﯿﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺊﻔﻛ نﻮﻔﻇﻮﻣ ﺔﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﺔﯿﺴﻓﺎﻨﺘﻟا . ب * ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا هﺎﺠﺗ ﻢﮭﺗﺎﻣاﺰﺘﻟا نوﺬﻔﻨﯾ و نﻮﻤﮭﻔﯾ ﻦﯿﻔﻇﻮﻤﻟا نﻮﻛ نﺎﻤﺿ . ج * ﻦﯿﻔﻇﻮﻤﻟا هﺎﺠﺗ ﺎﮭﺗﺎﯿﻟوﺆﺴﻣ و ﺎﮭﺗﺎﻣاﺰﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺘﺑ مﻮﻘﺗ ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا نأ ﺔﻘﯿﻘﺣ نﺎﻤﺿ ﻤﻣ ﻚﻟذ نﺎﻛ ﺎﻤﻠﻛ ﻢﮭﻟ ﺔﻤﺋﻼﻣ ﻞﻤﻋ فوﺮﻇ ﺮﯿﻓﻮﺗ و ﺔﺤﯿﺤﺻ ةرﻮﺼﺑ ﺎﻨﻜ . د * ﻲﻄﻌﯾ ﺎﻤﻣ ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻹا تﺎﻗﻼﻌﻟا و ﻞﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﻗﻼﺧﻷا ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا و ﺲﯿﯾﺎﻘﻤﻟا عﺎﺒﺗإ ىﺮﺧﻷا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﺒﯿﻃ ﺔﻌﻤﺳ ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا . ـھ * ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻢﻜﺤﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻟدﺎﻌﻟا ﺢﺋاﻮﻠﻟا و تﺎﺳﺎﯿﺴﻟا ﻊﺿو . 3 ﻖﯿﻘﺤﺘﻟ ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا ﻲﻓ ىﺮﺧﻷا تارادﻹا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻜﻟا ﻖﯿﺴﻨﺘﻟا ﻲﻠﯾ ﺎﻣ 14 : أ * ﺔﺴﺳﺆﻤﻟا ﺎﮭﺠﮭﺘﻨﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺳﺎﯿﺴﻟا و تﺎﻤﯿﻠﻌﺘﻟا و ﺢﺋاﻮﻠﻟا ﺔﻓﺎﻛ ﺢﯿﺿﻮﺗ ﻲﻓ ﺔﻛرﺎﺸﻤﻟا ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻠﻟ . ب * ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا ﺔﻓﺎﻜﻟ ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا لﻮﻠﺤﻟا ﻊﺿو ﻲﻓ ةﺪﻋﺎﺴﻤﻟا . ج * ﯾ ﺎﻤﯿﻓ ىﺮﺧﻷا تارادﻹا ءارﺪﻤﻟ دﺎﺷرﻹا و ﺢﺼﻨﻟا ءاﺪﺑإ ــــــــ ﻋﺄﺑ ﻖﻠﻌﺘ ــــــــ ﻢﮭﻟﺎﻤ و عﻼﻃا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﺎﮭﻟ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻣﻮﻜﺤﻟا