التعدّد اللغويّ: نظرة في بعض التجارب

ا ، ا 17

د ا ، 1 د ، 2017

37

!ﺳ ' ّ (ﻣ - % " -2 ن + , ﻣ

mohammedbesnaci69@hotmail.fr

AB ﻣ :

ة ھ ظ ّ إ ،ي ا دّ ا ّ !" ا #ر ا %&' ةد ( ، "طو +, - !' . /& ؛1 ا لود 3 ا

, 45 ا 6و 7ا 8و .

: 7 ;- ّ ا <ار ,5 ا 5 ّ أ و "-و

ف # ا 8 ،ي ا دّ ا ة ھ ظ ف ' ا لو ا ? 8 بر A' ة ھ % ا هCھ D + ' ى : 7

ّ 7 5 (Fا /

ّ , Hو ، ّ ا

IJ + A ة او ّ ا ( K8 L- 5 ا - ا ت J

. 16

ت 5< 8 Nّ 5 - 5 ، OاNA ا ي ا D#ا ا ض I : 7 ' &<

ي ا دّ ا Q ظ ' R"ُ< 1ھأ %& ا R(أ اCھو ، زF :5 - 7 ا 8 ، ّ 7 و 7 A Hأ ّ 5 ' م % R(أ 8 A-إ ا ي ا عا W 8 X# او ت # / ا را ھإ ّFإ &7 1A&- F يC ا ،1 K

.

ا ت D ,+E F ا :

،ي ا عا W ا ،ي ا دّ ا ، 8 ا

ّ 5 ا ،ي ا 1 ّ ا ، "&(أ .

Abstract:

This paper deals with plurilingualism. In fact, plurilingualism concerns many countries in the world.

We will identify its nature and discuss the main reasons that made it as a fact. It seems interesting to examine models of countries which have long and different plurilingualism experiences. The objective is double: firstly, to see how they treat this sociolinguistic reality, and secondly to distinguish

38

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

their solutions to the coexistence of different languages in the same area. Then, we will analyze the linguistic context in Algeria, because it has its own characteristics. We will therefore try to understand to what extent plurilingualism can be an advantage on the one hand, and to reach an efficient didactic system, on the other. The idea is to get an educational system which can be far from the sterile language conflict. Nevertheless, this sort of conflict cannot be meaningful in any way, except being a waste of time and energy.

Keywords: Arabic, plurilingualism, language conflict, foreign language, peace of languages, didactics.

Résumé :

Le présent papier traite de la question du plurilinguisme, qui est, comme on le sait, un fait social dans plusieurs pays. Nous aborderons sa nature, ainsi que les principaux facteurs favorisant son développement. Pour ce faire, il semble, d’abord, judicieux de faire un tour d’horizon explorant certaines expériences relatives aux pays ayant de vieilles traditions avec le plurilinguisme. L’étude a ensuite pour but de mettre en évidence le traitement du plurilinguisme en tant que réalité sociolinguistique.

En clair, il sera question de voir la nature des approches adoptées en réponse à la coexistence des différences linguistiques dans une zone géographique.

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

39

Enfin, nous évoquerons le contexte linguistique algérien, qui renferme un ensemble de caractéristiques propres à lui. Ce dernier élément de la recherche mettra en lumière l’apport positif du plurilinguisme afin de mieux l’exploiter dans le système éducatif.

Ces finalités seront discutées loin de la stérilité du conflit linguistique qui n’engendre qu’une double perte: de temps et d’énergie.

Mots clés: L’arabe, le plurilinguisme, le conflit linguistique, la langue étrangère, la paix des langues, la didactique.

+P Q : D#او ّRظ ،ي ا دّ ا "ط ّ !" ا #ر ا %& <

و ، 5 ا 1 58 م <

8 تء ( 8 ق " ƒ ح , ا

"' ،1 ا K/& ّيأ +'ا 6 ' س 5 ا 35-و ،1 †او ب L ا بر K ا % و ،ل W'Fاو ،R‡ا ا RO <و +' +ˆ ا ةر ّ

3- يC ا ي L" ا ،ة ا ا ّ- + ا تاذ لو ا ة 3 : 7 ŠK- د

تاد 7و ، -دو ، تاذ يأ ، ّ و ّ K6و ّ 7 5 (ا A 5 ا ، وأ ي L8 ‹&(و ، H L

"

5 ا C4 'و [...]

• 5&' :!&

ة او ةر ‡ : 7 1 ا

"

.1

ف ُ- 5 ، ّ- L" ا ت ( 5 ا . ' ا ƒو

ا 1% Xّ 7N ،ة A+ 8 ، †ا ‘ / و ، ّ-د W #Fا ( ! ،لو

ّ < K ا ّ I &5 ا فو % وأ .

ي او # ا دّ ا ’"‡أ اC

ت 5 A5 ا Hأ ّنأ % J 35-و ، & ّ , F ا أ ا ا D5 A5 ا ' &- ' Q 458 دّ &” ت 5 A : إ X ّ !' ، #J او % !

، ّ- او ، ّ &- ا

ّ # او .

ّ K' ،ة K, او +& ّ & ا لو ا ھ ھو

8 ،1 ّ ا را طأ :ّ ˆ ّ <ار ا +A ا 8 ت ا ّ 5 ' ’#J ا -N5 " طو ، " / او C J ّ- ا تار K 8 ض +& ا

40

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

رو ! او ، +& ةد •ا R(أ ّ "&(†ا ت K ا D ي 3, او 5 ا + .

1 . ي ا دّ ا م PFﻣ !"

:

-اوز ي ا دّ ا ة ھ ظ <ّ K5 ا ص W& ا X و &' K : 7 ا دّ ا 5 ٌ Hذ سّ K5 ا ب 3 ا درو اذ˜ ، &- "

, - F 5 3 ، L" 8 ّR ب K7 +ّ أ ™ ذ فJI A ،1+& 8 5 ا 5ھ

ا ّنأ درو ذإ ، آ K ا ›& ا Q 4 نأ 1 و ، -آ ا دّ

ّ8 او ّ3, ة 7 ھ ، ھدا ' ّ1' ا ت -œا

﴿

ٍت َ _ َ`ِ َذ !ِ" ﱠنِإ ْ ُDِ%اَ ْ َأَو ْ ُDِ َ'ِ ْ َأ ُفfِ ْXاَو ِضْرَhاَو ِتاَ َ ﱠ ا َ\+ِ ِ َ ْ ﱢ

2

﴾

،

ٌRŠ مJ<•ا ا دّ

X و ،س & ا : 7

1ھا < 7 L" ا +8 َدﱠ َ,َ' W WI +ّ إ R8 ،1+8 Xّ5 أ &

7 ‘/# ّ < َ‘ﱠKَ7و ،ت # 45 ا JO # HC ا , ا -œا :

" : -آ D و

نا †او & †ا فJ Iا ُ " A7 ضر†او تاو 5 ا ...

