ـﻌـﻣﺎــــﺟ
ـ
ناﺮــــــــھو ﺔــ
ﺔﯿﻋﺎﻤﺘـﺟﻻا مﻮـﻠــﻌـﻟا ﺔــﯿـﻠـﻛ
ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا مﻮﻠﻋ و ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ ﻢﺴﻗﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟﺎﺑ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ دﺎﺷرإ
Psoriasis
تﻻﺎﺣ ﻊﺑرﻷ ﺔﯾدﺎﺷرإ ﺔﯾدﺎﯿﻋ ﺔﺳارد
)
ةﺮﻛﺬﻣ
ﻟ
ﺺﺼﺨﺗ ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻤﻟا ةدﺎﮭﺷ ﻞﯿﻨ
ﮫﯿﺟﻮﺘﻟا و دﺎﺷرﻹا
(
ﺔﺒﻟﺎﻄﻟا داﺪﻋإ ﻦﻣ
:
ةﺮﯿﺟﺎھ
ﻊﺒﺳ
ﺔﺸﻗﺎﻨﻤﻟا ﺔﻨﺠﻟ
:
د
/
ﻜﻣ
ـــ
ﻤﺤﻣ ﻲ
ـــ
ﺪ
:
ﺘﺳأ
ـــ
ﺤﻣ ذﺎ
ـــ
ھو ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺎﺴﯿﺋر ﺮﺿﺎ
ـــ
ناﺮ
د
/
ﺣ
ــ
ﻤﺤﻣ ﻲﺑﺪ
ـ
ﺪ
:
ﺘﺳأ
ـــ
ﺤﻣ ذﺎ
ــ
ﺿﺎ
ـــ
ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ ارﺮﻘﻣ ﺮ
د
/
ﯾﺪﺧ ﻲﻧاﺪﺒﻛ
ﺔﺠ
:
ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﺔﻓﺮﺸﻣ ةﺮﺿﺎﺤﻣ ةذﺎﺘﺳأ
د
/
ﺷﺎھ
ـــــ
ﻤﺣأ ﻲﻤ
ــــ
ﺪ
:
ﺮﺿﺎﺤﻣ ذﺎــﺘﺳأ
ناﺮھو ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺎﺸﻗﺎﻨﻣ
ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﺔﻨﺴﻟا
2009
-2010
ﻢﯿﺣﺮﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﷲا ﻢﺴﺑ
ﻷا ﺮﯿﺧ ﷲا ﻢﺴﺑ
، ىذأ ﮫﻤﺳا ﻊﻣ ﺮﻀﯾ ﻻ يﺬﻟا ﷲا ﻢﺴﺑ ، ءﺎﻤﺳ
ﷲا ﻢﺳﺎﺑ ﻲﻓﺎﻜﻟا ﷲا ﻢﺴﺑ
، ﻰﻓﺎﻌﻤﻟا
ﻊﯿﻤﺴﻟا ﻮھ و ءﺎﻤﺴﻟا ﻲﻓ ﻻ و ضرﻷا ﻲﻓ ءﻲﺷ ﮫﻤﺳا ﻊﻣ ﺮﻀﯾ ﻻ يﺬﻟا ﷲا ﻢﺴﺑ
ﻢﯿﻠﻌﻟا
.
ﺎﺒﯿﻃ اﺪﻤﺣ ﷲ ﺪﻤﺤﻟا
اﺮﯿﺜﻛ
ﻰﻠﻋ ﮫﻟ ﺮﻜﺸﻟا و ، ﻰﺿﺮﯾ و ﺎﻨﺑر ﺐﺤﯾ ﺎﻤﻛ ﮫﯿﻓ ﺎﻛرﺎﺒﻣ
ﻰﻟوأ ﺎﻣ
ﺔﻐﺑﺎﺳ ﻢﻌﻧ ﻦﻣ ﺎﻨﯿﻠﻋ ﮫﺑ
ﮫﯿﻟإ بﻮﺗأ و ﮫﻧﺎﺤﺒﺳ هﺪﻤﺣأ و ،
و هﺮﯿﻏ ﮫﻟا ﻼﻓ
هﺪﺒﻋ اﺪﻤﺤﻣ نأ
ﮫﻟﻮﺳر و
.
ﻲﻨﻤﻠﻋ و ﺎﻌﻓﺎﻧ ﺎﻤﻠﻋ ﻚﻟﺄﺳأ ﻲﻧإ ﻢﮭﻠﻟا و ، ﻲﻨﻋ ﮫﺑ ﻰﺿﺮﺗ ﺎﺤﻟﺎﺻ ﻼﻤﻋ ﻲﻨﻗزرا ﻢﮭﻠﻟا
ﺎﻣ
بر ﺎﯾ ﻦﯿﻣأ ﻲﻨﺘﻤﻠﻋ ﺎﻤﺑ ﻲﻨﻌﻔﻧا و ﻲﻨﻌﻔﻨﯾ
.
ﺎﯾ ﻰﺿﺮﺗ و ﺐﺤﺗ ﺎﻤﻛ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﻟﺎﺳر لﺎﺼﯾإ ﻰﻠﻋ ﻦﯾردﺎﻗ ﻚﺗرﺪﻘﺑ ﺎﻨﻠﻌﺟا ﻢﮭﻠﻟا
ﺐﯿﺠﻣ ﻚﻧا بر
ﺎﻨﻟ ﺔﯾرﺎﺟ ﺔﻗﺪﺻ نﻮﻜﯿﻟ ﻲﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻄﻌﻟا و ءﺎﺨﺴﻟا زﻮﻣر ﻦﻣ ﺎﻨﻠﻌﺟا و ، كﺮﯿﻏ ﮫﻟا ﻻ و ءﺎﻋﺪﻟا
ﺎﯾ ﻚﻧذﺈﺑ
بر
آ
ﻦﯿﻣ
.
ﻟا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا اﺬھ ﻞﻌﺟا ﻢﮭﻠﻟا و
ﺎﯿﻣﺎﻧ ارﻮﻄﺘﻣ اﺪﻠﺑ ﮫﻠﻌﺟا و ، هءﺎﻨﺑأ حﻼﺼﺑ ﺢﻟﺎﺻ يﺮﺋاﺰﺠ
ﮫﺑﻼﻃ ﻮﻤﻨﺑ
.
ﻦﯿﻣآ
ءﺎﻋﺪﻟا ﺐﯿﺠﻣ ﻚﻧا ﺎﻨﺑر
.
أھﻹا
ــــــــــ
ءاﺪ
ﻰﻟإ ﻊﺿاﻮﺘﻤﻟا ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ يﺪھا نﺎﻨﺤﻟا و ﺔﺒﺤﻤﻟا ﺰﻣر ﻰﻟإ ، نﺎﻣﻷا و ءﺎﻄﻌﻟا ﻊﺒﻧ ﻰﻟإ ، ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺎﻤﮭﺑ ﻰﺻوأ ﻦﻣ ناﺰﯾﺰﻌﻟا ﺎﯾﺪﻟاو ﻰﻟإ . ﻲــﺧأ و ﻲـﺘـﺧأ نﺎــﻌﻃﺎــﺴـﻟا نﺎـﻤــﺠــﻨـﻟا ﻰــﻟإ ، نﻷﻸـﺘــﻤـﻟا ناﺮــھﻮــﺠـﻟا ﻰــﻟإ نﺎﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ و ﺔﻨﯿﻣأ . اﺪﯿﻌﺑ و ﺎﺒﯾﺮﻗ اﺮﯿﻐﺻ و اﺮﯿﺒﻛ ﺔﻠﺋﺎﻌﻟا ﻞﻛ ﻰﻟإ . اﺪﺒﻋ ﮫﻟ تﺮﺼﻓ ﺎﻓﺮﺣ ﻲﻨﻤﻠﻋ ذﺎﺘﺳأ و ﻢﻠﻌﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ . ا ﻢﻠﻋ ذﺎﺘﺳأ ﻞﻛ ﻰﻟإ ءﺎﻄﻌﻟا و ءﺎﺨﺴﻟا ﺰﻣر ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا مﻮﻠﻋ و ﺲﻔﻨﻟ . تﺎﯿﻏ ، تﻻﺪﻋ نﺎﻔﺟ ﻦﺑ ، ﺔﺤﯿﺘﻓ ﻮﺠﻋ ، ةﺮھز ﻲﻄﺑاﺮﻣ ﺔﻌﻓﺪﻟا ﻲﻓ ﻲﺗﻼﯿﻣز ﻰﻟإ ﺔﻤﯾﺮﻛ شوﺮﻛ ، ةﺎﯿﺣ . ﻲﺗﺎﻘﯾﺪﺻ ﻊﯿﻤﺟ ﻰﻟإ ﻦﺑ ﻲﺑﺮﻌﻟا يدﺎﺠﻧ ﺔﯿﻗر ، ﻢﯾﺮﻣ مﺎﻤﻟ ، ﺔﯾﺮﺴﯾ ، ﻲﻧاﺪﻣ ، ةﺮھز لﻻد . ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا مﻮﻠﻋ و ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ ﺔﺒﻠﻃ ﻊﯿﻤﺟ ﻰﻟإ . ب
ﻛ
ـــ
ﻠ
ـــ
ﻤ
ـــ
ﺷ ﺔ
ـــ
ﻜ
ﺮـــ
ﷲا ﺎﻧاﺪھ نأ ﻻﻮﻟ يﺪﺘﮭﻨﻟ ﺎﻨﻛ ﺎﻣ و اﺬﮭﻟ ﺎﻧاﺪھ يﺬﻟا ﻰﻟﺎﻌﺗ و ﮫﻧﺎﺤﺒﺳ ﷲا ﺮﻜﺷأ . ﻞﺳرأ و ، اراﺪﺘﻗا و ةﺰﻋ ءﺎﺷ ﻒﯿﻛ ﻖﯿﻠﺨﺘﻟا راﻮﻃأ ﻲﻓ ﻢﮭﻓﺮﺻ و ، اراﻮﻃأ ﮫﻘﻠﺧ ﻖﻠﺧ يﺬﻟا ﷲ ﺪﻤﺤﻟا ﺮﺷ ﻻ هﺪﺣو ﷲا ﻻإ ﮫﻟا ﻻ نأ ﺪﮭﺷﺄﻓ ، اراﺬﻧإ و ﮫﻨﻣ اراﺬﻋا ﻦﯿﻔﻠﻜﻤﻟا ﻰﻟإ ﻞﺳﺮﻟا اﺪﻤﺤﻣ نأ ﺪﮭﺷأ و ﮫﻟ ﻚﯾ ﻦﯿﻤﻟﺎﻌﻠﻟ ةوﺪﻗ و ﮫﻘﻠﺧ ﻦﻣ ﮫﺗﺮﯿﺧ و ﮫﻟﻮﺳر و هﺪﺒﻋ . ﺖﯿﯿﺣ ﺎﻣ ﺪﻤﺤﻟا ﻚﻠﻓ ﻢﻠﻌﻟا ﺐﻠﻃ باﻮﺑأ ﻲﻟ ﺢﺘﻓ و ﻲﻨﻗزر و ﻲﻨﻣﺮﻛأ يﺬﻟا ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲا ﺮﻜﺷأ . ﻌﻟا و ءﺎﺨﺴﻟا ﺰﻣر ﻰﻟإ ﻖﯿﻤﻌﻟا يﺮﻜﺸﺑ مﺪﻘﺗأ ﮫﻟ ﻦﻜﻧ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﺮﯾﺪﻘﻟا و ﺮﯿﺒﻜﻟا ﺎﻧذﺎﺘﺳأ ﻰﻟإ ﻲﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻄ ﻲﺿﺮﻤﻟا و يدﺎﯿﻌﻟا ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ ﺦﯿﺷ ﻰﻟإ دﻮﺟﻮﻟا ﺮﺒﻛ ﻦﯾﺮﯿﺒﻛ اﺮﯾﺪﻘﺗ و ﺎﻣاﺮﺘﺣا ذﺎﺘﺳﻷا د / ﺪﻤﺤﻣ ﻲﻜﻣ . د ذﺎﺘﺳﻷا ﻰﻟإ ﺮﯿﺒﻜﻟا يﺮﻜﺸﺑ مﺪﻘﺗأ / ﻲﻓ ﻢﯾﻮﻘﻟا هدﺎﺷرإ و ﻢﯾﺮﻜﻟا ﮫﺤﺼﻨﺑ ﺎﻨﯿﻠﻋ ﻞﺨﺒﯾ ﻢﻟ يﺬﻟا ﺪﻤﺣأ ﻲﻤﺷﺎﮭﻟا نﻮﻜﺗ نأ ﻞﯿﺒﺳ دﺎﺷرﻹا ﻦﻣ ﻊﻓﺮﻟا ﺺﺨﯾ ﺎﻤﯿﻓ تﺎﺣﻮﻤﻄﻟﺎﺑ ﻞﻓﺎﺣ و ﺮھاز و ﻢﺳﺎﺑ ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻟ ﺔﯿﺑﺎﺠﯾا ةﺮﻈﻧ ﺎﻨﻟ ةﺪﯾﺪﺟ ﻦﯾدﺎﯿﻣ ﻲﻓ ﮫﺗﺎﻣﺪﺧ ﻊﯿﺳﻮﺗ و ﮫﯿﺟﻮﺘﻟا و . ﻢھ و ﻲﺠﮭﻨﻤﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻲﻓ ﻦﯾﺮﻃﺆﻤﻟا ﻰﻟإ ﻞﯾﺰﺠﻟا يﺮﻜﺸﺑ مﺪﻘﺗأ ةذﺎﺘﺳﻷا د / ﻲﻧاﺪﺒﻛ ﺔﺠﯾﺪﺧ و ذﺎﺘﺳﻷا د / ﺪﻤﺤﻣ ﻲﺑﺪﺣ ﻰﻠﻋ ةﺮﯿﺒﻜﻟا ﺔﻘﺜﻟا ءﺎﮭﻧﻹ ﻲﻟ ﺎﮭﺑ اﻮﻣﺪﻘﺗ ﻲﺘﻟا تﻼﯿﮭﺴﺘﻟا ﻰﻠﻋ و ﺔﯿﺠﮭﻨﻤﻟﺎﺑ يداﺪﻣإ ﻞﯿﺒﺳ ﻲﻓ ﺔﺳارﺪﻟا هﺬھ ، ﻲﺠﮭﻨﻤﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻲﻓ نﻮﻌﻟا ﺪﯾ ﮫﻟ ﺖﻧﺎﻛ ذﺎﺘﺳأ ﻞﻛ ﺮﻜﺷأ و . ﺮﻃﺆﻤﻟا ﻰﻟإ ﺮﻜﺸﻟا ﻢﯿﻈﻌﺑ مﺪﻘﺗأ ﻢھ و ﻲﺒﻄﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻲﻓ ذﺎﺘﺳﻷا د / جﻼﻋ ﻲﻓ ﺺﺘﺨﻤﻟا ﻢﯿﻜﺣ يﺮﯾﺎﺻ ناﺮھﻮﺑ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﻰﻔﺸﺘﺴﻤﻟﺎﺑ ﺔﯾﺪﻠﺠﻟا ضاﺮﻣﻷا ﺐﻄﻟا ﺔﯿﻠﻜﺑ ذﺎﺘﺳأ و د و ، / ﻦﻣ ﺪﯿﺷر ﺪﻤﺤﻣ يوﻼﻤﺣ ﻻﺎﺤﻟا و ﺔﯿﻓﺪﺼﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟﺎﺑ ﻲﻧاﺪﻣأ ناﺬﻠﻟا و ناﺮھﻮﺑ يﺮﻜﺴﻌﻟا ﻰﻔﺸﺘﺴﻤﻟا ﺎﮭﺑ ﺔﺑﺎﺼﻤﻟا ت . ﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺻ ﮫﻟﻮﻘﻟ ادﺎﻨﺘﺳا ﻢﻠﺳو ﮫﯿ " هﻮﺌﻓﺎﻜﻓ ﺪﺣأ ﻢﻛﺪﻋﺎﺳ اذإ اﻮﻨﺛﺎﻓ ﮫﺑ هﻮﺌﻓﺎﻜﺗ ﺎﻤﺑ اوﺪﺠﺗ ﻢﻟ نﺎﻓ ﮫﯿﻠﻋ " ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻲﻓ ﺔﺳارﺪﻟا هﺬھ ءاﺮﺟﻹ ﻲﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﻢھﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإ ﺮﻜﺸﻟا ﻖﯿﻤﻌﺑ مﺪﻘﺗأ ﻚﻟﺬﺑ ﻲﻨﻧإ و د ﻢھ و ﻲﻧاﺪﯿﻤﻟا / ﻲﻟ ﻞﮭﺳ يﺬﻟا طﺎﯿﺧ ﻻا ﺺﺼﺨﺘﻤﻟا ﺺﺤﻔﻟا ﺰﻛﺮﻣ ﻰﻟإ يﺮﻜﺴﻌﻟا ﻰﻔﺸﺘﺴﻤﻟا ﻦﻣ لﺎﻘﺘﻧ ﺔﯾﺮﻜﺴﻌﻟا ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﯿﺣﺎﻨﻠﻟ CCS/HMRUO/2°RM ﻦﻣ ﻚﻟذ لﻮﺒﻗ و ةﺪﯿﻘﻌﻟا فﺮﻃ ا ﺔﻤﻃﺎﻓ ﺪﺣأ ةﺪﯿﺴﻟ و تاﺪﻋﺎﺴﻣ د / تﻻﺎﺤﻟﺎﺑ يداﺪﻣإ ﻲﻓ ةﺎﯿﺣ ﻲﺿﺎﻗ . د ناﺮھﻮﺑ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﻰﻔﺸﺘﺴﻤﻟﺎﺑ ﺔﯾﺪﻠﺠﻟا ضاﺮﻣﻷا حﺎﻨﺟ ﺔﺴﯿﺋر ﻰﻟإ ﺮﻜﺸﻟا ﻞﯾﺰﺠﺑ مﺪﻘﺗأ / لﺎﻣأ ﻲﻟﺎﯿﺷ ﺔﺳارﺪﻟا ءاﺮﺟﻹ ﻲﺑ ﺖﻠﺒﻗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻧاﺪﯿﻤﻟا د ﻢھو كﺎﻨھ ﻲﻟ ءﺎﺒﻃﻷا تاﺪﻋﺎﺴﻣ و حﺎﻨﺠﻟﺎﺑ / د و ﻞﯿﻠﺧ / يدﻮﻤﺤﻣ د و / د و ﺐﻟﺎﻃ / ﻦﯿﻌﻟا ﺮﻤﺤﻟﺎﺑ د و / ﻲﻧﺎﻤﺼﻌﻟ . ﻰﺴﻧأ ﻻ و ﺔﺸﻗﺎﻨﻤﻟا ﺔﻨﺠﻟ ءﺎﻀﻋأ ﻊﯿﻤﺟ ﻰﻟإ ﻖﯿﻤﻌﻟا يﺮﻜﺷ . و ﺔﻨﯿﻋ ﺮﻜﺷأ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﺳارﺪﻟا ﺖﻤﺗ ﺎﻤﻟ ﺎھﻻﻮﻠﻓ ﺚﺤﺒﻟا .
ب
ﻗ
ــ
ﺋﺎ
ــ
ﻤ
ـــ
ﻟا ﺔ
ــ
ﻤ
ــ
ﺤ
ــ
ﺘ
ــ
ﯾﻮ
ــ
تﺎ
ءاﺪھﻹا ... ... ... ... أ ﺮﻜﺷ ﺔﻤﻠﻛ ... ... ... . ... ب تﺎﯾﻮﺘﺤﻤﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ ... ... . ... ... ... ... ج لواﺪﺠﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ ... . ... ... ... ... د لﺎﻜﺷﻷا ﺔﻤﺋﺎﻗ ... . ... ... ... ... ه ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا . ... ... ... ... ... . ... 1 ﺚﺤﺒﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻄﺨﻟا ... . ... ... 2يﺮـــﻈـــﻨـــﻟا ءﺰـــﺠـــﻟا
لوﻷا ﻞـــﺼـــﻔـــﻟا
ﺚﺤﺒﻟا ﻰﻟإ ﻞﺧﺪﻣ
I -عﻮﺿﻮﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧا بﺎﺒﺳأ و ﻲﻋاود ... ... ... ... 5 II -عﻮﺿﻮﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ ... ... ... ... ... 5 III -ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷإ ﺪﯾﺪﺤﺗ ... ... ... ... ... ... ... 5 IV -ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا و ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﺿﺮﻓ ﺪﯾﺪﺤﺗ ... ... ... ... ... 6 V -ﺚﺤﺒﻟا فﺪھ ... ... ... ... ... 7 VI -ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻟﺎﺻأ ... ... ... 7
ﻞﺼﻔﻟا