تﺎﺳﺎﯿﺴﻟا ﺔﻓﺎﻛ ﻰﻠﻋ لوﺄﺑ ﻻوأ ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا ﻢﮭﺗارادإ . -راد ،ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ة-رادإ ،ﺢﻟﺎﺻ ﺢﻟﺎﻓ ﺪﻤﺤﻣ رﻮﺘﻛﺪﻟا ،ﻰﻟوﻷا ﺔﻌﺒﻄﻟا ،ﻊﯾزﻮﺘﻟا و ﺮﺸﻨﻠﻟ ﺪﻣﺎﺣ 2004 ص ، 28 -29 . 14

(24)

د * و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﺔﯾﺎﻤﺤﻟ ﺔﻣزﻼﻟا ﺔﻣﻼﺴﻟا ﻢﻈﻧ عﺎﺒﺗإ ﻰﻠﻋ تارادﻹا ءارﺪﻤﻟا ﺚﺣ ﻢﮭﺗﺎﻜﻠﺘﻤﻣ 15 . ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﺔﯿﻤھأ : ةﺪﺣاو ﺖﺤﺒﺻأ و ﻲﻟﺎﺤﻟا ﺖﻗﻮﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹا ﻰﻟإ ةﺮﻈﻨﻟا تﺮﯿﻐﺗ رﻮﻄﺘﻟا ﺮﺴﻔﺗ ةﺮﯿﺜﻛ بﺎﺒﺳأ كﺎﻨھ و ، ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﯾرادﻹا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻢھأ ﻦﻣ دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻰﻟإ ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟﺎﺑ ﺔﻟوﺆﺴﻤﻟا ةرادﻹا ةﺮﻈﻧ ﻲﻓ ثﺪﺣ يﺬﻟا ةﺪﯾاﺰﺘﻤﻟا ﺎﮭﺗﺎﻣﺎﻤﺘھإ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا عوﺮﻓ ﻦﻣ عﺮﻔﻛ ﺎﻀﯾأ و ﺔﺼﺼﺨﺘﻣ ﺔﯾرادإ ﺔﻔﯿﻇﻮﻛ ﺎﮭﺑ ﻲﻠﯾ ﺎﻣ بﺎﺒﺳﻷا هﺬھ ﻢھﻷا ﻦﻣ و ، ةرادﻹا ﻢﻠﻋ : * ﻢﺠﺣ ﺮﺒﻛ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ، ﺚﯾﺪﺤﻟا ﺮﺼﻌﻟا ﻲﻓ ﻢﺗ يﺬﻟا ﻲﻋﺎﻨﺼﻟا رﻮﻄﺘﻟا و ﻊﺳﻮﺘﻟا ﻞﻌﺠﯾ داﺪﻋإ و ﺐﯾرﺪﺗ ﻦﻣ ﮫﺟﺎﺘﺤﺗ ﺎﻣ و تﺎﻔﺻاﻮﻣ ﻦﻣ ﺎﮭﯿﻓ ةﺮﺷﺎﺒﻤﺑ ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا ﺔﻟﺎﻤﻌﻟا ﻓ ﻂﯾﺮﻔﺘﻟا ﺮﯿﺴﻌﻟا ﻦﻣ ةروﺮﺿ و ﺎﮭﺒﯾرﺪﺗ و ﺎﮭﻣاﺪﻘﺘﺳا ﻢﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻘﻟا ﻲ ﺔﺼﺼﺨﺘﻣ ةرادإ ﺎھﺬﯿﻔﻨﺗ ﻰﻠﻋ مﻮﻘﺗ ةﺮﻘﺘﺴﻣ تاءاﺮﺟإ و ﻢﻈﻧ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺔﻈﻓﺎﺤﻤﻟا ﺔﻟوﺆﺴﻣ و . * ﺮﯿﻐﺗ ﻰﻟإ ىدأ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا مﺎﻣأ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا صﺮﻓ ةدﺎﯾزو ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﯾﻮﺘﺴﻣ عﺎﻔﺗرا أ مﻮﯿﻟا ﻞﻣﺎﻋ ﺢﺿاو ، ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻗأ ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا عﺎﻔﺗرا ﺔﺠﯿﺘﻧ ﮫﻔﻠﺳ ﻦﻋ ﺎﯿﻋو ﺮﺜﻛ ﻦﯿﺼﺼﺨﺘﻣ و ءاﺮﺒﺧ دﻮﺟو ﺪﯾﺪﺠﻟا ﻊﺿﻮﻟا اﺬھ ﺐﻠﻄﺗ و ، ﻲﻓﺎﻘﺜﻟا و ﻲﻤﯿﻠﻌﺘﻟا هاﻮﺘﺴﻣ تﺎﯿﻋﻮﻨﻟا هﺬھ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻠﻟ ﺔﺒﺳﺎﻨﻣ ﺮﺜﻛأ ﺔﺜﯾﺪﺣ ﻞﺋﺎﺳوو ، ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ىﻮﻘﻟا ةرادإ ﻲﻓ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا . * و ﺔﯿﻟﺎﻋ ﺔﺒﺴﻨﺑ رﻮﺟﻷا ﻞﺜﻤﺗ ﺚﺣ ،ﻲﻧﺎﺴﻧإ ﻞﻤﻌﻟا ﺔﻔﻠﻜﺗ عﺎﻔﺗرا ﻒﯿﻟﺎﻜﺗ ﻦﻣ ﺪﯾاﺰﺘﻣ ةرادﻹا و ﺔﺳارﺪﻟا و ﺚﺤﺒﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ةدﺎﯾز و ﻞﻤﻌﻟا جﺎﺘﻧﻹا ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا نوﺆﺷ ﻲﻓ ﺺﺼﺨﺘﻣ زﺎﮭﺟ ﺎﮭﺑ مﻮﻘﯾ ﻲﺘﻟا ةﺪﯿﺠﻟا . * ﻦﻋ لﺎﻤﻋﻷا بﺎﺤﺻأ و لﺎﻤﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﻞﻤﻌﻟا تﺎﻗﻼﻋ ﻲﻓ ﻲﻣﻮﻜﺤﻟا ﻞﺧﺪﺘﻟا قﺎﻄﻧ عﺎﺴﺗا ﻤﻌﻟا تﺎﻌﯾﺮﺸﺘﻟا و ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا راﺪﺻإ ﻖﯾﺮﻃ ةرادإ دﻮﺟو ةروﺮﺿ ﻢﺛ ﻦﻣ و ، ﺔﯿﻟﺎ ص، ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ، نﺎﻄﻠﺳ رﻮﻧأ ﺪﯿﻌﺳ ﺪﻤﺤﻣ رﻮﺘﻛﺪﻟا 29 . 15

(25)

ﻞﻛﺎﺸﻣ ﻲﻓ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﻊﻘﺗ ﻻ ﻰﺘﺣ ةدﺪﻌﻤﻟا ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا ﻖﯿﺒﻄﺗ ﻰﻠﻋ ﻆﻓﺎﺤﺗ ﺔﺼﺼﺨﺘﻣ ﻦﯿﻧاﻮﻘﻟا هﺬھ ﺬﯿﻔﻨﺘﺑ ﺎﮭﺗﺎﻣاﺰﺘﻟإ مﺪﻌﻟ ﺔﺠﯿﺘﻧ ﺔﯿﻣﻮﻜﺤﻟا تﺎﮭﺠﻟا ﻊﻣ ﺔﯿﻧﻮﻧﺎﻗ . * و ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا قﻮﻘﺣ ﻦﻋ ﻊﻓاﺪﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا و تﺎﺑﺎﻘﻨﻟا ﺔﯿﻤھأ و رود ةدﺎﯾز ﻰﻋﺮﺗ ةروﺮﺿ ﺐﻠﻄﺗ ﺎﻤﻣ ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا و ةرادﻹا ﻦﯿﺑ عاﺮﺼﻟا ةﺪﺣ ةدﺎﯾز و ،ﻢﮭﺤﻟﺎﺼﻣ ﺔﯿﻤھأ ﺖﻧﺎﻛ ﻢﺛ ﻦﻣ و ،ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا و ةرادﻹا ﻦﯿﺑ تﺎﻗﻼﻌﻟا ةرادﺈﺑ مﺎﻤﺘھﻻا ﻞﺤﯾ ﺺﺘﺨﻣ زﺎﮭﺟ دﻮﺟو ﻦﯿﺑ لﺎﻌﻔﻟا نوﺎﻌﺘﻟا فﻼﺧ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﯾ و ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا ﻋإ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﯾ و ﺔﯿﻟﺎﻤﻌﻟا تﺎﻤﻈﻨﻤﻟا و ةرادﻹا ﺔﯿﻋﺎﻨﺼﻟا تﺎﻗﻼﻌﻠﻟ ةﺪﯿﺟ تﺎﺳﺎﯿﺳ داﺪ . ىﺮﯾ و " ﻲﻤﻠﺳ ﻲﻠﻋ " دﺎﯾدزا و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ رﻮﻄﺘﻟ ﻢھﻷا ﺐﺒﺴﻟا نأ ﺎﻤھ ﻦﯿﺴﯿﺋر ﻦﯿﻠﻣﺎﻋ ﻰﻟإ ﻊﺟﺮﯾ ﺎﮭﺘﯿﻤھأ : أ ﺘﻛا ــــــ هﺬھ و ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ةءﺎﻔﻜﻠﻟ ﻲﺳﺎﺳأ دﺪﺤﻤﻛ يﺮﺸﺒﻟا ءادﻷا ﺔﯿﻤھأ فﺎﺸ ةﺎﻨﻌﻣ 16 و تارﺪﻗ و تارﺎﮭﻣ ﻦﻣ ﮫﻜﻠﻤﯾ ﺎﻤﺑ نﺎﺴﻧﻹا ﻊﻓاود ﻦﻣ ﮫﺑ ﻊﺘﻤﺘﯾ لﺎﻣ تاﺪﻌﻣ تﻻﻵا نأ و ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ةءﺎﻔﻜﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ ﻲﺳﺎﺳﻷا ﺮﺼﻨﻌﻟا اﺬھ ﻞﻤﻌﻠﻟ نﺎﺴﻧﻹا ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻞﻣاﻮﻋ ﺔﻘﯿﻘﺤﻟا ﻲﻓ ﻲھ ىﺮﺧﻷا ﺔﯾدﺎﻤﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا و . ب ﺸﺒﻟا ءادﻷا ﮫﯿﺟﻮﺗ ﻲﻓ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ةرﺪﻗ و ﺔﯿﻤھأ فﺎﺸﺘﻛا ـــــــ يﺮ ﻟا ﻦﻣ ﻖﻘﺤﯾ ﺎﻤﺑ ﮫﯿﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا و ةرادﻹا نأ ﺢﺿﻮﯾ ﺎﻣ اﺬھ و ، ﺔﯿﺟﺎﺘﻧﻹا ةءﺎﻔﻜ ﻞﻀﻓأ ﺔﻤﻈﻨﻤﻟا ﺮﻓﻮﺗ نأ ﻊﯿﻄﺘﺴﺗ ﺎﮭﻔﺋﺎﻇﻮﻟ ﺎﮭﺋادأ ﻦﺴﺣ لﻼﺧ ﻦﻣ داﺮﻓﻷا ﺮﻣﻷا ، ءﺎﻄﻌﻟا و ﻞﻤﻌﻠﻟ داﺪﻌﺘﺳﻹا و ةرﺎﮭﻤﻟا و ةءﺎﻔﻜﻟا تاذ ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﮫﺟﺎﺘﻧإ ﻦﯿﺴﺤﺗ و جﺎﺘﻧﻹا ةدﺎﯾز ﻲﻓ ﻰﻠﻋأ ةرﺪﻗ ﻖﻘﺤﯾ يﺬﻟا 17 . ص ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ،نﺎﻄﻠﺳ رﻮﻧأ ﺪﯿﻌﺳ ﺪﻤﺤﻣ رﻮﺘﻛﺪﻟا 30 . 16 17 دراﻮﻤﻟا ةرادإ ،نﺎﻄﻠﺳ رﻮﻧأ ﺪﯿﻌﺳ ﺪﻤﺤﻣ رﻮﺘﻛﺪﻟا ص ،ﻖﺑﺎﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا 30 .

