• Aucun résultat trouvé

TAMACAHUT DI TEMNAḌT N BUMERDES D TUBIRET TASLEḌT D WEMGIRED

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Partager "TAMACAHUT DI TEMNAḌT N BUMERDES D TUBIRET TASLEḌT D WEMGIRED"

Copied!
111
0
0

Texte intégral

(1)

Tigduda Tazzayrit Tamagdayt Taɣerfant Aɣlif n Uselmed Unnig d Unadi Ussnan Tasdawit n Akli Muḥend Ulḥaǧ n Tubiret

Tamazdayt n Tutlayin d Tsekliwin AAAgezdu n Tutlayt d Yidles Amaziɣ

L.M.D

Asentel n tezrawt

S ɣur yinelmaden : S lmendad n

MASSA:

BUGABA FATMA Berdus Nadiya DERWAZ FAYZA

LƐEBBASI NAƐIMA

Aseggas Asddawan 2012/2013

TAMACAHUT DI TEMNA

ḌT N

BUMERDES D TUBIRET TASLEḌT D

WEMGIRED

(2)

Tanmirt seg wul zeddigen i massa BERDUS NADIA i d- yellan er Tama-nne seg tazwara n leqdic almi d taggara s umud n ufus n lem awna.

Tanmirt tameqqrant i yiselmaden n tutlayt n tmazi t marra,melba ma nettu wid akk iqedcen fell-as.

Tanmirt war tilas, i win i yefkan afus n lem awna d wid akk i a -yessnen .

(3)

Ad budde axeddim-agi i baba zizen d yemma eninen

i emmle a as i wumi ttemenni te zi n le mer. Mebla ma ttu atmaten-iw i tte uzzu i yellan er yidis-iw: ayat, Ratiba, Kahina d yirgazen-nsent, Fahim,Tufik .

Xwali yal wa s yisem-is, alad a xalti Malika d yelli-s Siham Imdukkal-iw:Nadiya, Fayza, Huda, Samiya, Keltum, Nura,

Feryal , i win akk i yessnen.

I tewacult n Bugaba akken ma tella.

(4)

Ad budda axeddim-a i yemma zizen i wumi ttmenni te zi n le mer

D baba

Mebla ma ttu atmaten-iw i emmle a as i yellan er yidis-iw: Iman, Lamiya d Wergaz-is d tefruxt-nsen Assma.

Zuhir, Amin d umec -nne Ussama.

I yimdukal-iw:Bu lam, Cahinaz, Ikram, Fatma, Feryal, Huda, Samiya Yak tawacult Derwaz d win akk iyi-issnen.

(5)

I ti ri n tasa sli tajmilt ad terra i yemma zizen ten ef ur tcetka Ttemni -as tazmert d te zi n le mer.

I jeddi d jida zizen fell-i

I watmaten-iw s yessen i yecba uxxam ebd rauf, Ne wa, Sid med afrux n uxxam.

Ixwali yellan di l urba akim d tme ut-is d memi-tsen,i xali Mu ed d tme ut-is d warraw-is.

Ixwali merra yal wa s yisem-is( amid, Racid, Xaled, Nurdin, ale )I Xwalati(sa diya, wardiya).

I warraw n xwali seg umec almi d ameqran.

I timdukkal-iw(Fa ila, anan,Malika,Zahiya,Nassima, lima,Nabila, Fayza,d win akk i yi emlen.

(6)

AWAS

A AWAS. Tazwert

Ixef I :Awal ef tmacahut

.

I-Awal ef tmacahut………..12

I-1/Tabadut n tmucuha……….12

I-2/Tiwuriwi n tmucuha……….13

I-3/Tulmisin n tmucuha……….14

I-4/Tignatin n tmenna n tmucuha……….17

Ixef II : Tasle t n tmacahut n degduma d Zelgum I-Awal ef tmacahut n degduma d zelgum………. 21

I-1/Agzul n tmacahut n degduma………..21

I-2/Agzul n tmacahut n zelgum………22

II-Tulmisin n tmacahut n degduma d zelgum ……….22

II-1/Akud………22

II-2/Adeg………23

II-3/Ine ruyen………..23

II-4/Iwudam……….24

II-5/Tinfaliyin n tazwara d taggara………25

Ixef III:Akenni gar tmacahut n degduma d zelgum I –Akenni gar tmacahat n degduma d zelgum……….28

I-1-Amgired i yellan deg tmacahut n degduma d zelgum……….28

I-1-1/Si tama n uzwel……….28

(7)

AWAS

I-1-3/Si tama n wadeg………29

I-1-4/Si tama n yiwudam……….30

I-1-5/Si tama nYine ruyen……….30

I-1-6/Si tama n tenfaliyin……….32

I-2-Amcabi i yellan deg tmacahut n degduma d zelgum………33

I-2-1/Si tama n usentel………..33

I-2-2/Si tama n ugbur………..33

I-2-3/Si tama n wakud……….33 Tagrayt………. Amawal……… Ti bula………. Ammud……… Timerna(1)………. Timerna(2)………. -Taker a tagrakalt………..

(8)
(9)

TAZWERT TAMATUT

Tazwert:

Tasekla tes a a as n tewsatin, tasrit akked tmedyazt i yellan d tarkizt deg tmetti taqbaylit, imi tettak tilelli i u ref ad d-yessenfali ef wayen yettidir d wayen yett ulfu. Timetti taqbaylit tamensayt d tin yefkan azal d ameqran i snat n tewsatin-agi , ger tid n tesrit: tamacahut tufrar-d ef tiyye .

enf-a n tesrit tel a-d si zzman aqdim ar tizi n wass-a, s timawit i d-yellan d abrid agejdan s ways tettwa rez tasekla taqbaylit.

Deg tezrawt-agi ad d-yili wawal ef tmucuha n temna t n Ca bet el amer(Bumerdas) d tin n Te zut(Tubiret). Nejma -d timucuha i yellan deg

unnar,ad tent-id-nessemne si tatut. Ad n areb ef ugerruj-agi i d- an yimezwura .

Acu kan anadi-nne ad yili kan ef yiwet n tmacahut i d-nejma seg snat n temna in i d-nebder yakan. Ne re ad d-naf amgired yellan deg tmacahut n Zelgum d Degduma ger temna t n Tubiret d temna t n Ca bet el amer (Bumerdas)?.

Nextar tamacahut-agi n Degduma d Zelgum acku d tin ijebden lwelha-nne , imi d asentel i d-yettu alen deg yal tamna t seg temna in-agi xas ulama yemxalaf deg uzwel ,adeg ,iwudam,ine ruyen…

Ihi iswi n tezrewt-agi d asissen n tmucuha i yellan di snat n temna in-agi. ad nessufe ayen iwumi nezmer n tmucuha n tsekla tamazi t ,si timawit er tira . Akken da en iswi-nne amatu d tasle t n tmacahut n Degduma /Zelgum, akken ad n er amgired yellan gar-asent.

Di tazwara n leqdic, neffe s annar nerra ddehn-nne er tim arin d yim aren, d tilawin d yirgazen. Acku d nitni i yecfan ef enf-a n tmucuha.

(10)

TAZWERT TAMATUT

Nessexdem tasastant d usekles d tira. Nessawe ad nejme azal n 20 n tmucuha seg-sent ammud ( Zelgum d Degduma).Tiye nerra-tent deg u ric n timerna. Njem -ten-id seg ur 11 n yimesul a , akken it-id tessebgen tafelwit-a

Isem Le mer Aswir Li ala-s Tamna t

.Fatma 83 Ur te ri ara -Tett ima deg

uxxam Ca bet(Bumerdas) -DJ. Zahra -DJ. Djuhar 50 49 Ur te ri ara -xedment lec al n uxxam d lec al n barra Ca bet(Bumerdas) B.Wardiya 65 Ur te ri ara -Txeddem luc al n barra ( tafella t) Ca bet(Bumerdas) -B.Lwenas issa -B.Lwenas 58 56

ran kan deg erbaz amenzu -D ixeddamen Ca bet(Bumerdas) -T.Lwiza -T.Fatima 48

54 Ur rin-t ara -Qqiment deg uxxam Tubiret(Ta zut) - a iga -B.Tase dit -Q.Yamina 65 73 56 Ur te ri ara Ur te ri ara Te ra cwi -Tetta lantrit -Teqqim deg uxxam -Txeddem afexxar Tubirt(Ta zut)

(11)

TAZWERT TAMATUT

Ammud d timerna njem i-ten-d deg useggas n 2013 seg snat n temna in, Tamna t n Ca bet el emer i d- yezgan seddaw n lwilaya n Bumerdes , teb ed fell-as azal n 16 Km, tegber azal n 35170 n yimdanen, tezzi-as-d ta iwant n tmezrit d yesser seg tama n ugafa, ma seg umalu ad naf ta iwant n lexdariya d qadiriya (lwilaya n Tubiret), si tama n un ul tezzi-as-d ta iwant n mekkira d tizi ennif, ma seg usammar tezzi-as-d ta iwant n Bni emran d ammal (lwilaya n Bumerdes) .

Ta iwant n Ce bet el amer tewsa , ad naf tes a a as n tudrin yal yiwet s yisem-is ad d- nebder: matusa, bni- n as, uwlad li, uwlad buduxxan, azzaba, awlad sa d, azzuza, qaryya…

Tamna t n Ca bet ur txulef ara, timna in nni en yellan di tmurt n leqbayel, tettwassen s wa as s tfella t.

D temna t n te zut d yiwet n t iwant s t iwanin n Tubiret tezga-d deg urebbi n wudrar n izer, teb ed ef tubiret azal n 8 km, d tin i d-yezgan deg ugafa n usammar n tubiret, tezzi-as-d seg tama n umalu ta iwant n ait la ziz d Tubiret. Ma si tama n usemmar ad naf tama ya n izer. Tamna t-a tettwassen s yidurar n er er.

Di tezrawt-agi nesned er kra n yinegmayen iqedcen ef enf-a n tsekla am:P.Savignac,Dujardin.C.L, DJallaoui.M, Tarraha.Z, Basset.H……

Amahil n leqdic-agi yeb a ef kra n yixfawen amenzu, newwi-d awal ef tmacahut s umata, ma deg yixef wis sin nexdem tasle t i tmacahut n Degduma / Zelgum, ma yella deg ixef aneggaru, nessufe -d akenni yellan gar snat n tmucuha-agi.

(12)

TAZWERT TAMATUT

Deg uxeddim-agi nemlal-d kra n uguren seg tama n ujma . Llan-d d yimsul a yettagin ad nessekles ta uct-nsen, lamer ad t-nawi er ume af ne tili ri(TV). Llan kra ugin ad a -d- kun, kra ssexla en ger taggara d tazwara, d isental-nsent ef waya ur ne ri ara ma d cfawat ur cfin ara ne d tamusni ur ssinen ara. Da en ugur n wakkud ur yessefk ara tegnit akken ad nejma a as n tmucuha. Rnu er waya lex n yidlisen.

Ihi, deg wayen ara ad d-yasen ad d-nawi awal ef tmacahut n zelgum d degduma s telqayt.

(13)
(14)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

12

I-Awal ef tmacahut

I-1- Tabadut n tmacahut :

Tamacahut d yiwet n enf n tesrit i d-yel an si zzman aqdim, s yimi er umezzu maca isem n tewsit-agi yemxalaf si temna t er taye . Llan wid is-yeqqaren ta kayt, wiye qqaren-as ta it, ne taqsi t, akken i d-yenna Zenia.S deg udlis-is : « Tamachut xas mxalafen, yismawen-ines tettaw-id ef takunt, tadyant (ne tajrirt ne tameddurt…) tezga-d ger umezruy d uferri ger wayen yellan d wayen yernan »1. Xas akken enf-a yemxalaf deg usemmi d win iten-id yesnulfayen imi yella d acu iten-ticerken, ama si tama n tulmisin, ne deg wegbur-nsent akked tal a-ines.

ef waya tawsit-a d awal yebnan ef lme na, d tin ifazen s wa as deg tmurt n leqbayel, tessawe -d i tmetti ayen irennun di tmusni, d wayen i d-yemmalen iberdan yessufu en er lxir.