&8 8

ن •ا . او تاو 5 ا . 48 #J7 تاذ +ّ أ ّ 8 Fو ضر†

. فJ I

ˆ & ا فJ IFا ™ ذ ت ¡ " ا فJ Iاو ضر†ا ’/< : 7 ءا (†ا نا †او & †ا فJ I 8 #J7 وذ ، 3 , ا ضر†ا D”و "ط .

D

ن •ا &8 ة L& او R‡†ا د !'ا

"

: 7 ™ CH نآ K ا ّ›&-و ،3

حّ W- ذإ ، & †او ء 5 Fا L" ا &8 8 عّ & ا ‘"<

﴿

ﱠنإ ا ُ"َر َ َ ِ َkِl َ َmَو ً ُ ُo ْ ُp َ'ْ َ َ َو ٰrَsْ%ُأَو ٍ َpَذ ْ\ِﻣ ْ ُp َ'ْtَ َX ﱠ%ِإ ُس ﱠ' ا ٌ +ِ َX ٌ +ِ َw َ ﱠﷲ ﱠنِإ ْ ُp َtْQَأ ِ ﱠﷲ َ ْ'ِw ْ ُDَﻣَ ْpَأ

4

﴾

ف # ا & :ّ& - اC8و ،

ذإ ، # او ي ا دّ ا K K : 7 ةرو ” 53' 53! ا

1 †او ب L ا 8 بر K او ،فر او ،R‡ا ا .

ھ دّ ا ّنأ A ، < K ا :& 5 ا و

"

د ا د -دزا [...]

،ة و

ة H

"

ي او ،5

"

8 .ّ

"

ّنأ ّ 5A &- RW ّ16 و ،6

+' Hو ت ا ة و ھ ي ا دّ ا .

ا ‹ ا K ا أ Wّ 45

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

41

يN A •ا ’ /W5 ا R A ،ت ّ 8 )

plurilingualism (

’ /W5 7ر Š )

multilingualism ُهّ َ َو ،(

"

’ /W و ضر -

-د أ ا ّ1Š- نأ 35- م +,5 ا اC+8 +7ّ &' يأ ت ا دّ .

" ƒ + ضر - ّ أ ƒ ، ّ- ا ّ O & ا .

وأ 7 5A ا ‘ّ / -و

ا Hأ قC د ,

"

.7

و ت ا RK +8 L ,- ' ,

ّ 7 5 (Fا )

la sociolinguistique (

- ا -د ا ُفﱠ َ ُ' + , ،

+ّ أ : 7

" : Hأ ما 4 <ا : 7 د , ا ةر #

"

ن ( Nّ 5-و ،8

, H ‹- )

Jean-Louis Calvet (

دّ ا بو ” 8رأ 8 :9

1 , y ة +Eو , تاذ , , د Q . :

ّ , ا &5 ھ R

+# < ت ّ #† 8 ‡ I ت و ت A+ لوا ' 1ƒّ ا : 7 .

2 ,+ mأ ة Eاو , تاذ , , د Q . :

ار " " ا ع ˆ R

ّ , ا ھ 5< ا ا 3 .

3 أ , y ت تاذ , , د Q . ,ّ+ m

: ن 3' ! ا هCھ و

3 ، OاNA ا ت ّ ا R ر L Fا Oاذ ت ا ,O ط X!"‡أو ، 5<ّ ا ا ھ :!W, ا 8 ا ّ ' ّ < ّ ا & ا ا I- ّ 5<ر -ز †ا .

4 , , y , تاذ , , د Q . :

D Q ‡ ّ ا اCھ :ّ A -و

R ّ , ا ةد ” 4 او ت / !5 ا DK' ا ت ط K5 ا

ّ !5 ا 8 , ا لا " <ا 35- -أ ،™ & 'ر 5 ا .

5 ,ّ+ + mإ , y ت تاذ , , د Q . :

ب Š ا اCھ ."/&-و

ت ا 8 58 ھ ّ 5 †او ّ /-•او , ا -أ ّ- - ا ! او

" ّ 5<ّ ا .

(ا ' K ؛ Iآ : إ /# ها و ي ا دّ ا " - " 'و ت ‘/K ' # 5H ، ء Š ة او &ِ5 + و تا - 7 ت ّ #أ

42

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

& ا ھ " ةّ 7 : إ D” I ي ا دّ ؛ Iآ 8 Kط

ّ - L ا ت 5 %& ¯” - هرا #إو ، ّ #†او " ƒ†ا R ا 7 ، وأ ن لوا ' ّFإ ’ "' F # او ،R5 ا +8 ير A ا ا K او

&ّ ة % . و 5ّ%& ؛ ا دّ 8 ف ' # +ّ أ 5H .

: 7و

ا دّ ' < ُ- ،ّRH ، ّ K ا ت ‡ W4 ا N- 5 ا 7 "ط ت

عّ & ا 7 ‘' -و ،ّ A+ او ّي ا ءا ا ‹- 3' ُ1ِ+ْ ُ- 5 1ّ&-و ، ّ K ا ّ-ر 3 , ا نا †او فر 5 او تا "4 ا ٌ - "' ّي ا ؛¯-ر ّ ا 8ر Š ا + #ا 7و ،ب L ا ‡أ 7 ي ا - " ا 58 ،ت او ت A+ ا دّ ' وN4 <ُو ّ‘W- ، " Lا ثا

1 او ة ! &- " تا % و ،بادآ ه ّ-إ ّ 5' .

2 . ي ا دّ ا {wا :

؛ - و 5- # ت 5 A5 ا + 7 ت ( ّ&ُ< ي ا دّ ا ّنإ 7ا 8 د 'و ،ت A+ او ت ا ّ 6 1Iز ,& 3- # ا ا D5 A5 : إ &+ھ L و ،ةّ 7 R ا 7 : إ ، A+ ا - او ، ا عّ & ا

+& ,O ط .

6 ( ّنأ ةر +L5 ا 1+ O <ر ء ,W ا نا Iإ ىأر K

، L" ا 8 ّ ' W ا ةN+(†ا - "' ھ ي ا دّ ا

"

فJ IFا R‡أو

-ّد-- ّ-د ' 7 +ُWK و فو ! ا جر 4 فJ Iا ھ ت ا +& ³ " ا

"

ي - ، ّص I ' ‡ ز +A8 Dّ 5 ' ّRH ّنأ و ƒ Fو ،10

: إ ن Q 4' ا ،جر 45 ا ,O ط : 7 K/& ا ءاد†ا ي ا دّ ا ب "<أ ب Š ا اCھ جر نأ 35-و ، Iآ ن

ا 7 " ا I .

ء L : إ يد-' ى Iأ 7ا 8 ك &ھو ا

ا دّ

+ ن 3' #و ،ي

روC(

،• 45 ا جاوN او تا A+ ا 7 ?ّ45 - +& و ؛ ّ 7 5 (ا -آو ، او ا ( Nّ ي دّ ' : إ ّ &6•ا عّ & ا D - #و دا H†ا (ا ' R او D5 A5 َ ﱢ3َLُ ّ- L8 ‡ &7 ةّ 7 (ا ' ™ ذ دJ8 ب او ³-ز †ا وأ ،قا ا ب او

"3 ا ب 5 ا .

