• Aucun résultat trouvé

إستراتيجية تنمية المشاريع الزراعية الصغيرة و المصغرة لتحقيق التنمية الريفية المستدامة في المناطق الجبلية : دراسة حالة مجموعة من المشاريع في المناطق الجبلية بولاية جيجل

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Partager "إستراتيجية تنمية المشاريع الزراعية الصغيرة و المصغرة لتحقيق التنمية الريفية المستدامة في المناطق الجبلية : دراسة حالة مجموعة من المشاريع في المناطق الجبلية بولاية جيجل"

Copied!
214
0
0

Texte intégral

(1)

يرىهولجا

ـ

يرئاسلجا ت

ـ

يطارقيمدلا ت

ـ

يبعشلا ت

ـ

ت

يولعلا ثحبلاو لياعلا نيلعتلا ةرازو

فيطس شابع ثاـحرف تعهاـج

تـيداصتقلاا مىـلعلا تـيلك

تيراجتلا مىلعلاو

يريستلا مىلعو

ٍازىخكدلا تـسزده

:

تهادخسلما تيوٌخلاو لاـوعلأا ةزادإ

تهدقه ةسكره

يوض

يرخسجالما ةداهش ليً ثابلطخه

ٍازىخكدلا تسزده زاطإ في

مىلعلا في

تيداصخقلاا

يريسخلا مىلعو

تهادخسلما تيوٌخلل تيجيحاسخسلإا لاوعلأا ةزادإ صصتخ

ىاىٌع جتح

تيعاززلا عيزاشلما تيوٌح تيجيحاسخسإ

تيفيسلا تيوٌخلا قيقحخل ةسغصلما و ةيرغصلا

تيلبلجا قطاٌلما في تهادخسلما

لجيج تيلاىب تيلبلجا قطاٌلما في عيزاشلما يه تعىومج تلاح تسازد

بلاطلا دادعإ

لحاص شابد

تشقاٌلما تٌلج

د

.

فـسىي ىاـكسـب

ـضامح ذاـخسأ

ـ

سـ

تعهاج

فيطس

اـــسيئز

أ.

د.

دـيلمجا دبع ىاٌج

ذاـخسأ

فيطس تعهاج لياعلا نيلعخلا

ازسقهو افسشه

د

.

يقىش ديعس زىكاش

ــضامح ذاـخسأ

ـ

س

تعهاج

لجيج

ــشقاٌه

اـ

د

.

ىســيع سصاً يب

ذاـخسأ

ضامح

ســـ

تعهاج

تٌيطٌسق

ــشقاٌه

اـ

فاسشإ جتح

أ.

د

.

ديلمجا دبع ىاٌج

ـٌسلا ــ ــلجا تـ ــ تيعهاـ 0202 / 0200 خيراتب انلع تشقون : 32 / 12 / 3123

(2)

ميحرلا نامحرلا هللا مسب

[

َمَعَج ِثاَشًََّثنا ِّمُك ٍِيَو اّساَهََِأَو َيِساَوَس اَهيِف َمَعَجَو َضِسَلأا َّذَي يِزَّنا َىُهَو

ٌَوُشَّكَفَتَي ٍوِىَقِّن ٍثاَيآَن َكِنَر يِف ٌَِّإ َساَهَُّنا َمِيَّهنا يِشِغُي ٍِِيَُْثا ٍِِيَجِوَص اَهيِف

]

( ذعشنا ةسىس تيلآا ، 30 )

َ[

ِهِب اَُِجَشِخَؤَف ءاَي ءاًََّسنا ٍَِي َلَضََأ َهَّهنا ٌََّأ َشَت ِىَنأ

اَهَُاَىْنَأ اًفِهَتِخُّي ٍثاَشًََث

ْدىُس ُبيِباَشَغَو اَهَُاَىْنَأ ْفِهَتِخُّي ْشًُِحَو ْضيِب ْدَذُج ِلاَبِجْنا ٍَِيَو

]

( ةسىس شطاف تيلآا ، 72 )

[

اَوَس اَهيِف اَُِيَقْنَأَو اَهاََِدَذَي َضِسَلأاَو

ٌٍوُصِىَّي ٍءِيَش ِّمُك ٍِي اَهيِف اَُِتَبََأَو َيِس

]

( تيلآا ،شجلحا ةسىس 91 )

ميظعلا هللا قدص

(3)

ـكش

ر

نافرع و

نهاش وه لكل وافرعلاو ركشلاة ندقحأ ،عضاوحهلا لهعلا اذه رخآ ًف ،دوضقهلا اهاده ثلوذةهلا دوهجلا غومة لجأ وه ،دٌعة وأ بٌرق وه ،دعاشو هلوةقة ًىفرش يذلا دٌجهلا دةع واىج نٌركلا يذاحشأ لٌزجلا ركشلاة صخأو لا تذاحشلأا ،ًقوش دٌعش روكاش لٌمجلا ذاحشلأاو ،خحةلا اذه ترادإ فا ض ثم اذه زاجىإ ًف ثهٌقلا اههحههاشهو تدٌدشلا اههحاهٌجوح ىمع ثمٌهش طارٌق وٌٌرادلإا واوعلأا لكل ًىاىحها ندقأ وأ ناقهلا اذه ًف ًىحوفٌ لا اهك ،خحةلا يدمةلا ًةعشلا سمجهلا ءاضعأو لجٌج ثٌلاوة ثٌمحهلا جارادلإا فمحخه ًف ا ،جلاٌهشحلا لك اوهدق وٌذلا ،رهطلا جرة ثٌدمةل تدعاشهلاو جاهومعهل ووعلا ثضاخ ،ثٌىادٌهلا ثشاردلاة ناٌقمل ثٌرورضلا نٌمقإ ىمع لوؤشهلا رهطلا جرة ثٌدمةة جاةاغلا ( رٌهش ) .

(4)

لا

مدقم

ـ

ة

(5)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌أ لا هدله ـ ج ػٌي ؼئاؽسها حويي غلف ،ثغٖغسها بٖبملها ًي ؼئاؽسها ٕف جٖفٖؼها جٖيٌخها وّمّيت ىبيخُلإا غًٖ لا ،جٌٖنّها جٖيٌخها ؼبؿي حلفاؼ ٕخها حلانفيها فوخعيت لفنخها لسأ ًي للالخؿلإه ٓهّلأا حاٌّؿها ّ حنتخؼا جكبع ٕفٖؼها ىيخسيها ٕف جٖغبكخكلااّ جٖيبيخسلإا حلاّضخهبت . غٖلًخها ،لّيغها ًنه ٖكّكعّ ،جٖفٖؼها جٖيٌخها ىِّفي ج ه جسٖخٌ حٌبن ٕخهاّ ؼُاّهها ًي غٖغًها لعاغخ ّ حلانفيها جفوخعيها دٖض ًي جًٖتنها ،ةبتؿلأا ّ لتبلي ،ؼٖذأخها ي ٖؼها جٖيٌخوه جٖؼهٌ غّسّ ىغ جٖف ، ُ ٕ أ ُ ى ا ه لياًّ ا هخ ٕ حغأ ىِّفيها اػُ لّبٌخ ٓهإ ًيم ،جّٖيٌخها حبٖويًهاّ جٖغبكخكلإا حبؿبٖؿها ّْخؿي ٓوي بيٖؿلا جيبي جٖيٌخها غبكخكإ لبسيّ ىٖماّي ّ ْؼعلأا جٖيوًها حبككعخها ًي غٖغًها ،غٖغضخها َسّ ٓوي جٖياؼؽها جٖيٌخهبن غبكخكلااّ ٕفاؼغسها ، يب ثؼّؼمهبت ًٌٕٖ حاّغأّ جٖفٖؼها جٖيٌخها زياؼت ىؤلاخ ىغي جٖهبنفإ ءبلتّ ٕفٖؼها ءبمفها ىكاّ ىي بُغٖؿسخ بٌغلات ٕف جيئبك جٖفٖؼها جٖيٌخها ّ اغٖلًخ غاغؽخ ّ ىي بتًفخ حكّها ؼّؼي . ت جيبي قوًخخ ٕخها ،جٖفٖؼها جٖيٌخها جٖهبنفإ جٖكّكعت ؼبتخيلإا ٕف ػعلأا ٓهإ بٌغّلٖ بي اػُ ىغً ؾٌبسخها ٕفٖؼها ءبمفها حبٌّني ٕف ( حبنبفٌها ،ًبنؿها ،ٕئبٖضلإا وٌّخها ،جتؼخها ،طبٌيها ،ؾٖؼبمخها غٖهبلخهاّ حاغبًها ،جٖغبكخكلإا )... ،ةبنلخؿلإبن ،ؼكبًٌها ٍػُ ًّٖنخه جٖعٖؼبخها حاؼبؿيها وٌّخّ ، جيهًّها ؼبؿي ٕف ربيغلإاّ غاغيلإا . سخ ىغيّ فلاخعإ ٓهإ بيخض ٔغؤٖ بي دٖض ًي ٕفٖؼها ءبمفها ؾٌب ّخؿي ـٖيِخها ،جٖيٌخها حبٖ ّْخؿي ٓوي جٖفٖؼها جٖيٌخها جٖهبنفإ لّبٌخ ىغي ٓهإ ىفغّٖ ،حبتًّكهاّ قنبٌيها لًت فوعخ ؼبؿي قٖيًخ ٓهإ ٔغؤخ ًأ ًنيٖ ٕخها ؼبنعلأا ٓهإ ؼهٌهبت ،نلف ٕفٖؼها ءبمفها ْؼعأ ؼّنخّ جٖيٌخ ةبؿض ٓوي . فلاخعإ ًئف ،قبٖؿها اػُ ٕف اػُ غٖغضخ ٕمخلٖ ،ٕفٖؼها ؽٖضها فلاخعلإ بًتخ جٖفٖؼها جٖيٌخها جٖهبنفإ جٖيٌخها فٖؼًخ ًّنّٖ ،جٖفٖؼها جٖيٌخها ىٖؼبفيت ّأ لٖوضخهاّ دضتها لبييأت ؼيلأا قوًخ ءاّؿ ،ؼٖعلأا فوخعي ؼبتخيلإا ٕف ػعأّٖ ،لبسيها اػُ ًيم جؿٌبسخيها جٖفٖؼها قنبٌيها غٖغضخ ٓوي غبيخيلإبت جٖفٖؼها ي حلابسيها ًٖت فلاخعلإا ًي حبكلاًها ٍػُ غٖؽخ دٖض ،ٕفٖؼها لبسيهاّ ىيخسيها ًٖت لعاغخها حبكلا ٌهبت ،بِئاؽسأ ًٖتّ جٖفٖؼها بِه ثغغًخيها حبياغعخؿلاا ٓهإ ؼه . ت جٖفٖؼها جٖيٌخها جٖهبنفإ نتخؼخ بيغٌيّ ،غٖغضخها َسّ ٓوي جٖوتسها قنبٌيهب ىّٖها فكٌيها ًي ٌَئف ًّن ًي ؼهٌها لغتف ،جٖلٖلضها َخٖيُأ ٌٕنّها ؽٖضها اػُ ءلاٖإ 34 ‌ % ٔؼئاؽسها لخها جضبؿي ًي ،جٖوتس قنبٌي ؼتخًخ ّ ؼذنأ بٌِنلٖ ًي 6 ؼغكي ُّٕ ،جيؿٌ ًّٖوي جًٖٖتنها غؼاّيها فوخعيه بّٖٖض ا اّ ٕياؼيها ،حبتبغها ،جٖياؼؽها ٕماؼلأا ،جتػًها ٍبٖيها بيٖؿلا ٕف جٖوتسها قنبٌيها ًئف ،ّٖٔضها وٌّخه جٖؼفتها ؼّنخ لضاؼي ظٖؼبخها ْغي ٓوي حوسؿ ،جٖؼبمضّ جٖعٖؼبخ حاؼبٌي مهػن ُٕ ؼئاؽسها ّ ءاّؿها ٓوي ٔؼئاؽسها ىيخسيها . بين ؼئاؽسها ٕف جٖوتسها قنبٌيها جهبض حضتكأ للاع ًٖخٖؼفًها ًٖخؼٖعلأا ( 0991 -0101 ) ، جتًكها جٖفًٖيها فّؼهها ٓهإ ؼهٌهبت ،جوسًخؿي جٌٖنّ جّٖيٌخ جّٖهّأ لذيخ