Timucuha s ant azal meqqer di tudert n wamdan , llant d cfaya n yal yiwen. Imi s tmucuha i yetterebba er wayen yelhan, yissen-t i yelmed le wayed d wazalen n tmetti. Savignac.P ger yimyura i d-yiwin fell-as awal : «d tidet tamacahut taqbaylit d tin yessexzanen a as n lef ayel d yinnan inasliyyen, imi tecba lmexzen ye uren d cfawat n wa ref, ne d tamrayt i deg d-tbanen wansayen d tikta tilqayanin n wegdud akk d tmetti »2. Tamacahut dayen i d-yel an si talliyyin yezrin er Tallit-agi tamirant i d-yekkan seg walla n wemdan, tettara-t ad iwali er deffir n ti ilt, teskan-as-d tegnit n usugen, tesselmad-as anda ara yessrus i arren-is d wamek ad yesse biber ef tmetti s umata.

Timucuha ttarrant taqbaylit i teqbaylit akken a-tt-id-afen ineggura.

1 ZENIA.S, yella zik-nni, Ed, l’oudyssée, Rues des fréres Belhadj coop tazeqqa N°1 Nouvelle ville 15000, p.07 . 2 SAVIGNAC.P, conte berbéres de kabylie, Ed. Publication unversitaire de Québec, Canada 1978, p.217 .

(15)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

13

I-2/Tiwuriwin n tmucuha :

Deg unnar n tsekla n tmazi t, tamacahut tes a tawuri d talqayant di tudert n umdan, ama si tama tamettit ama si tama n tnefsit. Dayen it-ye an ad d-l u si tasut1 er taye .

Ma nu al-d er tawuri-a ad naf ulac er ur-na timucuha yesganayen amdan s ibeddi.Timucuha zgant-d d -ttawil s wayes tedda tmetti, i yes yel a wawal n taqbaylit. ef waya tes a tawuri di tudert n wemdan tcud er wassa en ger yimdanen, tt ebga d uwelleh, aselmed, urar…

a-Assa en ger yimdanen :Tamacahut t ger yimdanen tessemlalay tasa d wayen turew, tjemma ger twaculin, tekkat ad d-beggen lex as yettilin di

baye n yimdanen, i yeslu un ti winin n tezdeg ger-asen, mi ara nsel i tmacaht ad n er uguren i yettidiren.

b-Tt ebga d uwelleh :tessebgan-d s lebrez leb i n tmetti di tamsalt n uwellah d tt ebga, imi yes i yettim ur walla n wemdan alad a agrud, mi ara isel i wayen i errun i win yekkaten er ccer, d win yekkaten er lxir di tmacahut ad d-tafe yettmilli er temsalt i yekkaten er lxir, imi d netta ireb en deg taggara, di tmetti taqbaylit ad d-naf tame ut tes a amkan s tewse deg ttrebga n warrac, imi d netta iwumi tettunefk tegnit s tuget i ekku n tmucuha, anect-a yett awan tayemmat deg tt ebga n warraw-is, d uwelleh d usedhu ad neddem tamacahut n tafunast n yigujilen tessakay amdan akken ad i us s ugujil. Akken i d-yenna DJellaoui.M: « Tayemmat taqbaylit, am wakken i ne ra tettarra azal d ameqran i tt ebga n dderya-s. Tamacahut d yiwet n tegnit i d as-yettunefken iwekken asent-sselmed ayen akk yellan d isse iswayes ara qablen immal n tudert-nsen ».2yerna tayemmat s tmacahut i tezzuzun ta ebbu yelluzen imi

1 TASUT: seg le il er waye .

(16)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

14

timetti taqbaylit n zik d tin yes an lex as mli abe da deg temsalt n lqut, Zenia.S d yiwen i d-yennan : « Ttawin-d timucuha akken ad ttun lla , tamacahut ad ten-tesgen uqbel ad ttayzeg, tasilt -nni ye uren kan d aman. U an n tegrist ezzifit, seg wakken ezzifit, tezmer tamacahut ad tezzuzen ta ebbu yellu en yegguman naddam1 ».

c-Aselmed:Timucuha sselmadent taqbaylit, yessent ilemmed weqcic amec a n yimawlan d le aqa. Tettmeddu i wemdan timsirin ye uren d lem un am tmacahut n tme ut d wa zen tettaka -d taggara n win ur nessin ara azal n lxir.

d-Urar :D tagnit n unecre d tuksa n lxiq,d eggu. Timetti taqbaylit tcud s tuget er tfella t akken i d-yenna Djellaoui.M : « timetti taqbaylit si zik n zik teqqan er tfella t »2. ef waya ad d-naf yal tawacult taqbaylit tes a tiferkiwin i deg txeddem seg mi ad f en taseb it alma d tameddit, mi kfan c el-nsen n berra ad d-nejma en s axxam, ad ste fun ad an imensi, imiren ad d-tas tagnit n tmacahut anda ara ad d-tafe at wexxam ad d-zzin d agraw, ttemlilin ttqassiren deg-s ssadhayen iman-nsen iwakken ad ttun le tab n wass, am tmacahut mer nnef d teryal.

I-3/Tulmisin n tmacahut :

Tamacahut tes a tulmisin itt-id yesbinen ef tewsatin nni en ad naf tutlayt , tinfaliyin n tazwara d taggara, iwudam…

a- Tutlayt: d yiwet n tewsit seg tewsatin n tmacahut nettat i yettarran azal i

tmacahut am akken ne ra tutlayt n tmacahut d tushilt fehment akk madden me i meqqer deg-s i d-tenna Dujardin.C.L :”tamacahut fehment akk madden imi tutlayt i ef tebna d tushilt, awalen deg-s ttwaxtaren innan-ines d usriden”

1 ZENIA. S, op.cit, p. 08. 2DJELLAOUI. M, op.cit. P20.

(17)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

15

1 ihi ad naf win i d- ekkun tamacahut, ssexdamen tutlayt taqbaylit n yal ass

am(tala, tamedddit, taddart, tisirt…). D anect-a ad tnaf teb ed ef tutlayin tibarraniyyin. am wakken i d-yenna Savignac.P: ”tutlayt n tmucuha n leqbayel d tutlayt n yal ass teshel akk ef yimdanen amawal n yinnan-ines d ushil yefruri-d si tna lit tamazi t, yeb ed ef wawalen ijen en n ta rabt i d-nettaf s tugget di tmedyazt”.2

Win i d-yettalsen tamacahut yessaxdam tutlayt fessusen, maca te ur d lem ani .Iben Khaldun yenna-d: ”tutlayt d tasuqqilt n ugbur n tanefsit n bnadem d lem ani d yinumak i tessexzen, yettawi-tt umdan yessaw i-tt, i wiye s timawit anect-a d izen uksab n wansayen ijdiden, tutlayt tettmeslay-d

ef wayen i ttidiren yemdanen srid yal yiwen yezmer ad ye ku s shala”3. Tugget n yimsul a ssexdamen tafekk-nsen yetteddun d yine ruyen n tmacahut, s yes i d-jebden lwelha n yimsefli en ur-sen, mi ara d-ye ku igellem amdan ne

ersiw yessaxdam udm-is, allen-is, yessa waj ifsen-is, aya akk irennu-d lbenna i tmacahut, taki iwumi qqaren tutlayt n tfekka i ye fen amkan d alsasi di

tmacahut , d nettat i yekkaken rru i yine ruyen-ines. Tutlayt di tmachut tettbeyyin-d timetti n zik amek tega, d tudert d tmeslayt

amek tebna.

b-Tinfaliyin n tazwara d tagara:yal tamacahut tes a tifyar n tazwara d tifyar n

taggara wi ef tebna. Am akken i d-yenna Basset.H deg wawal-is: ”yal taqbilt , ne tagruma n teqbilin tes a tarrayt-ines s wayes tbeddu ne tkeffu…”4

1 DUJARDIN.C.L, le conte kabyle, Ed. Bouchéne, Alger, 1991 ,p.21. 2 SAVIGNAC. P, op.cit .p 26.

3 IBEN. KHALDOUN, Id moqadima dixour sur l’histoire universelle traduction nouvell. Sindibad. 4 BASST.H, Essai sur la letterature des berbére, Alger Carbonnel, 1920, P.106.

(18)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

16

-Tinfaliyin n tazwara: Amsel u uqbel ad yebdu tamacahut-is uqbel ad yekcem

deg yine ruyen-is, ad d-yezwir deg kra n tefyar yettwasnen, maca iswi-is ad d- yejbed lwelha n yimsefli en. Yeqqar deg-s :

itek ma itek tebda ta kayet-inu .

Macahu! tamacahut-iw ad telhu ad te zif annect usaru . Amacahu! Rebbi ad tt-yesselhu ad te zif amzun d asaru .

“Amacahu! init ahu! ncallah ad telhu ad te be am usaru, ad tegmu, ad ternu alama temme d ajgu annect n dadda l emmu .”

Win ara d-ye kun tamacahut yessi zif ut-is iwakken ad d-yejbed lwalha n wid yettem esisen, awal Macahu d a ellem n yimsefli en d akken ta kayet tebda, akken kan ad ssusmen ad sme sen as-d-arren Ahu akk deg yiwen n webrid s ta uct uzzifen, mi isen-d-yesla ad ikemmel ekku n tmacahut-is . - Tinfaliyin n taggara:Deg taggara ikeffu ta kayt-is s tifyar s ant azal i deg d- yeqqar:

Taqde tam ayet-iw ad ne seksu s tme mu in . Taqde tam ayet-inu s yirden d timzin .

kfi ta it-inu ad ne seksu s mezmu in .

Ta it-iw ur tekfu ara, irden d timzin ur ttru un ara . “Tamacahut-iw lwad lwad

Nni -tt-id i warraw n le wad Nekkni ad a -ye rez Rebbi I dawen ad ten-ye le Rebbi .”

(19)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

17

“Tamacahut-iw tefra,am u eqqa di tferka .”

“Tamacahut-iw lwad lwad mli -tt i warraw le wad lfahem ad tt-yessif waye ad tt-yerr di rrif.”

Tefyar n tezwara d tifyar n taggra, llan gar iferdisen igejdanen di lebni n tmacahut, ilaq ad ilin deg-s ur nezmir ara a ten-nekkes, rennunt-d cba a i tmacahut.

c-Iwudam:Iwudam, d iferdisen ilsasiyen di tmacahut, fell-asen i tebna d nitni i

yeseddayen tigawin n tmacahut.

Llan kra n yiwudam di tmacahut ttsemmin-asen, Llan wiye ur s in ara ismawen(yella yiwen n weqcic, yella yiwen n yilemzi, yella yiwen n wargaz, tella yiwet n taqcict).