5 و

F CIو ، ّ ت &- "' ز ,- ™ ذ ّن˜ ، " ّ ا A ا # ا D ّ ' ّ O & ا 1 #†ا ? 8 ذإ ، ّ , ا ا A ا 8 Nّ 5 ' ل K ا اCھ : 7

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

43

+ 8 ا رNA ا &ط # 1ّ 3 -و ، !" ا ءارو +' # / DK' ، + 8 ا ّ ! ت ،ن - ƒF ، -N & 8 ،ة - A ا و H ،ب دا ƒ

™ & 'ر 5 ا .

ّ 4-ر ا تا 6 ا 7 1A&- ،ي ا دّ ا ب "<أ و , ؛ب L ا 8 ّي ا س 5ّ او تJ7 , ا A ،D5 A5 ا ّ 8 او ، , 45 ا +' &- 8 ّ -ز †ا ّRH ·- ' ، OاNA ا

ّ ' 5 ا ،لJ Fا "K 6ور 5 ا ّ , او ، J<•ا ’ , ا

ھ ّ ( ا "' ، ّ & W ا : 7 دّ /5 ا ح , Fا ن نود ة I†ا د K ا لJI OاNA ا ّ & W ا 5 ا ّنأ ن " ا 7 ّ &ƒو .

، ّ" ا .- ط 5 ؛ي ا دّ ا . I ﱞ¹ &-ّ ا R ا : 7

ءادأ ء &6أ نآ K ا ةءا # : إ ( ! ّ 8 8 1 5 ا ¹ّ, - ،ل 5 ا R "<

ى "ط - ادّ ' . 4- اCھو ،م†ا X H 5+ ،تا W ا ب ا ƒ 5 5 ا .

3 . ي ا دّ ا :

!% |mاو /

!w ا

: , او ,ّ ُP ا \+

:

5H ، +L- 'و & †ا ,O ط رو A' ي ا دّ ا :ّ A - # ا ا ن ا : إ ّ 5 &5 ا ت ّ 3!5 ا بو ” W!&- # .

A و

ا Q W ا أو ت % J5 ا 3 ا 8 ا ثا ا نا I• ّW RK&&<و ، ا ا ن ا RIاد - ا ت J IJ تّ W' ,W ا +& 8 5 RO "K ا N- 5'و ،ب ا مJH < ، ن و & - ،ء

او D#او : إ 1+O 5 ا 1ƒّ ا : 7 ،ت A+ ا :

"

ر ‡و

1+ إ ‘ &ُ- مJHو ، +8 ن ُ- ب ا RO "# "# R3 1ھ ƒ 7 8 نوNّ 5 -و .

ر ‡ :ّ ،ء ˆ†ا ء 5<أ ا , Iاو

ا ا ء L ا +8 ف ُ- ة H ء 5<أ ب ا تاد ( 5 ا

،ر "3 ا م ا 8 ا ا 1 7 ر ‡ ™ C و ، +ّ H +8 إ ر Lُ-و 1+ 7 ‘A- R8 ، H ' 1+ - F !8 إ ( ! ا س & ا ر ‡و ّ أ : ' ئر " ا 53 ™ ذو ، & ء L8 R+A ا "&- Fو ، 5 7 اد ( 5 ا . I ّRH + R (و ،ت ,ّW او ء 5<†ا + 7 :K أو ،ت

فJI + إ +8 ر Lُ-و +8 ف ُ' ء 5<أ ّRH و ,O ط ى Iأ . ‘O A ا + -أ ،ب ا ت ت " 7او Xّ ' و

,- L ا 53! او ، ,- / ا .

1+ JH H ا , Iا Q H %

44

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

إ ن ( ! 1ھ و 1+ 5( #و ،1+8و L و 1+ H ء 5<أ

ّ K ا ّنإ :ّ ،ة او - ˆو ،ة او ا &- "'و 1+'اءا # ا , Iا ءا

1+' -اور

"

.11

ب H ‘ W - -ؤر D ح ّ/ ا اCھ ., -و ب E)

ت ا ( ، ا ا ن ا دّ او فJ IFا 5< : إ هرو 8 ر ˆأ ّ5 ،

ّW ل K

" : إ ودّ 5( &ّ ˜ ، ا -د أ ّ&H نإو &ّ

ت ا

"

7 5 (ا D#او ي ا دّ ا ّنأ ّ56 ّ " -و ،12

/ ،

, نœا ةرّCA <ر 5 و .

ة 7ّ 8 ? " ا جّور يC ا ّ ا ّ ا ّ ” ّي ا دّ او

"<•ا R ،ة او R‡ا 'و 1ھ ,' : إ (l’espéranto)

ا ،

تء 8 و ! +ّ أ ƒ ، L" ا &" ( د A-إ +' 7د دارأ 7 ء ŠK او ،ي ا عّ & ا ءا ا َ 5 ا ّ أ ™ ذ ؛RL, 8 ّ K او ّ 7 5 (Fا ت ‡ W4 ا 7 ٍ 8 D&َ/W م % . , 8 ھ H "<•ا ة 3 بC A' 1 و ،ت 5 A5 ا - ' تFو !5 ا

ّ ّW'ا •O <و X ت ا ّنأ ™ ذ ؛J7 و F ّ )

vecteurs

communicatifs ت 7 /K ّ5 ™ ذ : 7 ةوJ7 ھ 5ّ إو ،•K (

•< 8 K 5 ا تاN 5 او ، ّ K ا 1 5 ا ة ّK و 38 L تار "7و تاد , 1+ ' ؛ د ' يC ا ّ ا A ا ق ا

ﱢ6-' ھرو 8 ا ّنأ 5H ، D5 A58 ص 4 ا 7 5 (Fاو K ا و ، H 3 8 ' و ، َ&ﱠ&K تF 5 <ا ” ,' 58 ،D5 A5 ا ت ّ , 4 ا ,O /8 1 ّ ' ّ56 و ، + 7 ٍفَر 13 و ل أ

ّ K ا / ّ4-ر ا تادا Fاو ، ّ 7 5 (Fا وأ ، + N7 ‘ W- ا ،

ھ !' وأ ، ھزو A' ت ا X&- "' ،X7ّ &'و ت K ا X, Iا ّ5 و .

تدّ 'و ھ 6إ : 7 .

ك &ھو ، 8 ُRَ"ْKَ' لود ك &+ ،ي ا دّ ا D لو ا R ' Q 4-و ت دا ا LI ّ 5< ا + ن / < N-N ' : 7 R5 ' لود

ا A ا + A ت - Iأ .

8 •8 ' لو ا 3 او

ُ ﱡ َ َ ؛ &ط ا ™< 5 او ة ا : 7 ظ ,! 5<ّ ا او ّ- + ا ا ا ‹- 3' : 7 ا ‡ ھ ' <د ﱡ›&'و ا K ا ت 3!

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

45

اCH ّ &ط ا ا ّ 5 'و ّ J, ا ّ 5<ّ ا .