(6)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌ ب وي ٓغنخ ٕخها ٖف جٖفٖؼها حلائبًها فلاآ ثبٖض ٓ ِ ّ ،ب ٕف جياغخؿي جّٖيٌخ جٖنؼض ؾٖؿأخ ٓهإ ًٕؿها ٍػُ قنبٌيها ٖ ًأ ًنيٖ لا هّعغ ٓهإ حغأ ٕخها ةبتؿلأا لُبسخ ِ ب فوعخها ؼبؿي ٕف ّ ؼُّغخها جٌؼبلي ا قنبٌيهبت ه جٖؼمضها قنبٌيها ّأ ْؼعلأا جٖفٖؼ ، ّلأا حاٌّؿها ػٌيف حبٖويًها حٌبن ،للالخؿلإه ٓه ّ جٖؼمضها قنبٌيها ٕف جّٖيٌخها حبسبٖخضلإا جٖتوخ فغِخؿخ ،جٖفٖؼها قنبٌيوه جِسّيها جّٖيٌخها زياؼتها ّ ًبنؿ ؾبؿضإ ؼغسخ ،ٕفٖؼها شّؽٌها ثؼُبه ؼاؼيخؿإ ٓهإ ،جفوخعي لضاؼي ٓوي ْغأ بي ،ًغيها ـٖيِخهبت فبٖؼلأا ّ ؼلفها ،جهؽًها ،جٖتوؿ جٖيبيخسإ ىٖك ؼبفخٌإ ،ثؼاغلإا ٍبسخ جلذها ىغي ّ جهبنتها ، ّ حبًٌٖٖؿخها حاٌّؿ جٖاغت ػٌي ؼئاؽسها بِخفبي ٕخها جيؽلأا حغاؽ غلف ،اػُ ٓهإ جفبملإبت ًؼلها ًي ًٖؼفًها ٌيها ٕف بيٖؿلا ،جٖوتسها قنبٌيها ًبنؿه جٖفًٖيها وبمّلأا ؼُّغخ ًي ، دٖض ،جٖهبيفها قنب بِهؽبٌي مؼخه حلائبًها ًي غٖغًها حؼنمإ ّ ،بِخبنوخيي ًٖأ ْؼك لاؽخ لا ّ ثؼّسِي ؼفاغي بِويبنت ،اػُ بٌيّٖ ٓخض ن وي ٔؼفتها نغمها غٖاؽخ ًي ْؼعأ قنبٌي ٌٕبًخ بي جًٖٖتنها غؼاّيها للاغخؿإ ٓ ن جٖياؼؽها ٕماؼلأب ّ ٍبٖيها ، ّ ؼبنعلأا ًي غٖغًوه ْؼعأ حاّؼذ لؼًخ ٕخها بُغغسخ حاؼّغ غغِخ . ّ جٖيٌخه جٖؿبؿلأا حبيّليها ٓوي بُؼفّخت جٖوتسها قنبٌيها ؽٖيخخ بيٖف ّ جٖياؼؽ حبنبفٌ جيبكإ ٌئف ،جفوخعي ًنيٖ َ ه ثؼٖعلأا ٍػِ ًأ ،حبنبفٌها ثغغًخي جٖغبكخكإ جٖنؼض ءبفٌلإ جيبُ ثغيبك لذيخ ىنضت بٌِأ ها حلائبًها ىٖلخ دٖض ،ًبنؿها ـًٖه جٖؿٖئؼ جوٖؿّ جٖياؼؽ ىٖؼبفي جٖوتسها قنبٌيها ٕف جٖفٖؼ ثؼٖغك ّ ءبلتوه جوئبًها جٖسٖخاؼخؿلإ ٕؿبؿأ ؼّضين ،ثؼغكي ّ ثّبؿلها غٖغف نٖضي ٕف ـًٖها . ف ٓهئ ٔغبكخكلإا بُؼّغ ةٌبس ّ ٕيبيخسلاا ثؼٖغكها جٖياؼؽها ىٖؼبفيها ىسؿٌخ ، ّ قنبٌيها ٕف ثؼغكيها ،جٖوضيها جٖئٖتها جيهٌلأا ىي جٖوتسها ّ ًنيٖ ٕخها ،جٖئٖتها حبيغعها ًي جًؿاّ جوٖنفخ ؼفّخ لنفخ ًأ ؽٖفضخه بٖسٖخاؼخؿإ اؼّضي ّ ؼاؼلخؿلإه ًبنؿها ىيغ ّ فٖؼها جٖيٌخها قٖلضخ ٕف جنؼبفيها ٕف جياغخؿيها جٖ جٖوتسها قنبٌيها . جٖؤؼ ٌٕتخ ٔؼّؼمها ًي لًسٖ بي اػُ ّ ًٖأ ،جٖفٖؼها قنبٌيها ّْخؿي ٓوي لعغخوه ثغٖغس ةٖهبؿأ ىخٖ ّْخؿيها ٓوي ًٖويبفها ىٖيس فؼن ًي جٖهّؤؿيها ليضخ ،جٖوضيها جّٖيٌخها حبيّليها ٓوي ؽٖنؼخها جهبًفها جنؼبفيها ٓوي ؽٖفضخها ،ٕوضيها غفضّ ،جٖوتسها قنبٌيها ًبنؿ غِّس جينّض ؾٖؿأخ ؼبنإ ٕف ،ىٖوكلإه جٖوضي جلتبؿها حبؿبٖؿها ؼبذآ جسهبًي ٕف جيُبؿيوه ّ ؿها ،جٖغبكخكلإا فّؼهها جٖؿبٖ ّ جٖيبيخسلاا قنبٌيها ٍػُ بِت حؼي ٕخها ، بُؼّنخّ بِخٖيٌخه ثغٖغس قفأ صخفّ . ّ ةبٖغ ٓهإ ؼهٌهبت جٖوتسها قنبٌيهبت جكبع جّٖيٌخ حبؿؿؤي ّ ىِوغبفيت لفنخها ٓوي ًبنؿها ثؼغك فًم ّ ىغي ،ىِخبًونخ جًٖٖتنها ،جٖؼفتها حبٌّنيها دٖض ًي ؾٌبسخها ّ نبٌيها ٍػُ ٕف ٔغبكخكلإا ًّينيها ٓوي ليًها ًئف ،ق جٖوتسها قنبٌيها ءبٖضإ ثغبيإ ّ ٕفٖؼها نٖضيها ًٖت ًؽاّخها ثغبيإ ّ ؼبتخيلإا ٕف ػعأٖ ًأ ةسٖ ،ٔؼمضها ؽٖؽًخ ّ ىٌّٖخ ّ ،قنبٌيها ٍػُ ًبنؿه ـًٖها لئبؿ ّ ،جٖؿبؿلأا حبيغعها فوخعي ٓهإ ىِسّهّ لِٖؿخ ىُؽٖفضخه جٖؿبؿأ جوٖؿّن ّ جيُبؿيوه جّٖيٌخها ىُغِّس َٖسّخ ّ يها حبٖويي ٕف جنؼبف ّ جٖيٌخ زياؼت ىِؿفٌأت مهػت لفنخوه ثؼغبتيها ىذ ،ىِلنبٌي .

(7)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌ ج ّ جٖيٌخ لبسي ٕف حبٖغضخها ىسض ٓهإ ؼهٌهبت ّ ثؼّؼم ٓوي غٖنأخها ىخ غلف ،جٖفٖؼها ىٖهبكلأا جئِٖخ ثغٖغس جٖؤؼ ٌٕتخ للاع ًي ،جلتبؿها ةؼبسخها ًي ثغبفخؿلإا ّ غبيخيلاا لئبؿّ ٓوي ّ حاّغأ ؼذنأ لعغخ ٕوضيها قبٖؿوه جيءلاي ، جٌؿ ٕفف 0111 شلافها ؼتخيإ ٔػها ،جٖياؼؽها جٖيٌخوه ٌٕنّها زيبٌؼتها قلانإ ىخ جياغخؿيها جٖيٌخها فغِخؿٖ زيبٌؼت ّأ جٖويي جٖأ جغبٖك ٕف َناؼفإ ٓوي ليًها ةسٖ ٕؿبؿأ ليبفن جٌؿ ىذ ،ٕياؼؽها وبنلوه 0114 ًَٖؿّخ ىخ مهػن ٕفٖؼها ءبمفها ليفٖه ، ّ جٖسٖخاؼخؿلإا ىمّ غًٖ ها جياغخؿيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه جٌٖنّ ّ ٕفٖؼها غٖغسخها جؿبٖؿ ّ ،ٕياؼؽها ّ قلانٌلاا بٖيؿؼ بيُػٖفٌخ ٕف جٌؿ ًي ءاغختإ 0112 جٖؤؼها ٍػُ ٓوي اغٖنأخ ،جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسها وّؼفيها قٖؼن ًي ، ثغٖغسها ّ وكلإا جٖسٌِيها اغبتيه اغٖؿسخ ٌخوه جٖيٖ ،جياغخؿيها جٖفٖؼها جٖي ٌِي بيٖؿلا غغًخيها ؼّغها ب جياؼؽوه فئبهّها جٖؽنؼيلاها ،ىٖوكلإه جٖوضيها جينّضها ، جهبًفها جٖيٖوكلإا جناؼفها ، جٖيٌخها ةّوؿأّ جٖفٖؼها وٌّخّ جٖكّكع ىي ؼذنأ ةؿبٌخخ ٕخهاّ ،جٖيٖوكلإا جيبي ٕفٖؼها ءبمفها . جهبؼلا جٓلبكصلإا لسٖس جٖلاّ غًخ بِٖف جٖوتسها قنبٌيها لنفخ ٕخها جٖهبيفها جٖؼئاؽسها حبٖلاّها ًٖت ًي جٖوضبؿها ٓوي ،قؼفها ّضٌ ةؼغها ًي جٖلاّوه ٕتٌّسها ءؽسها لّن ٓوي قنبٌيها ٍػُ غخيخ دٖض ،ةهبغها ءؽسها ،ْؼغكها لئبتلها لبتس جوخن لّن ّ اغاغخيإ لذيخ ٕخها ٕوخها ؾونلأا لبتس جوؿوؿه بًٖٖتن ، ّ بٌِأ ىغؼ لخضخ 20 % جٖلاّوه جٖونها جضبؿيها ًي ّ غؼاّيها ،جٖؼفتها حبكبنها ،جٖغبكخكلإا حبيّليها ًي موخيخ جًٖٖتنها ّ ْغي ٓوي حوعغ ،لسٖس جٖلاّت جٖوتسها قنبٌيها ةوغأ ًأ لاإ ،ٕوضيها ٕفؼًيها دّؼّيها ؼُّغخ ؼبؿي ٕف جوّٖن حاٌّؿ ّ ،جّٖٖضها ًاغلف اؼلخؿلإا ىغي فّؼه َخغض ًي حغاؽ ٔػها ٌٕيلأا ؼ ٕمبيها ًؼلها حبًٌٖٖؿخ جٖاغت ػٌي قنبٌيها ٍػُ َخفبي . ؼعآ ةٌبس ًي جٖغبكخكلإا حبنبفٌها ةوغأ ؽنؼخخ ، ّ ،جٖؿبؿلأا جٌٖتها حاؽِٖسخ ّ ةوغأ مهػن جٌٖبنؿها حبًيسخها ّ ٕوضبؿها نٖؼفها ٓوي جٖؼمضها ّ بي ،ًبٖغّها فبفم ٓوي جلٖمها جٖوِؿها قنبٌيها لالاخعإ لذيٖ جٖيٌخ ،جئِٖخ جيِي لًسٖ ،اؼٖتن بّٖيٌخ ّ جكبع ،حبٖغضخها ًي غٖغًها َساّخ ىٖوكلإا ؼٖٖؿخ ثؼاغإ لبسي ٕف ّ للاغخؿلاا جًٖٖتنها غؼاّيوه ىاغخؿيها ّ ءبٖضإ ثغبيإ جٖوتسها قنبٌيها . ّ ىٖؼبفيها ؼبتخيبت ٖياؼؽها جٖغبكخكإ جوٖؿّ ،ثؼغكيهاّ ثؼٖغكها جٖوئبًها ج ـًٖه جٖؿبؿأ ؼها جوئبًها قنبٌيها ٍػُ ٕف جٖفٖ جٖوتسها جٖئٖتها جيهٌلأا ًؽاّخ ٕف بٖؿبؿأ اؼّغ ةًوخّ ّ ،بِٖف ّٖٔضها وٌّخها ٓوي جهفبضيها ىٖيغخ ًئف ا وّؼفيها ؼبنإ ٕف ،ٕوئبًها ٕياؼؽها وّؼفيوه جٖؿبؿلأا فئبهّها جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسه ، ه جٖسٖخاؼخؿلإا ؼّبضيها غضأن جياغخؿيها جٖفٖؼها جٖيٌخو جٖوتسها قنبٌيها ٕف يهاّ جهّؽًيها جٖلاّهبت جفيِ ، ،فاغُلأا جًٖتن ،حبٖغضخهاّ حبٌبُؼها ىسض ٓهإ ؼهٌهبت ،جٖيُلأا غهبت ٕؿخنخ جّٖيٌخ جٖويي لذيٖ وّؼفيها جيبكإ ؼبؿي فكٌ ٕف ىٖٖلخ ءاؼسإ ٔؼّؼمها ًي لًسٖ بي ،ثغٖغسها ليًها ةٖهبؿأّ حاّغلأا ٔؼاّسها ًٖخغضّها ًٖت لعاغخها حبكلاًت وّؼفيها لفنخ ْغي ؽاؼتلإ جهّبضين ،جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه

(8)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌ د ٕفٖؼها ىيخسيها ٕف ًٖخٖؿبؿلأا ( ٕياؼؽها وّؼفيهاّ جٖفٖؼها جوئبًها ) ىبهٌها اػُ حلاغبتخ فوخعيّ ا لإ كخ ك بغ ٔ ّ ا لإ س خي ب ي ٕ وّؼفيها وبتخإّ ،ٕسؼبعها نٖضيها ىي ًي ثغًيها جٖيوًهاّ جٖويًها جٖسٌِيوه غٖؿسخ لسأ ٕخها جٖؿبؿلأا ؼّبضيها ىمّ ٓوي ليًها ىذ ،جياغخؿيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه جٖيٖوكلإا جٖسٌِيها ٓهإ فغِخّ ثؼغكيهاّ ثؼٖغكها جٖياؼؽها ىٖؼبفيها جٖيٌخه جٖسٖخاؼخؿإ ءبٌته ثغيبك لنفخ ًأ ًنيٖ ،لسٖس جٖلاّت جٖوتسها قنبٌيها ٕف جياغخؿيّ جسيغٌي جّٖيٌخ جٖنؼض ؾٖؿأخ ه بٌغّلٖ بي اػُ شؼن ٕؿٖئؼها لؤبؿخها ٕهبخها : ثرٓغصلا جٓػارزلا غٓربصهلا جٓهىخ ةىاَج فمخخهت لفكخلا نخ ُده ّأ ِلإ َ ثرغصهلا جمٓسَك شٓؼل جٓسبسأ َ لجٓج جٓلاَت جٓمتجلا قطبىهلا ْف وبكسلا ءبلت وهض لا عَرصهلا ربطإ جٓهىخمل ّراَج ججهدىهلا جٓفٓرلا ، َ عَرصهمل ْىادٓهلا ذٓفىخلا دسج لٌ جٓجٍىهلا ججهدىهلا جٓفٓرلا جٓهىخمل ّراَجلا جٓمهؼلا َ جٓهمؼلا ،ًخهبكلإ قلحٓ بهت جهادخسهلا جٓفٓرلا جٓهىخلا قطبىهلا يذٌ ْف ؟ جلٖكغ جتبسإ ٓهإ لّكّها جهّبضي ًئف ،بلتبؿ بٌؼنػ بين ّ جٖهبنفإ جؿاؼغ غٌي جٖتبسٖإ زئبخٌ جيبكإ ّأ جّٖيٌخ جٖويي جٖفٖؼها جٖيٌخهبت جلوًخي غتلا ، جٖكّكع ؼبتخيلإا ٕف ػعأخ ًأ ّ ٕفٖؼها لبسيها ؾٌبسخ جؿاؼغها ةّوؿأ ىي قفاّخٖ بيت ،لبسيها اػِه قٖكغها غٖغضخها ًي لًسٖ بي ،َخؿاؼغ غاؼيها ّ ًي ،بِفاغُأ جٖؿبؿلأا حبتونخيها ّ جٖؼّؼمها جفؼًي ًي بٌٌنيٖ دٖض ،دضتها اػِه جتبسلإا ًّنخ ٕخها جوئؿلأا ىُأ ًي ،لٖوضخ جيغع ٕف بٌِي جسهب ّ جضّؼنيها جٖهبنفلإا ٓوي جتبسلإا . ،دضتها اػُ ٕف بٌؼذآ غلف اػِه لن ؽاؼتإ غًت ،جوئؿلأا ٍػِه جٖئغتي حبتبسئن بًِمّت بٌيك ٕخها حبٖمؼفها مهػنّ جوئؿلأا ٍػِه قؼنخها جٖهبنفلإا ٍػِه جٌٖاغٖيها جؿاؼغهبت جلوًخيها ةٌاّسهاّ ؼكبًٌها ،ىُٖبفيها جؿاؼغوه قكعيها لكفها ٕف ا جٌٖاغٖيه . جمكٌٓ َ دحتلا جٓجٍىه ًي جضّؼنيها جٖهبنفلإا جؿاؼغ لسأ ، ًاٌّي حضخ دضتها اػُ ًي لّلأا لكفها للاع ًي ليًٌؿ : حازٓهه َ جَٓهىخلا جٓمتجلا قطبىهلا جٓصَصخ َ ثرٓغصلا جٓػارزلا غٓربصهلا رَد َ ْف ثرغصهلا قطبىهلا يذٌ ْف جَٓهىخلا جٓكرحلا لٓؼفخ جُٖبي ؽاؼتإ ٓوي ، جٖوتسها قنبٌيها جٖكّكع ّ ؼٖٖبًيها جٖيهبًها ّ جٌٖنّها قنبٌيها ٍػُ غٖغضخه ّ بِخاؽٖيي مهػن ّ اػُ ًي ؼٖعلأا ىؿلها ٕف صمٌّؿ ىذ ،بِخٖيُأ لكفها ، ثؼٖغكها جٖياؼؽها ىٖؼبفيوه ٕؿبؿلأا ؼّغها ّ ٕف جياغخؿي جّٖيٌخ جٖنؼض ؾٖؿأخ ٕف ثؼغكيها جٖوتسها قنبٌيها ، حاؽٖيي ٓوي غبيخيلإبت ّ ّي ،جٖوتسها جياؼؽها بِت غؼفٌخ ٕخها شبسٌها ليا ّ سخ ٕخها لً قلانٌلا جّٖٖض ثغيبك ثؼٖعلأا ٍػُ ًي قنبٌيها ٕف جياغخؿيها جٖيٌخها قٖلضخه فغِخ جٖوضي ثؼغبتي جٖأ ،جٖوتسها ربيغٌاّ جٖيٌخ ؼبؿي ٕف ثؼٖعلأا ٍػُ ّ ىٖوكلإا جئِٖخ ّ جويبفها جٌٖنّها جٖيٌخها . ّ ٌٕبذها لكفها ٕف ليًٌؿ ،دضتها اػُ ٌَيم رؼغٌٖ ٔػها ىبًها ٔغبكخكلإا قبٖؿها غٖغضخ فغِت ًاٌّي حضخ : ػارزلا جٓهىخلا جسبٓس رَطخ لظ ْف جٓمتجلا جػارزلا جىبكه جٓ َ رئازجلا ْف جٓفٓرلا ، ي ؼذنأ ىءلاخٖ ٌَأ ْؼٌ ٔػها ٌٕيؽها ؼبنلإا ًيم ٕياؼؽها وبنلها ؼّنخ حاؼفؤي ىُأ لٖوضخ ٓوي ى

(9)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌ه جضّؼنيها جٖهبنفلإا جًٖتن ( ثؼخفها ٕف ٕخٌؿ ًٖت 0111 و 0116 حوسؿ حلاّضخها ىُأ ّ ٕف حاؼّنخها جٖياؼؽها جٖيٌخها جؿبٖؿ ّ جٖفٖؼها ) ؼئاؽسهبت فٖؼًخها غًت اػُّ ، ّ غبكخكلإا حاؽٖيي ىُأ ٓهإ ثؼبفلإا ىذ ،ٌٕنّها خ مّ ٖ ٌٕنّها غبكخكلإا ىٌّٖخ ٕف جيبي ٕياؼؽها وبنلها جٖيُأ ْغي ص . جؿبٖؿ ؼّنخ حؽٖي ٕخها لضاؼيها ىُأ ٓوي ؽٖنؼخها ىخٖؿف ،لكفها اػُ ًي ٌٕبذها ىؿلها ٕف بيأ جٖياؼؽها جٖيٌخها ّ ءبٌت حبؿبٖؿها ٍػُ ًي ًٖيٌّ ًٖت ؽٖيٌؿ دٖض ،للالخؿلإا ػٌي ؼئاؽسها ٕف جٖفٖؼها فاغُلأا ،جٖؤؼها ،ٔؼهٌها ءبٌتها دٖض ًي بيٌِٖت فلاخعلإا ٓوي ّ ،حاّغلأا ّ بٌٌنيٖؿ ًي ؽٖيخها اػُ لّضخها جنلٌ غٖغضخ جٖياؼؽها جٖيٌخها جؿبٖؿ بِخغِف ٕخها ّ ؼئاؽسها ٕف جٖفٖؼها . بٌوًسٖ بي اػُ لّبضٌ ٕف لكفها اػُ ؼعآ ّ ، اغبتي ءّم ٓوي ّ ٔػها ؼّغها ىٖٖلخ ،جٖفٖؼها جٖيٌخها حبؿبٖؿه ثغٖغسها غٖكها ؾؿأ جٖياؼؽها جٖيٌخها حبؿبٖؿ َختًه ّ فٖؼها لضاؼي ْغي ٓوي جٖ جٖيٌخ ٕف ،بُؼّنخ جٖوتسها جياؼؽها ّ مهػ ربيغٌلإا ّْخؿي ٓوي ّ ٕخبؿؿؤيها ؼٖنأخها ،ًٖٖيبنلها ليبنخها ّ حغبفخؿإ ٕخها جّٖيٌخها حبٖويًها بٌِي ٕف جٖوتسها جياؼؽها . ّ دضتها ًي ؼٖعلأا لكفها ٕف ، ّ جٖياؼؽها ىٖؼبفيها ًي جيّيسيه جٌٖاغٖيها جؿاؼغها ًيمخٖ ٔػها ثؼٖغكها ّ ثؼغكيها ف ،لسٖس جٖلاّت ؼِنها رؼت جٖغوت ٕ ّ جؿاؼغها ًاغٖيه قٖكغها غٖغضخها غًت ( جٖغوت ها رؼت ؼِن ) جؿاؼغها ٍػُ ًي لّلأا ىؿلها ٕف ، ّ جٖفٖؼها جٖيٌخها جٖهبنفئت جويبفها جنبضلإه بًٌٖؿ ٕف حاؽٖيي حاػ جٖوتس جلنٌي ٕف جياغخؿيها ّ حاغغضي ٌٕبذها ىؿلها ٕف صمٌّؿ ،جّٖيٌخ جٖكّكع ّ ُ حاؼفؤي جٖوتسها ؼِنها رؼت جٖغوتت جٖهبنفلإا ٍػ ّ جٖهّأ جتبسئن بًِمّت بٌيك ٕخها حبٖمؼفها اػن ،جضّؼنيها جوئؿلأا ٓوي ّ للاع ًي ؼبتخعا لضي ًّنخؿ ٕخها ىيس ّ ت جلوًخيها حبٖنًيها لن لٖوضخ ٍػِ ها جيّيسي ًي ثؼٖغكها جٖياؼؽها ىٖؼبفيها ّ وّؼفيها ؼبنإ ًيم بِخؿاؼغت بٌيك ٕخها ثؼغكيها ا جٌؿ ؼِنها رؼت جٖغوتت َخيبكإ حيخ ٔػها جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسه 0119 ‌‌. جٌٖاغٖيها جؿاؼغها ًي دهبذها ىؿلها ٕف بيأ ليًٌؿف ، ىتخيها ٕيوًها ةّوؿلأا غٖغضخ ٓوي ًٖتٌؿ دٖض ، بِت ؽٖيخٖ ٕخها قئبكعها ّ جضّؼنيها جٖهبنفلإا جٖكّكع ىي َيؤلاخ ْغي ّ ٓوي جؿاؼغها ًاغٖي ،ءاّؿها ،جٌٖاغٖيها جؿاؼغهبت جنتخؼيها جٖؼهٌها ىُٖبفيها لن صٖمّخ ٓوي ليًٌؿ بين ّ ،لضاؼي اػن جلٖؼن ّ ،جؿاؼغها ٍػُ ؽبسٌإ حاّغأ ّ لؼي ىخٖؿ ّ ئبخٌ لٖوضخ ليف ٔػها ٌٕاغٖيها قٖلضخها ز 00 جوئبي ىؿلها ًيمخٖ بيٖف ،لكفها اػُ ًي ىتاؼها ىؿلها ٕف ؼِنها رؼت جٖغوتت ٕياؼؽ وّؼفي جؿاؼغ ؾيبعها جياغخؿيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه جٌٖنّها جٖسٖخاؼخؿلإا ػٖفٌخه ثاغأن ،جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسها وّؼفيها ّ ٕفٖؼها غٖغسخها جؿبٖؿ ّ ؼِنها رؼت جٖغوتت ٕياؼؽها . اؼٖعأ ّ لٖوضخ ٓوي ءبٌت ،جضّؼنيها حبٖمؼفها ؼبتخعا زئبخٌ ٓوي غٖنأخن دضتها اػُ جيخبع ًّنخؿ ، بًِيست بٌيك ٕخها حبٖنًيها ّ يها ٕيوًها ةّوؿلأه بلفّ بِخسهبًي ىتخ ، اّ بكلانٌ لكضخيها زئبخٌها ًي بِٖوي ؼّبضي لنفخ ًأ ًنيٖ بٌِأ بٌٖأؼ ٕخها ؼكبًٌها شاؼخكبت بٌيك ا لإ ىٖؼبفيها جٖيٌخ جٖسٖخاؼخؿ ثؼٖغكها جٖياؼؽها ّ ،لسٖس جٖلاّت جٖوتسها قنبٌيها ٕف ثؼغكيها ّ ضخ فغِخؿخ ٕخها جٖفٖؼها جٖيٌخها قٖل

(10)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌ و قنبٌيها ٍػُ ٕف جياغخؿيها . ُ جٖبٌِ ٕف بِٖوي لكضخيها زئبخٌها ىُأ ًٖيذخ بٌٌنيٖ بيٖف ًي ،دضتها اػ اؼاؼيخؿا لنفخؿ ٕخهاّ ،جٖوتسها قنبٌيها ٕف جياغخؿيها جٖفٖؼها جٖيٌخها وّمّي ٕف ثغٖغس جٖهبنفإ شؼن لتلخؿيها ٕف دضتها اػِه . وّمّيها اػُ جؿاؼغه ّ لإا ،جضّؼنيها جٖهبنفلإا ٓوي جتبسلإا ىغعخ ٕخها ؼكبًٌها لنت جويبفها جنبض ٓوي بٌغيخيا زٌِيها جؿاؼغه ٕعٖؼبخها ؼبؿي جٖغبكخكلإا جؿبٖؿها ؼّنخ جٖيبيخسلااّ ، ّ ىُأ مهػن ،جٖوتسها قنبٌيها ٕف جيبًها جهبضها بٌِي حسخٌ ٕخها داغضلأا ّ جٖيٌخها جٖهبنفإ جسهبًيه جٖهبضها حبِسّخها حبّٖخؿيها فوخعي ٓوي جياغخؿيها جٖفٖؼها ( ٕيٖوكلإا ّأ ٕوضيها ،ٌٕنّها ،ٕيهبًها ). ّ جيّيسي جؿاؼغه ثؼٖغكها جٖياؼؽها ىٖؼبفيها ًي ّ وّؼفيها ؼبنإ ًيم لسٖس جٖلاّت ؼِنها رؼت جٖغوت ٕف ثؼغكيها ٕوٖوضخها زٌِيها ٓوي بٌغيخيا غلف ،جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسها ىءلاخٖ ٔػها جًٖتن ىي ؼذنأ حبكلاًها فوخعيه قٖكغها لٖوضخها ًي بٌٌنيٖ دٖض ،جضّؼنيها جٖهبنفلإا ّ جٖفٖؼها جوئبًها ًٖت نتاّؼها ّ ،ٕياؼؽها وّؼفيها ّ ًٖخٖؿبؿلأا ًٖخغضّها ًٖخبُ ًٖت حلاغبتخها لن ّ جوئبًها ىبهٌها ًٖت حلاغبتخها جٖفٖؼها – ٕياؼؽها وّؼفيها ّ ٕيبيخسلإا ،ٔغبكخكلإا نٖضيها ّ ًي بٌٌنيٖ بين ،ًٕٖتنها ّأ ٕئٖتها حاؼٖذأخ فوخعي غٖغضخ ّ ،ىبهٌها اػُ ٓوي جٖغبكخكلإا جؿبٖؿها زئبخٌ جؿبٖؿها ٍػُ ىٖٖلخ ّ حبضاؼخكلاا ىٖغلخ جضّؼنيها جٖهبنفلإا جسهبًيه جٖؼّؼمها . حبيّوًيها ىيست قوًخٖ بيٖف بيأ ّ يخيا غلف ،دضتها اػُ غاغيلإ جٖؼّؼمها حبٖنًيها دضتها ٓوي بٌغ ٕلٖذّخها ،حبيّوًيها ىيسه ،حبٖئبكضلإا ّ لّلأا ًٖوكفها ٕف جٖيوًها قئبلضها ، ٌٕبذها ّ ىبؿكأ لًت جلوًخيها حبٖنًيها ٓوي لّكضها ىخ بيٖف ،جٌٖاغٖيها جؿاؼغها جٖياؼؽها ىٖؼبفيها جيّيسي جؿاؼغت ثؼٖغكها ّ جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسها وّؼفيها ؼبنإ ٕف ثؼغكيها قٖلضخها ٓوي غبيخيلإبت ،جسيغٌيها ٌٕاغٖيها ّ جٖياؼؽها ىٖؼبفيها ةبضكلأ َسّي قٖلضخ ًبٖتخؿإ لبيًخؿئت ، ًبٖتخؿاّ َسّي جوتبلي حبٖنًيها فوخعي قٖذّخت بٌيك بين ،جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسها وّؼفيها فاؼنأ فوخعيه جؿاؼغها ًاغٖيت جلوًخيها ّ بًيه جٖؼّؼم بٌِأ بٌٖأؼ ٕخها جسه ّ قٖؼن ًي ،جضّؼنيها جٖهبنفلإا لٖوضخ ٕفاؼغّخّفها ؼّٖكخها ّ يها قٖذّخه جٌٖاغٖيها حبسؼعها ؼٖؼبلخ بٌٖاغٖي بِخٌٖبًي حيخ ٕخها حبٖنً ، ف ٖي ب زيبٌؼت ٓوي بِٖوي بٌوكضخ ٕخها حبٖنًيها جسهبًيه بٌغيخيا 2