ﻲﻧﺎﺜﻟا
ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ةدراﻮﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا و تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ
ﺪﯿﮭﻤﺗ ... ... ... .... ... ... ... 9 I -ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ... ... . ... .... .. ... ... ... . 9 II ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ... ... ... . 11 III -ﻒﯾﺮﻌﺗ جﻼﻌﻟا ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ... .. ... ... ... ... 12 د
IV -ﻒﯾﺮﻌﺗ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ... ... ... ... . ... ... 15 V -ﺔﯿﺋاﺮﺟﻹا ﻒﯾرﺎﻌﺘﻟا ... ... ... ... ... ... ... ... 17
ــــﺜﻟا ﻞــــــــﺼـﻔـﻟا
ﺚﻟﺎ
ﺔﯾﺮﯾﺮﺴﻟا ﺎﮭﻟﺎﻜﺷأ و ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا
ﺔﯿﻜﯿﻨﯿﻠﻛﻹا
ﺪﯿﮭﻤﺗ . ... ... . ... ... ... .... 20 I أ ﺪﻠﺠﻟا ﺔﯿﻤھ ... .. ... ... 20 II ﺗ فاﺪﺼﻟا ﻒﯾﺮﻌ ... ... ... 21 III أ فاﺪﺼﻟا ضاﺮﻋ ... ... ... ... .. 23 IV ﺗ فاﺪﺼﻟا ﺺﯿﺨﺸ ... ... ... 23 V -فاﺪﺼﻠﻟ ةﺮﺠﻔﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ... . ... ... 33 VI ﺗ رﻮﻄ ﯿﻓﺪﺼﻟا ﺔ ... ... ... . ... 38 VII -ﻋ فاﺪﺼﻟا جﻼ ... ... ... 39 VIII ا ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺪﻌﺒﻟ ﺔﯿﻓﺪﺼﻠﻟ و ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا تﺎﺳﺎﻜﻌﻧا ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﺾﯾﺮﻤﻠﻟ ... .. .. ... ... . 44 IX -ﻣ فاﺪﺼﻟا ﺾﯾﺮﻣ ﺔﯿﺼﺨﺷ تاﺰﯿﻤ ... ... ... 46 ﺔﺻﻼﺨﻟا ... ... ... ... 46
ﻟا ﻞـــﺼـﻔﻟا
ﻊـــﺑاﺮـــ
ﻲـــﺴـﻔـﻨـﻟا دﺎــــﺷرﻹا
ﺪﯿﮭﻤﺗ
... ... .. .. ... . .. ...48
I -دﺎﺷرﻹا ﻦﯿﺑ قﺮﻔﻟا و ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ………… . ……… . ……… 48 ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا مﻮﮭﻔﻣ ... ... ... ... .. ... .. ... ... .. . ... 48 - أ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا مﻮﮭﻔﻣ ... .. .... ... ... ... .. . ... ... .. .... 49 - ب II -ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ... ... .. ... ... ... .... .. .. . .... ... . ... 52 ﺎﮭﺗاءاﺮﺟإ ... ... ... .. . ... ... 53 - أ ب ﺎﮭﺟذﺎﻤﻧ . ... . ... ... ... ... ... 54 II -ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﻗﻼﻌﻟا ... .... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 55أ-ﮭﻓاﺪھأ ﺎ ... ... ... . ... ... ... .. .. ... .. .. ... ... 56 ب -ﺎﮭﻃوﺮﺷ ... ... ... ... ... ... ... ... .... ... . 56 ﺔﺻﻼﺧ ... ... . ... ... ... 57
ﺲـــﻣﺎـــﺨـــﻟا ﻞـــﺼﻔﻟا
ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا
ﺪﯿﮭﻤﺗ I -ﯾرﺎﺗ ــ ﮭﻇ ﺦ ــ ﻌﻟا رﻮ ــ ﻌﻤﻟا جﻼ ــ ﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮ ــ ﻛﻮ ــ ﻲ ... .... ... ... . ... ... 59 II -ﻋ ـ ﮭﻇ ﻞﻣاﻮ ــ ﻌﻟا رﻮ ـ ﻌﻤﻟا جﻼ ــ ﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮ ــ ﻛﻮ ـــ ﻲ ... ... .. .. ... ... 60 III -ﺤﻟا ـ ﯿﻨﻣﺰﻟا دوﺪ ـ ﻌﻠﻟ ﺔ ـ ﻌﻤﻟا جﻼ ــ ﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮ ـ ﻛﻮ ــ ﻲ ... ... . .... .. ... ... 61 IV -ﻋ ـ ﺗ و ضﺮ ـﻘ ـ ﯾﺪ ــ ﻌﻟا ﻢ ـ ﻌﻤﻟا جﻼ ـ ﻲﻓﺮ ﻠﺴﻟا ـ ﻛﻮ ـ ﻲ ... ... . ... . ... ... 61 V -ﺘﻟا ـ ﯿﻠﺤ ـ ﻔﯿﻇﻮﻟا ﻞ ــ ﻌﻠﻟ ﻲ ـ ﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼ ـ ﻠﺴﻟا ﻲ ـ ﻛﻮ ـ ﻲ ... ... . .... . ... ... 62 VI -ﻣ ـ ﺣاﺮ ـــ ﻟا ﻞ ـ ﻌ ــ ﻟا جﻼ ـ ﻤ ـ ﻌ ــ ﻓﺮ ـــ ﻟا ﻲ ـ ﺴ ـﻠ ـــ ﻛﻮ ــ ﻲ ... ... . ... . .... ... 63 VII -ﯿﺻ ـ ﻏﺎ ـ ﺤﻟا ﺔ ـ ﻓ ﺔﻟﺎ ـ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻲ ... ... . ... .. ... 66 VIII -ﺳا ـﺘ ـ ﻤ ـ ﺷرﻺﻟ ةرﺎ ــ دﺎ ﻟا ـ ﻤ ــ ﻌ ــ ﻓﺮ ــ ﺴﻟا ﻲ ـﻠ ـ ﻲﻛﻮ ... ... . ... . ... ... 71 IX -ﻣ ـ ﮭ ـــ ﻟا مﺎ ـ ﻌ ــ ﻟا جﻼ ـ ﻤ ــ ﻌ ـــ ﻓﺮ ـــ ﻟا ﻲ ـ ﺴ ـﻠ ـــ ﻛﻮ ـــ ﻲ ... ... . ... .. ... ... 73 X -ھأ ــ ﻟا فاﺪ ـ ﻌ ـــ ﻟا جﻼ ـ ﻤ ـ ﻌ ـــ ﻓﺮ ـــ ﻟا ﻲ ـ ﺴ ـﻠ ـــ ﻛﻮ ـــ ﻲ ... ... . ... .. .. ... 74 XI -ﻃ ـ ﺳأ و قﺮ ـ ﻟﺎ ـﯿ ــ ﻌﻟا ﺐ ـ ﻟا جﻼ ـ ﻌﻤ ـ ﻓﺮ ـ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲ ... ... . ... ... 74 XII -ﺼﺨﻟا ــ ﻣﺎﻌﻟا ﺺﺋﺎ ــ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻠﻟ ﺔ ... ... . ... ... . ... 78 XIII -ﺳا ـﺘ ـ ﺨ ـ ﻣاﺪ ــ ﻟا تﺎ ــ ﻌ ــ ﻤﻟا جﻼ ـ ﻌ ــ ﻓﺮ ـ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲ ... ... . ... ... . ... 79 ﺔﺻﻼﺧ ... ... . ... ... ... ... 79
ﻟا ﻞـــﺼـﻔﻟا
ـــ
ـ
سدﺎـــﺴ
فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻤﻟ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا يدﺎﺷرﻹا بﻮﻠﺳﻷا
ﺪﯿﮭﻤﺗ . ... .. ... 81 I -ﻲﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ضﺮﻤﻟا ثوﺪﺣ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻲﻓ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺮﻈﻧ ﺔﮭﺟو ... .. . .... .... ... 81 II -ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺮﻈﻧ ﺔﮭﺟو ﻲﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ضﺮﻤﻟا ثوﺪﺣ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻲﻓ .. ... . ... . ... ... 82 III -ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﻄﺨﻟا ... ... ... .. ... 851 ﺔﯿﻨﻘﺗ EMDR .. ... ... ... ... ... .... 87 2 -تاﺬﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ بﻮﻠﺳأ ... ... 89 3 -ءﺎﺧﺮﺘﺳﻻا ﺔﯿﻨﻘﺗ ءﺎﺤﯾﻹا و ... ... ... . ... 92 IV -عﻮﺿﻮﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ... ... ... 97 ﺔﺻﻼﺨﻟا ... ... ... 102
ا
ءﺰـــﺠـــﻟ
ﻟا
ـــ
ﺘ
ـــ
ﻄ
ـــ
ﺒ
ـــ
ﯿ
ـــ
ﻘـ
ﻲــ
ﻟا
ـــ
ﻔ
ـــ
ﺼ
ـــ
ﻟا ﻞ
ـــ
ﺴ
ـــ
ﺎ
ﻊـــﺑ
ﺔﯿﻋﻼﻄﺘﺳﻻا ﺔﺳارﺪﻟا
ﺪﯿﮭﻤﺗ ... ... ... 105 I ﺔـــﯿﻋﻼـﻄﺘﺳﻻا ﺔــﺳارﺪﻟا ﺔـﯿﻤھأ ... ... ... 105 II -ﺔـــﯿﻋﻼــﻄﺘﺳﻻا ﺔــﺳارﺪﻟا فﺪھ ... ... ... ... 105 III -ﺔﯿﻋﻼﻄﺘﺳﻻا ﺔﺳارﺪﻟا تﺎﺑﻮﻌﺻ ... ... ... 106 IV -ﺔـﯿﻋﻼــﻄـﺘﺳﻻا ﺔﺳارﺪﻟا لﺎﺠﻣ ... ... ... ... 107 1 -ﺔـﺳارﺪﻟا نﺎــﻜﻣ ﺪـﯾﺪـﺤﺗ ... ... ... 107 2 -ﺔــﺳارﺪﻟا نﺎــﻜـﻣ ﻢـﯾﺪـﻘﺗ ... ... ... ... 110 V -ﺔــﯿﻋﻼﻄﺘﺳﻻا ﺔﺳارﺪﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ... ... ... 111 ﺔﺻﻼﺨﻟا ... ... .. 113ـــﻟا ﻞــــــﺼـــﻔـــﻟا
ﻦـــﻣﺎـــﺜ
ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﮫﺗاءاﺮﺟإ و ﺚﺤﺒﻟا ﺞﮭﻨﻣ
ﺪﯿﮭﻤﺗ ... ... ... 115 I -ﮫﺗاودﺄﺑ يدﺎﯿﻌﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ ... ... ... 115 1 -ﺔﯾدﺎﯿﻌﻟا ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا ... ... ... 115 2 -ﺔﯾدﺎﯿﻌﻟا ﺔﻠﺑﺎﻘﻤﻟا ... ... ... ... 116 3 -ﻲﺴﻔﻨﻟا رﺎﺒﺘﺧﻻا ... ... ... 117 أ-ﯿﮭﻟا ﺺﺤﻓ ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا ﺔﺌ ... ... ... 118
ب -رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ... ... ... ... 118 ج -ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا يﺪﻌﺒﻟا و ﻲﻠﺒﻘﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ... 119 II ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺳارد ... ... ... ... 124
ﻊﺳﺎﺘﻟا ﻞﺼﻔﻟا
ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﺳارﺪﻟا
ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟﺎﺑ ﺎھدﺎﺷرإ و تﻻﺎﺤﻟا ﺔﺳارد
ﻟﺎﺤﻟا ﺔﺳارد ــ ﻟوﻷا ﺔ ــ ﻰ ... ... ... 129 ﻟﺎﺤﻟا ﺔﺳارد ــ ﺔ ﺔــﯿﻧﺎﺜﻟا ... ... ... 160ﻟﺎﺤﻟا ﺔﺳارد ــ ﺔ ﺔــﺜﻟﺎﺜﻟا ... . ... ... 173
ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺳارد ﺔــﻌﺑاﺮﻟا ... ... ... 193
ﺮﺷﺎﻌﻟا ﻞﺼﻔﻟا
ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ و ﺚﺤﺒﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ضﺮﻋ
تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا
I -ﺚﺤﺒﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ضﺮﻋ ... ... ... 214 1 -ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻠﺻﻮﺣ ... ... ... ... 214 2 -ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﺻﻼﺨﻟا ... ... ... 216 II -تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ ... ... ... 217 III -تﺎﺣاﺮﺘﻗﻻا و تﺎﯿﺻﻮﺘﻟا ... ... ... ... 219
ﻖﺣﻼﻤﻟا
... ... ... 220ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺎﮭﻠﺑﺎﻘﯾ ﺎﻣ و ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ةدراﻮﻟا ﺔﯿﺴﻧﺮﻔﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ ... ... .... 221 ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا يﺪﻌﺒﻟا و ﻲﻠﺒﻘﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ... ... ... 231 رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﺢﯾﺮﺼﻟا ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ... ... ... ... 233 فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻤﺑ مﺎﻤﺘھﻼﻟ ﺔﯾﺮﺋاﺰﺠﻟا ﺔﻋﺎﻤﺠﻟا ﻦﻣ فاﺪﺼﻟا لﻮﺣ ﺚﺤﺑ ةرﺎﻤﺘﺳا ... .... ... 235
ﻊﺟاﺮﻤﻟا
... . ... 244ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ةدراﻮﻟا لواﺪﺠﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ
ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 1 ( ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا و ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﻦﯿﺑ قﺮﻔﻟا ﺢﺿﻮﯾ . ... ... 51 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 2 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا تاءاﺮﺟﻹا ﺺﯿﺨﻠﺗ ﻞﺜﻤﯾ .... .. ... 53 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 3 ( فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ دﺎﺷرﻹ ﺔﯿﻧاﺪﯿﻤﻟا ﺔﺳارﺪﻟا ءاﺮﺟإ نﺎﻜﻣ و مﺎﯾأ ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... . ... 107 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 4 ( رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﺞﺋﺎﺘﻧ ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 118 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 5 ( ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا يﺪﻌﺒﻟا و ﻲﻠﺒﻘﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 121 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 6 ( ﺔﺛﻼﺜﻟا ﺎھدﺎﻌﺑأ ﺐﺴﺣ ةرﺎﻤﺘﺳﻻا ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... . 122 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 7 ( ﺎﮭﻠﯾﺪﻌﺗ و ةرﺎﻤﺘﺳﻻا تاﺮﻘﻓ ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... ... 123 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 8 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 136 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 9 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... . 138 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 10 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 146 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 11 ( ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﻰﻟوﻷا رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ... 149 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 12 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 160 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 13 ( ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ... . 163 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 14 ( زﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾ ... 170 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 15 ( ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ... . ... 172 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 16 ( ﺎﺜﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﺜﻟ ... 180 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 17 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 184 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 18 ( ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ... 190 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 19 ( ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ... .. ... 193 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 20 ( ﺑاﺮﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﻌ ... 202 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 21 ( ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻞﺒﻗ رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... 205 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 22 ( رﺎﻤﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯾﻮﻘﺘﻟا ة ... . 212 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 23 ( ﺔﻟﺎﺤﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻊﯾزﻮﺗ ﺢﺿﻮﯾ ﺔﻌﺑاﺮﻟا رﻮﻠﯾﺎﺘﻟ ﻖﻠﻘﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻰﻠﻋ ﺪﻌﺑ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ... 214 ﻢﻗر لوﺪﺟ ) 24 ( ﯾ فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﺮﺛأ ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﻞﺜﻤ ... . 218
ه
لﺎﻜﺷﻷا ﺔﻤﺋﺎﻗ
ﻢﻗر ﻞﻜﺷ ) 1 ( ﻲﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ضﺮﻤﻟا ثوﺪﺤﻟ ﺎھﺮﯿﺴﻔﺗ ﻲﻓ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺮﻈﻧ ﺔﮭﺟو ﻞﺜﻤﯾ . ... ... ... 84 ﻢﻗر ﻞﻜﺷ ) 2 ( ﻲﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ضﺮﻤﻟا ثوﺪﺤﻟ ﺎھﺮﯿﺴﻔﺗ ﻲﻓ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺮﻈﻧ ﺔﮭﺟو ﻞﺜﻤﯾ ... ... .... 84 ﻢﻗر ﻞﻜﺷ ) 3 ( ةرﺎﻤﺘﺳﻻا تﺎﺟرد و تﺎﺌﻓ ﻢﯿﺴﻘﺗ ﺢﺿﻮﯾ ... ... . ... .. 121 و
1
ﻤﻟا
ــ
ﻘ
ــــ
ﻣﺪ
ــــ
ﺔ
ﻰﻤﺴﯾ و ، ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ عوﺮﻓ ﺪﺣأ ﻮھ و ، قﺎﻄﻨﻟا ﺔﻌﺳاﻮﻟا تﻻﺎﺠﻤﻟا ﻦﻣ لﺎﺠﻣ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺪﻌﯾ ﻲﻓ ﺮﮭﻇ ﻮﮭﻓ ، ﻚﻟﺬﻛ لاﺰﯾ ﻻ و هرﻮﮭﻇ ﺔﯾاﺪﺑ ﺬﻨﻣ ﺎﻌﯾﺮﺳ ارﻮﻄﺗ رﻮﻄﺗ ﺪﻗ و ، يدﺎﺷرﻹا ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻌﺑ ﻰﻟوﻷا ﮫﻠﺣاﺮﻣ ﺎﮭﻨﻣ ﮫﺑ ﺖﯿﻤﺳ ىﺮﺧأ تﻻﺎﺠﻣ ةﺪﻋ ﺲﻤﯾ ﺢﺒﺻأ و يﻮﺑﺮﺘﻟا لﺎﺠﻤﻟا ﻢﺛ ﻲﻨﮭﻤﻟا لﺎﺠﻤﻟا ﻲﻓ ، ﺔﺻﺎﺨﻟا تﺎﺟﺎﯿﺘﺣﻻا يوذ دﺎﺷرإ ، ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ، ﻲﺟاوﺰﻟا دﺎﺷرﻹا يﺮﺳﻷا دﺎﺷرﻹا ﻤﺟ ﻲﻄﻐﯾ و ﺔﺧﻮﺨﯿﺸﻟا و ﺪﺷﺮﻟا و ﺔﻘھاﺮﻤﻟا و ﺔﻟﻮﻔﻄﻟا ﻲھ و نﺎﺴﻧﻹا ةﺎﯿﺣ ﻞﺣاﺮﻣ ﻊﯿﻤﺟ ﺲﻤﯾ ﻮھ و ﻊﯿ نﻮﺸﯿﻌﯾ ﻦﯾﺬﻟا داﺮﻓﻸﻟ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻢﯾﺪﻘﺗ ﻰﻟإ فﺪﮭﯾ ﻚﻟﺬﺑ ﻮھ و ، ﺔﯿﺿﺮﻤﻟا و ﺔﯿﺤﺼﻟا ﺎﮭﻓوﺮﻇ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻢﮭﻔﯿﻜﺗ ﻞﯿﺒﺳ ضﺮﺘﻌﺘﻓ ﻲﺒﻠﺳ ﻞﻜﺸﺑ ﻢﮭﻛﻮﻠﺳ ﻰﻠﻋ ﺮﺛﺆﺗ ﻲﺘﻟا و ﺔﯿﻣﻮﯿﻟا ةﺎﯿﺤﻟا تﻼﻜﺸﻣ ﺴﻔﻨﻟا ﻢﮭﻠﻛﺎﺸﻣ ﻢﮭﻓ و ﻢﮭﺴﻔﻧأ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺗﺪﻋﺎﺴﻣ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻚﻟذ و ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و كاردإ و ﺎھﺪﯾﺪﺤﺗ و ﺔﯿ ﺎﮭﯿﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻا ﻞﯿﺒﺳ ﻲﻓ ﻢﮭﺗاداﺪﻌﺘﺳا و ﻢﮭﺗﺎﯿﻧﺎﻜﻣإ و ﻢﮭﺗارﺪﻗ ﺔﻓﺮﻌﻣ و ، ﺎﮭﻨﻋ ﺔﺠﺗﺎﻨﻟا ﻢﮭﺗﺎﻛﻮﻠﺳ ﻞﻗﺮﻌﺗ ﻲﺘﻟا ﻖﺋاﻮﻌﻟا و تﺎﺑﻮﻌﺼﻟا ﻚﻠﺗ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟﺎﺑ دﻮﺼﻘﻤﻟا و ، ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا هﺬھ ﻞﺣ ﻲﻓ ﺎھرﺎﻤﺜﺘﺳا و ﻤﻟا هﺬھ ﻦﻣو ، ﺎﯿﻋﺎﻤﺘﺟا و ﺎﯿﺴﻔﻧ دﺮﻔﻟا ﻒﯿﻜﺗ ﺔﯾﺮﺳﻷا تﻼﻜﺸﻤﻟا و ﺔﯿﺼﺨﺸﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﯾ ﺎﻣ تﻼﻜﺸ ﺐﯿﻟﺎﺳأ و قﺮﻃ ﻞﻜﺷ ﻲﻓ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺮﮭﻇ ﻚﻟﺬﻟ و ﺔﯾﻮﺑﺮﺘﻟا و ﺔﯿﻨﮭﻤﻟا و ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا و ﺔﯿﻘﺋﻼﻌﻟا و ﻲﻧﻼﻘﻌﻟا دﺎﺷرﻹا ، ﺐﻌﻠﻟﺎﺑ دﺎﺷرﻹا ، ﺮﺷﺎﺒﻤﻟا ﺮﯿﻏ و ﺮﺷﺎﺒﻤﻟا ، ﻲﻋﺎﻤﺠﻟا و يدﺮﻔﻟا دﺎﺷرﻹا ﺎﮭﻨﻣ ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ ، ﻲﻟﺎﻌﻔﻧﻻا ﺎھﺮﯿﻏ و . ﻲﺘﻟا و ﻢﮭﺗﻼﻜﺸﻣ ﻞﺣ و ﺔﮭﺟاﻮﻣ ﻰﻠﻋ داﺮﻓﻷا ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻰﻟإ ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ فﺪﮭﺗ ﺎﮭﻧأ ﺎﻤﻛ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻋ ﺞﺘﻨﺗ ) ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا ( ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﺾﻌﺒﻟا ﺪﻨﻋ و ﻢﮭﯾﺪﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﺛﺆﺗ ﺮﺛأ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ﺐﻜﻨﺗ ﻚﻟﺬﺑ ﻲﺘﺳارد و ، هﺪﺣو ﻲﺒﻄﻟا جﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﻰﺼﻌﺘﺴﺗ ﺔﯾﻮﻀﻋ ضاﺮﻣأ رﻮﮭﻇ إ ﻲﻋﻼﻃا ﺐﺴﺣ ﮫﻧأ ﻢﻠﻌﻟا ﻊﻣ ، ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ىﺪﺣإ ﻦﻣ ﻒﯿﻔﺨﺘﻟا ﻲﻓ ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ ىﺪﺣ ﺎﺿاﺮﻣأ ﺎﮭﻧﺄﺑ ﺮﺒﺘﻌﺗ ﻲﺘﻟا و ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا لﺎﺠﻤﺑ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا مﺎﻤﺘھا ﻲﻓ ﺎﺼﻘﻧ تﺪﺟو ﻻﺎﻌﻓ و اﺮﯿﺒﻛ ارود ﺐﻌﻠﺗ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا نأ نﻮﻜﻟ و ، ﻲﺴﻔﻧ ﺄﺸﻨﻣ و ﻞﺻأ تاذ ﺔﯾﻮﻀﻋ ﻢﺴﺟ ﻞﻌﺟ ﻲﻓ ﺚﯿﺤﺑ ﻦﻣﺰﻣ و ﻲﻘﯿﻘﺣ يﻮﻀﻋ ضﺮﻣ ﻞﻜﺷ ﻲﻓ ﺮﮭﻈﺗ و ﮫﯿﻓ ﺰﻛﺮﻤﺘﻠﻟ ﺎﻧﺎﻜﻣ ﮫﯿﻓ رﺎﺘﺨﺘﻟ ﺎﮭﻟ ﺔﯿﺤﺿ دﺮﻔﻟا ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣﺎﻌﻟا لاوﺰﺑ ﻂﻘﻓ ﮫﺿاﺮﻋأ لوﺰﺗ وأ ، ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا نود هﺪﺣو ﻲﺋاوﺪﻟا جﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﻰﺼﻌﺘﺴﯾ ، يﺮﻜﺴﻟا ءاد ضاﺮﻣﻷا هﺬھ ﻦﻣ و ، ﻞﻣﺎﻌﻟا اﺬھ ةدﻮﻌﺑ ىﺮﺧأ ةﺮﻣ ﺲﻜﺘﻨﯿﻟ ، يﺮھﻮﺠﻟا مﺪﻟا ﻂﻐﺿ روﺪﯾ ﻚﻟﺬﺑ و ، ضاﺮﻣﻷا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏو ، ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا و ﻮﻨﯾر ضﺮﻣ ، ﺎﯾرﺎﻜﺗرﻻا ، ﺬﻌﻟا ، ﺔﯾﺪﻌﻤﻟا ﺔﺣﺮﻘﻟا ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣﺎﻌﻟا ﻞﺘﺤﯾ ﻲﺘﻟا و ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻲھ و ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ﺔﯾﺪﻠﺠﻟا ضاﺮﻣﻷا هﺬھ ىﺪﺣإ لوﺎﻨﺘﻟ ﻲﻣﺎﻤﺘھا و ، بﺎﺌﺘﻛﻻا ، ﻖﻠﻘﻟا ، ﺮﺗﻮﺘﻟا ﺎﮭﻨﻣ ﺎھرﺎﮭﻇإ ﻲﻓ ةراﺪﺼﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﻋﺎﺴﺗ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﺔﺣاﺮﻟا و ءوﺪﮭﻟا نأ ﺖﺒﺛ ﺪﻗ جﻼﻌﻟا ﻮھ تﻻﺎﺤﻟا دﺎﺷرإ ﻲﻓ ﮫﯿﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻا ﻢﺘﯿﺳ يﺬﻟا بﻮﻠﺳﻷا ﻦﻋ ﺎﻣأ ﺎﮭﺿاﺮﻋأ لاوﺰﺑ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﻦﺴﺤﺗ
2 ﮫﺗاذ لﻮﺣ ﺾﯾﺮﻤﻟا ﺪﻨﻋ ﺔﻔﯿﻜﺘﻤﻟا ﺮﯿﻏ فرﺎﻌﻤﻟا و رﺎﻜﻓﻷا ﺮﯿﯿﻐﺗ ﻰﻟإ فﺪﮭﯾ يﺬﻟا و ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﮫﺗﺮﻈﻧ اﺬﻛ و ﻦﯾﺮﺧﻵا لﻮﺣ و ةرﺪﻘﻟا ﮫﯾﺪﻟ ﺢﺒﺼﺘﻟ هرﺎﻜﻓأ ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﺔﻟوﺎﺤﻤﺑ ﮫﻛﻮﻠﺳ ﻞﯾﺪﻌﺗ و ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻠﻟ اﺬھ ضاﺮﻋأ لاوز ﺔﻈﺣﻼﻣ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ، ﮫﻤﺴﺟ ﺮﺒﻋ ﺎﮭﻨﻋ ﺮﯿﺒﻌﺘﻟا لﺪﺑ ﮫﺗﻻﺎﻌﻔﻧا و هءارآ ﻦﻋ ﺮﯿﺒﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻚﻟذ ﻦﻜﻣأ نإ ضﺮﻤﻟا .
ﺚﺤﺒﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻄﺨﻟا
:
ﻦﻤﻀﺘﯾ يﺮﻈﻨﻟا ءﺰﺠﻟﺎﻓ ، ﺮﺧﻸﻟ ﻞﻤﻜﻣ ﺎﻤھﻼﻛ و ﻲﻘﯿﺒﻄﺗ و يﺮﻈﻧ ﻦﯾأﺰﺟ ﻰﻠﻋ ﺔﺳارﺪﻟا هﺬھ ﻦﻤﻀﺘﺗ ﻲﻋاود ﻰﻠﻋ ﻦﻤﻀﺘﯾ و ﺚﺤﺒﻠﻟ مﺎﻋ ﻞﺧﺪﻣ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ و لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﻲھو لﻮﺼﻔﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻰﻠﻋ ﻣأ ، ﮫﺘﻟﺎﺻأ و ﺚﺤﺒﻟا فاﺪھأ و ﮫﺿوﺮﻓ و ﮫﺘﯿﻟﺎﻜﺷﺎﺑ عﻮﺿﻮﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ و عﻮﺿﻮﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧا بﺎﺒﺳأ و ﻦﻋ ﺎ دﺎﺷرﻹا ، ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻲھ و ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ةدراﻮﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا و تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻠﻟ ﺺﺼﺨﻣ ﻮﮭﻓ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا دﺎﻤﺘﻋﻻا ﻢﺘﯿﺳ ﻲﺘﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳﻸﻟ ﺔﯿﺋاﺮﺟﻹا ﻒﯾرﺎﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻦﻤﻀﺘﯾ ﺎﻤﻛ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا و ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻔﯾﺮﻌﺗ ﻦﻣ فاﺪﺼﻟا ضﺮﻤﻟ ﮫﺼﯿﺼﺨﺗ ﻢﺘﯿﺳ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ، فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ دﺎﺷرإ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﮫﻟﺎﻜﺷأ و ﮫ ﻰﻠﻋ هﺮﯿﺛﺄﺗ ﺎﻣ و ﻲﺒﻄﻟا ﮫﺟﻼﻋ و ﮫﯿﻟإ ةﺮﯿﺜﻤﻟا ﮫﻠﻣاﻮﻋ ﻲھ ﺎﻣ و ﮫﺼﯿﺨﺸﺗ ﻦﻜﻤﯾ ﻒﯿﻛ و ﺔﯿﻜﯿﻨﯿﻠﻛﻹا دﺎﺷرﻹا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﯿﻓ ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﺎﻣأ ، ﮫﺘﯿﺼﺨﺷ تاﺰﯿﻤﻣ ﻲھ ﺎﻣ و ﮫﺑ بﺎﺼﻤﻟا ىﺪﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا و ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﻦﯿﺑ و ﮫﻨﯿﺑ قﺮﻔﻟا و مﻮﮭﻔﻣ ﻦﻣ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺎﻣأ ، ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﻗﻼﻌﻟا و ﺔﯾد تﺪﻋﺎﺳ ﻲﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻲھ ﺎﻣ و ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻦﻣ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﻦﻤﻀﺘﯿﻓ ﺲﻣﺎﺨﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻦﻋ سدﺎﺴﻟا ﻞﺼﻔﻟا ، ﮫﺗﺎﻣاﺪﺨﺘﺳا و ﮫﺼﺋﺎﺼﺧ و ﮫﻓاﺪھأ و ﮫﻣﺎﮭﻣ و ﮫﻠﺣاﺮﻣ ﻲھ ﺎﻣ و هرﻮﮭﻇ ﻰﻠﻋ ا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﻄﺨﻟا ﻰﻠﻋ يﻮﺘﺤﯿﺳ و ﻰﺿﺮﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻا ﻢﺘﯿﺳ ﻲﺘﻟ ﻲھ و ﻦﯿﻨﯿﻌﻠﻟ ﺔﻌﯾﺮﺴﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﯿﺳﺎﺴﺤﻟا ﺔﻟازإ ﺔﯿﻨﻘﺗ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﻲﺘﻟا و فاﺪﺼﻟا EMDR عﻮﺿﻮﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا اﺬﻛ و ءﺎﺤﯾﻹا و ءﺎﺧﺮﺘﺳﻻا ﺔﯿﻨﻘﺗ اﺬﻛ و تاﺬﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ بﻮﻠﺳأو . ﻋﻮﻤﺠﻣ ﻰﻠﻋ ﻦﻤﻀﺘﯾ ﺮﺧﻵا ﻮھ ﻲﻘﯿﺒﻄﺘﻟا ءﺰﺠﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﺘﺸﯾ و ﻊﺑﺎﺴﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲھو لﻮﺼﻔﻟا ﻦﻣ ﺔ ﻲھ و ﺎﮭﺋاﺮﺟإ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﮭﯿﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﻰﻐﺘﺒﻤﻟا فاﺪھﻷا ﻰﻠﻋ ﻦﻤﻀﺘﺗ ﻲﺘﻟا و ﺔﯿﻋﻼﻄﺘﺳﻻا ﺔﺳارﺪﻟا ﺎﻣ و ﺚﺤﺒﻟا تﺎﺑﻮﻌﺻ ﺪﯾﺪﺤﺗ و ، ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﺳارﺪﻟا ءاﺮﺟﻹ ﮫﺗاودﺄﺑ ﺞﮭﻨﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ ، ﺔﺳارﺪﻟا نﺎﻜﻣ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﻦﻣﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻦﻋ ﺎﻣأ ، ﺎﮭﺠﺋﺎﺘﻧ ﻲھ دﺎﻤﺘﻋﻻا ﻢﺘﯿﺳ يﺬﻟا و ﮫﺗاءاﺮﺟإ و ﺚﺤﺒﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟ ﮫﺼﯿﺼﺨﺗ ﻢﺘﯿﺴﻓ ﻲﺴﻔﻨﻟا رﺎﺒﺘﺧﻻا و ﺔﻠﺑﺎﻘﻤﻟا و ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا ﻦﻣ ﮫﺗاودﺄﺑ يدﺎﯿﻌﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا ﻮھو ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﮫﯿﻠﻋ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﺳارﺪﻟا ﻰﻠﻋ ﻦﻤﻀﺘﯿﻓ ﻊﺳﺎﺘﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻦﻋ ﺎﻣأ ، ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯿﻤﯾﻮﻘﺘﻟا ﺚﺤﺒﻟا ةرﺎﻤﺘﺳا و و ﺮﺷﺎﻌﻟا ﻞﺼﻔﻟا و ، ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا يدﺎﺷرﻹا بﻮﻠﺳﻷا ﻰﻠﻋ ﺎﮭﺿﺮﻋ ﻢﺘﯿﺳ ﻲﺘﻟا تﻻﺎﺤﻟا ﺔﺳارد ﻲھ تﺎﺣاﺮﺘﻗﻻا و تﺎﯿﺻﻮﺘﻟﺎﺑ ﺚﺤﺒﻟا ﻢﺘﺨﻧ ﻢﺛ تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ و ﺎﮭﯿﻟإ ﻞﺻﻮﺘﻤﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ضﺮﻌﻟ ﺺﺼﺨﯿﺳ ﻊﺟاﺮﻤﻟا و ﻖﺣﻼﻤﻟا و .