، ھاّ ا X# ا 3

لو ا ﱡQَ ْ َ' +( 5 ، ر A ا 5 ا 1 ر ّ ' ت Š# & ا X¡

+O 5 او + -ّ ھ Š 'و ، ھد (و ¯ < ' 8 + ل ‹-ر ' : 7 ّ 5 ّ ا + %& DّAL' ى Iأ +( و ،ير Š! ا ّ 5 ا ج & ا <†ا ﱡ¹ + ا ™ ' 5ّ <Fو ، ّ "&(†ا ت ا : 7 ھ 3 وأ "ƒار ’ ,&' ،لو ا Q 4 ّنأ :& 58 ؛ّ K او

ّ ' ’"‡أ ّ 8 ا لو ا , ، ّ ا +' ّ ّ A'و 5 ا ت ّ / 1

+8 Dّ 5 ' ا ّ-د W #Fا 35 ا % ، ظ ! (اور :K - ّ & W ا م ا W ا .

: إ لو 8 X د ، 5 ا + 6 أ ا تا ّ 5 ،اC8و

ت ا ُ ّ 5 ' ْت (و 'اذ نœا و ، ّ K ا +' ل ف , Fا ت ا ™ ' ّ‡ 48و ، %& ا D/K& 8اC (ا ت - I†ا 6 ّ ا " ا

ّيد W #Fاو ،ّ K ا - 5 ا : 7 .

X8ا 6 8 D# 5 ا لو ا : 'و

ى Iأ +( 5 ا ت -ّ !'و ، +( ّ- + ا .

و "- ،م 5 ا : 7و

ّ 8 Fو ،ن طو†او ب L ا : 7 ” م ا ضو , دّ ا ّنأ 7 5 (ا D#او ّ إ R ا /

F اCھو ، & ص &

8 A-إ & م & ƒFاو 8 ع , Fا 8 .

‘ط 4 ا ر <F ، L" ( د A-إ تFو ! X H اذإو غ 8 " 4 8 X &ُ # ، 3 ا ى 5 ا : 7 ،R‡ا ا R C'و RIاد ا دّ ا D5# : إ X < 5 ط ا لو ا :ّ ّن˜ ، WK5 ا ا A ا ھر /#أ

ا ‹ A ا 7 7 X (ا ' ، ّ

) l’uniformité linguistique (

X#و 8 و ،ت ّ/”او ، ھ K ا

، ّ < < 8 فا 7Fا : إو R8 ، ا عّ & ا را #إ : إ ،R- ط ّ ا ; ا 8 7 R- ّ او 1 ّ او ‹-ر

. ،ء ˆ : 7 ّلد نإ اCھ ّRHو

ا دّ ا ّنأ 7 "&- 5ّ ˜ ،ء HC8 R ا "&- ،ّ 5 D#او ي

ّ5 ّ‡ 48و ، ھ A'و ا 3 تFو ! 7 ّ A&- # J' R(أ ّ # 7 ت &- ' 7 5 (Fا +A ي !- ا ،لو ا ™ 8 †ا .ّ - : 7 يّ # ˆ- و ، ھد ( 8 را #إ ھ ، + & 8 فا 7F ؛ةدّ

‡ WIو + - ھ ما ا Hأ ·- ' &+ ا , ، +

1652

13 A+ و

ّ K6 اNّ 5'و ، ًّ- ًءا 6 " ا 3- اCھو ، .

ل K 5A 8و

46

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

: 7 ح , Fا D ّ " ا ضر - F ، ّ K ا - + ا 1 W!' ّنإ +& - ا 5ّ < Fو ، +'اّ A و 5 ا ت / .

4 ا دّ ا ~ﻣfﻣ \ﻣ . ي

!" ,ّ+ ' hا ت ا r w ح F%€ا :

+ ّ ا : ‘ / و ،1 ا ‘ / ، & ّ , F ا أ ت ا 1ّ ' :!”أ ت ا : 7 ّ 5 ا ل K! ا ? 8 N3' - 1 ّ ؛ , ظ ا : 7 ار +K , 1ّ 5 ا A- ت WّW4 ا 3 ا و ، ّ "&(†ا Fو ،ّ "&(†ا ن ا ل 5 <ا ُسَرْ ُ' X ازF ا ‘َ ُL ا ? 8 5ّ <

رد W5 او D(ا 5 ا ّن† وأ ،J 8 ا ط ا ّ "&(†ا ت 8 ‘ّ / - QO ظ او ‘‡ &5 ا 3 او ، ّ "&(†ا & † 8 ;َ &ُ' + ا # ن H اذ˜ ؛ت ا 5A وأ ّ "&(أ ّ 7 K'إ +8 ,% ا ا قC W #ا يأ ؛س ّ& ا ّ‡ 4 ا يوذ : 7 5- # "&(†ا ن

K ،م†ا ا 7 ™ ھ ، Hأ وأ ّ "&(أ ن 3 1+ ت ّ +' جر - ،ت 5 A5 ا ّRH 8 7 L "&(†ا ت ا 1 ' نœا ’"‡أ

, 45 ا 1 ّ ا را طأ ن ُ5ﱢ 5 ا " ط : 7 .

ّنأ : إ - &ّ ا "&-و

R8 ،ت ا ّ 5 ' : إ ھ +ظ ْرِ ُ' 1 ى I†ا ھ K 5 ا لو ا ت 6َ ! 5 او ، ّ 5 ا ت 8ر K5 ا ث أ Q ظ ' : إ ة ھ ( : '

!'و ، ّ "&(†ا ت ّ 5 ّ ا ءاد†ا - /' R(أ ّ &K ا 5 5 ا ت - .

ح , F 8 C J ا N ,!' 3- ٍف I ƒو

ّ3"5 ا D AL' /<ا 8 ™ ذو ،ى W# ّ 5ھأ ّ •ا ت K ا : 7 دادN-و Hأ Q L ا اCھ Rّ‡ - :ّ ، ّ "&(†ا ت ا 1 ' ت ا K ' : 7 ّ K 5 ا لو ا ّ !' Fو ، K J ا - 5 ا R ا 5 ا ّ 5 ا ت 8 :5 ُ- ‹-ر ' : 7 Š-أ Q3 ' ّ5 إو ،‘ ! ّ ! ا

F 5- # ّ K- ƒإو ّ & ' .

: إ ّ 5 او +& ّ ! ا ت ا 1 ' ف +-و

وا 5 ا اCHو ، ّ ” 5 ا بادœاو فر 5 ا ، , نœا ،ةد •ا ى I†ا ت 5 A5 ا .

: 7 ةد -ز مو - ، ّ "&(†ا ت 8 م 5 ھFاو

A5 او د W #Fا 1+8 D, &- ، 5(ا 'و 5( - 3' كاذو اCھ : 7 D5

ءا < ّ . ،هر 6آو ي ا دّ ا ةرو Š 8 ح /- ت ا ُ1ﱡ َ َ'َو

ي ا دّ ا ء L 7ا 8 7 8 ت ا 1ّ ' ّنإ ذإ .