.Microsoft Office Excel 200

دحتلا فادٌأ دضتها اػُ فغِٖ ثؼٖغكها جٖياؼؽها ىٖؼبفيوه ٕؿبؿلأا ؼّغها ٓوي غٖنأخها ٓهإ لاّأ ّ ٕف ثؼغكيها خ حبكلاًها ٓهإ ؼهٌهبت ،جٖوتسها قنبٌيها ٕف جياغخؿي جّٖيٌخ جٖنؼض ؾٖؿأ ّ جوئبًها ًٖت جّٖٖضها نتاّؼها جٖفٖؼها ّ ،ٕياؼؽها وّؼفيها ّ بُؽٖؽًخ ًنيٖ ٕخها ّ جوئبًها ىبهٌها ثؼغك ٓوي هفبضٖ بيت بِيٖيغخ جٖفٖؼها – غغسخها ٕف ٕياؼؽها وّؼفيها ّ ثغبيإ َسبخٌإ ّ نٖضيها حاؼٖغخ ىي َيوكأخ ٕيبيخسلإا ،ًٕٖتنها ٔغبكخكلااّ َهّض ًي . ّ قٖلضخه جٖؿبؿلأا ثاغلأا جسيغٌيها جٖفٖؼها جٖيٌخوه ٔؼاّسها وّؼفيها لذيٖ بيٖف جٖيٌخوه جٌٖنّها جؿبٖؿها فاغُأ جياغخؿيها جٖفٖؼها ( غٖغسخها جؿبٖؿ ٕفٖؼها ّ ٕياؼؽها ) فغِها لذيخٖ ،

(11)

لما ةـمقد ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ‌ ز جٖوتس جلنٌي ّْخؿي ٓوي وّؼفيها جيبكإ ؼبؿي فكٌ ٕف ىٖٖلخ ءاؼسإ ٕف دضتها اػِه ٌٕبذها جٖلاّت لسٖس ( ؼِنها رؼت جٖغوت ) خه مّ ٖ وّؼفيها جيبكلإ جٖويًها جٖسٌِيها ًٖت قفاّخها ْغي ص ّ ىخ ٕخها جلٖؼنها خ ًي بٌٌنيٖ بي ،مهػ قٖلضخه بٌٖاغٖي بِيبتخإ بِخسهبًيه حلالاخعلإا غٖغض ّ بيٖؿلا ،جللضيها زئبخٌها ًٖيذخ لبسي ٕف ىٖيغخ ةٌاّس فوخعيت لفنخها ،جٖياؼؽها حبنبفٌها ّ جٖفٖؼها جٖيٌخوه جٖيٖوكلإا جٖسٌِيها غٖؿسخ بٌيها ٕف جياغخؿيها جٖوتسها قن . وي ليًها ِّف ،جؿاؼغها ٍػِه ؼٖعلأا فغِها بيأ حبٖهبنفلإا ىُأ غٖغضخ ٓ جٖلٖلضها اغٖغس بلفأ صخفخ ًأ ًنيٖ ٕخهاّ ،جٖوتسها قنبٌيها ٕف جٖفٖؼها جٖيٌخها لبسي ًيم رؼغٌخ ٕخها لاتلخؿي ٍؼاؼيخؿاّ دضتها اػِه . دحتلا جٓهٌأ جٌبنيهبت لاّأ جٖيُلأا ٍػُ نتخؼخ دٖض ،لكلأا ٓوي ًٖؿبؿأ ًٖؼكٌي ًي َخٖيُأ دضتها اػُ غيخؿٖ ،ؼئاؽسها ٕف جٖوتسها قنبٌيها بِوخضخ ٕخها جٌٖبنؿها ،جٖفاؼغسها جٖضبٌها ًي ءاّؿ جٖفبلذها ، بيأ ،جًٖٖتنها ّأ جٖكّكعت نتخؼٖف ،ٌٕبذها جٖيُلأا ليبي ّ دٖض ،جٖوتسها قنبٌيها ٕف جٖفٖؼها جٖيٌخها جٖهبنفإ غٖلًخ وٌّخخ ،غغًخخ ّ جٖهبنفلإا ٍػِه ثغغضيها ؼكبًٌها بٌبٖضأ لكبٌخخ ، ٕوتسها ٕفٖؼها لبسيها ّأ ؽٖضوه بًتخ غّكليها . ؼعآ ةٌبس ًي ، جياغخؿلا بٖلٖلض بٖغضخ ،اػُ بٌيّٖ ٓهإ لاؽخ لاّ قنبٌيها ٍػُ حونف غلف ٕيبيخسلإا ًيلأا ّ جهغبي جّٖيٌخ جتؼبلي ٌٕتخ ًي لًسٖ بي ،بٌغلات ٕف ٕؿبٖؿها ّ ٍػُ ٕف جيئلاي ٕؿخنخ قنبٌيها جٖيُلأا غهبت ّ جّٖهّلأا ، سبيغلإ بِ جٖوضيها جٖيٌخها ؼبؿي ٕف ّ ،جويبفها جٌٖنّها ّ فبكٌإ ،جٖوتسها قنبٌيها ًبنؿ ىِئبنيئت ٕوتلخؿيهاّ ٕعٖؼبخها ،ٕلٖلضها ىُؼّغّ ىِخٌبني ف ٕ ي يو ٖج ا هخٌ يٖ ج اه ّ ن ٌٖ ج. جلتبسلا حبساردلا ًبيٖوؿ فاؼفإ ،ؼٖخؿسبي ثؼنػي ،ّؽّ ٔؽٖخ جٖلاّت جٖوتسها جضلافها ٕف حلاّضخها ،ؾّوؿه مؼبتي ،ؼئاؽسها جًيبس ،ٌٕاؼغت 0991 .

- Bouchtata.A.A, typologie et modèles de simulation des exploitations

agricoles dans la zone montagneuse de Bni Chaugrane, Mascara, Algérie, thèse Mastère of science, CIHEAM-IAM, 2004, Montpellier, France.

- N. Djonahe.Metna, Redynamisation de l’agriculture de montagne : possibilités et

perspectives d’une reconversion, cas de la Kabylie, thèse Mastère of science, CIHEAM-IAM, 2006, Montpellier, France.

(12)
(13)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 1 لضفلا لولأا : و حازيهه جيوهىخلا جيمتجلا قطبىهلا صئبضخ و بشهلا رود يػارزلا غير ج ثريغضلا و ليؼفخ يف ثرغضهلا قطبىهلا يذه يف جيوهىخلا جيكرحلا يههخ ـ د ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ب١ٝٛ ٦ٝبًخ ٦خ٘ا لٗبفٛ٘ا ٜٗخ ٚ٘ ضٝؤ ٚهًٛ ٦ّ ٢ ب١خً٧تن ِٯخعا ٤ٙي ،ٚ٘بً٘ا ءب ٓٛي جٝؿ لؼ٫٘ ج٧ٛ٘بً٘ا جٕٛ٘ا غبًٕٝا لتٔ ،ب٠غبًتؤ 1992 ءا٢ؿ ،ـبٕٝ٘ا ٜٛ اؼ٧تٗ اؽ٧ض لُفخ ،ل٧ؽاؼت٘بت ٦ّ جكبع ،٦ٛ٢ٗض٘ا ٣٢خؿٛ٘ا ٤ٙي ٤خض ٢ؤ ٦ٛ٧ٙٔ٬ا ،٦ٛ٘بً٘ا غًت٘ا حاػ لئبؿٛ٘بت ـبٕٝ٘ا اػ٠ ًٓٙخ ٓنبٝٛ٘ا لذٛخ ٦خ٘ا ل٢غ٘ا س٘ا ٢ ،ب١٧ماؼؤ ٜٛ بٛب٠ ءؽس ج٧ٙت ج٧ٝن٢٘ا حبٛ٢ٗض٘ا ٤ٙي اؼ٧تٗ بنُم لٗفخ ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٦ّ ثغًٕٛ٘ا ج٧ؿب٧ؿ٘ا٢ ج٧ئ٧ت٘ا ،ج٧يبٛخس٬ا ،ج٧غبكخٔ٬ا وبم٢٫٘ جس٧خٝ ل٢غ٘ا ٞػ٠ ٦ّ . اػ٠ ٤ٙي ثؼفبتٛ جْكت ؼذؤ بٛ ٢ ٜاغٙت٘ا ٞػ١٘ ج٧٢ٛٝخ٘ا ثؼ٧ؿٛ٘ا غ٧غً٘ا ٦ّ غسٝ ٜ٧ؤ ،ج٧سؼبع٘ا ب١خبٔٯي ٤ٙي ٓنبٝٛ ٚؿبٕخخ ل٢غ٘ا ٜٛ جي٢ٛسٛ ٢ؤ ٜ٧خ٘٢غ ٜؤ حٮبض٘ا ٜٛ ثغضا٢ ج٧ٙتس . ٢ نبٝٛ٘ا ب١ف٧ًخ ٦خ٘ا ةٝا٢س٘ا ثغغًخٛ٘ا حبٛؽ٪ا حبؿبًٗٝٮ جس٧خٝ ٦ٛ٘بً٘ا غ٧ًك٘ا ٤ٙي ،ج٧ٙتس٘ا ٓ ، ٦ٛ٧ٙٔ٬ا ٢ ٥ؼ٢ؼم٘ا ٜٛ ؼبك ،٦ٝن٢٘ا٢ ٘ا لسًخؿٛ٘ا ٢ غض٢ٛ ٦ٛ٘بي ؼبنا غبس٧ا ٤ٙي لًٛ ٜٛ ٚيغٛ ِاؼن٪ا ى٧ٛس ا جٛخ١ٛ٘ ٟ٧س٢خ٘ ، ٚيغ ٢ ٦ّ جٛاغخؿٛ ج٧٢ٛٝخ ج٧ٗؼض ؾ٧ؿإخ ٤٘ا ج٧ٛاؼ٘ا ج٧٢ٛٝخ٘ا غ٢١س٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ . ٥غ ٢٧ؼت لؼ٪ا جٛٔ غًت ٕٓضخ بٛ اػ٠ ٢ؼ٧ٝبس ت جٝؿ ل٧ؽاؼت٘ب 1992 قكع د٧ض ، لكْ٘ا ( 13 ) ثؼٗػٛ٘ا ٜٛ ( 21 ) ٚاغخؿٛ٘ا ٜ٧ٛذخ٘ا لسؤ ٜٛ ب٠غ٧ؿسخ ٤ٙي لًٛ٘ا ةس٧ ٦خ٘ا ِاغ٠٫٘ ج٧ٙتس٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ب١ٝٛم ٜٛ ٦خ٘ا ،جف١٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٫٘ . ج٧ًٙٛ٘ جُ٘بت٘ا ج٧ٛ٠٪ا ٤٘ا ؼ٧فٝ بٝ٠٢ حاؽ٧ٛٛ٘ا غ٧غضخ ٢ حبؿب٧ؿ٘ا ٓٙنٝٛ ٜ٢ٗخ٘ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ب١ت غؼْٝخ ٦خ٘ا ج٧٢ٛٝخ٘ا حب٧ك٢كع٘ا خاؼخؿ٬ا٢ ثغًٛ٘ا حب٧س٧ ٢ ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٦ّ جٛاغخؿٛ٘ا ج٧ٛٝخ٘ا ٓ٧ٕضخ ٤٘ا جّغب١٘ا . ٓب٧ؿ٘ا اػ٠ ٦ّ ، ٢ ضٛ٘ا ؼ٢غ٘ا ص٧م٢خ لسؤ ٜٛ ٢ ثؼ٧ُك٘ا ج٧ياؼؽ٘ا ى٧ؼبفٛٙ٘ ٥ؼ٢ ٦ّ ثؼُكٛ٘ا خؿ٬ا غًت٘ا ٖ٘ػٗ٢ ،ؼئاؽس٘بت ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ ج٧٢ٛٝخ ج٧ٗؼض ؾ٧ؿإخ ج٧ٛٝخ ج٧ٙٛي ٞػعإخ ٥ػ٘ا ٦س٧خاؼ ٢ ٘ا ٞػ٠ ؼ٧٢نخ ٢ ى٧ؼبفٛ ٢ ج٧٢ٛٝخ٘ا قئبكع٘ا ىٛ ب١ّٕا٢خ ٤٘ا ٮ٢ؤ ٓؼنخٝؿ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا حاؽ٧ٛٛ ٦خ٘ا ج٧ٛ٘بً٘ا ج٧ٛ٠٪ا ٢ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ب١ت ؽ٧ٛخخ ،ٓنبٝٛ٘ا ٞػ١٘ ٓ٧ٔغ ٚ٢١ْٛ ٜي دضت٘ا ٤٘ا بًّٝغخ ٦خ٘ا ا ِؼن ٜٛ ثغٛخًٛ ج٧ٛٙي ؼ٧٧بًٛ ٤ٙي ءبٝت ٞغ٧غضخ ٚخ٧ ٢ ج٧ٛ٧ٙٔ٬ا حٯخٗخ٘ا ٢ؤ حبٛ٢ٗض٘ حبؿؿئٛ٘ا ٖ٘ػٗ ا ٓنبٝٛ٘ا ج٧بٛض٘ ٦ٛ٘بً٘ا ٦ًؿ٘ا ؼبنا ٦ّ ج٘٢ػتٛ٘ا غ٢١س٘ا ٚ٠ؤ ٤ٙي ِ٢ٔ٢٘ا ٚذ ،ج٧ٛ٘بً٘ا ٢ ،ج٧ٙتس٘ ٦خ٘ا خ ٤ٙي جتخؼخٛ٘ا ؼنبعٛ٘ا ٚسض ٣غٛت ٦٘٢غ٘ا ىٛخسٛ٘ا ٦ي٢ ٦ٛبٝخت حنتخؼا ج٧ٛ٘بً٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ؼ٢٠غ ٢ حاؽ٧ٛٛ٘بت اػٗ ٢ ج٧غبكخٔٮا ،ج٧ئ٧ت٘ا ،ج٧ً٧تن٘ا ٛخسٮا ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ج٧يب . ٢ ،ب٧ٝبذ ؼبع ٤ٙي غبٛخيٮبت ٢ ؼئاؽس٘ا ٦ّ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا جن ج٘بضت جًٕٙخٛ٘ا حب٧نًٛ٘ا ِٙخعٛ تن٘ا غؼا٢ٛ٘ا ٢ ج٧غبكخٔٮا ج٧ًم٢٘ا٢ ج٧ٙتس٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ،ج٧ً٧ ؼكبًٝ٘ا ٚ٠ؤ صم٢ٝؿ ،ج٧يبٛخسٮا غخؿخ ٦خ٘ا ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ ج٧٢ٛٝخ٘ا ج٧ك٢كعٙ٘ ثغغضٛ٘ا بم٧ؤ ٦ي ج٧٢ٛٝخ٘ا ٓئا٢ًٙ٘ جٕ٧ٔغ جّؼًٛ