(26)

ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : و ﺔﯿﻣﻮﻤﻌﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟﺎﺑ ﺎﮭﺗﺎﻗﻼﻋ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادإ ﻒﺋﺎﻇ لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﺔﯿﻨﻔﻟا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا و ﻦﯿﻣﺄﺗ ﻞﻤﺸﺗ و ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادﻹ ﺔﺼﺼﺨﺘﻤﻟا ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ و ﺮﯿﯿﻐﺘﻟ تﺎﺳارﺪﻟا و ثﻮﺤﺒﻟا ءاﺮﺟإ و ﺎﮭﺘﯾﺎﻤﺣ ، ﺎھﺮﯾﻮﻄﺗ ، ﺎﮭﺘﺌﻓﺎﻜﻣ و ﻞﻤﻌﻟا ةﻮﻗ ﺔﺌﯿﮭﺗ ﻷا هﺪﻋ ﺮﯾﻮﻄﺗ و ﻲﻠﯾﺎﻣ ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا هﺬھ ﻞﻤﺸﺗ و ﺔﻤﻈﻧ : ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﻢﯿﻤﺼﺗ و ﻒﯿﺻﻮﺗ ، ﻞﯿﻠﺤﺗ : ﻞـــــﻜﻟ ﺔﯿــــﺳﺎﺳﻷا تﺎﺒﻠﻄﺘﻤﻟا ﺔﻓﺮﻌﻣ ﺎﮭﻟ ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا داﺮﻓﻸﻟ ﺔﯾدﺮﻔﻟا ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا و ﺔــﻔﯿﻇو . ﻦﯿﯿﻌﺘﻟا و رﺎﯿﺘﺧﻹا و بﺎﻄﻘﺘﺳﻹا : ﻢﯾﺪﻘﺗ ﻰﻠﻋ ﻦﯿﺒﺳﺎﻨﻤﻟا ﻦﯿﺤﺷﺮﺘﻤﻟا ﺰﯿﻔﺤﺗ ﻢﮭﻨﯿﯿﻌﺗ و ةﺮﻏﺎﺸﻟا ﻒﺋﺎﻇﻮﻠﻟ ﻦﯿﻤﺋﻼﻤﻟا ﻦﺤﯿﺷﺮﺘﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧإ ﻢﮭﺗﺎﺒﻠﻃ . لﺎﻤﻌﻟا ﺮﯾﻮﻄﺗ و ﻦﯾﻮﻜﺗ : ﺮﯿﯿﻐﺗ و ﻢﮭﺗارﺎﮭﻣ ﺔﯿﻤﻨﺗ و ﻢﮭﺒﯾرﺪﺘﺑ مﺎﻤﺘﻋﻹا ﻰﻨﻌﻤﺑ ﻢﮭﺗﺎﻛﻮﻠﺳ و ﻢــﮭھﺎﺠﺗإ . ﻲﺑﺎﺠﯾﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﻰﻟإ ﻢﮭﮭﯿﺟﻮﺗ : ﻢﮭﺋادأ ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺘﺌﻓﺎﻜﻣو . ﺔﯿﻔﯿﻇﻮﻟا تارﺎﺴﻤﻟا ﺮﯿﯿﺴﺗ : و داﺮﻓﻸﻟ ﻲﻔﯿﻇﻮﻟا ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻟﺎﺑ مﺎﻤﺘھﻹا يأ ﻞﯾﻮﻄﻟا ىﺪﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻨﯿﮭﻤﻟا ﻢﮭﺗﺎﻣﺎﻤﺘھإ . -لﺎﻤﻌﻟا ءادأ ﻢﯿﯿﻘﺗ : ﮫﻨﻣ بﻮﻠﻄﻤﻟا ﻞﻤﻌﻟﺎﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﻞﻣﺎﻋ ﻞﻛ ءادأ ىﻮﺘﺴﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ 18 . -ﻞﺧﺪﻟا مﺎﻈﻧ : و ﺎﮭﺑ ﻦﻣﻮﻘﯾ ﻲﺘﻟا ﻒﺋﺎﻇﻮﻟا ﺔﯿﻤھأ سﺎﺳأ ﻰﻠﻋ داﺮﻓﻷا ةﺄﻓﺎﻜﻣ ﺋادأ تﺎﯾﻮﺘﺴﻣ ﻢﮭ . 18 -ﺣ رﻮﺘﻛﺪﻟا ـــــ ، ﺔـــﻤﻟﺎﻗ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟ ﺮﺸﻨﻟا ﺔﯾﺮﯾﺪﻣ ، ﺔﯾﺮﺸﺒﻟا دراﻮﻤﻟا ةرادا ، لﺎﻤﻋﻷا ةرادإ ةذﺎﺘﺳأ ، ﺔﻠﯿﺳو ياوﺪﻤ 2004 ص ، 32 ، 33 .