،دّ ا ّنأ 5H

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

47

ّR3 ؛ ّ &7 ى & F ، ّ- او ّ K او ّ # ا 8و ” ّR38 K ا : 7 ح , Fا : إ X7 ھ ت 5 A5 ا ةرد # :K"' H ،ى I†ا ت

1 †ا ھ ƒ بر A' ةر W 8و تا "48 ,%' :ّ و ، &5 ا : 7 -د 5 ا :ّ ˆ .

5 ي ا دّ ا , • لو ا , ﻣ . :

‹ A ا . K!' : إ عN&' لو ا X H ، 5 ا 1 ھ , ر +ظ R"#

ْذإ ،ي ا

"

ا : إ لو ا - ا ُ ُ%ْ&َ' X H 5 ،ّ ا دّ

ّي ا ُ‹ A ا % #و ، ّ " < ة % ،:Š K < 8

"

8 ،14

- م ا ه Aّ'Fاو ، ّ ا X7 ˆ ر †ا ّنأ حو 8 1 ّ ا : إ

1 8و ، ّ 5<ر هرا #˜8 ™ ذو ، < 38 R او ، ا دّ ا :ˆ ! 'و ،ر L Fا <ا ا ت ا ،ّي ا . Šّ ا نœا لو ا

ا ا " ا #او ا أ ن H ْنإ ،عّ & ا ءازإ Q!A5 ا Qّ ّ او .

"

ن 3- نأ F ،ةدّ 5 ا ت ا +(ا ن 3- نأ ن •ا W و ة ا ا ا +(ا

"

.15

RH ّ A+ ا عّ & او ّ ا دّ ا ّ‹5-و

ت - 58 ْنإو ،1 ا ع K8 : إ 8 ، 8ر Š نا 8و ، 'و ,

؛ Iآ ت ا دّ 8 8رو†ا د !'Fا ّ #أ ،ل 5 ا R "< :

16 5 8 5( ّ ا ت I R8 K O ط لا أ ف ْ َW8 م K-و ،

5 8 ء Š7أ 8 R‡ا ا . K! ، ّ-ر , ا 5( ّ او - - !ّ ا

&- " 5 ا & †ا يوذ .

&< ، - 5 و ? 8 ت 8ر K جذ 5 ض

ّي ا دّ ا ءازإ لو ا .

1.5 .

ا ﺳ

:

NH 5 "' ،ي ا دّ 8 تّ #أ ا لو ا ا - < ّ َ ُ' ؛ة W ا ّ ا A ا + #ر &- " ت -ّ ھ

5 †او ,

+ L& و ا أ ّ 5< ا +' 5( ھ /-•او ا 8 58

،ا - َ ﱢ3َL5 ا 1 #†ا 8 رو A - & †ا 1IN ا اCھو ، ّ &ط ا (رد Q 4'و ،ك &ھو &ھ ة L &5 ا ت A+ او ت ّ 3!5 ا 7 ™ ھ

أ : إ K/& ي ا ر L Fا .ط &5 ا ? 8 ّ إ :ّ ،ى I

"

F

3 و ، ّ "&(أ 7 ثّ ! 6 7 ى † 8

ل 2 وأ َ’ِ ُ/‡ا

48

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

8 - 7

™- L ا وأ ،ر A ا

"

، - L ا ت ا رو A ا % ،17

ك L ّ ا ( Nّ ! +5< K'و ّ ا ت 7 5A ا جاN او .

X J' ، Kّ ” ّ ا ( NH 5 ، - " ا - ˆ ّي ٍدّ ' َم َ َأ

وأ ّ , ' و "' # X H ،F ا - <

ب : 7 ف / ّ & ˆ

ت ا 1 < ة 3 ’/ ا : 7 ,/' X H ا 3 ؛ Iœا ف / ا ) paix des langues ر W5 ا تاذ ر /I†ا دJ" ا د + ' ّ5َ ،(

(ر 4 ا وأ Iا ا .

ّ- K' 8 + , ض ,' ت ا 1 < ة 3 X Hو

5'و ،·- ا ب "<أ لJ • ، ّ Iا ا +"A ا ‡اوأ ،بر K ا

ا ا " ّ 35 ا ت 7 5A5 ا فد W- # زو A و ت زأ وأ ت 8ا /”ا .

ةر K ا + 7 ا ت 7ا W A و

R(أ ،ن 3 •ا ر K8 ، ّ- - ا ت / ا ت + (ا K ؛ ّ 8رو†ا 8 Iا ا رو ! ا A'و ، " ا تاذ بأر + ˆ ل د A-إ ا ف ط†ا ،د ! ا م +, را #إ : إ ت ھ ؛ " ّ 35 ا ّ

ى < ™ ذ ءارو :َ "5 ا ن H و ،ي ا دّ 8 فا 7Fاو

"

&ط ا م A Fا : 7 % !5 ا

"

+"A ا ّ- K' : 7 ةد -ز ،18

7 ، - ت 7ّ &' " ا - : 7 N H ّ ا ˆ !'و ، ّ Iا ا .- ط

"

ا 7 L عرز

ّ < ا ت &- " ا 7 ا 8 ة I†او ّ &ط

"

،19

ا ت 8 فا 7F 8 ،1 ﱢ ا ‹- 3' : 7 X&" ا ّ- - ا <

" ا Rھأ + وا - و ،هّ ˆأ : 7 ّ 3 ا ب ! ا ن ّ8إ عاN& ا ن H ّ5 و .

،ى Iأ : 7 ‘ تFو ! و ،ت ا 8 عا ‡ " <ا ˆ <ا ر 4 ا اCھ 7 ي /&- و ،ّي ا دّ ا 1 < 8 ا - < ت م +, 7 Iآ J- 8 ح K' كاّذإ X ارو ،ّ K ا عّ & 8 را #إ

و ا / ّ &ط ا ) l’Etat-nation .(

،ب ! ا ء + ا 8 :ّ و

"

X%, ا

م 5 ھا أّ " ' X H " ƒو ّ-N ا + 5 K8 ت ا 1 < ة 3 /5 ا ي ا دّ ا ل +' 7 ” رو ' ا ت 7 "

ا - <

"

. 20

X!5 ا ت 8ا /”Fا ّنأ ّ " ا & - F اCھ ،ل RH : 7و

L" ا ّنأ ™ ذ ؛ّ K ا ·- او ّي ا م O ا < < RŠ,8 ، ّ O + ، +&7 دوC ا و !58 ن <و + و ،1+'اء 5 ا R Š,' : إ R 5 8 ن

و +& W!'و ل W, F 8 " /5 ا : إ عوN& 8

X 7 K ،لJK <Fاو

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

49

إ ا < 5 ،ك &ھو &ھ ّ K او ّ- ا ت Aّ&L ا 8اّ 7 ا - <

ّ,H " # 53! او RّK ا ّنأ ّFإ ،ّي ا 1 ﱢ ا K8ر H تFو !

& †ا 8 ئد + ا ·- ا .