(14)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 2 ٢ خً٧تن ب١ٙ٧٘غخ ِغ١ت ،ب١ ٢ ٢ ،ب١ٝٛ غض٘ا ثغيبٔ ؾ٧ؿإخ ٤ٙي لًٛ٘ا بٛ٧ؿٮ ،ب١تؿٗ ةسا٢٘ا حبٝب٠ؼ٘ا غ٧غضخ ٛ ج٧غبكخٔا حبنبفٝ ٢ ج٧ٛٝخ ج٧٢٘٢ؤ ٤ٙي ؽٗخؼخ جٙٛبٗخ ج٧ٙتس٘ا ج٧ياؼؽ٘ا حبنبفٝ٘ا ؼ٧٢نخ ، ٤٘ا ؼهٝ٘بت ؽ٘ا حبنبفٝ٘ا ِٙخعٛ٘ ٥٢٧ض٘ا ؼ٢غ٘ا ؼ ٢ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ ج٧٢ٛٝخ٘ا ج٧ٗؼض٘ا ل٧ًْخ ٦ّ ج٧يا ٥ػ٘ا قئبكع ٤ٙي ءبٝت ،لكْ٘ا اػ٠ ٜٛ ؼ٧ع٪ا ٚؿٕ٘ا ٦ّ ٟٝ٧تٝؿ ٢ ؽ٘ا حاؽ٧ٛٛ ثغ٢سٗ ،ج٧ٙتس٘ا حبياؼ ٢ حبسخٝٛ٘ا ن٘ا ب١خ٧ي٢ٝ ٢ ربخٝ٬ا جٛهٝإت جنتخؼٛ٘ا ج٧ً٧ت خت ٢ جٛبٔا ب١٧غئخ ٦خ٘ا ِئبه٢٘ا غغً ج٧ٛٝخ ٗخ٢ جي٢ٝخٛ ج٧ياؼؽ حبنبفٝ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘بت ج٧ٙٛب . I جيمتجلا قطبىهلا حازيههو جيههأ د٧ض ،ٓؼؽ٪ا ةٗ٢ٗ٘ا ٤ٙي جؿتب٧٘ا جضبؿٛ ٜٛ بٛب٠ اءؽس ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا لخضخ ٍٙتخ 24 % ٜٛ ج٧ٛ٘بً٘ا جضبؿٛ٘ا ٢ ب١ٝنٕ٧ 12 % ؿبؿؤ غؼا٢ٛ ؼّ٢خ٢ ٚ٘بً٘ا ٜبٗؿ ٜٛ ج٧ ٢ ج٧ؼ٢ؼم لبتس٘ا ٦ّ ٜبٗؿٙ٘ ٢ ٤ٙي جنؿتٝٛ٘ا ٓنبٝٛ٘ا ءا٢ؿ٘ا ( ٥غبٛ٘ا ٟ٧ّؼخ٘ا ،ج٧ٝغًٛ٘ا غا٢ٛ٘ا ،حبتبُ٘ا ،ءاػُ٘ا ،جتػً٘ا ٞب٧ٛ٘ا ٦ض٢ؼ٘ا٢ .)... 1 َؤ ٜٛ ،ٚ٘بً٘ا ؼتي ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ؼتخًخ بٛٗ ٢ ،ب٧س٢٘٢٧ت٢ ب٧ّبٕذ ٓنبٝٛ٘ا ٤ٝ ٝبٗ ؼتي ح ظ٧ؼبخ٘ا اغ١ٛ ٢ ،ؼب٠غؽٮا٢ ءبعؼ٘ا٢ حاؼبمضٙ٘ خ ٦خ٘ا ة٢ًف٘ا غًخ غسٛ٘ا٢ ج٧ؼضٙ٘ اؽٛؼ لبتس٘ا ٜٗؿ ٢ حبّبٕذ٘ا غغًخت ؽ٧ٛخخ٢ ب٠بَٝ . ٢ ب١خً٧تنت غؼْٝخ ػا٢ ،٦س٢٘٢٧ت٘ا ب١ذ٢ؼ٢ٛ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦٠بمخ لٗ ب٠غض٢ ٛخسٛ ٣ؼع٪ا ٓنبٝٛ٘ا ٞؼّ٢خ بٛ ج٧ٝا٢٧ض٢ ج٧خبتٝ وا٢ٝؤ ٜٛ جً ٢ ب١تَٙؤ ،ثغ٧ؼّ جتٯع ؼهبٝٛ ٚ٢٧٘ا ٤٘ا ٮ٢١سٛ ٤ٕت٧ . ا ٓنبٝٛ٘ا ؼّ٢خ ،بف٧ٛ١خ ؼذٗ٪ا ب١ٝ٢ٗ ٜٛ َٚؼ٘ا ٤ٙي٢ ة٢ؼف٘ا ءبٛ٘ا ج٧ٙتس٘ غ٢غؿ٘بٗ ،جٛعم٘ا حأفٝٛٙ٘ ؽٗاؼٛ ٦٠٢ ٚ٘بً٘ا ٜبٗؿ ِكٝ٘ ٢ ٢ ،ءبتؼ١ٗ٘ا غ٧٘٢خ حبنضٛ ٜٗبٛؤ ج٘٢اؽٛ٘ ٢ ثغ٧غي حبنبفٝ جي٢ٝخٛ ( ج٧ضب٧ؿ ،ج٧يبٝك ،ج٧ئبٛ ،ج٧تبَ ،ج٧٢يؼ ،ج٧ياؼؽ )... سخ ، بٛب٠ اؼغكٛ ب١ًٙ ٢ لُف٘ا ،ءاػُٙ٘ ؼفت٘ا ٜ٧٧ٯٛ٘ لعغ٘ا . ئنبع٘ا بٝخاؼ٢كخ ٚٗضت٢ ج٧٢ٔ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٜؤ غٕخًٝ ،ج ٢ ؽ٧ٛخخ ب١ٝؤ ٮا ،ؼبنع٪ا لٗ ٜي ثغ٧ًت وبْخؼٮا ةتؿت ثؼ٧تٗ جفبف١ت ٢ ٦ّ غ٧ؽ٧ بٛ ،ؼاغضٝٮا جسؼغ ؼ٧ُخٙ٘ ب١خ٧ؿبؿض ٢ ج٧عبٝٛ٘ا حا لٯُخؿٮا نؼْٛ٘ا ج٧ٝبؿٝ٬ا٢ ج٧ً٧تن٘ا دؼا٢ٗٙ٘ جمؼي ب١ًٙس٧٢ ج٧ً٧تن٘ا غؼا٢ٛٙ٘ ؼبم٘ا٢ ( ،لؽٮؽ٘ا حبٔٮؽٝٮا ثؼس١٘ا ،ء٢سٙ٘ا ،جيبسٛ٘ا ،غ٧ٙس٘ا ٜبت٢ػ ،ِبْس٘ا ،ِاؼسٝٮا ،ج٧مؼ٪ا .)... 2 ٜٛ ؼ٧ذٗ٘ا إسٙ٧ ٜ٧ؤ ،ٜبؿٝ٬ا لعغخ غٝي جكبع ج٧ٙتس٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا غغ١خ ٦خ٘ا ؼنبعٛ٘ا غ٧اؽخخ٢ ٦ماؼ٪ا لٯُخؿا ٦ّ ج٧ٝ١ٛ ؼ٧َ ٓؼن ٤٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٦ّ ٜ٧يؼاؽٛ٘ا حا٢ؼذ٘ا٢ ج٧تبُ٘ا غؼا٢ٛ٘ا٢ ٧ض٘ا ٦ئا٢فً٘ا غ٧ك٘ا ،حبتبُ٘ا ٓؼض ،ِذٗٛ٘ا ٦يؼ٘بٗ ،ج٧خبتٝ٘ا٢ ج٧ٝا٢ ... ج٧ٛ٢٧٘ا ٚ١خب٧سبض غؿ لسؤ ٜٛ ، ٜي ثؼ٧ع٪ا ٞػ٠ غًت٢ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ج٧ٛ٢ٗض٘ا جئ٧١خ٘ا ننع ٚئٯخ ٚغي ٤٘ا جّبم٬بت ،ثغ٧اؽخٛ٘ا ج٧ٛبٝ٘ا ل٢غ٘ا ٦ّ جكبع ،٦ؿب٧ؿ٘ا ؼاؼٕ٘ا ؽٗاؼٛ ٢ ؿ٢٘ا ب٧ؿآ ،ب٧ٕ٧ؼّا ٦ّ ثؼ٧ْٕ٘ا ج٧ت٢ٝس٘ا بٗ٧ؼٛؤ٢ ٤ن .

1- Jacques Diouf,(2002), ensemble nous pourrons soulever des montagnes, unasylva №208, Rome,

FAO,[consulté en ligne en janvier 2010] http://www.fao.org/docrep/004/y3549f/y3549f00.htm

2

-Peter H.Roven,(2002), AAAS Atlas of population and environnement, série 2002, university of california, [consulté en ligne en janvier 2010] http://atlas.aaas.org/index.php?sub=foreword

(15)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 3 ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ٦يبٛخسٮا٢ ٥غبكخٔٮا ،٦ً٧تن٘ا نؿ٢٘ا ؼ٢٠غخ ٦ّ اؼ٧ذٗ حؼذؤ ،لٛا٢ً٘ا ٞػ٠ لٗ ب١٧ّ ٚبً٘ا ىم٢٘ا ٤ٙي بتٙؿ ؾًٗٝا بٛٛ ،ٚ٘بً٘ا ٜٛ ىؿا٢ ٓبنٝ ؼتي ٦ّ غاؽ٢ حبياؽٝ٘ا٢ لٗبفٛ٘ا ٚٔبْخ ٢ ج٧ٙ٠٪ا٢ ج٧ؿب٧ؿ٘ا لبتس ٦ّ ؼ٢٠غخ٘ا ؼ٢ك لٗ٘ ٥غكخ٘ا صتكؤ ،ثؼ٧تٗ٘ا ج٧ٛ٘بً٘ا حب٧غضخ٘ا ٜٛ ٚ٘بً٘ا ؼبن٬ا ىم٢٢ ،ب١خ٧٢٧ض ثغبيا ٜٛمخ ٦خ٘ا ثؼٕخؿٛ٘ا ج٧ؿب٧ؿ٘ا ؼن٪ا جٛبٔا لسؤ ٜٛ لًٛ٘ا ؼاؼَ ٤ٙي ب١٧ٙي جهّبضٛٙ٘ لبًْ٘ا ٦ٛ٘بً٘ا لٗ٘ ب٠ؼّ٢خ ٦خ٘ا ،ج٧٢٧ض٘ا٢ ج٧ؼ٢ؼم٘ا حا٢ؼذٙ٘ ٚاغخؿٛ٘ا لٯُخؿٮا٢ ٚ٘بً٘ا ٜبٗؿ . 3 I -1 -بىهلا نوهفه ديدحخ جيمتجلا قط ٤ٙي ٖ٘ػ ٜبٗ ءا٢ؿ ،ج٧ٙتس٘ا ٚ٧٘بٔ٪ا٢ ٓنبٝٛٙ٘ ٚ٢١ْٛ ىم٢ ٜٛ ٥ؼ٢ؼم٘ا٢ ٦ؿبؿ٪ا ِغ١٘ا ٜا ٦ٛ٘بً٘ا ٣٢خؿٛ٘ا ( زٛبٝؼت٘ا ،ج٧ػُخ٘ا٢ جياؼؽٙ٘ ج٧ٛ٘بً٘ا جٛهٝٛ٘ا لذٛ ،ج٧ٛ٘بً٘ا حبٛهٝٛ٘ا٢ حبؿؿئٛ٘ا جئ٧ت٘ا لسؤ ٜٛ ٦ٛٛ٪ا )... ٦ٛ٧ٙٔ٬ا ٢ؤ ، ( ج٧ٛ٧ٙٔ٬ا حبٛهٝٛ٘ا لًت ،٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٬ا ،دضت٘ا غ٠بًٛ٢ بتؼ٢إت بٝبذٝ٢ٛ٢ؼ٢ؤ جٛهٝٛ لذٛ )... حبؿب٧ؿ٘ا جَب٧ك ٢٠ ،٦ٝن٢٘ا ٢ؤ ٦ٛ٢ٗض٘ا ٣٢خؿٛ٘ا ٤ٙي ٖ٘اػٗ٢ ، بٝٛ٘ا ج٧بٛض٢ ج٧ٛٝخت جكبع٘ا حبنبفٝ٘ا ٟ٧س٢خ٢ زٛاؼت٘ا ىم٢٢ ج٧ٙتس٘ا ٚ٧٘بٔ٪ا٢ ٓن ٢ ى٧ٛس ٤ٙي ب١ٕ٧ؿٝخ حب٧٢خؿٛ٘ا . غغًخ ٤٘ا ؼهٝ٘بت٢ ٢ ٧ض ٜٛ ،ج٧ٙتس٘ا ٚ٧٘بٔ٪ا و٢ٝخ ،ج٧ً٧تن٘ا قئبكع٘ا٢ حاؽ٧ٛٛ٘ا د ج٧يبٛخسٮا ٢ ؼ٧٧بًٛ٘ا غغًخخ ،ج٧غبكخٔٮا٢ ؾ٧٧بٕٛ٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٚ٢١ْٛ غغضخ ٦خ٘ا ، جؿاؼغ ٤٘ا بٝغ٢ٕ٧ بٛ ىم٢٢ حبؿب٧ؿ ءبفٝا ٤ٙي حٙٛي ٦خ٘ا ل٢غ٘ا لًت ٦ّ٢ ٦ٛ٘بً٘ا ٣٢خؿٛ٘ا ٤ٙي ثغٛخًٛ٘ا ؼ٧٧بًٛ٘ا ٚ٠ؤ ٧خاؼخؿا ج٧٢ٛٝخ حب٧س ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘بت ٤ًٝخ جنتخؼٛ٘ا حاؽ٧ٛٛ٘ا٢ حب٧ك٢كع٘ا ؼبتخيا ٜٛ بٔٯنٝا ، ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ىٔا٢٢ غسا٢خت . I -1 -1 نيلبكلأا ديدحخ رييبؼه جيمتجلا ٚ٧٘بٔ٪ا ج٧ت٘بَ لٛف٧ ٓ٧ٔغ ٚ٢١ْٛ ىم٢ لسؤ ٜٛ ،ثغٛخًٛ٘ا ؼ٧٧بًٛ٘ا ٚ٠ؤ ل٧ٙضخ ٦ّ هضٯٛ٘ا ٜا وبْخؼٮا لٛبي ٤ٙي ؽ٧ٗؼخ٘ا ٢٠ ،ج٧ٛ٘بً٘ا ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا٢ زخٝ٧ بٛ٢ ؼاغضٝٮا جسؼغ٢ ؼضت٘ا صنؿ ٤ٙي ؼا ٜي ج٧ئ٧ت٢ ج٧عبٝٛ حاؼ٧ُخ ٜٛ بٛ١نبتخ ، ٟٝي زخٝ٧ غٔ لٛا٢ً٘ا ٜٛ جي٢ٛسٛ٘ا ٞػ٠ ٤ٙي غبٛخيٮا ٜٗ٘ ،ج٧ٙتس ٓنبٝٛٗ بيبْخؼا لٔ٪ا ٢ؤ جٛ٧غٕ٘ا ج٧ٙتس٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا لًت ؼبتخيا ٚغي ٜٗٛ٧ بٛٗ رؼغخ ٜؤ تس ب١ت ٢ؤ ج٧ٙتس ؼ٧َ جًْخؼٛ ٓنبٝٛ جْ٧ًم ج٧ئ٧ت حاؼ٧ُخت ؽ٧ٛخخ لب . جئ٧ت٘ا لسؤ ٜٛ ٦ٛٛ٪ا زٛبٝؼت٘ا ٚبٔ ،٦ٛ٘بً٘ا ٣٢خؿٛ٘ا ٤ًّٙ ( E U N P ) ج٧ٛ٘بي جنؼبع غ٧غضخ٘ ، جٝؿ لبتسٙ٘ ج٧ٛ٘بً٘ا جٝؿ٘ا ؼبنا ٦ّ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ 2002 جهّبضٛٙ٘ ج٧ٛ٘بً٘ا جٝسٙ٘ا ىٛ ٖاؼخفٮبت ، 3