I-4/Tignatin n tmenna n tmacahut :

Timetti taqbaylit zik-nni, am akken nezra deg lawan n tegrist marra ad d-yeqsi usemmi yal axxam seg yixxamen n leqbayel lal-is ad d-tessi times, yal yi tettnajma -d twacult er yiri n lkanun, ad d- sme sessen i tmucuha am akken i d-yenna Idir d ccna :1 A baba-inu ba”

Aqejmur n tasaft

egger akkin i yinyen Mlalen akk at uxxam I tmacahut ad slen

Zik-nni ekku n tmucuha yettili-d kan deg yi , acku tiwaculin ttef ent lledhayent deg lec al-nsen, yal tameddit ad d-nejmi en i eggalen er wexxam,

(20)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

18

am kul ass ad d-mlilen ad en imensi ad ste fun, tilawin ad krent ad berzent li ala, tawacult akken ma tella d imezyanen ne d imeqranen ad d-zzin d agraw i win i ekkun tamacahut (d am ar ne d tam art), ef yiri n lkanun, nezmer ad d-naf ugar n snat n twacultin deg yiwen wegraw, ad slen i yinnan n tmacahut tin ara ahen-yessettun ti zi n wu an d tin ara asen-yeksen le tab d cceqa n wass, am akken i d- yenna DJallaoui.M di taktabt-is : « Ass yessa yay yettre iq, i yesnufsusay yettcawiq »1 .

Ma nu al-d er ssebbat i ye an tamacahut tettili-d kan deg yi , ad d-naf as n temsal i yeqnen tewsit-agi er lam i d-yeqqaren d akken win ara ad d- yinin tmacahut deg wass ad d-f en arraw-is d i eggunen, ne d i ezzugen, ne d idar alen. Le wayed akki iyi-ssuggaden imdanen akken ur d- ekkun ara timucuha deg wass, di tallit-agi tamirant xas bedlen wallalen n tmetti akked ttexmam n wemdan d tudert-is maca ad d-naf wid mazal-ten efen di le wayed-nsen imi asiwel n tmacahu qlil anda i d-yettili acku ula d neyya-nni n zik tekfa, xas llan wid i ekkun tamacahut deg yi imi ran belli ayagi i d-qqaren at zik ef usiwel-ines deg wass d tifellast, qqaren-ten-tt-id iwakken ad ssugden arrac imec , ssebat n wanct-a d lwaqet ur s in ara i ekku n tmacahut deg wass .

Ma ttamu li n yingmayen d yimyura, ad d-naf ayen nni en ef wayen ye nan tuqna n tmacahut er yi , yel yiwen yessefhem-d amek yettwali tmsalt-agi : Abed El Hamid Bourayou, d yiwen deg-sen i yefkan tikti-ines andi i d-yenna: « Mebla ccek, lam n yi d rrehba i swayes i d-igellu, yella-d d sseba talsasit i yessekcamen amseflid er le na n tmacahut, ye uren d tigawin d ine ruyen yeslubun alla , i t-yessawa en da en ad yesnerni asugen-ines, wa

(21)

IXEF AMEZWARU AWAL EF TMACAHUT

19

ad ineggez akin i erb n tilawt. Ma d tafat n wass tettara tilas i usugen ,tettecuddu amdan er tmetti n yal ass d i eblan-is . »1

Di talliyin-agi tineggura asiwel n tmucuha yenqes mli . Zik ekku n tmucuha yettili-d yal i , ma tura nezmer ad d-nini twattunet. Llan kra ttun tazwara, kra ttun tigawin ne ine ruyen n tlemmast wiye ttun tagara. Timucuha xulfent le naf nni en n tsekla acku tamacahut tettwassen s te zi n yinnan-is, maca tiwsatin nni en yecban inzan d lem un d timse aq ne tamedyazt s umata ad naf ur ttwattun ara s wa as acku wezzil -it, tewzel-agi i yessishilen iwamdan

fad-nsent.

147

(22)
(23)

IXEF WIS SIN TASLE T N TMACAHUT N DEGDUMA / ZELGUM

21

I-Awal ef tmacahut n Degduma / Zelgum:

Tamacahut n degduma d zelgum , xas mxalafent deg uzwel, d yiwet n tmacahut i yettwasnen s wa as deg tmetti n leqbayel. Nefren-itt-id gar tmucuha i d-nejma seg temna t n Ca bet el amer d Tubiret.

Degduma d zelgum, tettawi-d awal s umata ef zwa gar sin watmaten (degdum /zelgum d gma-s), d lem ahda n Rebbi .

I-1/Agzul n tmacahut n degduma:

Zik-nni yella yiwen n el an yes a seb a n warrac ,arrac-nni ssaramen ad un weltma-tsen, asmi i terfed yemma-tsen, ggullen lukan ad tes u ta dayt ad xedmen tame ra seb a yyam useb a lyali. Ma d a day ad nfun seg uxxam.

eddan kra n wussan tes a-d yemma-tsen ta dayt, tekker tme ut n emm-tsen tusem, tru ur-sen tenna-asen, belli yemm-tsen terna ur-s ta dayt. Kren warrac-nni nfan. eddan yiseggasen tim ur ta dayt-nni, tesla s wayen ye ran i watmaten-is, tekker ula d nettat terwel seg uxxam. Imiren slan warrac-nni s waltma-tsen, u alen-d ad nadin fell-as. Yiwen n wass iru yiwen seg warrac-nni er tala ad yesessew a ewdiw-nnes, imiren yewham wa day-nni ay er yugi

ewdiw ad isew, i il er l in ye ra lexyal n rric uqerruy, yex er er yigenni iwala lxelq deg cce ra yendeh ad d-yers, amek is-yexdem tugi ad i esses. Imiren yeggul ad tt-ya ya lukan d weltma-s degduma. Mi d-ters yiwwi-tt s axxam, imiren iban-d belli d waltma-tsen, xas akken gma-s ur yu al ara deg wawal-is, asmi i te lem degduma terra-tt ilwa d n yime i, imiren ted a-as i gma-s, teffe deg-s dde wa-nni, yeqqim yu en almi yemmut.

(24)

IXEF WIS SIN TASLE T N TMACAHUT N DEGDUMA / ZELGUM

22

I-2/Agzul n tmacahut n zelgum:

Yella yiwen, yes a aqrur d teqrurt isem-is zelgum. Yiwen n wass yeffe -d er weqcic-nni, lmelk yenna-as ad ta yiwet n teqcict tezyen a as, ilaq ad tt-nadi fell-as. aqcic-nni i uhed Rebbi ad itt-nadi ef taqcict-a ad tt-ya ya lukan d weltma-s zelgum. Inuda fell-as ur tt-yufi ara, imiren ifaq belli ala weltma-s zelgum i iceb en di taddart. Iru er yemma-s yenna-s kker ad tefru irden ad neg tame ra, zelgum tefre s zwa n gma-s, armi is-d-yiwe lexber seg titbirt belli d nettat ara ya gma-s. Terwel er l aba tuli ef tezdayt, ilu qi-tt gma-s yewt-itt s a ar te li-d, imiren ted a-as, nettat terwel tezwe , ma d gma-s te f-it s dde wa-nni almi i d- un fell-as zelgum.

II-Tulmisin n tmacahut n degduma / zelgum:

Ma nezzi-d awal ef tulmisin n tmacahut “degduma / zelgum” i yellan d tilsasiyyin ad naf ayen icudden ur-s akud, adeg, ine ruyen, iwudam, tinfaliyin n tazwara d taggara .

II-1/Akud n tmacahut “zelgum / degduma”:

Yal win ara ye kun tamacahut ad yessexdem deg-s akud akken ad d-ibeyyen melmi i d- rant tiggawin-is. Akud d a ric i yettarran assa i tmacahut ama tikta, ne ase fer n yine ruyen. Maca akud n tmacahut ur d-yessebgan ara anta tallit, yennejma -d deg wawal n”Zik-nni”. Akud di tmacahut n degduma / zelgum ibeyyen-d d akken ine ruyen-is llan di lweqt-nni n yigelliden d lew uc, ayen i d-yessebganen anect-a ( el an, tazdayt, taddart iwe ezniwen, ssettut, am ar azemni…), wigi llan di zzman-agi. lweqt di tmacahut ur yes i ara tilas ad t-naf yettnerni akken ttnernin ine ruyen-ines, ayagi yett awan amseflid ad i er amek ile u wakud imi yal tigawt ac al ara ad tt-awi n lweqt.

(25)

IXEF WIS SIN TASLE T N TMACAHUT N DEGDUMA / ZELGUM

23

Tamacahut n “degduma / zelgum” beddun-t s umernu n wakud “Zik-nni”, awal-a yessebgan-d ine ruyen-nsent, i yi ran di tallit yezrin, amse fer n tigawin di tmacahut n (degduma/zelgum). Yettas-d deffir n umyag” yella”, yefti er yizri yettune sab d yiwen ger yimerna n wakud, llan da en imerna ni en deg tmacahut-a am ( Zik-nni, yiwen n wass, ass seg wussan, eddan wussan, imiren), tinfaliyyin-a rrant-d anamek i wakud .

yal tamacahut tes a akud la sab n wamek i d-tusa d wassa en i tt-icudden er yiwudam.

II-2/ Adeg n tmacahut n” degduma/ zelgum”:

Adeg d aferdis di tesla t n tmacahut, ine ruyen-ines twabedren-d deg wa as n yimukan yal amkan s wayes yettwassen am akken zemren ine ruyen n tmacahut ad d-sbegnen imukan d imaynuten.

Di tmacahut n “degduma / zelgum” ttwabedren-d kra n yimukan anda i d-rant tigawin-is ad naf (taddart n yiwe ezniwen, taddart i deg tt icin, tala, lexl,

aba), mmalen-d tudert, deg-s i errunt tigawin d t awsiwin, ama d win yellan di tidet ne d win i d-yexleq walla n wemdan am (taddart iwe ezniwen). Adeg yett awan amseflid ad isugen ine ruyen, ad ten-i fer, ma yella ur t-yessin ara ne ur t-ye ri ara ad as-yefk tugna la sab n wayen yessen .

Adeg di tmacahut yezga d uwsi ur yes i ara tilas, yerna ur d- errunt ara deg yiwen n wadeg, imi iwudam zgan teddun sya er da.

II-3/Ine ruyen n tmacahut n” degduma / zelgum”:

Ine ruyen deg tmacahut teddun si ta er taye , ad naf tamacahut n degduma / zelgum tettak udem er umezruy, imi zik imdanen ttamnen s wayen yef en i tilawt am( lmelk), yerna ur ssinen ara d acu i d-yewwi lem ahda n

(26)

IXEF WIS SIN TASLE T N TMACAHUT N DEGDUMA / ZELGUM

24

Rebbi mebla ma ran taggara n wanect-nni, dayen i d-gellun s wa as n tigawin d yiwudam yettemse faren yal tigawt teqqen er tin i tt-id yezwaren, akken i teqqen er tin i tt-id ye afaren d tigi i yettarran tamacahut tes a lme na, ma yella nessenqes yiwet n tigawt ad naf yella lex ama di cba a d tikta.

II-4/Iwudam n tmacahut n“degduma / zelgum”:

Awudam di tmacahut yessebgen-d iman-is s wayen yes a d assa en yemxalafen gar-asen akked wiye . Ur nezmir ara ad d-nawi ta kayt mebla yisen imi d nitni ara d-yessel un tigawin, nezmer ad t-naf d i ersiwen ne d imdanen ilawayen.

ma nu al-d er yiwudam i yellan deg tmacahut n “degduma / zelgum” ad naf: a-Iwudam igejdanen:D amdan i ef bnan ine ruyen n tmacahut yettili-d si tazwara armi d taggara, d netta i d a i yessel ayen tigawin, cudden-t akk ur-s, a s umata yettili d amdan l ali, yessawal er lxir yettnadi ef l aq, d netta i ijebden lwelha n umseflid, am akken i d-yenna Hamon.P:”A d awadem a eqqani di tmacahut, d netta u ur tettarra lwelha n yimsefliden, yemgarad ef yiwudam ni en deg wayen yekseb n tulmisin d tallit yes a di tmacahut, d netta rrant wa as n tmu liwin n yal yiwen”1di tmacahut degduma d zelgum awudam agejdan deg-sent taqcict-nni ( degduma d zelgum), acku fell-as i bedden ine ruyen n tmacahut seg tazwara almi d tagara.