2.5 .

% "

:

, ا دJ" ا د ' 8 58 ھ او ، , ا ھ &ِ5 + ّ

<ر 5 او ةراد•او ق او عر L ا - ! ا .

ّ ! ت A+ ك &ھو

، , ا /- 8 ، 3 <ر H ،ساN †ا R .ط &5 ا ? "8 ‡ I A-N ت ك &ھو ،¯ إ )

créoles (

ةد ّ 8 ا O & ا رNA ا

ّ , ا )

8 ،ت - ،™ & 'ر 5 ا ،ة - A ا و H ، -N &

ن - ƒF .(...

- ا ا - ( +5 ا ت A+ و ت اCھ ّRH : إ ف Š&-و

، & W او ، H او ، , 45 ا +' A+ 8 8 ا R : إ ، 5 K5 ا - ( +5 ا 1% و ،¯ إ ، "<•او ، ' " او 7 ةد -ز ّ , ا ن وا -

ّ ‡†ا 1+' A+ و 1+' : .

ء , , ا هCھو

ّ- L" ا ّ K6و ّ- 5Iز Rّ3L' ، F

ْ .

ّRظ ،Dّ" او % J5 8 - ( Oا ا ّي ا ق ا ّنإ هCھ ّRH 1ƒّ ا : 7و ،ّ K ا عّ & ا :&ƒو ي ا دّ ا <

، ّ A+ او ّ- ا ء , , ا ة I†ا 5 3 او : / ا ا , :K"'

ر ‡ ّ , ا ا K ؛R او ثد ! او ل 5 <Fاو لوا ا H أو ، ّ-راد•ا Oاو او ،سرا 5 ا ّ , ا ل 5 < 8 RW - 5

R5 ا . " "' ، ّ , ا 1ّ ' : إ /Š : إ ا ا ّ "&(†او

ا ن ا ‘ ا / <و ل 5 <ا رّC و ،ن 3 ّRH ّ ,

17†ا .

ء Š, ا W!&- 1 ، ِ5 +5 ا ي ا ّ35 ا اCھ ّنأ م و ھ ƒ و 8روأ <او 1 #أ : إ هاّ ' ّ5 إو ،ه و , ا :Š 5 X H ّ , ا ّنأ ل " ا 7 بN - J ؛تار K ا

"- ا 8روأ ّRH ّ طا K <رFاو <

. ّ , ا ُل 5 <ا َR 'و

رو ا + K HC و ،R ا 7 ةّ 7 RŠ,8 , 45 ا تار K ا

50

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

يّ # ر L ا 4ّ<ر 5 ، ّ-ر 5 <Fا ة , ا " يC ا 1< ! ا , ™ ذ 8 + -ر ' RW! ؛ ّ

XK ا ا ب L

لJ Fا .

، 5- K ا تا 5 5 ا ي ا ثر•ا اCھ 5-د 8و

ّ 5 ا ّ 3 , ا 5%& ر 3 8ا : إ ت A ا )

د 7 بر K-

لود 8 5 ا ّ 3 , ا ءا X!' - Š&5 ا ت 3! او لو ا 3- ˆ ى Iأو ، % J لودو ، ّ ّ- Š ا : 7 ‡

21( ،

3 ˜8 +'دّوزو ّ , ا ا L +Oارو ة ‡ # ، 54” ت

+ K6و .

" / او - ( +5 ا ‹-ر ' : 7 ّ , ا ت / ا + 'و Kط & ا W WI ّ ، , ا ب ” 1 8 ™ ذو ،‘ (†ا

, 8 )

français langue étrangère : FLE 1ّ ' Rُ+ َ- :ّ ،(

ف ظ ّ , ا فJ OFا 5%& ‘ ' ™ ذ R(أ و ،N (و

, ا )

Alliance française (

سور ا K ' ّ-ر ! ارود

K ا NHا 5 ا 8 م K' ّ57 ™ ھ ، َ K5 ا ; ا " ا !' و ،هCھ ةد +ˆ : 7 ل W! ا ط ˆ ض ,8 ، 1 ' جر 4 ا ّ , ا "ƒا ا " / ا ن K'إ ا سرا 5 او ت A 8 ق ! Fا

ّ , ا .

لJI ، ّ , ّ- ا 35 ا N-N ' : 7 ص !'و ، َ َ ْ َ, 8 + ىّ W ' + ؛ة ا ا ّ "&(†ا تاد ,5 ا +(ا

َ ْ َ"َ ، 5( ّ او 1976

و 1980 ل ّ 5<ر تارا # تر ‡

ا " <ا ةرو ” : 7 ّ›&' ، ّ , ا ل

ى I 8 -N A إ تاد ,

ّ

"

، ّ- W" ا ّ 5 ا RO < H عّ & ا ة - ˆ تF A

1 7و ،ع او ، ّ‘/ او ، "< ! او ،RK& او ،•,& او ، ا ل ˆ†او ھ ƒو ،ء Š, ا J

"

.22

+ زو 1ƒّ ا : 7 ،اًذإ ، ّ , او

+"A +5ّ7N' 1ƒرو ،ت ا ‹ طأ R K ا ، ّ 5 ا ّ 3 , ا

، 5A 5 ا RIا ا ء ˆ : إ ت ا ھ ƒ R ” ُ7 +ّ أ ّFإ ؛م ا 1 7 ّ-N A •ا ا ة % 7 ˆ & ا

"

ظ , †ا وN

ع : 7 Fّوأ +L- ، K K وNƒ ھو ، , ا -N A •ا

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

51

•ا 8 Kط & ا نا " &K ا ق , ا

ّ-N A

"

D /Š' ™ C ،

ا ‘Oا L ا 8ر !58و ، , ا 7 ع 8 , ا - ا < ا < < ™ C8 ;+&'و ، ھد + '

"

ّ & ˆ

"

،ن ا - 7 : 7 ص !' ،24

Q 4 ت ! /W5 ا ن A +5LA ' ،ةر ّ"( د +A8 ه + 'و +"< &- 58 ت َ” K5 - W ، ّ- ! ا ت 7 /K ا

ّ , ا .

7ا ' ، ھ ّ # < ' : إ & ' , ا N-N ' و ت ¡ + ا 7 ™ ھ اCھو ،ا ‡ ّ 5<ر ار طإ + 1ّ%&'و ، ا ل 5 <ا ، + ‡و ، ّ , ا # ' ّ5+58 ّ 45 ا ت 5A او ت <-5 او +K "/ 8 Kّ 5 ا ا K ا ما ا "#ا و .

& F 5H 5( ّ ا ّ &-د :

+ّ H هC+ ؛ 7 "/ او Q ّ او Lّ& ا ر ھدزاو ، + - و , ا : إ ، َ-ِ ْ/ُK ا ْ َ8 + -NH زّN 'و ، ّ , ا و ˆ يّ K' ة Š R ا 7 ّ O 5! ا 7N& ا هCھ 7ا 8 و ، ّ 5 ا ™ CH ّ5 إو )

tendance

protectionniste (

ا رو ا ، ّR4 ' 1 يC ا K6و < < يد ّ-

: و†ا ُ ُ'َر ﱠ"َ7َو ، OJ/ ا روّ ا اCھ ُة &# ؛ &7 ﱢ َ" ا و .