- Conseil de l’organisation mondiale pour l’agriculture et l’alimentation(FAO), (2004), Rapport intérimaire sur l’année internationale de la montagne №CL123 INF 15, Rome, [consulté en ligne en mars 2010] sur

http://www.fao.org/DOCREP/MEETING/005/Y6633f.HTM

(16)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 4 ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٤ٙي ( C M C W ) ٤ٙي ءبٝت ، ٦ٝتخت ،ثؼّ٢خٛ٘ا حبٛ٢ًٙٛ٘ا ثغيبٔ ج٧ؿبؿؤ لٛا٢ي جذٯذ ٦٠٢ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ِ٧ٝكخ ٦ّ : -؛ؼضت٘ا صنؿ ٤ٙي وبْخؼٮا -؛ل٧ٛ٘ا ٢ؤ ؼاغضٝٮا جسؼغ -ٜ٧ٕتبؿ٘ا ٜ٧ٙٛبً٘ا ٜي جسخبٝ٘ا ج٧عبٝٛ٘ا حاؼ٧ُخ٘ا . 4 خ٘بت ٤ًٝخ جؿب٧ؿ ىم٢ ٤ٙي لًٛ٘ا ٦ّ ج٧ت٢ؼ٢٪ا جتؼسخ٘ا ٜبّ ،ب٧ٛ٧ٙٔا بٛؤ ،ج٧ٛ٧ٙٔ٬ا ج٧ٛٝ ب١ٕف ٦ّ غًخ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٤ٙي جهّبضٛ٘بت ًٓٙخٛ٘ا ٘ا ٢س ثغً٘ ؼبتخيٮا ٜ٧ًت ب٠ػعؤ ٦ّ ثغئاؼ ٜٛ ،جْٙخعٛ ةٝا ٢ ٓ٧ٔغ غ٧غضخ لسؤ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٚ٢١ْٛ٘ َٚبٝخٛ ، ل٢غ٘ا لٗ وبٛسا ٤ٙي ،ٚ٢١ْٛ٘ا اػ٠ غيبؿ٧ د٧ضت ٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٬ا ٤٘ا ج٧ٛخٝٛ٘ا ٢ لٛخض٧ ٦خ٘ا ٖٙخ ٤خض مٝا ب١ٛبٛ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٚ٢١ْٛ ٜإفت ،ٯتٕخؿٛ . ٓئا٢ً٘ا ٜٛ اؼ٧ذٗ غض٧ ٥ػ٘ا ؼٛ٪ا ،٦ٙتس٘ا ىتبن٘ا ب١٧ٙي ةُٙ٧ ،غبضخ٭٘ ثؽ٧ٛٛ٘ا ج٧ّاؼُس٘ا جً٧تن٘بّ ج٧ؿب٧ؿ٘ا ٢ ج٧ٛٝخ ٓ٧ؼن ٦ّ ج٧غبكخٔٮا ٢ ثغ٧غس حآءبمّ ٓٙع ٦ّ ٚ٠بؿ٧ ٜؤ ٜٗٛ٧٢ ،ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ج٧بٛض ٜ٢بًخٙ٘ ٦٘٢غ٘ا ٢ ٦خ٘ا ،نؿ٢خٛ٘ا ل٧ت٪ا ؼضت٘ا جٕنٝٛ ؼاؼَ ٤ٙي ،ِغ١٘ا اػ٠ ٓ٧ٕضخ لسؤ ٜٛ ،٦ٛ٧ٙٔ٬ا ػ٢ ،ؽب٧خٛبت ج٧ٙتس غًخ ج٧ئ٧ت٘ا ج٧ضبٝ٘ا ٜٛ ج٧ك٢كع حا ٢ ٦س٢٘٢٧ت٘ا و٢ٝخ٘ا ٚ٘بً٘ا ٦ّ ٜ٧غ٧ؼْ٘ا . 5 ٢ ٚيغ ؼبنا ٦ّ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٚ٢١ْٛ غ٧غضخ ٦ّ ،٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٬ا ؾٙسٛ غٛخيؤ غٔ ج٧ْ٧ؼ٘ا ج٧ٛٝخ٘ا ٜٛ ٢ ٟ٧س٢خٙ٘ ٦ت٢ؼ٢٪ا ٓ٢غٝك٘ا ِؼن جٝؿ ٦ياؼؽ٘ا ٜبٛم٘ا 1999 ؼتخيؤ ،ج٧ؿبؿؤ ؼ٧٧بًٛ جذٯذ ، ي ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ِ٧ؼًخ ب١ؿبؿؤ ٤ٙ ؼ٧٧بًٛ٘ا ٞػ٠ لذٛخخ٢ ،غبضخ٬ا ل٢غ لٗ ٦ّ ب١ْ٧ؼًخ٘ ٚبي ؼبنبٗ ٦ّ : -؛ؼضت٘ا صنؿ ٣٢خؿٛ ٤ٙي وبْخؼٮا ٜي جسخبٝ٘ا ج٧عبٝٛ٘ا ِ٢ؼه٘ا -؛ٚ٧ٙٔ٬ا لعاغ ٦ماؼ٪ا ؼاغضٝا جسؼغ -ٚ٧ٙٔ٬ا ٢ؤ جٕنٝٛ٘ا ؾْٝت ٜ٧ؼب٧ًٛ٘ا نبتخؼا . ٢ ج٧غبكخٔٮا جٝسٙ٘ا بٛؤ ٧يبٛخسٮا ٚ٢١ْٛ غ٧غضخ ٦ّ حغٛخيا غّٕ ،٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٭٘ ج ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا بضخ٬ا لعاغ ٢ ج٧ؿبؿؤ ؼ٧٧بًٛ جذٯذ ٤ٙي غ ٦٠ : أ -جيؼيتطلا حبكوؼهلا : ٢ بم٬بت ٜ٢ٗخخ لٛا٢ً٘ا٢ ؼاغضٝٮا جسؼغ ،ؼضت٘ا صنؿ ٤ٙي وبْخؼٮا ٤٘ا جّ جً٧تن ،ل٢ن٘ا نع ٤ٙي ىٔ٢ٛ٘ا٢ ج٧ّاؼُس٘ا ج٘بض٘ا ٜٛ ،ٜ٧ٕتبؿ٘ا ٜ٧ٙٛبً٘ا ٜي جسخبٝ٘ا ،جتًك٘ا ج٧عبٝٛ٘ا ج٧ٙتس٘ا جٙخٗ٘ا ،جتؼخ٘ا ...

4- Euromontana, (2004), produits agroalimentaires de montagne en Europe : Réglementations existantes et

exemples de marques pertinentes pour leur promotion, p12 [consulté en ligne en janvier 2010] sur www.mountainproducts-europe.org/.../conclu_web_fr.pdf.

5- IUCN, (2004), Rapport du congrès mondial de la nature : Partenariat pour les montagnes méditerranéennes,

(17)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 5 ة -جيػبهخجلاا حبكوؼهلا و جيدبضخكلاا : بٝ٘ا ج٘ؽً٘ا ،ج٧ٝبٗؿ٘ا جّبذٗ٘ا لبْعٝا ٦ّ لذٛخخ غًت٘ا ٜي جسخ حبنبفٝ٘بت ٜبٗؿٙ٘ ؼ٧تٗ٘ا نبتخؼٮا ،٥غبكخٔٮا٢ ٦ؿب٧ؿ٘ا ؼاؼٕ٘ا ؽٗاؼٛ٢ ج٧ؼمض٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٜٛ ٢بسٛ٘ا ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا حبسخٝٛ ِ٧ؼكخ٘ حا٢ٝٔ غ٢س٢ ٚغي ٢ؤ قٕٝ ،ج٧ياؼؽ٘ا غبضخ٬ا رؼبع ٜاغٙت٘ ثؼ ٦ت٢ؼ٢٪ا بْ٧ًم ب١ت لبكخٮا بت٘بَ ٜ٢ٗ٧ ٦خ٘ا . ج -يئيتلا روهدخلا ججرد : ٢ س٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ٜ٢ٗخ ٦خ٘ا جْٙخعٛ٘ا ؼكبًٝ٘ا لٛفخ ج٘بض لذٛ ،ج٧ٙت ٢ ٞب٧ٛ٘ا ،جتؼخ٘ا ج٧تبُ٘ا ث٢ؼذ٘ا ؼ٢٠غخ ٣غٛ ،٦س٢٘٢٧ت٘ا و٢ٝخ٘ا ج٘بض ،ب٠ؼغبكٛ ... 6 لٯع جًٝٙٛ٘ا ةغبتٛٙ٘ ٚ٘بً٘ا ل٢غ ٜٛ ؼ٧تٗ غغي ٦ٝتخ َٚؼ٢ ،٦ٛ٢ٗض٘ا ٢ؤ ٦ٝن٢٘ا ٣٢خؿٛ٘ا ٤ٙي بٛؤ ٢٧ؼت لؼ٪ا جٛٔ ٥غ ٢ؼ٧ٝبس جٝؿ ل٧ؽاؼت٘ا 1992 ثؼاغبت ًٓٙخٛ٘ا ،ؼفي د٘بذ٘ا لكْ٘ا جكبع ، حبٛ٢ٗض٢ ل٢غ ٜٛ نّٕ ل٧ٕٙ٘ا ٜؤ ٮا ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ٚاغخؿٛ٘ا ٜ٧ٛذخ٘ا ب١ٝٛ٢ جف١٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ج٧خبؿؿئٛ٘ا ،ج٧ٝ٢ٝبٕ٘ا ؼن٪ا جٛبٔا ٤ٙي حٙٛي ٦خ٘ا ،ٚ٘بً٘ا ٢ ،ج٧ًٛٙ٘ا ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٤ٙي جهّبضٛٙ٘ ٢ ب١خ٧ٛٝخ . ٢ ل٢غ٘ا ٜٛ جٙٔ ٖبٝ٠ ٢ حبٛ٢ٗض٘ا لتٔ ٜٛ حٛبٔ ٦خ٘ا ٢ ٤ٙي ٛ٘ا ىم ٓنبٝٛٙ٘ ثغغضٛ٘ا ؼ٧٧بً ٢ ج٧ٙتس٘ا ج٧ٙتس حبضبؿٛ غ٢س٢ ؼبتخيا ٤ٙي ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ج٧ٛٝخ٢ ج٧بٛض ،جئ٧١خت جكبع ٜ٧ٝا٢ٔ ٜؿ جًؿا٢ ب١٧ماؼؤ ٜٛ بؿٝؼّ ،اؼؿ٧٢ؿ ،ب٧سؼ٢س ،ب٧٘بن٧ا لذٛ ، ... 7 ٤ٕت٧٢ ٢ لٛبف ٚ٢١ْٛ ءبنيا ٦ّ ثغٛخًٛ٘ا ؼ٧٧بًٛ٘ا ج٘ٮغ ٣غٛ ٤ٙي ِٔ٢خ٧ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ٓ٧ٔغ ٤ٙي ،ٚ٢١ْٛ٘ا اػ٠ جَب٧ك ٢ ٦يبٛخسٮا ،٥غبكخٔٮا ٣٢خؿٛ٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٦ّ ٦ئ٧ت٘ا ، ثؼغٔ ؽؽً٧ بٛ ٢ ج٧٘٢غ٘ا حبؿؿئٛ٘ا ٢ حبؿب٧ؿ٘ا ٟ٧س٢خ ٤ٙي ،ج٧ٛ٢ٗض٘ا ٓنبٝٛ٘ا ج٧ٛٝخ٢ ج٧بٛضت جكبع٘ا زٛاؼت٘ا ،ج٧ٙتس٘ا جٕنٝٛ لٗ حب٧ك٢كع ىٛ ةؿبٝخ٧ بٛت . I -1 -2 -جيمتجلا قطبىهلا فيرؼخ ١٘ ثغٛخًٛ٘ا ؼ٧٧بًٛٙ٘ بّٕ٢ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ح٧نيؤ ٦خ٘ا ِ٧ؼبًخ٘ا حغغًخ ػ ٜٛ ؼذٗؤ ٤ٙي لؼُ٘ا ا ا و٢ٝخ٘ا ٤٘ا بؿبؿؤ ىساؼ اػ٠٢ ،٣٢خؿٛ ٢ ٚ٘بً٘ا ؼتي ٓنبٝٛ٘ا ٞػ١٘ ؼ٧تٗ٘ حبؿب٧ؿ٘ا ٜ٧بتخ ٤٘ا ٖ٘ػٗ ، ٢ ِاغ٠٪ا تٔ ٜٛ ج١س٢ٛ٘ا لئبؿ٢٘ا ٢ ج٧ٛ٧ٙٔ٬ا ،ج٧٘٢غ٘ا حبؿؿئٛ٘ا ل ج٧ٝن٢٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٜ٧ٛذخ٢ ثؼاغ٬ ج٧ٙتس٘ا . ؤ -ىهلا فيرؼخ يتورولأا دبحخلإا يف جيمتجلا قطب : ثغبٛ٘ا ٦ّ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا حّؼي 18 ٚ٧هٝخ٘ا ٜٛ 1257 / 1999 ب١ٝإت ٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٬ا ؾٙسٛ٘ « غضٛت ؽ٧ٛخخ ٦خ٘ا ٓنبٝٛ٘ا حب٧ٝبٗٛا ٦ّ جُ٘بت ج٧غ٢ ٦ماؼ٪ا لٯُخؿا ٢ ٜي جسخبٝ٘ا لبُف٪ا ِ٧٘بٗخ ٦ّ جؿ٢ؿضٛ ثغب٧ؽ : -؛ثؼ٧كٔ ج٧ياؼؽ ثؼ٢غ ٤٘ا ج٧غئٛ٘ا ،وبْخؼٮا ةتؿت جتًك٘ا ج٧عبٝٛ٘ا ِ٢ؼه٘ا 6- Euromontana, Op.cit, p11.