Degduma/Zelgum :d awudam agejdan, d a ad d nettat i yeb a ad ya gma-s,asmi i te lem s wayen yellan ted a-as te f-it.

b)- Iwudam addayen:Di tmacahut nezmer ad naf da en iwudam wiye maca ur ten-nettaf ara s wa as di tmacahut nesseqdac-iten kkan mi ara ten-ne wi am (yemma-s n degduma /zelgum, settut, lmelk, seb a n watmaten….) di

1 ACHOUR. CH, BEKKAT. A, d’après HAMON. P, « pour un statut sémiologique du personnage », littérature

(27)

IXEF WIS SIN TASLE T N TMACAHUT N DEGDUMA / ZELGUM

25

te kayt-agi llan iwudam kkaten ad frun ugur i d-yellan deg-s am (l ecra n degduma d watmaten-is,yemma-s n zelgum). Kra nni en kkaten ad d tt-kersen akter am (settut, gma-s n degduma/zelgum).

II-5/Tinfaliyyin n tmacahut n “degduma/zelgum”:

a-Tinfaliyin n tazwara:Deg tmacahut degduma d zelgum amsel u uqbel ad yebdu ukku, ad d-yezwir deg kra n tefyar. Deg temna t n Ce bet el amer iwumi qqaren at xalefun, amsel u deg tmacahut degduma yessexdem di tazwara tifyar-a

itek ma itek tebda ta kayet-inu .

Deg tamna t -a ad naf tugget sexdamen tanfalit-a.

Ma di temna t n tubiret deg tmacahut n zelgum yessemres tifyar-a n tazwara yeqqar :

“Macahu qellemcahu , tamacahut-iw ad telhu ad ti zif anect usaru”

b-Tinfaliyin n taggara:Di tefyar n tagara lal ne bab n tmacahut ttarran-d deg-sent ccekran-nsen i wid isen-yeslan akken iwata .

Ad naf di tmacahut n degduma qqaren: kfi ta it-inu ad ne seksu s mezmu in. Ma di tmacahut n zelgum qqaren:

Tamacahut-iw lwad lwad ki -tt-id iwarraw n le wad Nekkni ad -yer em Rebbi Uccanen ad ten-ye raq Rebbi.

(28)

IXEF WIS SIN TASLE T N TMACAHUT N DEGDUMA / ZELGUM

26

Mi nexdem tasle t i tmacahut n “degduma / zelgum” nessiwe ad d-nessufe amgired yellan deg-sent. Ayagi ad yili s telqayt deg yixef wis kra .

(29)
(30)
(31)

TAGGRAYT

Taggrayt:

Di taggara n tezrawt-agi-nne d wayen akk i d-nebder deg ye ricen-is ibana -d azal ameqqran i terrra tmetti taqbaylit i tmacahut. Imi yis i d-isemlalayen tasa d wayen turew, tesselmad iberdan n ttrebga, awellah, tesse bibir ef yidles, tessebgan-d udem ubriz n tmetti d wansayen-is.

Seg tama-nne nessawe nexdem ta le t i tmacahut n Degdum/Zelgum, i yellan di temna t n C bet al amer(Bumerdes) d temna t n Tubiret, anda i d-nufa yella akenni deg umgired d umcabi. Si tama n umgired nwala d akken temxalaf deg uzwel, adeg, iwudam, ine ruyen…. Ma deg wayen iten-tt-yessmelilen nufa yella deg usentel, akud.

Da en deg tazrawt-agi-nne nejma -d timucuha i yellan di snat n temna in-a Bumerdes d Tubiret, i d-yellan d timerna.

Deg unadi-nne nessaram ad yili yella d acu i d-nerra er tsekla tamazi t, ad yili usihrew deg-s, ne ad ilin-t tezrawin nni en fell-as sya er zdat, imi anect-a yettune seb d a raz n tutlayt d tsekla taqbaylit s umata.

(32)
(33)

AMAWAL Amawal

Awal s tmazi t Awal s tefransist

-Amesl u Informateur

-Amseflid Auditeur

-ta iwant La commune

-Amgired La difference -Addayen Secondaires -Tarrayt Methode -Iwudam Personnages -Tasle t Analyse -Tabadut Définition -Asugen Imaginair -A awdiw Cheval -A Héros -Initen Couleurs -Agmer Chasse

-Ine u Action de sauter

-Tamacahut Cont

-Timawit Gener

-Tal a Forme

-Tasekla Littérature

-Tamna t Région

-Taker a tirakalt Carte géographique

(34)
(35)

TI BULA

Ti bula

Idlisen n Tefransist :

1-BASSET.H, Essai sur la letterateure des bebéres, Alger Carbonnel, 1920. 2-DUJARDIN.C.L , Le conte kabyel. Ed, Bouchéne, Alger. 1991

3-HADDADOU.M.A , Introduction a littérature berbére. Ed,HCA, Alger, 2009. 4-HAMON.P, pour un statut sémiologique du personnag, littérature n°6, mai 1972. Repris dans le collectif. Du récit, Ed, Seuil, points, n°78.

5-SAVIGNAK .P, Conte berbéres de kabyle, Ed publication universelle de Guébec, Canada, 1978. Idlisen n ta rab : 1- .1986 ' ' ' " 2- ( )" " ) ( 1994 1995 . Idlisen s tmazi t :

1-DJELLAOUI.M, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit. Ed, HCA, Alger, 2007. 2-ZENIA.S , Yella zik-nni, Ed, l’oudyssée, Rues, des fréres Belhadj Coop, tazeqqa n°1 Nouvelle ville 15000.

Asegzawal :

(36)

TI BULA

Amawal :

-BEN TALEB.B , Amawal (tamazi t-français). Ed, Ait Mouloud.

Ikatayen :

1-BERDUS.(Y), BUXERRUBA.(k), Tamacahut di tamna t n at leq er, Taseddawit n Tubirt, 2011-2012.

2-AISSAOU.(H), BELKLEM.(S), Timucuha n l erc n At-Meddur di temna t n ER, Taseddawit n Tubirt, 2010,2011.

(37)
(38)

DEGDUMA AMMUD

42

Degduma(yelli-s n el an)

itek ma itek

Zik-nni, yella yiwen n el an, sel an-a xas Rebbi yes a seb a n warrac, tame ut-is tessaram ad d-s u ta dayt, ula d arraw-is da un i Rebbi ad s un watma-tsen, armi d ayen tekfa ccedda terfed yemma-tsen s tadiset arrac-nni far en a as, nnan-as i tme ut n emm-tsen:”Alfer -nne , lukan d ta dayt ad d-ts u yemma, ad nger ti er in ad nurar, anger seb a yyam u seb a lyali bal ayreddax, ma yella d a day ane ef ti er in ad nenfu”. Yiwen wass hatta yiwe -d lawn a-d -d-ts u--d yemma-tsen, arrac-nni tterajun s lfer mi -d-teffe tame ut n emm-tsen rran ur-s nnan-as:”a nanna d acu i yerran er yemma”, ten aq ssetut n tme ut-nni teskiddeb fell-asen belli yemma-tsen d a day i d-tes a netta terra ur-s ta dayt tenna-asen :”ay er mu ur tezrim ara d acu i d –ts u yemma-twen d a day !...yemma-twen tes u-d kan arrac”, imi nihni Bu lil en1

ef ta dayt, asmi islan akken kul yiwen yerfed ayen yerfed seg wexxam n baba-tsen ru en le un…le un. Armi iw en er taddart iwe ezniwen zed en din .

eddan wussan ta dayet-nni tem ur tedda akked d tme tut n emm-s er tala, qqiment ssirident ta , ta dayt-nni la tettla ab s waman ten aq ur-s etut-nni tenna-as: ”waxxer syen ur slu uyi-d ara aman nekk aqlin ssiridda ta mulac ad am d-ini awal…”, terra-as ta dayt-nni: ”acu ara yi-d-inni a nanna?”, tarra-as-d: ”wexxer i m-d-nni , a tin wi ef nefan seb a n watema-ten….”ta dayet tewhem amek akka nefan fell-as seb a n watma-ten, terra-as-d :” akka a nanna”. Asmi i yu alent er wuxxam, tekker ta dayt-nni tessew cwiya n yiwzan tenna-as i tme ut n emm-s ad ttwali ma yewa akken kan tegra afus-is ad te er ma yewwa tezzel tegra-as s ti reci afus-afus-is er daxel n tasilt anda llan yiwzan-nni ye man, tenna-as: ”ihi tura ad yi-d -ini wi ef nefan fell-i

(39)

DEGDUMA AMMUD

43

watmaten-inu ma m ina ara ne ur rice ara ne d tamehbult, tura ad yi-d-tini ”, tme ut yen a-as lweje te ar d acu ara texdem tu al tenna-as: ”aytematen-nnem nfan fell-am,nihni b an ta dayt rran nnan-d lukan ad d-imud Rebbi i yemma ta dayt, ad nexdem tam ra yiwen seb a-yyam u seb a lyali, asmi islan seg madden yemma-tsen terra ur-s a day nettat zi d ta dayt rwelen, nfan acku nihni b an taqrurt tura massakit ar ass-a ur d-iban lexber fell-asen”. Tekker ta dayt-nni ula d nettat tenfa seg wexxam tru tla u tekcem taddart iwe zeniwen, tsellek taqerruyt-nnes, tuli sulfa n yiwet n cce ra d ta layent tefer din, ru ya l al i ya zmman slan warrac-nni akka d wakka seg medden belli s an watma-tsen. U alen-d s axxam ufan-d watmat-sen ulac-itt, en ad nadin fell-as macca ur ttufan ara . Ass seg wussan memi-s-nni n el an yiwi a ewdiw-ines er tala ad d-isew, a ewdiw la yettu al er deffir yugi ad isew, a day yewhem ay er yugi ad isew, iwal deg l in ye ra rric uqerruy imi netta seg la barra imuqel er igenni iwala ta dayt-nni sufla n cce ra, yendah ad d-yers lxelq-agi yellan deg yigenni akken ad isew a ewdiw ulac, a ewdiw la yen u deg yiganni as-yefk ddaqqet ad tine yendah ulac, yekker imiren iru er ssetut,yenna-as : « ha-tt-aka lexlq deg yigenni yugi ad d-yers a ewdiw-inu yugi ad isew ad yawe armi d igenni ad yen u er tmurt ». Akka is-yenna i setut Bu lmhut ad tt-yen el Rebbi nhar tmut ». Asmi i d-tusa setut-nni ad tt-yen el Rebbi tiwi-d yid-s tisirt, tisirt-agi s wayes i en nne ma tessersi-tt s lmaqlub a erf n wadda tessersit suflla, ma d win ufella tessersi-t s wadda akken ur ye ara imiren nettat terra iman-is la txeddem i yes imi netta ur yett errik ara akken kan i twala ta dayt-nni akken tehder-d er setut-nni , imi nettat sebâa snin ur ten aq ara seg-mi i teffe seg wexxam n baba-s te uggen s lqedra n Rebbi tenna-as : «a tam art a ref n ufella arri-t s wadda , ma d win wadda aksi-t arri-t sufella maci akken izze en medde » . Tekker setut-nni tenna-as : « ares-d a yelli warri-yi-d nekk d tam art ula ferreza ara yer em waldik ares-d, akem yahdu

(40)

DEGDUMA AMMUD

44

Rebbi er tmurt wer-iyi-d », terra-as-d : « nek ur d-trusu ara, jami ad d- resa ». Ta dayt n Rebbi tugi ad d-ters, yerra yu al memi-s n el an er setut-nni yenna-as : « ilaq as-serse i-d yerna ta dayt-a i yixedmen akka ad tt-a ya lukan d watma, ad yili zewaj gar-ne », imiren tu al-d setut-nni tessers-d ta dayt-nni, a ewdiw -nni yeswa seg tala, a day-nni yu al er wexxam yiwi yid-s watma-s-nni.

eddan kra n wussan faqen belli d watmat-sen fer en, mi yufan tin iy- aben fell-asen ac al n lesnin-aya, maca gma-tsen -nni i uhden Rebbi ula mi ye ra d watema-s ur yu al ara deg wawal-is, imwelan-nes wahmen d acu i t-yu en memi-tsen mi yeb a ad ya watma-s yerna yugi ad ibeddel array-is, acu is-xedmen kifkif, armi yu al yenna-asen : « ad tt-id awi ger medden ad yili zewaj gar-nne lam na ad eqda fell-as imi nettat deg wexxam we des nekk

deg wexxam wa di ». Mi tesla degdum belli gma-s ad tt-ya terra-tt i lwa ed n yime i tettru teqqara-as : « Nekk yellan d gma-inu…d memi-s n baba d yemma ad yu al tura d azewaj-inu » . Akken xedmen imawlan-is ulac akken is-xedmen l ecra-ines tugi ad tesfe ime i-ines.