ّ 3 , ا ت 5 A5 ا 5& "' ، -اN ا CIآ ّ , ا RK6 ّنأ

ّ ا ƒ 5-د .

، ّ "&(†ا ت ا 1ّ ' DّAL' ّنإ ل K ا - A ا و -C ا C J ّ‡ I ّ -ر ' ; ا 8 ﱡ ِ ُ'و ،1 ّ ا R ا Q 4

ّ ‡†ا 1+' 1ّ ' نو - - .

، ّ- ا + < < Nّ 5 ' اC8و

نأ نود ، + -NH N-N 'و ، ّ , ا ن ˆ ءJ7• 1َ3!5 ا • /4ّ 8 , ؛ى I†ا ت K او ت ا : 7 ح , Fا R ' ق <

"

, 3' F + ،D<او ر L ا تاذ ا X H و :ّ ، 5ھاد 5 7

ّ- ا + 7 5( •<و ( إ 1ّ - 58

"

ھ ƒ D رو ! ' 5ّ إو ،25

ت َ” K تاد , +& 1+ ' نأ ث !-و R8 ، ّ ا 5% †ا .

3.5 . D+

:

< < ت 7ا ‡ 3 A 8 +L' ا 8 ّ- و ّ

؛ Iœاو !

"

‹

او 8 RIاد Hأ وأ ن ن 7 5A ·- ' نأ R+ّ ا

"

.26

: 7 3 A 8 ي !'و و ّ- & + او ّ , 8 Kط

، ّ ( ّ #أ

& , او & , ا 8 R#J# ثو دّ 5 ا ا ; & ا اCھ 7 ّ A&-و .

52

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

ّ < او - ا ت 7ا W ا يﱢC - و ? " يد W #Fا ءا ا ھ

8 ّ ا ƒ 5- ا ‘ & ا تو ,' ّنأ 5H ،ى Iأ .ط &58 ر K .ط &5 ا دّ !5 ا + ؛ 3 ا ء L ا تا 6 ا ّ- ا ت 7 5A5 ا 7 5A5 ا X H اذ˜ ، ّ ا ى K ا -زا O ا 7 5A 8 ر K ّ ّ #†ا Rّ3L' ّ A ا K ، - I†ا ّ ا

، ّ 3 5H ! ا ‘4& ا " ƒ X H

"

ّ " ƒأ (ا ' 1ƒّ ا : 7

ن ا ّ- & ھ

"

.27

3& J, 8 ' H ت +ظ ،D#ا ا اC+ A و )

Flamands (

،

َ 3- 1 ْذإ ؛ + 7 D ا ' 3& J, ا H X<ر #و ، +8

: إ ،ا "H / ”

ّ K او ّ ا +# K!8 را #•ا :ّ& ' نأ ّ1'و .

" ا ّ 5<ر ت H ّ 5 †او ّ , او ، ّ- & + ا د 5 7ا .

‘"<و

ا ّ < ا تاّN+ ا 7 ف / ا &ŠŠƒ اذإ ،نœا ّ ! " ا ة و

+ -

ّ-د W #Fا ت 'و , او ّ ا ت J IFا 7 5( & او - -

ّن˜

، 3 ھ يC او ،13! ا م % "ط : إ : و†ا (ر 8 O 7 ™< 5 ا ّ 3 , ا ّ #†ا 7 ُفَ ْ ُ- يC ا ءF ا : إ ”إ ، ار 5 8 R5A : 7 ' وو " ا م +, " ƒ 8و ، ّ-NH 5 ا / ا : إ ا عّ & ا +< <أ او ،ك &ھو &ھ L&' ا ،ت 7ا W ا K

ّ 8 &A او 5L ا .ط &5 ا 8 يد W #Fا نزا ا م 7و او .

ّ- ت 7ا ‡ ف ' ا لو ا I 3 A 8 Q &W' 35-و

ى K ا / A + 6رو #و ، ! :5% ا

ل +7ز &'و 5- #

+ ّ3L5 ا ّ ا ت 7ّ & ا ّ ,- اCھو ، + ذ , .ط &

ّنإ : ،

+ّ 8 :Š 5 ْXَ ِ ُ7 3 A 8

"

8روأ كر نا

"

.28

، ّ56 و

و ،ت ا عا ‡ ث " ا +L' ا لو ا 3 A "

ت ا

/ م K-و ،ت ا ب !8 Š-أ عا W ا اCھ Q‡ - ّ 7 5 (Fا

ة I†ا هCھ م +, : 7

"

Iا ا ّKL8 ت ا 8 عا W ا

(ر 4 او + &"8و Iا ا م %& 8 .ّ 5 ا .L ا يأ

ھ 8 + #J7 +& (ر 4 ا .L ا و ، ھر / 8و .

ب ! ا هCھو

‘ ƒأ K K! ا :& 5 8 ب و ، & يز A5 ا :& 5 8 ب

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

53

ن †ا

"

. K K! ا :& 5 ا ّ ر †ا RW' F ، ّ 3 A " ا ! ا و

: 7 W K' 3 و ،ب ! اCھو ، ّ 5'و + W ل /' ّ < < ت زأ

" ا َ&ِ5 +5 ا ت 8 5<ّ ا فا 7Fا 1ƒّ ا : 7 .

اC3ھو

+ط "'رF "' ، 3 A 8 ّ < ! ا 8 ي ا دّ

: إ ّ < ا ت Aّ&L 8 .

6 ت ّ+ّ Q !" ة $% . ي lاƒ ا ي ا دّ ا

:

ّي ا دّ ا D#او ت ّ ّ A' 1ھأ : 7 &+ھ ء ّŠ ا •ّ &<

لوا ا 7ز 5 ا ز †ا R‡ , - !' : 7 ّ‘3&&<و ،ّي OاNA ا ز †ا 8 ‡ ! ا ت ط K ا ت ّ5< : 7 ف # 8 ،ّ , ا ّ ا "ط : إ ق / &< 5H ، - ا <ر 55 ا 6إ ّ ّ A 5 او , 45 ا

< ا ، ّ < <أ تار I ُ ْ َ ﱠ3ˆ 5 "' ، ھؤ , #ا ّ1' ا ّ- ا ّ , ا 8 Dّ 5 ' (N&<و ، OاNA ا 1 ّ ا ر X+ّ(و ّ1ھأ : إ ضّ &< ،ف /5 ا - + و ، ا +L5 ا ة % ةد 7إ ةرو ” : إ ه " Fا X, ، OاNA ا ي ا عا W ا ;'ا ' 'F A •"”و ،ي ا دّ ا ط .