3
لوﻷا ﻞـــﺼــﻔـــﻟا
ـﺤـــﺒـــﻟا ﻰـــﻟإ ﻞـــﺧﺪــــــﻣ
ﺚــ
I عﻮﺿﻮﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧا بﺎﺒﺳأ و ﻲﻋاود II -عﻮﺿﻮﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ III - ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷإ ﺪﯾﺪﺤﺗ IV ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا و ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﺿﺮﻓ ﺪﯾﺪﺤﺗ V -ﺚﺤﺒﻟا فﺪھ VI -ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻟﺎﺻأ4 I عﻮﺿﻮﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧا بﺎﺒﺳأ و ﻲﻋاود : ﻲﻓ عﻮﺿﻮﻤﻟا اﺬھ رﺎﯿﺘﺧا ﻰﻟإ تدأ ﻲﺘﻟا ﻊﻓاوﺪﻟا و بﺎﺒﺳﻷا ﻞﺜﻤﺘﺗ : 1 ﻞﺘﺤﺗ ﺖﺤﺒﺻأ ﻲﺘﻟا و ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ضاﺮﻣﻷﺎﺑ ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟﺎﺑ ﺪﯾﺪــﺸـﻟا و ﺪــﺋاﺰـﻟا ﻲـﻤـﻠـﻌﻟا ﻲــﻣﺎﻤﺘھا ﺎھﺪﯾاﺰﺗ و ﺎھراﺮﻤﺘﺳا ﻲﻓ اﺮﯿﺒﻛ ارود ﺐﻌﻠﺗ ﺔﻧﺮﺼﻌﻟا نأ و ﺔﺻﺎﺧ ، ﻰﻟوﻷا ﺐﺗاﺮﻤﻟا . 2 -ﺟﺎﺤﻟا ﻢﮭﻨﻋ ﻒﻔﺨﯾ و ﻢھﺪﻧﺎﺴﯾ و ﻢﮭﺒﻧﺎﺟ ﻰﻟإ ﻒﻘﯾ ﻦﻣ ﻰﻟإ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻤﻟ ةﺪﯾﺪﺸﻟا و ﺔﺳﺎﻤﻟا ﺔ ﻢﮭﻟ اﺪﻨﺳ نﻮﻜﺗ نأ ﻲﺘﺳارد ﻦﻣ تدرأ ﻚﻟﺬﻟ ، ﮫﻟ ﺔﺒﺒﺴﻤﻟا اﺬﻛ و ءاﺪﻟا اﺬھ ﻦﻋ ﺔﺠﺗﺎﻨﻟا ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻢﮭﺗﺎﻧﺎﻌﻣ . 3 مءﻼﺘﯾ ﻲﺴﻔﻧ يدﺎﺷرإ بﻮﻠﺳأ ﻦﻋ ﺚﺤﺑأ نأ ﻲﻓ ﺖﺒﻏر ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻤﺑ ﻲﻣﺎﻤﺘھﻻ ﺔﺠﯿﺘﻨﻛ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻢﮭﺗﺎﻧﺎﻌﻣ اﺬﻛ و ﻢﮭﺘﯿﺼﺨﺷ تاﺰﯿﻤﻣ و . 4 ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا لﺎﺠﻤﺑ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا مﺎﻤﺘھا ﺺﻘﻧ ﻚﻟﺬﻛ بﺎﺒﺳﻷا ﻦﻣ . II عﻮﺿﻮﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ : ﻰﻠﻋ ادﺎﻤﺘﻋا فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا تﺎﻣﺪﺨﻟا رود ﺔﻓﺮﻌﻣ ﺔﻟوﺎﺤﻤﺑ ﺔﺳارﺪﻟا هﺬھ ﻢﺘﮭﺗ ﯿﻟﺎﺳﻷا ىﺪﺣإ ﺔﯿﺟﻼﻌﻟا ﺐ ﻲھ و جﻼﻌﻟا ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﺗ ﻲﺘﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا ﺲﻔﻧ ﻖﯿﺒﻄﺗ ﻢﺘﯿﺳ ﻚﻟذ ﻲﻓ و ﺲﻧﺎﺴﯿﻠﻟا ﺔﻟﺎﺳر ﻲﻓ ﺎﮭﻘﯿﺒﻄﺗ و ءﺎﺧﺮﺘﺳﻻا ﺎﺘﯿﻨﻘﺗ و تاﺬﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ بﻮﻠﺳأ ﻲھ و EMDR ﺎﮭﻘﯿﺒﻄﺗ نﻮﻜﯿﺳ و ﻌﺿ ﺔﯿﺼﺨﺷ ﻢﮭﻟ نأ نوﺪﻘﺘﻌﯾ فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ نﻷ ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ رﺎﯿﺘﺧا ﻢﺗ ﺪﻗ و ، يدﺎﺷرإ بﻮﻠﺳﺄﻛ ﺔﻔﯿ نﻮﺒﻟﺎﻄﯾ ﻻ ﻢﮭﻧأ ﻢﮭﺗاﺰﯿﻤﻣ ﻦﻣ و ﺔﻟﻮﮭﺴﺑ ﺎﮭﻟ نﻮﻤﻠﺴﺘﺴﯾ ﻢھ و ةﺎﯿﺤﻟا طﻮﻐﺿ ﺔﮭﺟاﻮﻤﺑ ﻢﮭﻟ ﺢﻤﺴﺗ ﻻ ﺎﮭﻨﻋ ﺞﺘﻨﯾ تﻻﺎﻌﻔﻧﻻا هﺬھ ﻊﻤﻗ نإ و ، طﺎﺒﺣﻹا ﻢﮭﻟ ﺪﻟﻮﯾ ﺎﻤﻣ ﻢﮭﻔھاﺪھأ ﻖﯿﻘﺤﺗ نﻮﻌﯿﻄﺘﺴﯾ ﻻ و ﻢﮭﻗﻮﻘﺤﺑ ﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻا نأ ىرأ ﻚﻟﺬﻟ و ، ﺮﺧﻵا ﻮھ ﮫﻨﻋ نوﺮﺒﻌﯾ ﻻ ﻞﻤﺘﺤﻣ ﺮﯿﻏ ﻲﺴﻔﻧ عاﺮﺻ ﻊﻣ ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ ﻰ ﻢﮭﺗاوذ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﺔﻟوﺎﺤﻣ و ﻢﮭﺗادﺎﻘﺘﻋا و ﻢھرﺎﻜﻓأ ﺮﯿﯿﻐﺘﻟ ﺔﻤﺋﻼﻣ ﻰﺿﺮﻤﻟا ءﻻﺆھ ﺺﻠﺨﺘﻠﻟ ﻢﮭﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ رود ﻰﻠﻋ ﻚﻟﺬﺑ فﺮﻌﺘﻟا و ، ﺎﮭﻠﺣ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟا و ﻢﮭﺗﻼﻜﺸﻣ ﻢﮭﻓ و ﻦﻜﻣأ نإ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ضاﺮﻋأ ﻦﻣ . III ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا و ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷإ ﺪﯾﺪﺤﺗ : ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻚﻠﺗ ﻲﻓ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ءاﺪﺑ ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻠﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻤھأ و ةروﺮﺿ ﻦﻤﻜﺗ ﺪﯾﺪﺤﺗ و ، ﻢﮭﺗﺎﯿﺼﺨﺷ و ﻢﮭﺗاوذ ﺔﻓﺮﻌﻣ و ، ﻢﮭﺴﻔﻧأ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﺎﺳﺎﺳأ رﻮﺤﻤﺘﺗ ﻲﺘﻟا و ﻢﮭﻟ ﻣ اﺬﻛ و ، ﻢﮭﺗﺎﺟﺎﺣ و ﻢﮭﺗﻼﻜﺸﻣ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻢﮭﻔﯿﻜﺗ ﺔﻠﻗﺮﻋ ﻲﻓ ﺐﺒﺴﺘﯾ ﺎﻤﻟ لﻮﻠﺤﻟا دﺎﺠﯾإ ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺗﺪﻋﺎﺴ
5 ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﺔﺣاﺮﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻰﻟإ ﻢﮭﺑ لﻮﺻﻮﻟا ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻲﻓ ﻢﮭﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺔﯿﻤھأ ﻦﻤﻜﺗ ﺎﻤﻛ ، ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا بﻮﻠﺳﻷا ﻮھ و ﻲﺟﻼﻋ يدﺎﺷرإ بﻮﻠﺳأ ماﺪﺨﺘﺳﺎﺑ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا تﺎﺳﺎﻜﻌﻧا ﻦﻣ ﻢﮭﺼﯿﻠﺨﺘﺑ ﻚﻟذ و و ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﮭﺟاﻮﻣ ﻲﻓ ﺔﻔﯿﻌﺿ ﺎﮭﻧوﺮﯾ ﻲﺘﻟا ﻢﮭﺗﺎﯿﻧﺎﻜﻣإ و ﻢﮭﺗارﺪﻗ لﻮﺣ ﻢﮭﺗادﺎﻘﺘﻋا ﺮﯿﯿﻐﺗ ﻰﻟإ فﺪﮭﯾ يﺬﻟا ﻦﻣ ﻦﻋ ﺎﻣﺎﻤﺗ لاﺰﻌﻧﻻا وأ ﺎﮭﺗﻻﺎﻌﻔﻧا ﺖﺒﻜﺑ ءاﻮﺳ ﺎﮭﻠﺣ لﺪﺑ ﺎﮭﻨﻣ بوﺮﮭﻟا كﻮﻠﺳ نوﺬﺨﺘﯾ و ةﺎﯿﺤﻟا تﺎﺑﻮﻌﺻ ﻃﺎﺧ ﺔﯿﻓﺮﻌﻣ تادﺎﻘﺘﻋا ﻢﮭﯾﺪﻟ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ نأ ﻆﺣﻻأ ﻚﻟذ ﻦﻣو ، تﻼﻜﺸﻤﻟا ﻢﮭﻟ نﻮﺒﺒﺴﯾ ﻢﮭﺗاوذ ﻦﻋ ﺔﺌ تﻻﺎﻌﻔﻧﻻا و تادﺎﻘﺘﻋﻻا هﺬھ ﻦﻋ ﺞﺘﻨﯾ و ، ﻢﮭﻛﻮﻠﺳ دﺪﺤﺗ ﺎﻤﻣ ﺎﮭﻠﻤﺤﺗ ﻢﮭﻨﻜﻤﯾ ﻻ تﻻﺎﻌﻔﻧا ﺎﮭﻨﻋ ﺞﺘﻨﯾ فاﺪﺼﻟا ﻮھ و يﻮﻀﻋ كﻮﻠﺳ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﺐﺴﺣ ﻮھ يﻮﻀﻋ ضﺮﻣ ﺔﯿﻛﻮﻠﺳ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﺎﻛ . اﺮﻈﻧ و ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷﻹا حﺮﻃ ﺖﯾﺄﺗرا ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا روﺪﻟ ةﺮﯿﺒﻜﻟا ﺔﯿﻤھﻷا هﺬﮭﻟ : ﺑ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻤﻟ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻦﻤﻜﺗ ﺎﻤﯿﻓ جﻼﻌﻟﺎ ؟ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻲﻛﻮﻠﺳ ﺐﻧﺎﺟ و ﻲﻓﺮﻌﻣ ﺐﻧﺎﺟ ﺎﻤھ و يدﺎﺷرﻹا بﻮﻠﺳﻷا ﻲﻓ ﻦﯿﺒﻧﺎﺟ ﻆﺣﻼﻧ ﺔﯿﻟﺎﻜﺷﻹا هﺬھ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻲﻓ ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا جرﺪﻨﺗ سﺎﺳﻷا اﺬھ ﻰﻠﻋ و : 1 ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ تﺎﻣﺪﺨﻟا هﺬھ ﻦﻤﻜﺗ ﻞھ تﻻﺎﺤﻟا ﺎﯿﻓﺮﻌﻣ ﺎﯿﻟﺎﻌﻔﻧا و ﺮﯿﻏ ﻢﮭﻓرﺎﻌﻣ و ﻢھرﺎﻜﻓأ ﺮﯿﯿﻐﺘﺑ ﻢﮭﻠﻛﺎﺸﻣ هﺎﺠﺗا ﺔﯿﺒﻠﺴﻟا ﻢھﺮﻋﺎﺸﻣ ﻦﻣ ﻢﮭﺼﯿﻠﺨﺗ و ﻢﮭﺗاوذ ﻦﻋ ﺔﻔﯿﻜﺘﻤﻟا ؟ 2 -هﺬھ ﻦﻤﻜﺗ ﻞھ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ تﺎﻣﺪﺨﻟا ﺎﯿﻛﻮﻠﺳ تﻻﺎﺤﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ و ﻢﮭﺗﻼﻜﺸﻣ ﻞﺤﻟ ﻢﮭﺗﺎﯿﻧﺎﻜﻣإ رﺎﻤﺜﺘﺳﺎﺑ ﻢﮭﺗاوذ ؟ 3 -تﺎﻣﺪﺨﻟا هﺬھ ﻦﻤﻜﺗ ﻞھ ؟فاﺪﺼﻟا ضاﺮﻋأ لاوﺰﺑ ﻲﺟﻮﻟﻮﯾﺰﯿﻔﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﯿﻐﺘﻟا ثاﺪﺣإ ﻲﻓ IV ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا و ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﺿﺮﻓ ﺪﯾﺪﺤﺗ : جﻼﻌﻟﺎﺑ ﺔﯾدﺎﺷرﻹا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻦﻤﻜﺗ ةدﺎﻋإ ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻞﯾﺪﻌﺘﻟا و ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ءﺎﻨﺒﻟا ﻢﮭﻟ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻚﻟذ و : 1 -ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺎﯿﻟﺎﻌﻔﻧا و ﺎﯿﻓﺮﻌﻣ تﻻﺎﺤﻟا ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻢﮭﺼﯿﻠﺨﺗ و ﻢﮭﺗاوذ ﻦﻋ ﻢﮭﻓرﺎﻌﻣ و ﻢھرﺎﻜﻓأ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺔﯿﻨﻘﺗ ﻲھ و ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻞﯾﺪﻌﺘﻠﻟ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯿﻨﺒﻟا ةدﺎﻋإ بﻮﻠﺳأ ماﺪﺨﺘﺳﺎﺑ ﻢﮭﻠﻛﺎﺸﻣ هﺎﺠﺗا ﺔﯿﺒﻠﺴﻟا ﻢھﺮﻋﺎﺸﻣ ﻦﻣ EMDR ﻦﯿﻨﯿﻌﻠﻟ ﺔﻌﯾﺮﺴﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﯿﺳﺎﺴﺤﻟا ﺔﻟازإ . 2 -ا ةﺪﻋﺎﺴﻣ ماﺪﺨﺘﺳﺎﺑ ﻢﮭﺗاوذ ﺪﯿﻛﺄﺗ و ﻢﮭﺗﻼﻜﺸﻣ ﻞﺤﻟ ﻢﮭﺗﺎﯿﻧﺎﻜﻣإ رﺎﻤﺜﺘﺳا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺎﯿﻛﻮﻠﺳ تﻻﺎﺤﻟ تﻼﻜﺸﻤﻟا ﻞﺣ ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا بﺎﺴﺘﻛا و تاﺬﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ بﻮﻠﺳأ .