Degduma teqqim akken, te ef di Rebbi tu al tefka-as dda wa i gma-s tenna-as:”ru a memi-s n baba d yemma fki a-k asennan n rrekbet ad yekkes ala ad ye lu ala, ad t-yesse lu Rebbi ut yesse lay ara t-yekkes bib ur titekkes ara daymen deg rrekbet-nnek, armi i temmute - iyes , eddan kra n wussan gma-s-nni te efi-t s dda wa-gma-s-nni ye ukref yu en almi yemmut, ma d nettat tekmmel tudret-nes akked imawlan-is te ac di lahna d talwit.

“Kfi ta it-iw ,ad ne seksu s mezmuzin”.

(41)

ZELGUM AMMUD

45

Zelgum

Macahu qellemcahu tamacahutt-iw ad telhu ad ti zif anect usaru. Yella yiwen, yes a aqrur d taqrurt taqrurt-nni isem-is zelgum tecba deg

ifa, armi d yiwen n wass yeff -d ef gma-s lmelk,

Yenna-as :”a mmi aqla-k-tid ad tt-a taqcict, tezyen tes a ifa ,acebub-is d awra almi d ammas ,ti ucin-is d tizarmaqin tura nadi ef teqcict-agi ,lama na ur cukta ara tafe deg taddart tin i tt-yecban deg ifa, yerra-as –d weqcic-nni uhda Rebbi ar d- nadi ef zzin-agi ara d- t-a yalukan ad ttili d zelgum .yekker la yettnadi deg taddart anida ara d-yaf zzin i as- d yenna um ar -nni inuda…ur yufi ara amek ara yexdem yeqqim akken, armi i d-yemekta waltma-s zelgum yufa dayen nettat iceb en di taddart.

iru er yemma-s yenna-as : “heyyi-d ad neg tame ra”.Terra-as-d yemma-s :” a mmi zizen d acu n tma ra -agi i d- ya lin akka “. Yenna-as : “ni am-d kker ad tefru irden” .T edda yemma-s la tfaru irden, d a tesawel-as I zelgum tenna-as : a zelgum a yelli arwa iwn-iyi ad d- nefru irden ad d-nawi tislit i gma-m “. zelgum tefra s zwa n gma-s amenzu acku ala netta i tes a , teqqim la tferu irden tett eni t edda-d tyazi t, tenna-s :”qut qut efki-id ci n yirden ad m d- ini d anta ara ya gma-m a zelgum “, terra-as :ec akin ad te aqeruy- im , a tru tya t-nni. Ad tt-ayen tusa-d tagarfa, tenna-as :” aq aq a zelgum efk-id ci n yirden ad m- d- ini d anta ara ya gma-m”, terra-as : “ru akin a tagarfa tucmit n ifa ,tixer s yina “. Zelgum tewhem ! , ass-nni deg ussan n ebbi t awed tussa-d tetbirt tenna-as : “efki-id sin i eqqayen ad m- d- ini d anta taqcict ara ya gma-m “, tu al zelgum tefka- as irden i tetbirt- nni .

(42)

ZELGUM AMMUD

46

Zelgum akkeni i as- d- tena tetbirt anect-a tarfed iman- is tarwel er l aba tuli ef tulmut teqqim , ma d gma-s mi yesla s lexbar n weltma-s yu al i teb i-tt er

aba ye ra-tt-id sufella n tulmut yenna-as :ers-d a zelgum ur ttugad ara”. Nettat ad as- teqqar i wulmu (a lay ayulmu a lay ) ,ine aq wulmu ur-s yenna-as :nekk d ulmu ur nekkat ur n tt-fuku .

Zelgum tkemel tikli-ines tufa tazdayt n ttmar tuli ef tezdayt -nni teqqim, ilu qi-tt gma-s yenna-as : ers-d a zelgum a weltma ur qi-ttagad ara “.

Tenn-as : “(a lay a tazdayt arnu i elli d gma-inu ass-agi d argaz inu a lay a tazdayt arnu), tazdayt-nni la tetti li deg yigeni , gma-s -nni la yettali ef tezdayt- nni . Yerna yusa-d baba-s : “ers-d a zelgum a yelli ers-d” . Tenna-as : « (a lay a tezdayt arnu i elli d baba-inu ass-agi d am ar-inu a lay a tazdayt arnu » ). Tu al tusa-d yemm-as : « ers-d a zelgum ers-d a yelli », tenna-as zelgum i tezdayet : « a lay a tazdayt arnu i elli d yemma-inu ass-agi d tam at-inu a lay a tezdayt arnu »). Tazdayt- nni mi d as-d- tesla i zelgum terra-as-d : « nekk isem-iw tazdayt n ttmar l n baba muqar ad n eni er Rebbi ad en- ye ar » , yu al gma-s yewti-tt er sa te li-d zelgum seg tazdayt-nni, imiren ted aya-as tenna-as:”ru a gma fki -ak asennan ur k-tid teksen la bib wala l ulama “, ma d nettat trwel tezwe , ma d gma-s-nni yedda-as usennan deg rrukbet ur ye li ara almi i d-tu al zelgum tekkes-as-tid.

“Tamacahut-iw lwad lwad

eki tt-id I warraw n le wad

Nekni ad a -yer em Rebbi

(43)
(44)

mer nnef Timerna

48

mer nnef (mqidec) itek ma itek

Zik-nni , yella yiwen n wergaz yes a seb a n tlawin refdent s tadist , ttinitent argaz-nni iru er ssuq yu a-asent-d seb a n teffa in, mi i d-yu al seg ssuq yefk-asent akk a eqqa, a eqqa mi i d-yegra u eqqa aneggaru yeb a-t akk tme ut-nni tis seb a.

Asmi i d-s ant, arraw-nsent lulen-d akk kemlen,ma d memi-s n tadin ye an nnef n teffa t ilul-d d amen af, tsemma-as « mer nnef ». Mi im uren yekker baba-tsen yiw-asen-d i ewdiwen, xedmen yessen yernna-asen-d seb a n tmeke lin tte en yissent, ma d mer nnef ye rec mli u alen ssawelen-as mqidec, armi d yiwen n wass f en ad en walan seg leb id yiwen n wuxxam hu rent yimdanen yuzega-d deg umalu, imi nihni qqimen akken tte en tasekkurt iwten ad tru er umalu-nni…tasekkurt iwten ad tru er umalu-nni, anda yella ir n Rebbi ad yerwel er din, zi en amalu-nni d ayla n teryel ulac win ad tiqedmen ,arrac-nni ezmen ad ru en er dinna mi w en bdan tte en tte en almi uren icekkaren-nni isen-yefka baba-tsen, mi kren ad d-ru en, mugren-d teryel nnana-as : « a elxir a jidda …a elxir a jidda. ». Ma d nettat teqqar-asen : « l eslama-nwen ay arraw n watma l eslama-nwen ay arraw n watma eddi-m ad te em ur-i », yen eq ur-sen mqidec : « ya lhet ad nru ». Mi yuli yi bdan sseknafen ya a-nni i d- en sseknafen tetten,ula d taryel-nni tesseknaf tettet, armi isen-tekfa ticekkarin-nni. Arrac-nni yiwi-ten neddam lasxerxuren, yeqqim-d kan mqidec yen eq er jidda yenna-as : « A jidda melmi i teggane ».tenna-as : « melmi itesli i yal asehlen imqerqren, ixerfiyen…ayen i akk a tte afen deg u elli -inu imiren xas ze er jidda-k ».tenna-as : « i jidda-ke a mqidec melmi iteggane ».yenna-as-d : « ma tufi -d

(45)

mer nnef Timerna

49

allen-inu ukint inna-as , ma yella qqnent inna-as xas zu er mqidec ».Ten eq er widin ye en :« i kunwi a tarwa melmi itegganem ».Nnana-as : « Nekni melmi ineqqen allen-nne ne ». ha-tt-an teryel-nni tru tewwi-d lmel d tem in tefk-asen i yi ewdiwen-nni ad en ma d mqidec yenna-as : « ala a jidda nekkini a ewdiw-inu itett seg ufus-inu, ur itett ara deg tmurt , imiren ye iyir lmel yettak-as tim in kan, mqidec yeqqim yett assa deg teryel melmi ara te , armi i yesla i ye yal la ahlen teryel la tcexxer yekker er watma-ten-is yeqqar-asen : « qel et ay arraw n wuday qel et ay arraw n wuday ,teryel teb a ahen-te amek i te a me ef n teddu …qel et ». Qel en warrac-nni bdan le un ttazzalen, ha-tt-an tedduqqes-d teryel tenna-tedduqqes-d : « mqitedduqqes-dec ..mqitedduqqes-dec ah a memmi-s n wutedduqqes-day iru ..iru , kelxen-iyi tu aten seg leb id d ayen lexyal-nsen i d-ibanen tad ay-asen

lmel yexda win i t-ye an ad ye li ». Imiren lin i ewdiwen-nni i ye an lmel -nni mmuten , teryel te fer tazla deffir-nsen,arrac-nni ne qen er mer nnef nnana-as : « amek ad hen-t-xedme a gma-tnne teryel ahen tel eq-d ahen- te », yenna-asen : « rekbet-d kul yiwen anda ,ad yerkeb wa ad yali ef umezzu , wa deg tze ket wa ef u enqiq… armi irekben i seb a ».Mqidec yebda la yettazzal a ewdiw-nni, azzel azzel qrib tle qiten-d teryel mi tekker ad tebhez fell-as ad tt-id yewwet armi i te ya tu al tru er wuxxam-nes.