7- Annie Villeneuve, Patrice Talla et Mohamed Mekouar, (2002), Le cadre juridique de l’aménagement durable

de la montagne : un aperçu des instruments propres à la montagne, unasylva №208, FAO, Rome. [consulté en ligne en janvier 2010] www.fao.org/document

(18)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 6 لبًٛخؿا ج٧ٝبٗٛا ٚغي ٤٘ا ٥غئ٧ بٛٛ ،ٚ٧ٙٔ٬ا ج٧ت٘بَ ٦ّ لٔؤ وبْخؼا ٤ٙي ثغ٧غف حاؼاغضٝا غ٢س٢ حٮ٨ا ؛جْٙٗ٘ا جًْخؼٛ بت٘بَ ٜ٢ٗخ ،جكبع حاغًٛ٢ حٮآ لبًٛخؿا ٤٘ا ء٢سٙ٘ا ٢ؤ ج٧غبً٘ا ج٧ياؼؽ٘ا -وبْخؼٮا ىٛ ل٧ٛ٘ا ٢ؤ ؼاغضٝٮا لٛبي نبتخؼا غٝي ٢ لٯُخؿا ٜ٢غ ل٢ض٧ ،بٕئبي بٛ١نبتخؼا ٜي زخٝ٧ ٮ ٜؤ نؼفت ،ٜ٧ًٛ ٚ٧ٙٔا لعاغ ٦ماؼ٪ا اغض ٤ٙي ٜ٧ٙٛبً٘ا غضؤ غ٢س٢ ٥غئ٧ ثؼ٧تٗ جٔبيا ٤٘ا ٦ماؼ٫٘ ٦ياؼؽ٘ا لٯُخؿٯ٘ » . ٥ػ٘ا ٦ياؼؽ٘ا ٟس٢خ٘ا ،ِ٧ؼًخ٘ا اػ٠ لٯع ٜٛ صمخ٧ ٚ٧٘بٔ٪ا غ٧غضخ ج٧ٙٛي ٟ٧٘ا ِغ١خ ٓنبٝٛ٘ا٢ لذٛخٛ٘ا٢ ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٦ّ ج٧ياؼؽ٘ا ج٧ٛٝخ٘بت قبع٘ا ؼبن٬ا ىم٢ ٢٠٢ ،٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٬ا لعاغ ج٧ٙتس٘ا َ ٢ؤ ثؼفبتٛ جْكت ؾٛخ ٦خ٘ا ج٧ياؼؽ٘ا حبؿب٧ؿ٘ا ٦ّ ج٧ٝ٢ٝبٕ٘ا حب٧٘٨بٗ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ثؼفبتٛ ؼ٧ ثغ٢سٙ٘ ج٧ٛ٢ًٛ٘ا حب٧٘٨ا ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ ج٧ئاػُ٘ا حبسخٝٛ٘ا٢ جياؼؽ٘بت جكبع٘ا ج٧ً٧ؼفخ٘ا٢ ( ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ حبسخٝٛ٘ا ثغ٢س٢ ج٧ي٢ٝ ٜٛمخ ٦خ٘ا ثغ٢س٘ا حاغب١ف ) جكبع٘ا حبٛٯً٘ا ، ،جٛيغٛ٘ا ... ة -يدبضخكلاا جىجملا فيرؼخ يتورولأا دبحخلال جيػبهخجلااو ج : ٚٔؼ ب٠ؼ٧ؼٕخ ٦ّ جٝسٙ٘ا حّؼي 88 / 461 ب١ٝإت ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا : « ،ج٧غبكخٔا ،ج٧ئ٧ت ،ج٧ّاؼُس ثغض٢ ج٧يبٛخسا ٢ ٜي جسخبٝ ٓئا٢ًت ؽ٧ٛخخ ،ج٧ؼفت ٓئا٢ً٘ا ىٛ ب١خٔٯي غ٧غضخ ةٙنخخ ٣ؼعؤ ج٧ً٧تن لٛا٢ي٢ ؼضت٘ا صنؿ ٣٢خؿٛ ٤ٙي وبْخؼٮا نبتخؼا بٛخسٮا ٢ ج٧غبكخٔٮا٢ ج٧ي ٢ ٦ٛ٧ٙٔ٬ا ٜؽا٢خ٘ا ٚغًت ٖ٘ػٗ ٦ئ٧ت٘ا ؼ٢٠غخ٘ا ٣٢خؿٛ » . 8 ،٦ت٢ؼ٢٪ا غبضخ٬ا لعاغ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ،ؼ٧ع٪ا ِ٧ؼًخ٘ا ٜ٧ت٧ ج٧ئؼ٘ا ٦ّ بٕ٧ٛي ٮ٢ضخ ٚ٧٠بْٛ٘ا٢ بؿ٪ا حبٝ٢ٗٛ٘ا لٗ ىٛ ّٓا٢خ٧ بٛت ،ب١خ٧ٛٝخ٢ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٤ٙي جهّبضٛ٘بت جًٕٙخٛ٘ا ج٧ؿ جٛهٝ٫٘ ج٧ئ٧ت٘ا ٢ ،ج٧ٙتس٘ا ج٧٢ٛٝخ جتؼبٕٛ ؼبنا ٦ّ ،جٝ٧ًٛ ج٧ٙتس جٕنٝٛ ٢ؤ ٚ٧ٙٔا ٣٢خؿٛ ٤ٙي جٙيبْ٘ا ِاؼن٪ا لٗ حاؽ٧ٛٛ٢ ج٧ك٢كعت ٜبتؿض٘ا ٦ّ ػع٪ا ةٙنخخ ،ج٧ٛ٧ٙٔا ٯٛ٘ا حب٧٘٨ا ىم٢٢ ،ج٧ٛٝخ٘ا حب٧سبض٢ جٛئ ٢ ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٤ٙي جهّبضٛٙ٘ جٛاغخؿٛ٘ا ج٧ٛٝخ٘ا ةغبتٛ ٜٛم ب١خٝب٧ك . ج خ فيرؼ رئازجلا يف جيمتجلا قطبىهلا : ًخ ٢ ج٧بٛض لبسٛ ٦ّ ؼئاؽس٘ا جتؼسخ غ ٚاغخؿٛ٘ا ٜ٧ٛذخ٘ا ٤٘٢خ ٚ٘ د٧ض ،نؿ٢خٛ٘ا ل٢ض ٤٘ا ج٧ٛخٝٛ٘ا ل٢غ٘ا ٜٛ غ٧غً٘ا ىٛ جٝؼبٕٛ٘بت جذ٧غض ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ٔ٬ا ،ج٧ّاؼُس٘ا ب١خ٧ٛ٠ؤ ؼغٔ ٤ٙي ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ج٧ٛٝخ٘ ج٧ؼ٢ؼم٘ا ج٧ٛ٠٪ا ج٧يبٛخس٬ا ،ج٧غبكخ ٢ا ج٧ئ٧ت٘ ، ٢ ثغبٛ٘ا ٦ّ ؼئاؽس٘ا ٦ّ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ِ٧ؼًخ ل٢ؤ ءبس غٔ ( 2 ) ٜ٢ٝبٕ٘ا ٜٛ 04 / 03 ٦ّ ؼغبك٘ا 23 ٜا٢س 2004 جٛاغخؿٛ٘ا ج٧ٛٝخ٘ا ةغبتٛ ؼبنا ٦ّ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ج٧بٛضت ًٓٙخٛ٘ا ، ٦ٙ٧ بٛٗ : « ٓنبٝٛ٘ا ٦٠ ج٧ٙتس٘ا ٢ لؿٯؿ ٜٛ جٙٗفٛ٘ا حاءبمْ٘ا لٗ / ج٧ٙتس لخٗ ٜٛ ٢ؤ ٢ ٦خ٘ا ج٧ّاؼُس قئبكعت ؽ٧ٛخخ ؾ٧ؼبمخ٘بٗ ٢ ٢ًٙ٘ا ٢ ،ؼاغضٝٮا ٢ ب١٘ ثؼ٢بسٛ٘ا حاءبمْ٘ا لٗ اػٗ٢ غبكخٔٮبت جٔٯي ب١٘ ٦خ٘ا لٛا٢ًت٢ ٢ ٚ٧ٙٔ٬ا جئ٧١خ جٛهٝ٪بت ٢ غ٢كٕٛ٘ا ٦ٙتس٘ا ءبمْٙ٘ ج٧ئ٧ت٘ا ا ج٧ٙتس ٓنبٝٛ ب٠ؼ٢غت غًخ ٦خ٘ » . 8- Euromontana, Op.cit, p 8-9-11.