6 3 – ﻦﻋ فاﺪﺼﻟا ضاﺮﻋأ لاوﺰﻟ ﻲﺟﻮﻟﻮﯾﺰﯿﻔﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﯿﻐﺘﻟا ثاﺪﺣإ ﻲﻓ تﻻﺎــﺤﻟا ةﺪـﻋﺎــﺴﻣ و ﻲﻠﻀﻌﻟا ﺮﺗﻮﺘﻟا ﺾﻔﺧ بﻮﻠﺳأ ماﺪﺨﺘﺳا ﻖﯾﺮﻃ ءﺎﺤﯾﻹا و ءﺎﺧﺮﺘﺳﻻا ﻮھ . V ﺚﺤﺒﻟا فﺪھ : ﻌﺘﻟا نإ ـ ﻣﺎ ـ ﻓاﺪھأ دﻮﺟو ﻲﻀﺘﻘﯾ ﻲﻤﻠﻋ ﺚﺤﺑ يأ ﻊﻣ ﻞ ﺎ ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ فاﺪھأ ﻦﻤﻜﺗ و ،ﮫﻟ ةﺮﻄﺴﻣ : 1 -ﻌﺘﻟا ـ ﻠﻋ فﺮ ــ ﻃ ﻰ ــ ﺗ قﺮ ـﻔ ـ ﻜ ـﯿ ــ ﻣ ﺮ ــ ﺿﺮ ا ﻦﻋ و ﻢﮭﺗاوذ ﻦﻋ ﻢﮭﺗادﺎﻘﺘﻋا و فاﺪﺼﻟا ﻰــ ﻦﯾﺮﺧﻵ و ﻢﮭﺗﺮﻈﻧ ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻠﻟ . 2 بﻮﻠﺳأ ﻰﻠﻋ ادﺎﻤﺘﻋا ﺎﯿﺴﻔﻧ فاﺪﺼﻟا ﺾﯾﺮﻣ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﻲﺴﻔﻨـﻟا دﺎـــﺷرﻹا رود ﺔــﺑﺮـﺠـﺗ ﺔـﻟوﺎـﺤـﻣ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻮھ و ﻲﺟﻼﻋ . 3 ﻰﺿﺮﻣ تادﺎﻘﺘﻋا و رﺎﻜﻓأ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﻲﻓ ﺎھرﺎﯿﺘﺧا ﻢﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯾدﺎﺷرﻹا قﺮـﻄـﻟا رود ﺔــﻓﺮــﻌـﻣ ﺔـﻟوﺎـﺤـﻣ ﻢﮭﻛﻮﻠﺳ ﻞﯾﺪﻌﺗ اﺬﻛ و ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا . 4 فاﺪﺼﻟا ضاﺮﻋأ ﻦﻣ ﻰﺿﺮﻤﻟا ﺺﯿﻠﺨﺗ ﻲﻓ ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا هﺬھ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﺔــﯿــﻧﺎـﻜـﻣإ ﺔــﻓﺮــﻌــﻣ ﺔـﻟوﺎـﺤـﻣ . 5 ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻼﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﻮھ و ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹﺎﺑ صﺎﺧ ﺪـﯾﺪــﺟ لﺎــﺠــﻣ ﺢـﺘـﻓ . 6 -ﮭﺴﺗ ﻲـﺘـﻟا ﻰــﻟوﻷا ثﻮــﺤـﺒـﻟا ﻦــﻣ ﻲــﺘـﺳارد نﻮــﻜـﺗ نأ تﺎﯿﻔﺸﺘﺴﻤﻟا ﻰﻟإ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا لﺎﺧدﺈﺑ ﻢ ةدﺎﮭﺸﻟ ﻞﻣﺎﺣ ﺪﺷﺮﻣ تﺎﯿﻔﺸﺘﺴﻤﻟا ﻲﻓ كﺎﻨھ ﺪﺟﻮﯾ ﻻ ﮫﻧأ ﻢﻠﻌﻟا ﻊﻣ ، ﺰﻛاﺮﻤﻟا ﻲﻓ ﻂـﻘـﻓ ﻖـﺒـﻄـﯾ هرﺎـﺒـﺘﻋﺎﺑ ﮫﯿﺟﻮﺘﻟا و دﺎﺷرﻹا ﻲﻓ ﺲﻧﺎﺴﯿﻠﻟا . VI عﻮﺿﻮﻤﻟا ﺔﻟﺎﺻأ : ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﻦﻤﺿ ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا جاردإ ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻲﻓ عﻮﺿﻮﻤﻟا ﺔﻟﺎﺻأ ﻦﻤﻜﺗ ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏ و ﻲﺟاوﺰﻟا و يﺮﺳﻷا و ﻲﺳرﺪﻤﻟا و ﻲﻨﮭﻤﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻲﻓ مﺪﺨﺘﺴﯾ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا نأ رﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﺗ ﻲﮭﻓ ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ﻦﻋ ﺎﻣأ ، تﻻﺎﺠﻤﻟا ﻻإ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا نود ﻲﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا ضﺮﻤﻟﺎﺑ ﺔﺑﺎﺻﻹا ةﺪﻣ ﺐﺴﺣ ﻚﻟذ و ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺐﻠﻄﺘﺗ ﻦﻣ تﻻﺎﺤﻟا ﻦﻣ ﺪﺟﻮﯾ ﮫﻧأ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا جاردإ ﻦﻜﻤﯾ ﻚﻟﺬﻟ ، فاﺪﺼﻟا ﻰﺿﺮﻣ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﻈﺣﻼﻣ ﻢﺗ ﺎﻣ اﺬھ و ﻰﻟوأ ةﻮﻄﺨﻛ ﻦﻤﺿ ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا .
7
ﻞــــــــــــﺼــــﻔـﻟا
ﻲﻧﺎﺜﻟا
ﺚﺤﺒﻟا ﻲﻓ ةدراﻮﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا و تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻟا ﺪﯾﺪﺤﺗ
ﺪﯿﮭﻤﺗ -ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﻒﯾﺮﻌﺗ . I 1 -ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ ﺔﯿﻜﯾﺮﻣﻷا ﺔﯿﻌﻤﺠﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ 2 ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ ﺎﺗﻮﺳﻮﻨﯿﻣ ﺔﻋﺎﻤﺟ ﻒﯾﺮﻌﺗ 3 ﺶﻠﺠﻧإ ﻒﯾﺮﻌﺗ English ﻞﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ -ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ . II 1 نﺎﻣﺪﯾﺮﻓ ﻒﯾﺮﻌﺗ Friedman 2 ﻒﯾﺮﻌﺗ Didier Enzieu 3 -ىﺮﺳ ﺪﻤﺤﻣ لﻼﺟإ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻞﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ -ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ . III 1 -ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا جﻼﻌﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ 2 -ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ 3 -ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻞﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ -ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ . IV 1 -ﺎﺣﻼﻄﺻا ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا 2 -ﺎﯿﺒﻃ ﺔﯿﻓﺪﺼﻟا ﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻞ ﺔﯿﺋاﺮﺟﻹا ﻒﯾرﺎﻌﺘﻟا-V 1 -ﻲﺟﻼﻌﻟا ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﻒﯾﺮﻌﺗ 2 -ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا يدﺎﺷرﻹا بﻮﻠﺳﻷا ﻒﯾﺮﻌﺗ أ -ﻦﯿﻨﯿﻌﻠﻟ ﺔﻌﯾﺮﺴﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺔﯿﺳﺎﺴﺤﻟا ﺔﻟازإ ﺔﯿﻨﻘﺗ ب -تاﺬﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ بﻮﻠﺳأ ج -ءﺎﺤﯾﻹا و ءﺎﺧﺮﺘﺳﻻا ﺔﯿﻨﻘﺗ8 ﺼﻔﻟا اﺬھ ﻦﻤﻀﺘﯾ ـ تﺎﻤﻠﻜﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا ﻒﯾرﺎﻌﺘﻟا عﻮﻤﺠﻣ ﻞ ﺔﺳارﺪﻟا عﻮﺿﻮﻤﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺔﯿﺣﺎﺘﻔﻤﻟا ﻲھ و ﺼﻟا ـ ﺔﯿﻓﺪ ، ﺷرﻹا ـ ﺴﻔﻨﻟا دﺎ ـ ، ﻲ و ﻌﻟا ـ ﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼ ـ ﻠﺴﻟا ﻲ ـ ﻛﻮ ،ﻲـ ﻤﻛ ـﺎ ﺎﻣأ ، ﺔﻠﻣﺎﺷ ﻒـﯾرﺎﻌﺗ ﻰـﻠﻋ ﻦـﻤﻀﺘﯾ ﻦﻋ ﻌﺘﻟا ـــ ﯿﺋاﺮﺟﻹا ﻒﯾرﺎ ـ ﻤﻌﻟا ﺔ ـ ﯿﻠ ـ ﺔ Opérationnelle ﺠﻨﻓ ـــ ھﺪ ــ ﻠﻌﺘﺗ ﺎ ـ ﻖ ﻲﺟﻼﻌﻟا ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹﺎﺑ يدﺎﺷرﻹا بﻮﻠﺳﻷا و ﮫﺗﺎﯿﻨﻘﺘﺑ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا . I -ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا : تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ةﺮﺜﻜﻟ ﻚﻟذو ، ﺚﯾﺪﺤﻟا ﺎﻧﺮﺼﻋ ﻲـﻓ ﺔﻤﮭﻤﻟا تﺎﺼﺼﺨﺘﻟا ﻦﻣ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا لﺎﺠﻣ ﺢﺒﺻأ ﻢﺘھا اﺬﻟو ، ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ جﺎﺘﺤﺗ اﺬﻛو ﺎﯿﺴﻔﻧ ﺎﮭﺘﺠﻟﺎﻌﻣ ﺐـﻠﻄﺘﺗ ﻲـﺘﻟا و داﺮـﻓﻷا ﺎـﮭﻨﻣ ﻲـﻧﺎﻌﯾ ﻲـﺘﻟا ﺔـﯿﺴﻔﻨﻟا ﺎﮭﻀﻌﺑ تﺰﻜﺗرا ﻲﺘﻟا و ، ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ ﻢﯿھﺎﻔﻣ ﻢﯾﺪﻘﺘﺑ ﺺﺼﺨﺘﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا و ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜﻟا ﻢﯾﺪﻘﺗ ﻢﺘﯿﺳ ﺎﻨھ و ، ﺔـﯾدﺎﺷرﻹا ﺔـﯿﻠﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ ىﺮـﺧأ تﺰـﻜﺗرا و ، ﺪﺷﺮﻤﻟا رود و ﺔﯾدﺎﺷرﻹا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻊﺿو ﻰﻟإ ﺮﯿﺧﻷا ﻲﻓ جﺮﺨﻨﻟ ﻒﯾرﺎﻌﺘﻟا هﺬھ ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ . 1 -ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ ﺔﯿﻜﯾﺮﻣﻷا ﺔﯿﻌﻤﺠﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ : ﮫﻧﺄﺑ ﺔﯿﻌﻤﺠﻟا هﺬھ ﺮﻈﻧ ﺔﮭﺟو ﻲﻓ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺮﺒﺘﻌﯾ " لﺎــﺠﻣ ﻲـﻓ نﻮﺼﺘﺨـﻤﻟا ﺎـﮭﻣﺪﻘﯾ ﻲـﺘﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا هﻮﻤﻧ ﻞــﺣاﺮﻣ لﻼﺧ ﻲﻧﺎﺴﻧﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﺔﺳارد ﺐﯿﻟﺎﺳأ و ئدﺎﺒﻣ ﻖـﻓو يدﺎـﺷرﻹا ﺲـﻔﻨﻟا ﻢـﻠﻋ ﺗﺎﻣﺪﺧ نﻮـﻣﺪﻘﯾ و ىﺪﻟ ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﻖﯿﻘﺤﺘﻟ ﮫﻟﻼﻐﺘﺳاو ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻟا ﺔﯿﺼﺨﺷ ﻲﻓ ﻲﺑﺎﺠﯾﻹا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﺪﯿﻛﺄﺘﻟ داﺮﻓﻸﻟ ﻢﮭ بﺎﺴﺘﻛاو ، ةﺎﯿﺤﻟا ﻊﻣ ﻖﻓاﻮﺘﻟا و ﻮﻤﻨﻟا ﺐﻟﺎﻄﻣ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻰﻠﻋ ﻢھﺪﻋﺎﺴﺗ ةﺪـﯾﺪـﺟ تارﺎـﮭﻣ بﺎﺴﺘﻛاو ﺪـﺷﺮﺘﺴﻤﻟا ﻓ و ﺔﯾﺮﻤـﻌﻟا ﻞﺣاﺮﻤﻟا ﻲـﻓ داﺮﻓﻷا ﻊـﯿﻤﺠﻟ دﺎﺷرﻹا مﺪـﻘﯾ و ، راﺮﻘﻟا ذﺎـﺨﺗا ﻰـﻠﻋ ةرﺪﻗ ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا تﻻﺎﺠﻤﻟا ﻲ ﻞﻤﻌﻟا ، ﺔﺳرﺪﻤﻟا ، ةﺮﺳﻷا ﻲھ و ". ) 1 ( ادﺎﻤﺘﻋا ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻠﻟ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا ﻢﯾﺪـﻘﺗ ﻲﻓ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺪـﺷﺮﻤﻟا رود ﻰﻠﻋ ﺰﻛﺮﯾ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا اﺬھ نأ ﺢﻀﺘﯾ تﺎﻗﺎﻃ و تارﺪﻗ ﻦﻣ دﺮﻔﻟا ىﺪـﻟ ﺔﯿﺑﺎﺠﯾﻹا ﺐﻧاﻮـﺠﻟا ﺪﯿﻛﺄﺗ فﺪـﮭﺑ اﺬھ و ، ﻲﻧﺎﺴﻧﻹا كﻮـﻠﺴﻟا ﺔﺳارد ﻰـﻠﻋ ﯿﻧﺎﻜﻣإو ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ، ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ ﺎھرﺎـﻤﺜﺘﺳا ﻰـﻠﻋ ﮫﺗﺪﻋﺎـﺴﻣ و تﺎ ﺔﯿﺗﺎﯿﺤﻟا تﻻﺎﺠﻤﻟا ﻊﯿﻤﺠﺑ و ﺔﯾﺮﻤﻌﻟا ﻞﺣاﺮﻤﻟا ﻊﯿﻤﺠﺑ ﺺﺘﺨﯾ ﺎﻨھ دﺎﺷرﻹاو ، ﮫﺴﻔﻨﺑ تاراﺮﻘﻟا ذﺎﺨﺗا . . 1 -د / د ، ﻲﻤﺳﺎﻌﻟا ﻞﯾﺎﻧ ضﺎﯾر / لﺎﺣر ﺲﺟﺮﺟ ﻮﯾرﺎﻣ : دﺎﺷرﻹا يﻮﺑﺮﺘﻟا و ﻲﺴﻔﻨﻟا . ، ﻖﺸﻣد ﺔﻌﻣﺎﺟ ، حﻮﺘﻔﻤﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﺰﻛﺮﻣ 2006 ص 38 -. 39
9 2 -ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ ﺎﺗﻮﺳﻮﻨﯿﻣ ﺔﻋﺎﻤﺟ ﻒﯾﺮﻌﺗ : ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎـﺷرﻹا ﺔـﻋﺎﻤﺠﻟا هﺬـھ ىﺮـﺗ " مﺎﯿﻘﻟا ﻰﻠﻋ دﺮﻔﻟا ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﺎـﮭﻓﺪھ ﺔﺼﺼﺨﺘﻣ ﺔﯿﻨﮭﻣ ﺔـﻣﺪﺧ ﮫﻧﺄﺑ لﻮﺻﻮﻟا ﻦﻜﻤﯾ ﺪﺣ ﻰﺼﻗأ ﻰﻟإ ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ﮫﻓاﺪھأ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻞﺟأ ﻦﻣ رﻮﻄﺘﻟا و ﻮﻤﻨﻟا ﺔﻠﺻاﻮﻣ ﻰﻠﻋ و رﺎﯿﺘﺧﻻﺎﺑ ، ﮫﯿﻟإ ةﺎـﯿﺣ بﻮـﻠﺳأ رﺎـﯿﺘﺧا ﻖـﯾﺮﻃ ﻦـﻋ ﻚﻟذ و ﻊـﻣ ﻖـﻓاﻮﺘﯾ و ﮫـﯿﺿﺮـﯾ ﻲﻓ ﻦﻃاﻮﻤـﻛ هﺰـﻛﺮﻣ ﻲﻃاﺮﻘﻤﯾد ﻊﻤﺘﺠﻣ ". ) 1 ( ﺔﻨﮭﻤﻟا هﺬھ و ، ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺪﺷﺮﻤﻟا ﻮھ و ﻞھﺆﻣ ﺺﺨﺷ ﺎھﻻﻮﺘﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﻨﮭﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا اﺬھ ﺰﻛﺮﯾ ﮫﺗارﺪﻗ لﻼﻐﺘﺳﺎﺑ ﻚﻟذو ﮫـﺗﺎﯿﺣ تﻻﺎﺠﻣ ﻒﻠـﺘﺨﻣ ﻲـﻓ ﻮﻤﻨﻟا ﻖـﯿـﻘﺤﺗ ﻰـﻠﻋ دﺮﻔﻟا ةﺪـﻋﺎﺴﻣ ﻰﻟإ فﺪﮭﺗ ةﺎﯿﺣ بﻮﻠﺳأ رﺎﯿﺘﺧا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﮫﺗﺎﯿﻧﺎﻜﻣإو ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻦﻣ ﮫﻨﻜﻤﯾ ﻲﺑﺎﺠﯾإ . 3 ﺶﻠﺠﻧإ ﻒﯾﺮﻌﺗ : English ﺮﺒﺘﻌﯾ English ﮫﻧﺄﺑ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا " ﮫﻠﻛﺎﺸﻣ ﻢﮭﻓ ﻲﻓ ﺮﺧأ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﻣ ﺺﺨﺷ ﺎﮭﯿﻓ ﻞﻤﻌﯾ ﺔﻗﻼﻋ ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﻨﮭﻤﻟا و يﻮﺑﺮﺘﻟا دﺎﺷرﻹا و ﻖﻓاﻮﺘﻟا تﻻﺎﺠﻣ ﻚﻟذ ﻞﻤﺸﯾ و ،ﺎﮭﻠﺣ ﻰﻟإ ﻲﻌﺴﻟا و ". ) 2 ( ﻒﯾﺮﻌﺗ ﺰﻛﺮﯾ English ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻟا ﺎﻤھ و نﺎﺼﺨﺷ ﻦﯿﺑ ةدﻮﺟﻮﻤﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻚﻠﺗ ﻰﻠﻋ ﻲـﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻺﻟ ﮫﻟﻮﻘﻟ ﮫﻔﯾﺮﻌﺗ ﻲﻓ دﺪﺤﻣ ﺮﯿﻏ ﺮﺧآ ﺺﺨﺷو ، ﺎﮭﻠﺣ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﯾ ﺔـﯿﺴﻔﻧ تﻼﻜـﺸﻣ ﻦﻣ ﻲﻧﺎـﻌﯾ يﺬﻟا و " ﺺﺨﺷ ﺎﻣ " وأ ، ﻢﻠﻌﻣ وأ ، بأ نﻮﻜﯾ ﺪﻗ ﺺﺨﺸﻟا اﺬھو ، ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻟا اﺬھ ةﺪـﻋﺎﺴﻣ ﻰـﻠﻋ ﻞـﻤﻌﯾ ﺮﯿﻏ وأ ﻖﯾﺪﺻ ﺔﻗﻼـﻌﻟﺎﺑ ﺔـﻄﺒﺗﺮﻤﻟا ﺔـﯾدﺎﺷرﻹا ﺔـﯿﻠﻤﻌﻟﺎﺑ مﻮـﻘﯾ ﻦـﻤﻟ ﺔـﻤﯿﻗ وأ ﺔـﯿﻤھأ ﻲﻄﻌﯾ ﻻ ﻒﯾﺮـﻌﺘﻟا اﺬـﮭﻓ ﻚﻟﺬﻟ و ﻚﻟذ ﻞﯿﻤﻌﻟا ﺮﺧﻷا و ﺪﺷﺮﻤﻟا ﺎﻤھﺪﺣأ ﻦﯿﺼﺨﺷ ﻦﯿﺑ ﺎﻣ . ﻞﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ : ﺔﯿﻠﻋﺎﻔﺘﻟا ﺔﯿﻣﺎﻨﯾﺪﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻚﻠﺗ ﻦﻋ ﺞﺘﻨﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا تﺎﻣﺪﺨﻟا عﻮﻤﺠﻣ ﻮھ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﻦﯿﺼﺨﺷ ﻦﯿﺑ ﮫﺼﺼﺨﺗ ﻲﻓ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺗﻼھﺆﻣ و ﮫﺗارﺎﮭﻣ و ﮫﺗارﺪﻗ ﻒﯿﻇﻮﺘﺑ مﻮـﻘﯾ يﺬﻟا ﻲﺴﻔﻨﻟا ﺪﺷﺮﻤﻟا ﺎﻤھو ، ﮫﺟﻮﻟ ﺎﮭﺟو ﺔﯿﺴﻔﻧ تﻼﻜﺸﻤﻟ ﻞﻣﺎﺤﻟا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺺﺨﺸﻟا ةﺪﻋﺎﺴﻤﻟ و تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا لدﺎﺒﺗ ﺎﮭﯿﻓ ﻢﺘﯾ ﺔﻗﻼﻌﻟا هﺬھ ، ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻟا ﻮھ ﻠﻋ ﺪﺷﺮﻤﻟا ﻞﻤﻌﯾ و ، ﮫﺗﻼﻜﺸﻣ و ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا تﺎﯿﻄﻌﻤﻟا و ﮫﺗﻼﻜﺸﻣ ﻢﮭﻓ و ﮫﺴﻔﻧ ﻢﮭﻓ ﻲﻓ ﮫﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﻰ فﺪﮭﺑ تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا هﺬھ ﺔﮭﺟاﻮﻤﻟ ﺎﮭﻟﻼﻐﺘﺳا و ﺎھرﺎﻤﺜﺘﺳا و ﮫﺗارﺪﻗ و ﮫﺗﺎﯿﻧﺎﻜﻣإ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا و ، ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا . 1 -د / ﻲﻓاﺬﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ نﺎﻀﻣر : ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا و ﮫﯿﺟﻮﺘﻟا . ، ﺔﯾرﺪﻨﻜﺳﻹا ، ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﺐﺘﻜﻤﻟا 1992 ص، 29 . 2 ص، ﻊﺟﺮﻤﻟا ﺲﻔﻧ 32 .