Mi i d-u alen arrac-nni er wuxxam rran-tt kan ineddam, yan ur zmiren ara ad qel en. yenna-as baba-s i mqidec : « amek akka? aytmaten-nnek a mqidec ugin ad qel en ». Yenna-as : « susem kan a baba nru er umalu ….. » . Ye ka-as akk ayen yellan mi yesla akken baba-s n mqidec, yekker er warraw-is yenna-asen : « tezram mer nnef -agi, d nnef n we day ttekla fell-as ke id tarkunt-nsen ». Arrac-nni gullen ur tterrun ara ad s en ,azekka-nni mqidec yekker yu al er umalu-nni n teryel akken ad d-ye tmugri-tid teryel tenna-as : « ahya mqidec tu ale -d », yenna-tenna-as « ih ..a jidda u ala -d am

(46)

d-mer nnef Tid-merna

50

wala ak mettu a jidda » .Almi d yiwen wass iru er tlemmast n teb irt ad itekkes ddella ayeggar deg ucekkar ,t ell-d fell-as teryel : « a mqidec ». yenna-as-d mqidec : « acu a jidda », tenna-as : « ar u kan din », teryel simi ara d- tawe er din ad d- taf mqidec yerfed tackkart-is iru yu al er imwelan-is. eddan wussan yerra yu al mer nnef er jidda yenna-as : « a jidda fk-iy-id aya », tenna-as « ala amemi waki d ayla-inu ur k-tettmuddu ara, mi yuli yi iru mqidec yiwi iz i(anina) la ye ukku yis aya -nni imiren aya yebda la yett iyyi deffir n wuxxam, « qu …qu …. » ,ten eq taryel ur-s : « sussem a i-yi ad ne ak ira i mqidec »,ayazi -nni ikemmmel a eyye yugi ad yessusem, te f-it-d teryel te ri-t i mqidec tenna-as : « ha-tt-an a mqidec », mqidec ye fi-t ibubi-t ,azekkin yu al-d er tisirt yebda la yettker s

emmud ‘kre …kre ’ jidda tenna-as : « a es a i-iyi ad sa … », yeqqim akken ay-sekre almi i te ya teryel tu al te ir-itt er barra .Ma d yiwen n wass i ar d acu ara yexdem yu al yu al-d er jidda yerra iman-is la yettru, tenna-as taryel : « acu ik-yu en a tettru a mqidec ? »,yerra-as-d : « yemma temmut b ad as-d-xedme asenduq lama na ama tesqissa fell-am » ,tenna-as : « ih qebla seqissit fell-i …amek ad a mqidec », imiren iwarra-as amek ara texdem tekker tekcem er daxel n usenduq-nni te d ttinegmit, yenna-as mqidec : « awah a jidda maci akka a , a ef uqadum », teryel te ef uqadum, mqidec s ti reci yerra-as tawwurt i wesenduq-nni ,irfed-it yiwi-it er wuxxam asmi yiwe yenna-asen : « balak win ad ifet en asenduq-a ala ma lli nekk », mi yeffe mer nnef ad ye am kul ass, imewlan-is wahmen d acu i d-yiwi daxel usenduq-nni illen d acu n lxir kkren fet ent, ten u-d ur-sen taryel-nni te aten akken ma llan ,mi i d-yu al mqidec yufa-d imewlan-is me en,ma d taryel tu al er wuxxam-is.

(47)

mer nnef Timerna

51

addan kra n wussan mqidec yebna sraya fug sraya yu al armi d taryel ,yenna-as : « aqli u ala -d a jidda d acu im yehwa xedm-iyi », tenna-as : « aqli

fe -k tura d acu ara k-xedma », yerra-as-d : «a jidda ma teb ay-tezlu maci tura ar u ad qubbi ci ,aha…aha akken igri ,geyyi deg ukufi n ttmer » ,tekker tegra-t deg ukufi n ttmer ,maca mi s tenna a mqidec awi-d kan afus- nnek ad te , netta ad as-yini :« ih…ih a jidda » , imiren ad as-yefk a emmud nettat ad as-tini : « awah a mqidec mzal-k te fe ».akken akken armi yekfa akufi-nni n ttmer ,yerra yenna-as : « a jidda ma teb ad qubbi arri-iyi er ukufi n ye bulen » ,taryel terra tebdel-as akufi ,yerra yiqqim seb a yyam er daxel ukufi tenna-as : «a mqidec awi-d kan afus-nnek ad », as-d-yerr : « awah a jidda ar iyyi er ukufi nni en », armi is-yekfa ikufan-nni i tes a yeqqim-d yiwen ukufi d aneggaru ikeml-it ye a-t . tru er -s jidda tenna-as : « a mqidec awi-d afus-ik ate », yefka-as-d afus-nes yenna-as : « atayen a jidda afus-inu », tenna-as : « a mqidec tura tqubba », yenna-as mqidec : « a jidda bessa ur iyi-tettette ara wa dem, ru qbel re -d imewlan-im mi i d- re arwa ayi-ite kem d imewlan-im ». teffe taryel ad d- re akk yesma-as, ma d mer nnef ye ef-d l a yebda la yett anni daxel n ukufi-nni ,la d-yettawi tim ayin ,tella din icuc yilli-s n taryel tessaway imensi, tesla-as-d i mqidec mi ara yett anni ,tenna-as : « a mqidec d acu n tim ayin aki….ti nnayin aki ila d tettawi ». Yenna-as : « lukan ad te re a nanna icuc lukan ad ay-d-tessuf -d ad te re c ice d afeg i ttafga »,tenna-as : « ini walleh », yerra-as-d : « ih »,tekker tekkes le a i wekufi netta yen u-d ibehaza-as er temgere t ixenq-itt ,yezla-tt iqedri-tt,yegga ta uct n icuc deg te uct-ines,imiren yebda yessewway-is.

Armi iwala taryel tu al-d tiwi-d akk yisma-as d xwalta-s , imugri-tt er wabrid, yenna-as: « ayyi mqidec zli t » .tenna-as -d : « awer teqqare akka a yelli tezmer -as », tenna-as : « ih zli t atayen la yettewwa…ru a em tura lkerec »,

(48)

mer nnef Timerna

52

kren iqrar-nni i d-yeddan yid-sen la tetten, taryel la sen-tesferriq l aq-nsen,yekker yiwen n waqrur t -as-d ta uct n icuc yenna-as : « ayyi taki te uct n icuc », tenna-as : « e kan ta uct n mqidec nana-k icuc ha-tt-an la tqeddec » .

Armi an-t rwan-t mqidec yuli sraya fug sraya-nni i yebna ,i ir-d ta uct-nni n icuc yenna-as : «attayen a teryel u nanna icuc », izli-tt kkrent akken ma llant ad ne unt ad tid- fent a te ent, imiren iser -d i wassif n waman ye man,yenna-asent : « attan assif n tamment , kkrent ad tel ent, tin yel en ad te req…tin ixedmen iles-nes ad tezlef.

Yiqqim-d mqidec yewret sraya fug sraya,axxam n taryel d lmelk-ines i ac di lehna.

“ Tekfa tam ayet-inu ad ne seksu n mezmu in”

(49)

TAQUBA T N TELMUT TIMERNA

53

Taquba t n telmut

itek ma gitek

Zik-nni tella yiwet n quba t, tes a reb a n warraw-is deg l ec tett adar fell-asen mli ayen xussen asen-tid tawi.

Ass seg wussan, tiwi-asen-d yemma-tsen lmekla qqimen la ewciwen…deg yigenni ,i edda-d wuccen qqaren-as Si M emmed yesmuqqel er yigenni iwala ifrax-nni yenna-as : « a taquba t »,nettat terra-as-d : « a elxir assi

emmed »,yenna-as : « awer d i il fell-am…ma t emmle -iyi zell-id yiwen seg warraw-im ,ne ad d-bekse aggus uberwaq ad d-ali am lebreq », tenna-as : « lili en-iyi warraw-inu », yenna-as : « zelli-d yiwen ne ad d-ali »,tu al tezlla-as yiwen, azekkani yerra yu al-d yufa-tt-id deg l ec tenna-as : « a lexir assi m emmed » , yerra-as-d : « awer d ixir fell-am..nni -am zelli-d, yiwen seg warraw-im ne ad bekse taggust uberwaq ad d-ali am lebreq »,imiren tzelli-as yiwen ,akken akken armi d tzelli-ass n seb iyyam yiqqima-tzelli-as-d yiwen,i edda-d ubellare yufa-tt-id la tetteru yenna-as : « d acu i kem yu en akka la tettru a taquba t »tenna-as : « ah susem kan tura,ak d- eku taq t-inu meqret,Ssi emmed yeks-iyi arraw-inu ye aten » yerra-as-d : « awer teqqare awal aki… »tenna-as : « akka i yexdem », yerra-as-d : « amek i myeqqar » ,taquba t te kay-as akk taq t-nes akken ma tella, yekkr aberraye -nni yenna-as : « mi d yu al azekka, yenna-am zelli-iyi-d yiwen inni-as ur k-d zelli ara d acu ara texdeme », azekka-nni mi d-yu al Ssi M emmed yenna-as : « zell-id yiwen ne ad d-bekse taggust n uberwaq ad d-ali am lebreq ». tenna-as : « abges ma teb ad tt-bekse » , imiren uccen-nni yiwi-d aberwaq ibegges-it, imiren ay-ne u ad ye re eq uberwaq-nni, ad yernu ad i iwed, ad ye re eq armi i tid- yel eq ubellare -nni la yett alli , yufa-tid la yene u subarwaq-nni imiren imiren yesse rs-as : « a memmi-s n wuccen ass-agi ad ttexlese ayen te »

(50)

TAQUBA T N TELMUT TIMERNA

54

irefd-it seg uzagur i ella-t deg yigenni yenna-as : « amek tettwali tagnit a Sidi end » .as-d-yer : « d tazegzawet am ifrax-nni akken », yerra i lla-t yenna-as : « amek tettwali ddunit a Sidi M end », netta : «d tamellalt am yifrax-nni akken » ,armi is-d-ye ka akk ayen yexdem yenna-as : «i tura anda ad k-zelli deg umalu, ne deg tabla t, ne deg leb er », yenna-as : « ala…. », abellare : « ne ak-zelli deg wyenna-assif », yerra-yenna-as-d : « ih…deg wassif » .Iser -as deg wassif ye li sufla n waman. Imiren yel a yel a yufa tasksut icuddi-tt er uje ni -ines yebda yeqqar : « ta tefla ta te ma… » ,te dda-d tilfet tenna-as : « a elxir a Sidda-di M enedda-d », netta : « awer dda-d ixir fell-am tse req i leqraya-inu » ,tenna-as : « la tsses are …. » , uccen : « ih la ses are … » ,tilft : « azekka ak awi arraw-inu ahen- ttse re », akken kan i d-kfa ameslay yenna-as : « ih ! lam ena ur tt-awiten-d ara tura armi d-gri amkan anda ahen- gra …akka xemsiyyam awiten-d », tilfet teqbel ma d uccen iru yeqqaz i ucen1anda ahen yeger, yeqqaz yeqqaz, mi yessuli ,ha-tt-an tilfet twi-d arraw-is tenna-as : « ha-t-a iwi -k-twi-d arraw-inu se riten,netta : « ih … » eslama-nsen »,ass-nni uccen-nni er yiwen seg warraw-nni n tilfet yeksa-as aqerruy yerra-t er erf ye a-t,mkul ass akken armi ihen yekfa.

Asmi id tusa tilfet ad tzer arraw-is tenna-as :”usi -d ad ra arraw-inu jma ten”,uccen:”ala!ad kem uggadn,ad ttrun…”terra-as-d:”awwah a jidda lukan ad k-mezren ad sent-se reqe luqraya”, eddan kra n wussan terra tu al-d tenna-as : « ass-a aal-d ra arraw-inu”netta yerra-as-al-d:”ala aal-d k-mezren aal-d k-m uggadn ad ttrun”,tilfet:”awwah xa i ahen w kan » tekker tekcem er u uc-nni tiwt-tt-id rri a ,uccen yerwel yeffer,akkn kan i edda tu a rebal i elleq deg tasreft-nni yiwet-tid er wannzar-ines tebhez ur-s tilfet te f-d aqjir-is yebda yett yyid : « jidda te ef a ar te il d a ar……….. »,tu al tser a-as i we ar-is yerwel.