(19)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 7 ٢ ٓنبٝٛ٘بت ،ِ٧ؼًخ٘ا اػ٠ ٦ّ ج٧ٙتس٘ا لخٗ٘بت غكٕ٧ ٘ا ج٧ٙتس٘ا ب٧ّاؼُس بٝب٧ٗ لٗفخ ٦خ ٢ ب٧غبكخٔا ٢ بٛسؿٝٛ ب٧يبٛخسا . 9 ج٧ئؼ٘ا ٢٠ ،ٜ٢ٝبٕ٘ا اػ٠ ؼ٢غك لٯع ٜٛ ٞغ٧ٗإخ ٜٗٛ٧ بٛ ٚ٠ؤ ٜا ٦ٝتخ ؾًٗخ ٦خ٘ا ثغ٧غس٘ا ج٧٢ٛٝخ٘ا ؽس٘ا ٢ ،جٛاغخؿٛ٘ا ج٧ٛٝخ٘ا ةغبتٛ٘ ؼئا ٧ٛٝخ٘ا ٓ٧ٕضخ٘ جًتخٛ٘ا ج٧ٛ٧ٙٔ٬ا ج٧س١ٝٛ٘ا ٖ٘ػٗ ٢ ،جٙٛبف٘ا ج خ ٦خ٘ا غً غ٧غسخ ج٧ٙٛي ٢ حب٧ْ٧ٗ٘ ج٧ٕ٧ٕض لعغخ٘ا لئبؿ٢ ج٧بٛض٢ ج٧ْ٧ؼ٘ا ج٧ٛٝخ٘ا٢ ٚ٧ٙٔ٬ا جئ٧١خ لبسٛ ٦ّ ٦ٛ٢ٗض٘ا جئ٧ت٘ا . ٢ ٢١س٘ا ؼبنا ٦ّ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ لٛبف ِ٧ؼًخ ىم٢٘ حٮ٢بضٛ٘ا لٗ رؼغٝخ ٤ٙي ج٘٢ػتٛ٘ا غ ٢ ج٧٘٢غ٘ا حبٛهٝٛ٘ا٢ حبؿؿئٛ٘ا ٣٢خؿٛ ٛ٢ٗض٘ا ٖ٘ػٗ ٢ حب ٤٘ا ج٧يبؿ٘ا ،٦ٝغٛ٘ا ىٛخسٛ٘ا حبٛهٝٛ خ ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٫٘ جُ٘بت٘ا ج٧ٛ٠٪بت ٦ي٢٘ا ظ٧ؿؼ ج٧ٙتس٘ ٢ ٣غٛ٢ ،ب١خ٧بٛض٢ ب١٧ٙي جهّبضٛ٘ا ثؼ٢ؼم ٢ ب١خفبف٠ ٥ؼاؼض٘ا ؾبتخضٮا ثؼ٠به ٜي جسخبٝ٘ا ج٧عبٝٛ٘ا حاؼ٧ُخٙ٘ جكبع ،ب١خ٧ؿبؿض ٢ لعغخ٘ا ؼبذآ ٥ؼفت٘ا ٢ ج٧ً٧تن٘ا غؼا٢ٛ٘ا ٤ٙي ج٧ٙتس٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا . I -1 -3 دوهجلا ل جيهلبؼلا جيمتجلا قطبىهلا جيبهح ،ثؼ٧ع٪ا حا٢ٝؿ٘ا ٦ّ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ جُ٘بت٘ا ج٧ٛ٠٪بت ٦ٛ٘بً٘ا ٦ي٢٘ا غ٧اؽخ غٕ٘ جٙئؿ٪ا حؤغت٢ ٢ ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ ٤ٙي جهّبضٛ٘ا٢ ج٧بٛضت جًٕٙخٛ٘ا جكبع ،٦ٛ٘بً٘ا ـبٕٝ٘ا ٦ّ بًؿا٢ اؽ٧ض ػعإخ ،ب١خ٧ٛٝخ ٜبت٢ػٗ ،٦ئ٧ت٘ا ؼ٢٠غخ٘بت جنتخؼٛ٘ا حٮبٗف٬ا ٖٙخ ٝا ،حبًْخؼٛ٘ا ٚٛٔ ٤ٙي غ٧ٙس٘ا ٜٛ غ٧غً٘ا لاؼٕ ج٧خبتٝ٘ا وا٢ٝ٪ا ٢ ؿبف حبضبؿٛ ِٯخا ،ج٧ٝا٢٧ض٘ا ٢ ِاؼسٝا ،ج٧ٙتس٘ا حبتبُ٘ا ٜٛ جً ،جتؼخ٘ا ٓٮؽٝا د٢ٙخ ٢ ٢ ؼب١ٝ٪ا ِبْس لبتس٘ا ٚٛٔ ٜٛ جًتبٝ٘ا ٜب٧غ٢٘ا ، ٢ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٜبٗؿ٘ ج٧يبٛخسٮا وبم٢٪ا ٥غؼخ خ٘ا ء٢ؿ ،ج٘بنت٘ا ،ؼْٕ٘بٗ جئت٢٪ا٢ لاؼٛ٪ا ؼبفخٝا ،ج٧ػُ ٢ ٘ا ٚاغًٝا ج٧يبٛس٘ا ثؼس١٘ا ،ج٧ضك٘ا ج٧بيؼ ٢ ٘ا ٚٔبْخ ،ش٢ؽٝ٘ا ا٢ٛ٘ا ٤ٙي حبياؼك ج٧ً٧تن٘ا غؼ ٢ ٦ْ٧ؼ٘ا غبكخٔٮا ىساؼخ ، ج٧غ٢غؼٛ لبْعٝبٗ ج٘بًّ حا٢ٝٔ غ٢س٢ ٚغي٢ لبكخٮا ًِم ،جؿّبٝٛ٘ا غاغخفا٢ ٥ؼبسخ٘ا ؼؼضخ٘ا ،ج٧ياؼؽ٘ا حبنبفٝ٘ا ثغيبٔ غ٢س٢ ٚغي ،٦ياؼؽ٘ا غبخً٘ا٢ ج٧٘٢٪ا غا٢ٛ٘بت ٜ٧٢ٛخ٘ا حب٧ٝبٗٛا قٕٝ ،ج٧ٙتس٘ا حبسخٝٛ٘ا ِ٧ؼكخ٘ ج٧ؿبؿ٪ا لٗب٧١٘ا قٕٝ ،ج٧غبكخٔٮا حبنبفٝٙ٘ جٙٛبٗخٛ ٢ ٘ا لئبؿ٢ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٤٘ا ر٢٘٢ ... ٢ ٘ا ِ٢ؼه٘ا ٓٙع ٤٘ا حغؤ ٦خ٘ا لٛا٢ً٘ا ٦٠ ٢ جضٙؿٛ٘ا حبياؽٝ٘ا ة٢فٝ٘ جٛئٯٛ ؼاؼٕخؿٮا ٚغي ٦ؿب٧ؿ٘ا ٢ ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٜٛ ؼ٧ذٗ٘ا ٦ّ ج٧ٝ٧غ٘ا ،ج٧ٔؼً٘ا ،ج٧ٙتٕ٘ا حبيؽٝ٘ا ؽ٢ؼت ٢ ج٧٘بكْٝٮا ، لًس بٛ ج٧ٛخض٘ا جس٧خٝ٘ا ٢٠ ،حٮبض٘ا ٜٛ ؼ٧ذٗ٘ا ٦ّ لفْ٘ا ٦ّ ٥غؼخٛ٘ا ىم٢٘ا ٜ٧ؿضخ٘ ج٘٢ػتٛ٘ا غ٢١س٘ا لٗ٘ ٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٢ ،ج ؿخ ٚ٘ ٦خ٘ا غ٢١س٘ا ٖٙخ جكبع ٢ ج٧ًٔا٢٘ا ةبتؿ٪ا جّؼًٛ ٤٘ا ٤ً ج٘بضٙ٘ ج٧ٕ٧ٕض٘ا ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ ثغًٕٛ٘ا . 9

- Algérie, ministère de l’environnement et aménagement de territoire et de tourisme, (2004) , Journal officiel № 41 10 du 27 juin 2004.

(20)

لولأا لصفلا ... . ... .. ازيمم تيعارزلا عيراشلما رودو تيومنتلا تيلبلجا قطانلما صئاصخو ث قطانلما هذه في تيومنتلا تيكزلحا ليعفت في ةزغصلماو ةيرغصلا 8 جٝؿ ٦ٛ٘بً٘ا غ٧ًك٘ا ٤ٙي ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ج٧٢ٛٝخ٘ا لئبؿٛ٘ا جؿاؼغ حؤغت غٕ٘ 1992 جٛٔ ؼبنا ٦ّ ، ٪ا ٢٧ؼت لؼ ٥غ ٢ؼ٧ٝبس -ل٧ؽاؼت٘ا ( D E U N C ) لكْ٘ا قكع ٜ٧ؤ ، ( 13 ) ثغٝس٪ا ٜٛ ( 21 ) ثؼاغ٬ جف١٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ٜ ٢ غ٧غً٘ا ىٛ ثا٢بؿٛ٘ا ٚغٔ ٤ٙي ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ٚاغخؿٛ٘ا ٜ٧ٛذخ٘ا ج٧مٔ حضتكؤ ،٥ؼاؼض٘ا ؾبتخضٮبٗ ،٦ٛ٘بً٘ا ـبٕٝ٘ا ج٘٢بن ٤ٙي جض٢ؼنٛ٘ا جٙئؿ٪ا ٜٛ ؼضكخ٘ا حبتبُ٘ا ؼبكضٝا٢ ج٧ؼاغٛ٘ا ، ج٧ػُخ٘ا٢ جياؼؽٙ٘ ج٧ٛ٘بً٘ا جٛهٝٛ٘ا ٜ٧٧ًخ ٚخ د٧ض ( O A F ) لكْ٘ا ػ٧ْٝخ ثغب٧ٕ٘ ، ( 13 ) ٜٛ ثغٝس٪ا ( 21 ) . ٢ ًت ٢ ج٧ٛ٢ٗض حبٛهٝٛ ىٛ حاءبٕ٘ ثغي غ ؼ٧َ غ٠بًٛ ،ج٧ٛ٢ٗض ٢ ،دضت٘ا حبؿؿئٛ ٣ؼس ٤ٙي غ٧ٗإخ٘ا ٢ ج٧ٝن٢٘ا حبٛ٢ٗض٘ا جٗؼبفٛ ثؼ٢ؼم ؼ٧ُ٘ا حبٛهٝٛ٘ا زٛاؼت٘ا ِٙخعٛ ػ٧ْٝخ٘ ،ج٧ٛ٢ٗض ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛٙ٘ ٚاغخؿٛ٘ا ٜ٧ٛذخ٘ا ٤٘ا جّغب١٘ا . جٝؿ ٦ّ 1995 ؼ٧َ حبٛهٝٛ ثغً٘ وبٛخسا غٕي ج٧٢ٛٝخ٘ا لئبؿٛ٘بت جٛخ١ٛ ج٧ٛ٢ٗض ،ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٦ّ ٚم 140 ٜٛ ٖؼبفٛ 40 جٗتف ل٢إٗ ،لبتسٙ٘ ٦ٛ٘بً٘ا ٣غخٝٛ٘ا ٟ٘ٯع ؾؿؤ ،ج٘٢غ لغبتخ٘ ج٧ٛ٘بي ٛ٢ًٙٛ٘ا ٢ حبنبفٝ٘ا ، زٛاؼت٘ا شاؼخٔا٢ ٚيغ ،حب ٢ ج٧ٛٝخ٘ لبٛي٪ا ٢ ج٘غبي ج٧بٛض ٓنبٝٛٙ٘ جٛاغخؿٛ ج٧ٙتس٘ا . 10 ٢ جٝؿ ٜبخؿ٧ؽَؼ٧ٗ جٛكبًت ٚ٧ٔؤ ٥ػ٘ا ٦ٛ٘بً٘ا ؼٛخئٛ٘ا لٯع 1996 ٜا٢ٝي حضخ :

«Mountain Research-Challenges for the 21st century» ج٧ٛ٧ٙٔ٬ا ج٧٢ٛٝخ٘ا جتؼبٕٛ٘ا حغٛخيا ٢ ج٧بٛض٘ ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ج٧ٛٝخ ، ٢ حبككعخ٘ا ِٙخعٛ ٜٛ ٜ٧٧ؿبؿ٪ا ٜ٧ٙيبْ٘ا لعغخ ٦يغخؿخ ٦خ٘ا ُت ،ٜ٧ًٛ ٚ٧ٙٔا لعاغ حب٧ضٯك٘ا٢ ٢ ثؼ٧ُخٛ٘ا حب٧٢٘٢٪ا ٜي ؼهٝ٘ا ل ٤ٙي ءبٝت ب٠غ٧غضخ ةس٧ ٦خ٘ا ج٧ٙتس جٕنٝٛ ٢ؤ ٚ٧ٙٔا لٗ ج٧ك٢كع . ٢ جٛئٯٛ٘ا حبؿب٧ؿ٘ا جَب٧ك لس٪٢ جكبع٘ا ج٘بًْ٘ا زٛاؼت٘ا ج٧ٙتس٘ا ٓنبٝٛ٘ا ٜ٧ٛذخت ٢ ب١٧ٙي جهّبضٛ٘ا ٢ بض ٚ٧٧ٕخ ٢ ٜبٛؽ٘ا ٦ّ ٓنبٝٛ٘ا ٞػ٠ حٮ ج٧ػُخ٘ا٢ جياؼؽٙ٘ ج٧ٛ٘بً٘ا جٛهٝٛ٘ا حضؼخٔا ،ٜ٧تؿبٝٛ٘ا ٜبٗٛ٘ا ٛٝت ٦ٛؿ ،لؼُ٘ا اػ١٘ بسػ٢ٛٝ جٝؿ٘ا ؾْٝ ٦ّ رػ٢ ( نُم٘ا -ج٘بض٘ا -جت٢س٪ا ) ٢ ٥ػ٘ا ٤ٙي غٛخً٧ حاؼفئٛ٘ا ٜٛ ٜ٧خي٢ٛسٛ ، ا جي٢ٛسٛ٘ا ؾ٧ٕخ ٤ٙي غبٛخيٮبت ،ٜ٧ًٛ ٚ٧ٙٔا ٤ٙي ٥ؼفت٘ا نُم٘ا ٤٘٢٪ ٚخ٧ّ ٦ٙتس٘ا ن٧ضٛ٘ا ج٘بض ٚ٧٧ٕخ بٛؤ ،ثؼس١٘ا ،ٜبٗؿ٘ا ٢ٛٝ ،ج٧ٝبٗؿ٘ا جّبذٗ٘ا ٦٠ ،ج٧يؼّ حاؼفئٛ جذٯذ ٜ٧٧ؿبؿؤ ٜ٧ؼفئٛ ٓ٧ؼن ٜي ٢ ٜبٗؿ٘ا جف٧ًٛ ٣٢خؿٛ ٦ّ ٜٯذٛخ٧ غؼا٢ٛٙ٘ ٚاغخؿٛ٘ا لٯُخؿ٬ا ن٢ؼف ج٧ً٧تن٘ا . ٮا جٝسٙ٘ا حٝتخ ج٧غبكخٔ ٢ ثغضخٛ٘ا ٚٛ٫٘ ج٧يبٛخسٮا ( C O S O C E ) لبتسٙ٘ ٦ٛ٘بً٘ا ؼٛخئٛ٘ا شؼخٕٛ ، ،لبتسٙ٘ ج٧ٛ٘بي جٝؿ جٛبٔبت ًٓٙخٛ٘ا ٜٛ ج٧ٛ٘بً٘ا ن٢ُم٘ا ٦ٛبٝخ غًت ج٧بٛضت جكبع٘ا زٛاؼت٘ا ٚيغ لسؤ ٢ ج٧ٙتس٘ا ج٧ئ٧ت٘ا جٛهٝ٪ا ج٧ٛٝخ د٧ض ، ٠ ءبس ٢ ،جٛبً٘ا جئ٧١ٙ٘ ب١خب٧ك٢خ ٦ّ اػ جٝؿ ٜٙيؤ 1998 ٜ٢ٗخ ٜإت 10

- Martin F. Price et Bruno Messerli, (2002), Promouvoir la mise en valeur durable des montagnes : de rio à l’année internationale de la montagne et au-delà, unasylva № 208, FAO, Rome.

[consulté en ligne en janvier 2010] www.fao.org/document .

Références

Documents relatifs

D’une part, la fréquence des maladies professionnelles avec IPP est un peu plus élevée pour les hommes (pour dix millions d’heures de travail, 8,6 maladies professionnelles avec

There is a close relationship between the first D-CENT report we wrote “ Theoretical Framework on future knowledge-based economy ” which is dedicated to the analysis of the

Belaïdi, On the order and hyper-order of meromorphic solutions of higher order linear differential equations, Hokkaido Math.. Belaïdi, On the meromorphic solutions of

While the number of direct aftershocks per mainshock for a fixed main- shock magnitude has a finite variance, usually modeled by a Poisson distribution, the effect of multiple

(b) Catalytic heck reaction of aryl bromides using palladium complexed silica supported dendrimers.. As a model reaction for assessing the utility of these Heck catalysts, the

The system of regulated vertically integrated monopoly was plagued by cost overruns associated with nuclear power plants, poor operating performance for both nuclear and

To deepen our comparison between the mechanical response of a 2d granular packing to a punch, with that of a continuous elastic medium, it is interesting to examine the

In the context of DC-SIGN-expressing alveolar macrophages from TB patients, and of the human monocytic cell line expressing DC-SIGN (THP-1:DC-SIGN), we convincingly demonstrated