10 دﺎﺷرﻹﺎﻛ ﻞﯿﻤﻌﻟا ﮫﻨﻣ ﻲﻧﺎﻌﯾ يﺬﻟا ﻞﻜﺸﻤﻟا ﺔﻌﯿﺒﻃ و ﺐﺳﺎﻨﺘﯾ يدﺎﺷرإ بﻮﻠﺳأ عﺎﺒﺗﺈﺑ ﻚﻟذ و ﺎﮭﻨﻣ ﺺﻠﺨﺘﻟا ﺪﺷﺮﺘﺴﻤﻠﻟ ﺢﺒﺼﺗ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏ و ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻲﻠﯿﻠﺤﺘﻟا دﺎﺷرﻹا ، ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا دﺎﺷرﻹا ، ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﺎﺿﺮﻟا و ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻦﻣ ﮫﻨﻜﻤﯾ ﺐﺳﺎﻨﻤﻟا ةﺎﯿﺤﻟا بﻮﻠﺳأ رﺎﯿﺘﺧا و ، ﮫﺴﻔﻨﺑ تاراﺮﻘﻟا ذﺎﺨﺗا ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﻖﻓاﻮﺘﻟا و ﻲﺴﻔﻨﻟا . II -ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا : 1 – ﺗ ﻓ ﻒﯾﺮﻌ ﺮ ﯾ نﺎﻣﺪ : Friedman ىﺮﯾ Friedman ﮫﻧﺄﺑ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا " ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا و ﺔـﯿﻠﻘﻌﻟا ضاﺮﻣﻸﻟ جﻼـﻌﻟا ﻦﻣ عﻮﻧ دﺪﺤﻣ ﻲﺟﻼﻋ لﺎـﺼﺗا لﻼـﺧ ﻦﻣ و ، ﺾﯾﺮﻤﻟا ﻊـﻣ ﺎﯿﻨﮭﻣ اﺪﻘﻋ ﺞـﻟﺎﻌﻤﻟا ﺎـﮭﯿﻓ ﺊـﺸﻨﯾ ) ﻲﻈﻔﻟ ﺮﯿﻏ وأ ﻲﻈﻔﻟ ( ﺾـﯾﺮـﻤـﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿا ﻦﻣ ﻒـﻔﺨﯾ نأ ﺞﻟﺎـﻌﻤﻟا لوﺎﺤﯾ ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﺔﺌﯿﺳ ، ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﮫﻃﺎﻤﻧأ ﺮﯿﯿﻐﺗ و ﺔـﯿﻟﺎﻌﻔﻧﻻا ﺎھرﻮﻄﺗ و ﮫﺘﯿﺼﺨﺷ ﺔﯿﻤﻨﺗ و ". ) 1 ( ﻦﻋ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻاو ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا ضاﺮﻣﻷا جﻼﻋ ﻰﻠﻋ ﺰﻛﺮﯾ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا اﺬھ نأ ﻮھ ﮫﺘﻈﺣﻼﻣ ﻦﻜﻤﯾ ﺎﻣ طﺎﻤﻧﻷا ﺮﯿﯿﻐﺗ ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻞﺜﻤﺘﯾ ﺎﻨھ ﺞﻟﺎﻌﻤﻟا رود و ، ﺾﯾﺮﻤﻟا و ﺞﻟﺎﻌﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺎﯿﻨﮭﻣ اﺪﻘﻋ ﻊﯿﻗﻮﺗ ﻖﯾﺮﻃ ﻒﯾﺮـﻌﺘﻟا اﺬﮭﻓ ، ﮫﺘﯿﺼﺨﺷ ﺔﯿﻤﻨﺗ فﺪﮭﺑ ﺾﯾﺮﻤﻟا كاردإ ﻲﻓ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﺪﻌﺑ بﺎﺠﯾﻹا ﻰﻟإ ﺊﯿﺴﻟا ﻦﻣ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻤﻨﺘﻟا و ﺮﯿﯿﻐﺘﻟا و ﻒﯿﻔﺨﺘﻟا ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻰﻟإ فﺪﮭﯾ ﻲـﺴﻔﻨﻟا جﻼـﻌﻠﻟ اذإ . 2 ﻒﯾﺮﻌﺗ Didier Enzieu : ﮫﻧﺄﺑ ﮫﻔﯾﺮـﻌﺗ ﻲـﻓ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼـﻌﻟا ﺚـﺣﺎﺒﻟا اﺬـھ ﺎﻨﻟ مﺪﻘﯾ " ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ ﺔﯿﺠﮭﻨﻣ ﻦﻋ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا مﻻﻵا وأ ةﺎﻧﺎﻌﻤﻠﻟ ﺔﺠﻋﺰﻤﻟا ضاﺮﻋﻷا ﻲﻓ و قﺎﻤﻋﻷا ﻲﻓ ﺚﺤﺒﯾ ﻲـﺴﻔﻨﻟا جﻼـﻌﻟا و ، ﺔﯾﺮھﻮﺟ ﺔﯿﺴﻔﻧ ﺐﯿﻟﺎﺳأ ماﺪـﺨﺘﺳا ﻖﯾﺮﻃ ﻲﺴﻔﻨﻟا نزاﻮﺘﻟا ﻞﯾﺪﻌﺗ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻰﻟإ فﺪﮭﯾ و ، ﺾﯾﺮﻤﻟا ىﺪﻟ ". ) 2 ( ﻒﯾﺮﻌﺗ ﺮﺒﺘﻌﯾ Didier Enzieu ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻠﻟ ﺔﯿﺠﮭﻨﻣ هاﺮﯾ ﮫﻧﻮﻜﻟ ﺎﻘﯿﻗد ﮫﻧﺄﺑ ﻰﻟإ قﺮﻄﺘﯾ و ، ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ ﮫﻛﻮﻠﺳ ﺮﯿﯿﻐﺗ و ﮫﺟﻼﻌﻟ ﺎﯿﺴﻔﻧ ﺾﯾﺮﻤﻟا قﺎﻤﻋأ ﻲﻓ صﻮﻐﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﻋﺎﺴﺗ ﺔﯾﺮھﻮﺟ ﺔﯿﺴﻔﻧ ﺐﯿﻟﺎﺳأ ماﺪﺨﺘﺳا ﺎﯿﺴﻔﻧ نزاﻮﺘﯿﻟ . . 1 -د / ﺰﯾﺰﻌﻟا ﺪﺒﻋ حﺎﺘﻔﻣ : ﻲﺟﻼﻌﻟا ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ – ﺔﺜﯾﺪﺣ تﺎھﺎﺠﺗا . ، ةﺮھﺎﻘﻟا، ﺮﺸﻨﻟا و ﺔﻋﺎﺒﻄﻠﻟ ءﺎﺒﻗ راد 2001 ص ، 22 .
11 3 -ىﺮﺳ ﺪﻤﺤﻣ لﻼﺟإ ﻒﯾﺮﻌﺗ : ﻲـﺴﻔﻨﻟا جﻼـﻌﻟا ىﺮـﺳ لﻼﺟإ فﺮﻌﺗ ﺑ ﮫـﻧﺄ " ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻧا ﺔﻌﯿﺒﻃ تاذ تﻼﻜﺸﻤﻟا ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ رﻮﺻ ﻦﻣ ةرﻮﺻ ضاﺮﻋأ ﻞـﯾﺪﻌﺗ وأ ﺔﻟازإ ﻰﻟإ ﺎـﮭـﯿـﻓ ﻰــﻌﺴﯾ ﺾـﯾﺮـﻤﻟا ﻊـﻣ ﺔــﯿﻨﮭﻣ ﺔــﻗﻼـﻋ ﻦــﯾﻮـﻜﺘﺑ ﺞـﻟﺎـﻌﻤﻟا ﺎــﮭﯿﻓ مﻮـﻘﯾ ﻲﻓ ﺔﯿﺑﺎﺠﯾﻹا ﺐﻧاﻮﺠﻟا زاﺮﺑإ و ﺔﯾﻮـﻘﺗ و ﺰﯾﺰـﻌﺗ ﻮـھ ﻚﻟذ ﻦﻣ ﮫﻓﺪـھو ، يﺮـھﺎـﻇ كﻮـﻠﺳ ﺮـﯿﯿﻐﺗ وأ ﺔﻨﯿـﻌﻣ ﺎھﺮﯾﻮﻄﺗ و ﺔﯿﻣﺎﻨﻟا ﮫﺘﯿﺼﺨﺷ ". ) 1 ( ﺔﺸﻗﺎﻨﻣ ﺎﮭﯿﻓ ﻢﺘﯾ ، ﺾﯾﺮﻤﻟا و ﺞﻟﺎﻌﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﯿﻨﮭﻣ ﺔﻗﻼﻋ ﻮھ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼـﻌﻟا نأ ﻰﻟإ ﻒـﯾﺮﻌﺘﻟا اﺬـھ ﺮﯿـﺸﯾ طﺎﻘﻨﻟا زاﺮﺑإ ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﻚﻟذ و ﻦﯿﻌﻣ كﻮﻠﺳ ﺮﯿﯿﻐﺗ وأ ﺎﮭﺿاﺮﻋأ ﻞﯾﺪﻌﺗ وأ ﺎﮭﺘﻟازﻹ ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻧﻻا تﻼﻜﺸﻤﻟا ﺪﺣ ﻰﻟإ ﮫﺒﺸﯾ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا اﺬھ نأ ﺔﺒﻟﺎﻄﻟا ىﺮﺗ و ، ﮫﺘﯿﺼﺨﺷ ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ﺎﮭﺘﯾﻮﻘﺘﻟ ﺾﯾﺮﻤﻟا ىﺪﻟ ﺔﯿﺑﺎﺠﯾﻹا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺎﮭﺟﻼﻋ و تﻼﻜﺸﻤﻠﻟ ﮫﻟوﺎﻨﺗ ﻲﻓ ﻲﺴﻔﻨﻟا دﺎﺷرﻹا ﺎﻣ طﺎﻘﻧ ﺰﯾﺰﻌﺗ و ﻞﯿﻤﻌﻟا و ﺪﺷﺮﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ﺎﮭﻟﻼﻐﺘﺳا و ﮫﯾﺪﻟ ةﻮﻘﻟا . ﻞﻣﺎﺷ ﻒﯾﺮﻌﺗ : ﻲﺴﻔﻨﻟا و ﻲﻠﻘﻌﻟا ﺾﯾﺮﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺮﯿﯿﻐﺘﺑ ﻢﺘﮭﺗ ﺔﯿﻤﻠﻋ ﺔﻘﯾﺮﻃ و بﻮﻠﺳأ و ﺞﮭﻨﻣ ﮫﻧﺄﺑ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﺮﺒﺘﻌﯾ ﻲﻓ صﻮﻐﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺎﯿﺗﺎﻣﻮﺳﻮﻜﯿﺳ بﺮﻄﻀﻤﻟا و نﻮﻜﯾ و ، ﮫﺟﻼﻌﻟ ﮫﺑاﺮﻄﺿا بﺎﺒﺳأ ﺔﻓﺮﻌﻤﻟ ﮫﻗﺎﻤﻋأ ﻮھ ﻚﻟذ ﻦﻣ فﺪﮭﻟا و لﻮﻃأ ﺎﺘﻗو قﺮﻐﺘﺴﺗ ﺾﯾﺮﻤﻟا و ﺞﻟﺎﻌﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻟدﺎﺒﺘﻣ ﺔﻘﺛ ﺔﻗﻼﻋ ءﺎﻨﺑ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻚﻟذ ﮫﯾﺪﻟ ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و ﻲﺼﺨﺸﻟا نزاﻮﺘﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ﮫﺘﯿﺼﺨﺷ ﻢﯿﻈﻨﺗ ءﺎﻨﺑ ةدﺎﻋإ . III -ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا : ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا و ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا جﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا ﻦﻜﻤﯾ ﻒﯾرﺎﻌﺘﻟا هﺬھ ﻰﻟإ قﺮﻄﺘﻟا ﻞﺒﻗ : 1 -ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا جﻼﻌﻟا : " ﺲـﻔﻨﺑ ﺐﺴﺘـﻜﺗ ﺔـﯿﺿﺮﻤﻟا تﺎﻛﻮﻠﺴﻟا نأ ﻲـﻛﻮﻠﺴﻟا جﻼﻌﻟا رﺎﺼﻧأ ىﺮﯾ ئدﺎﺒﻣ ﻰﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﯾ يﺬﻟا ﻢـﻠﻌﺘﻟا قﺎﯿﺳ ﻞﻀﻔﺑ يأ ، ﺔﯾﻮﺴﻟا تﺎﻛﻮﻠﺴﻟا ﺎــﮭﺑ ﺐﺴﺘﻜﺗ ﻲﺘﻟا ﺔـﻘﯾﺮﻄﻟا ﻂﯾﺮﺸﺘﻟا ﻞﯾﺪﻌﺗ و ، ﺎﮭﻠﯾﻮﺤﺗ ﻢﺛ ﻦﻣ و ﺔﻓﺎﻛ ﺔﯾﻮﺴﻟا ﺮﯿﻏ تﺎﻛﻮﻠﺴﻟا ﻢﮭﻓ نﺎﻜﻣﻹﺎﺑ نأ نوﺮﯾ ﻢھو ، ﺎﻌﻣ ﻢﻠﻌﺘﻟا و ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ فﺪﮭﺑ ىﺮﺧأ ﺔﯿﺒﯾﺮﺠﺗ ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻜﯿﺳ ئدﺎﺒﻣ ﻖﯿﺒﻄﺘﻟ وأ ﻢﻠﻌﺘﻟا ءاﺮﺟﻹ ﺔﻟوﺎﺤﻤﻛ دﺪﺤﯾ كﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ) كﻮﻠﺴﻟا ﺮﺗاﻮﺗ ةدﺎﯾز وأ ﻊﻓﺮﻟ ﺎﻣإ ﻢﻠﻌﺘﻟا ئدﺎﺒﻣ ﻲھ و دﺮـﻔﻟا ﺪﻨﻋ ﮫﯿﻓ بﻮﻏﺮﻤﻟا ﺮﯿﻏ ﮫﯿﻓ بﻮﻏﺮﻤﻟا ﺮﯿﻏ كﻮﻠﺴﻟا ﺮـﺗاﻮﺗ ﺾـﻔﺨﻟ وأ ." ) 2 ( . 1 -د / ىﺮﺳ ﺪﻤﺤﻣ لﻼﺟإ : ﻲﺟﻼﻌﻟا ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ . ط 2 ،ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻟﺎﻋ، 2000 ص ، 84 2 -د / رﺎﺼﻧ ﻦﯿﺘﺳﺮﻛ : ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﻲﻓ ةﺮﺻﺎﻌﻣ تﺎھﺎﺠﺗا . ، نﺎﻨﺒﻟ ، ﺮﺸﻨﻟا ،ﻊﯾزﻮﺘﻠﻟ تﺎﻋﻮﺒﻄﻤﻟا ﺔﻛﺮﺷ 1998 ص ، 81 .