(51)

TAQUBA T N TELMUT TIMERNA

55

Imir-din te ar d acu ara texdem, akken ad tt- ef-it tru tiwi-d taxsayet te leq-itt s lxi , ad tt-id yekkat uba ri uccen ad i il d jidda -nni la teytt assan, mkul ma d-i uc ad isel i ut ad i il d tilfet-nni ad yu al , akken armi ye ya yerra-t iccer,yellu yeffe -d yufa-d taxsayet-nni te lleq yenna-as : « ih ! d kem iyi-xedmen akka ,te i-iyi mbla lmakla…yen a-iyi lle ,tura ad d-rra ttar-inu , ad k-merze er uj eni -inu ». Ye f-d taxsayt-nni yeqni-tt er taja ni t-is ,yebda ile u,ile u…armi yiwe er wassif , iru ad yezger imiren te ur taxsayt-nni d waman tetqel fell-as ten u taja ni t-ines deg wassif.Imiren iru ye re -d akk uccenen yeqqar : « ay uccenen imnayen ad tanuqlet a, ad tt-me i-d ass-a,ad ger affer ass-ass-a,ad ger aqrequc ass-ass-a,ad d-tew ass-a,lam na ma teb am ad te em ilaq ad reza akk tije ni in-nwen er tnuqlet Ben ne ,mi d-inni a yuccenen imnayen tanuqlet Ben tewwa arwa et,ad te em » . Asmi d-tewwa tenuqlet-nni u eyye , : «a yuccenen imnayen d-tewwa tanqulet n Ben

,tu al akk d tabrkant, ». Akken kan iselan uccenen-nni. Nejabaden akk ten u taze kes-inesen akken ma llan.Seg wass-nni yu al yettfe -d er er barra ,almi d yiwet n tiklet yemlil-d tilfet-nni deg wabrid-is tenna-as : « ha-tt-an tura efa -k, d acu ara k-xdema ». Yen eq ur-s : « aye er d ayen nek i yes an taj eni t tegzem…..muqel kan, ahen-akka akk mbela tij ni in ». Imiren yemna uccen-nni,yu al yett ac mebla tugdi am nettat am wiye .

(52)

DAY D TMELLALT TIMERNA

56

A day d tmellalt

itek ma itek

Zik yella yiwen n waqcic ye rec a as , yiwen n wass yuker-d tamellalt seg yiwet n taddart yerwel i yes yuggad ad te fen at n taddart-nni.

Deg webrid , netta ile u ye li-d fell-as yi yufa yiwen n uxxam yerra ur-s yes eb eb deg tewwurt yenna-asen : « ma ad tessensem inebgi n Rebbi » ,nann-as-d : « mra ba yes-k ». yekcem ye a imensi armi d lwan ad ye ,nanna-as : « awi-d temellalt nekk ad tenger gar tmellalin », imi aqcic-nni yettmiyyiz yes a le raca ulac win i as-izemren yenna-asen : « nekk tamellalt-inu teggan ddaw n tyazi t », rrena-as-d : « me lic ad tenger ». imiren xedmen-tt ddaw n teya t , azekka-nni ta eb it d lawan ad iru yenna-asen : « awi-d tamellalt-iw ad ru », Asmi iru en ad tt-id- awin ufan-tt neqben-tt teyu ,ahday yebda yett eyyi :« awi-m-d tamellalt-inu mulac ur ttru ara s yagi » .nanna-as : « ad k-d-nefk tamellalt taye ». netta yugi yeb a temallalt-is nihni aren d acu ara as-xedmen kkren nanna-as : « d acu teb ad ken- xeddem », yenna-asen : « win yer an tamellalt-inu d netta ara d-awi deg umkan-is u alen fkan-as taya t-nni yewwi-tt yid-is yedda… yedda , ye li-d fell-as yi yufa yiwen n uxxam qbala deg ubrid-is iru ur-s yenna-asen : « ma d-tqeblem ad tessensem inebgi d tya t ». rran-as-d « l eslama mra ba yis-k ». mi d lawan n neddam sutren seg-s ad sen-yefk taya t-ines ad teggen akked d teyu ad » . netta yugi yenna-asen : « taya t-inu ur teggan ara akked d tyu teggan kan akked ikerri », u alen ddan-as di leb i iwwin-tt ggran-tt s ddaw n yikerri , azekka-nni ba yekker-d yenna-asen : « awim-d tay t-inu ad ru ». ru en ad as-tt-id-awin ufan-tt yen a-tt uxerfi-nni, aqcic-nni yekla yettru yett eyyi awim-d taya t -inu mulac ur ttru ara » . nanna-as-d : « ad ak-d-nefk taya t nni en deg umkan-is ,yenna-asen : « ala nekk b taya t-inu ne

(53)

DAY D TMELLALT TIMERNA

57

mulac ad iyi-d -tefkem win yen an taya t-inu, mulac ur ttru ara », u alen mudden-as ikerri-nni yiwwi-t ye ef iberdan-is iru . Yedda yedda almi i d-ye li fell-as yi ye el ani er ad yer imuqqel akka d wakka, armi iwala yiwen n uxxam yerra ur-s yesqerbeb deg tewwurt yenna-asen : « ma d-tessensem inebgi netta d ixerfi-ines ». rran-as-d : « l eslama yis-k kcem-d , kcem-d armi d lawan ad ye nanna-as : « awi-d ikerri- nekk ad ten- nawi er lekuri ad igen akked wactal » .yerra-asen-d : « ala ixerfi-inu ur yeggan ara akked ixerfiyen yeggan kan ddaw i awdiwen mulac ur yeggan ara » .Nann-as-d : « ma lic ihi awi-tid ». deg yi a ewdiw-nni yewwet ixerfi-nni yen a-t ,mi yuli wass yekker ad iru yenna-asen : « awim-d ixerfi-inu ad ru ». mi ru en ad t-id- awin ufan-t yen a-t u ewdiw-nni nanna-as : « ikerri- nekk yen a-t u ewdiw ». yerra-tt

day-nni i yeme awen yeqqar-asen : « ar tiyi-d ixerfi-inu mulac ur ttru ara » .nanna-as : « susem ad k-yehdu Rebbi tura ad ak-d-nefk ikerri nni en ». netta yiqqim la sen-yeqqar : « ala…ala wa win yen an ikerri-inu d wina ara d -awi » . nihni nann-as : « amek akka nukkni nessar eb yis-k deg uxxam-nne ke teb - ahen tawi a ewdiw-agi inekseb ». a day-nni izad deg

eya -ines yugi ad yessusem kulma yettzad akter.

Deg yi iru u day-nni er lkuri iserre -d i u awdiw-nni yiwwi-t , at uxxam en ur s faqen ara, ye ef abrid-is yu al-d er taddart-is , akken kan i d-yiwe win it-yezran ad yexla amek akka i d-yu al s u ewdiw, tu i-t d igellil yu al d amerkanti,seg wass-nni yuli ccan-is di taddart ikemmel tudert-is s ccan layen gar medden.

“ Tekfa tam ayt-inu.“

(54)

AQENFUD D UCCEN TIMERNA

58

Aqenfud d uccen

Ha itek ma itek

Yiwen n wass, yella uqenfud d wuccen cerken deg tefla et, ttekalen akken ijemi .Yiwet n tikkelt yen eq uccen i wemdakl-is yenna-as : « ihi deg wacu ara d-nebdu tura aya cerik » .Yerra-as-d uqenfud : « ad nezwir ad d-na lleft ad tt-ne u » . Asmi i d-u an lleft ru en wwin-d traktur , kerzen tamurt zer en-tt an lleft-nni ,mi d-tegra imudi-tt-d Rebbi d lxirat, tem i-d mkul aqerruy annect n le eb. Ha-tt-an tewjed d lawan n tuksa, yekker uqenfud er wuccen yenna-as : « tura aya-cerik, n aba tewjed ini-d tura ansi ad d-tawi nekk ad k-ssextira ke xemem d ansi ara d-tawi s wadda ne sufella » . Yeqqim uccen yettexmim i ar ansi ara d-yawi ,ixemem ur s d-yufi abrid yu al yenna-as : « nekk ad awi sufla » . Yen eq ur-s uqenfud-nni : « ur qqar ara awal-agi aya-cerik amek ad d-tawi sufla ….n el an awi s wadda » .Yerra-as-d s tuf a n le qel : « nekk ad awi sufla d ayen yekfa wawal » .Aqenfud d acu is-yexdem yugi ad ibaddel array-is u alen fran-tt gar-asen ye a-t yiwi sufla .

eddan yumayen yusa-d uqenfud ur-s yenna-as : « ihi tura iyya zreb bdu tefla et-ik bah ad kkse tafella t-inu ».

Azekka-nni ye li wuccen-nni uc … uc tesserse … uc tesserse , d iqettan maci d kra i d-yekkes yerraten er arf, ulac acu ad ye deg-sen imi d affer yerna yu al yeqqur yeqqim kan yettefrij deg-s. Akken kan yessuli uccen iwala aqenfu -nni tekfa nnuba-s yusa-d ad d-yekkes amur-is , yebda iqella …yettzelli …yetterra er arf d i emmuren ma i d kra i d- yekkes d lxirat n lleft i d-yejme yerra l ala akk d tamellalt , uccen yeffe -it le qel yenna -as : « awah aya ameddakkel ma i akka ad n iwed be u », yenna-as -d uqenfud : « ad yexlu Rebbi axxam n baba-k yaxi d ke i yextaren ma i d nekk ik-d-yennan awi

(55)

AQENFUD D UCCEN TIMERNA

59

sufella bessif, ihi nekk wagi d le qqiw ad t-awi teb ne tugi ». Uccen : « awwah tkelxe -iyi ilaq ad d-n awed » , aqenfud : « wallah ma

iwed-it d acu ik-yehwa xdem ». Uccen i ar d acu as-d-yerr yenna-as : « ihi ad nexdem tafella t nni en i tikkelt taneggarut ». Imiren eslen d acu ara ad xedmen , xemmen qarren ad xedmen irden .

Am le wayed wwin-d a traktur kerzen tamurt zer en irden-nni , asmi i d-m i nne ma tegra-d tirdet d lawan ad teksen yerra iru aqenfud er umdakel-is yenna-as : « i tura d acu ad t-awid a sidi m end ha-tt- an ran ! tura aba tem i-d meyyez … », akken kan i d-yekfa ameslay-is yerra-as -d wuccen : « nekk ad awi swadda ». Aqenfud yewhem yenna-as : « amek ad tawi s wadda ur qqar ara akka ». Yerra-as-d s tenfax : « nni -ak ad awi s wadda , tkelxed-iyi tikkelt tamezwarut ur tett awad ara felli » . Aqenfudnni yeqqaras : « ad ak -yehdu Rebbi awi sufella », yerra-as-d wuccen s ut layen : « ala t edda fell-i dayen ayya kkes tafella t- nek tura zwir ke ad degri nekk ».Yebda baba-k aqenfud uc tesserse … uc tesserse , yekkes-d i emmuren n yirden ayen yakkes ur kfin . Yiwwi-ten er unnar ad hen-yesserwet yekkes-d seg-s ticekkarin n yirden ijeme -ihen-tt , mi yekfa yenna-as i wuccen : « ihi arwa a sidi m and aqla amur-ik », mi yekker ad d-yeqla ad d-yessali, ad d-ddun ikerrayen n wakal lfayda deg-sen ulac , mi yekker ad d-yessali ad d-ddun i emmuren n wakal yexla yenna-d : « d acu-t wagi ». Yenna-as i uqenfud : « aya crik ur d ak-zmire ara twe re tkelxe -iyi tikkelt nni en ma i akka ilaq ad d-n iwed » . Aqenfud : « amek akka nexdem lleft nni -k xtar textare tenni tkelxed-iyi , nexdem irden d ke i yextaren terri tenni -d kelxa -ak d acu teb akka ak yehdu Rebbi ».uccen:” Ihi tura ad nger tazla anzer anwa ad ye en wayad, win i ireb en d netta ad yawin l ellat-a » ,aqenfud acu ara yexdem, yeqbel, iru baba-k qenfud ye re -d akk imdukkal-is anda yella yiwen yiwi-t-id, yal yiwen anda i t-yeffer wa deg uqettun wa deg u emmur n yirden wa deg usa ur ,

(56)

AQENFUD D UCCEN TIMERNA

60

me sub yefri-ten anda ur hen-yettwali ara sidi m end . Akken kan bdan tazla , uccen-nni mkul ma ad yazzel ad d-yaf aqenfud yezwari-tid netta yett ili d amdakel-is ,imiren aqenfud-nni yerbe , uccen yenna-as : « ad yexlu Rebbi axxam n baba-k tezware -iyi ».

(57)

JIDDA D WEMCIC TIMERNA

61

Jidda d wemcic

itek ma itek

Deg yiwen n lweqt, tella yiwet n tem art tett ici wa des , tes a ti en , ulac win ad sent-yeksen meskint dima tettqenbu deg lexla yal

ass akken . Ass seg wussan n Rebbi i edda yiwen wemcic yenna-as :” a elxir a jidda” , terra-as :” a elxir u afya. . . ..ah amemmi ctaqe anwa ad iyi-d -i arren ti en-agi » ,yerr-as-d amcic-nni :” a jidda nekk d memmi-m ma yella teb ad tt-xedmed lxir d lemziya ay tjem ad am -kse ” , tenna-as : « yerba a memmi ». Seg wass-nni amcic-nni ikett ti en-nni , tam ert-nni tett imi deg uxxam tettezzeg ti en , netta mi d-yeqla sba ad iru ad yikes ,ma d nettat tettezeg,umaba d ad teqqim, ad tessendu i i-nni , akken akken armi d yiwet n tikkelt yu al umcic-nni mkul ma ad d-yekcem ad d-yaf jidda tettezzeg, mi tezzeg ad tessendu i i yen eq ur-s : « a jidda nekk ass-a yi lukan ad txedme lxir ad ay- tesserti kemm ad tekse , nekk ad qqime ad ssendu taqbuct-a n yi i , tenna-s-d : « ala a memmi ad ttesne le ». Yerra-as : « xa i zemre ad ssendu ». Jidda tenna-as : « ha-tt-an ihi ttekla fell-ak” .

Azekka-nni tasbe it teffe tem art-nni ad d-tekkes, armi yuli uzal azaylal tu al-d er uxxam-is imugger-itt-ial-d umcic la yettru , tenna-as jial-dal-da : « al-d acu ik-yu en a memmi la tettru ,yenna-as-d : « sne le taqbuct-nni n yi i a jidda », tekker jidda tenna-as : « ad ak-yexde Rebbi texli -iyi », tebhez er udaynin tejba-d amgur ,tewt-it tegzem-as ttab a-ines ,i ewwaq umcic yebda yettru yeqqar-as : « a jidda arr-iyi-d taze kukt -inu ad ru deg lhem-inu ,Rebbi yer an iri – inu » . Tekker jidda teggul s lem ahda n Rebbi tenna-as : « ur k-d- ttarre ara taje ni t-nek armi id terri taqbuct-inu n yi i akken tella » .Amcic-nni ye el d

(58)

JIDDA D WEMCIC TIMERNA

62

acu ara ad yexdem ,jidda te wit seg uxxam yu al iru ad ,inadi ansi ara ad d-yawi taqbuct-nni n yi i akken ad as-d-terr taje ni t-nni, yedda , yedda armi yufa ta t yenna-as : « a ta t fk-iyi-d akeffay ad tawi i jidda ay d-terr taje ni t-inu , ad ru deg lhem-inu Rebbi yer an iri-inu », terr-as - d ta t : « ru awi-yi-d affer ad te , seg-s ad d-gre akeffay ad ak-t-id mudde » ,yel a ,yel a armi yufa tanqelt yenna-as : « a tanqelt fek-iyi-d affer ad tawi i ta t ,ta t ay-d-tezzeg akeffay i jidda , jidda ay-d-terr taje ni t-inu ad ru deg lhem-inu Rebbi yer an iri-inu » ,terra-as-d tenqult : « ihi ma teb affer ru awi-d terga n waman » . Iru er terga n waman yenna-as : « a targa fek-id aman ,aman ad t-nawi i tenqelt ,tanqelt ad d-ger affer ,affer i ta t ,ta t ad d-tger akeffay ,akeffay ad i jidda ,jidda ay-d-terr taje ni t-inu ,ad ru deg lhem-inu Rebbi yer an iri-inu” .Terr-as-d targa : « ru awi-d ibennayen ad iyi-d bnnun akken ad d-gge aman ». Yerna iru yufa ibennayen yenna-asen : « a yibennayen arwa ut ad tebnum tala,tala ad iyi-d-tefk aman ,aman i tenqelt ,tanqelt ad iyi-d-tefk affer ,affer i ta t, ta t ad iyi-d ger akeffay , akeffay i jidda, jidda ay-d-terr taje ni t-inu ,ad ru deg lhem-inu ag Rebbi yar an iri-inu », nnan-as-d ibennayen : « ru awine -d i annayen ad

ennin fell-nne », iru yufa i annayen yenna-asen : « a yi ennayen arwa em ad tt- ennim ef ibennayen ,ibennayen ad bnun tala ,tala ad iyi-d-tefk aman ,aman i tenqelt tanqelt ad iyi-d-tefk affer ,affer i ta t ,ta t ad iyi-d-tefk akeffay ,akeffay i jidda ,jidda ad iyi-d-tefk taje ni t-inu ad ru deg lhem-inu ag Rebbi yer an iri-inu” . I ennayen nnan-as : « ru awi-ya-nne -d lef em ad nesse mu », iru yufa ayrad yenn-as : « aya yrad fek-iyi-d lef em ,lef em i ennayen ad iznen, akken ad ennin ef ibennayen ,ibennyen ad bnun tala, tala ad iyi-d tefk aman, aman i tenqelt,tenqelt ad iyi-d tefk affer i ta t ,ta t ad iyi-d-tefk akeffay ,akeffay i jidda ,jidda ad iyi-d-terr taze ket-inu ad ru deg lhem-inu ag Rebbi yer an iri-inu ». Ayrad : « ru awi-yi-d ixerfi ad

(59)

JIDDA D WEMCIC TIMERNA

63

te » , yedda, yedda…wemcic-nni yufa ameksa yenna-as : « a yameksa fek-id axerfi i wayrad ,ayrad ad iyi-d-yefk lef em , lef em i yi ennayen , i ennayen ad ennin ef ibennayen ,ibennayen ad bnun tala ,tala ad-d-tefk aman , aman i tenqelt ,tanqelt ad-id-tefk affer ,affer i ta t ,ta t ad-id-tefk akeffay ,akeffay i jidda ,jidda ad-id -terr ta ket-inu ad ru deg lhem-inu ag Rebbi yer an iri-inu” . Ameksa : « awi-id taq t n wa rum, ala nettat ara yeksen er-a » ,iru imiren yufer-a yiwet n ter-am er-art tefker-a-er-as-d ter-aqri t n we rum ,yiwi-tt i wemksa ,ameksa yefk-as-d axerfi ,axerfi-nni yiwi-t i weyrad ,ayrad yefka-as-d lef em ,lef em yiwi-t i ennayen ,i ennayen ennan ef ibennayen , ibennayen bnan tala ,tala tefk-as-d aman ,aman yiwi-ten i tenqelt ,tanqelt tegra-d affer,tefk-as-t-id, affer yiwi-it i ta t ,ta t tefka-as-d akeffay, akeffay yiw-it i jidda , jidda terra-as-d taje ni t-nnes ,imiren iru deg lhem-nnes .

(60)

AQELWAC N L ID TIMERNA

64

Aqelwac n l id(Awa zen)

itek ma ik

Zik-nni, yella yiwen wargaz akked tme ut-is s an ddarya zed en deg yiwet n taddart, d igellilen acen s lqella ass yella, ass ulac.

Armi d yiwen n wass yiwe -d l id rran arrac-nni er baba-tsen seqsan-t : « a baba-tne l id-a amek ma ur nett iyyid ara ». Yerra-asen-d : « ncalleh ad ken d- awi a eyyad a tarwa ». Azekk-nni yekker yeffa seg uxxam iteddu deg ubrid, ha-tt-an yemlal akked uqelwac netta zi ma i d aqelwac dayen is-d- isewwer Rebbi d awe zen, yekker wargaz-nni yiwit-d yis er wuxxam akken kan i d-yekcem tame ut-is d warraw-is fre en a as qqaren-as : « baba yiwi-ya-ne -d aqelwac n l id ». Iwin-t qnent urzent s wamrar fkan-as ad ye , erzent mli . Yal ass, argaz am le wayed yettru u er uxeddim-is ma d tame ut-nni tett ima deg wuxxam nettat d uqelwac-nni, aqelwac yettkal yett essa tem ut-nni yesmuqquli-tt s wallen-is ihedder am bnadem nettat texle teqqar : «wa d

iwan,ne acu-t ? » .Akken mkul ass akken tame ut tewhem ,mi i d-yu al argaz-is seg uxeddim terra ur-s tenna-as : « aya argaz ». Yerra-as-d : « d acu ?. » , tenna-as : « aya argaz wa ihen-d-iwi ma i d aqelwac. », yerra yen eq ur-s : « aye ef ? ».Tenna-as : « nni -ak ma i d aqlewac ihen d-iwi », argaz i ewweq fell-as yenna-as : « aw maci d aqelwac …..akka deg-m te terwi tura ».Tame ut tessusem tuggad-it te ef imi-nes, akken akken kul ma d-yeffa wargaz-nni ad yebdu awa zen-nni ihedder am bnadem ,tameddit terra te kay-as i wargaz-is ayen ye ran yid-s netta ad yerru ad i wweq fell-as : « ye req slalt-k » ,ad tt-yergem meskint akken te ber i lem ayrat terra-tt

er daxel n wul, i edda kra n lweqt tame ut te ya, tekker tenna-as i wargaz-is : « Nekk ad ru s-yagi uggade ahen- ye ur tte ima ara dagi ma teb

Références

Documents relatifs

– The Archiver db used is a representation of the BOSS db, but stores history of received messages, rather than just a cumulative update.

[r]

Conclusion : La gravitation universelle est une des interactions de l'Univers.. La démonstration précédente permet donc de calculer l'intensité de pesanteur et

In recent years, an increasing number of studies have demonstrated, or suggested, that multiple aspects of our biology – more specifically our life history traits, several of

According to our initial hypotheses, the holding character- istics used to explain the weed control choices and hence the distribution of the holdings between the different groups

ص ، كباس عجرم ، موطرخلا ةٌلاوب ةعنصملا ةٌئاذغلا تاجتنملا كٌوست ىلع فٌلغتلا و ةئبعتلا رثأ ، موتلا الله دبع دمحأ رساٌ 220.. لولأا مصفنا يكيفارغنا ميمصتنا

In a study by Thuny et al., a brain CT scan was performed systematically in 453 patients, 17 (4%) of whom had AsNC and a mortality rate that was not different from that of the

We categorized pachytene stage nuclei in four classes (P1 to P4), according to the level of synapsis of the quadrivalent and the presence of strong γH2AX (the phosphorylated form