1.6 . هز +Eأو ي lاƒ ا ي ا د ا |mاو

ّ A+ و - ت &- ' رو A ' #او OاNA ا ف ' : :ّ ˆ

،

ّ "&(†ا ا ھ ّ , او ،ن 5<ر ن -ز †او 8

ّ ا ّ "&(†ا ا ھ ّ-N A •او ،: و†ا .

(را ا :K"' م†ا او

5 ا R! و L&5 ا ‘ !8 Q 4' ا

؛ ت ّ 3!5 ا ى إ ن 3' K

ّ- 8 " ا وأ ّ 8 ا .

تJ7 ,' أ /' ةدّ 5 ا & †ا 1IN ا اCھ و

5 'و ، ّ- ا ز †ا RIا 'و ،D5 A5 ا ّ- RŠ,8 ،تا 6 'و ت ط K' +& 8 .

-ز † و :!W, ا 8 8 ة 6

8 (را ا 8

و 8 ، ّ , ،:!W, ا 8 8 ة 6 ّ- OاNA ا 8 ا ت ّ 3!5 ا

و 8 و ّ H 8 و ، ّ "<•

8 ّ 8 ا + +( و ، ّ -ز †او ,

ت َ” K5 ا &ّ ھ ƒ ,O ط CI ؛ ّ6 ا 7 ى &' F :!W, ا ّ-N A •او ّ , ا .

8 ّ6 'و 6 'و ّ &-د تJ7 ,' ك &+ اC8و

ي† ع -C او ر L Fا Oاود ™ C "' - " 'و ، ّ- ا نا †ا Q 4

54

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

!- L او ّ 7 5 (Fا K"/ او ّ ا A ا K/&5 ا ‘ !8 ،ّي Q&‡

ّ 5 او ّ K ا ى 5 ا اCHو ّ &+5 ا .

- " ا 7 ت ّJ 5' ق &ﱠ و

RO "K ا 7 8ا 5 3 ؛ ّ ا تF 5 <Fا D-ز ' R‡ ! ا ّRK- ،قرا ا .ط & و باN &8و ّ-و L ا .ط & و ى W او ى "3 ا

ّ -ز †ا ل 5 <ا .

’Oا L ا ? 8 ى , ا ل 5 <ا ّ L-و

ر K ّ 5L ا ن 5 ا ّ , ا ل 5 <ا 8 -و ،ء "ط† H ّ &+5 ا

ّ 8 &A او ّ Iا ا ن 5 8 .

يوذ ى و ،1 ّ ا L5 ا ى 8 ا : /'و

RK ن L5 ا ّ أ ، ّ &-ّ او ّ او ّ 8د†ا ت ‡ W IFا

ّ-N A •او ّ , ا قC % و†ا 1+ ،ت ا .

Q 4' 5H

أو ،ى Iأ : إ &- ّ 3!5 ا ت A+ ا ، ھ ƒ : إ K/&

ّ -ز أ وأ 8 7 ت 3! X H ءا <

ّ ا ءا ا اCھ ّRظ و .

، 'اذ نœا ة - 7 - ت &- ' Q ظ ' : إ 1ﱢ 3 5 ا عN&- ،م ّ+ ا وا ' ق < ّ , او ، (را او ،:!W, ا 8 ا ل 5 < H او .

2.6 lاƒ ا !" ,ّ ا ,ﺳ + ا . :

ّ أ

وّ ا هC4 ' يC ا م ا ر 4 ا ™ ذ + - ا < ا ’ /W

" ّي ا ( ّ ا 1<

. ’ /W 7 ّ- ا < ا م +, Q 4-و

، ّ- ا < ا C ,&' هد , يC او ،ّي ا • /4ّ ا ھو Iآ ةّ ( 5 ا ت - ا . K! ّ-رو Š ا RO < 8 ءا A <F 8 .

ْX7N و

لJK <Fا ‘K7 Fّوأ تّ و ،‘- ّ ا : إ ّ- OاNA ا ّ- ا < ا ، ا O & ا 1 ّ ا را #إ ّ1' 16 ، ّ , 8 1 ّ ا + ّ 5 <ا 58 X H ¡ و ، ّ < <و ، ّ &-دو ، ّ K6 تار " 7F ‘- ّ ا '

ّ1' ّ أ ّFإ ، - + ا د 8أ ا ُ8 8 ا ا Rھ A'

ّ3L' 5 ، -ز †

ُ8 ُ ﱢ+

XHر <ا #و ، ّ- OاNA ا ّ W4L ا د 8أ ¯<ارو 1

ي OاNA ا عﱢ L5 ا جردأو ،R 4 ا اCھ ّ- OاNA ا - ا ت < ا &< -ر < ا (ا 5 ا › ّ &طو H ّ -ز †ا

30 2008 ،

&< ير < ا R- ّ ا ّ 5<ر ™ ذ 8 ’"W 2016

31 م ،

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

55

،مJ7•ا RO <و ، ّ 5<ر ر 358 Dّ 5 ' ّ -ز †ا ْتَ َƒَو OاNA ا ّنأ 5H ، , 45 ا 1 ّ ا را طأ ‹-ر ' H ْXَ(ِرْدُأو

ّ-N A إو ّ ّ "&(†ا ت ا ‹-ر - وأ X/7أ .

3.6 . ي lاƒ ا ي ا P† ا !" ,ّ+ % F ا ة $E :

Fو ،ّي OاNA ا ّ ا +L5 ا ةNّ 5 358 ّ , ا :%!'و -ر ' X5+<أ ، OاNA او 8 ّ 4-ر ّ ا R ا ا ّنأ م (

، OاNA ا : وأ ّ "&(أ H ھر I ِR‡ا 'و ، ّ , ا ا

"

R8

ھد (و زّN 'و مJ7•ا RO <وو ‹-ر ّ ا ‘" 8 ،R"# يذ Hأ

"

،32

ّ "&(†ا ا + H 7 JŠ, ؛يأّ ا اCھ H-- ّي ا D#ا او ِ5 +' ّ , ا Xّ3, ا 5 ،: و†ا ,3 ؛ Oاو او ط <و†ا ? 8

ّ , 8 Kط & ا Q!W ا د 7 ™ ذ : 7 J د XWّWI 5<رو ،33

&#و 7اذإ وّ ا Q 4 ّ , ا ‹-ر 'و ، ّ , 8 ّ O Š ة

RK 1 ْنإ ، 7 ا 1A! ا +8 س 8 F ّW CI - 1 ّ ا را طأ ، 38 L ا D#ا ّنأ Q”أ ،ى I†ا ّ "&(†ا ت ا 8 Š †ا ، ّ , 8 لوا ا : إ &O 8 J R 5' 7 5 (Fا R‡ا ا ت 3"ˆو ر 1ّ - أو فو ! 8 ! W وأ (راد X H ءا < 8 ا #

ء , Fا اCھ ّRHو ، - ! ا R‡ا او ل W'Fا RO <و ّ & 'J ا ى 5 ا ّنأ ّ " ا & - F ، OاNA ا ّ , ا 8 :%!' يC ا ص ّ4 ا C J م ا ى 5 ا ذإ ، 8 - &ّ ا ر A- ن ˆ وذ + م ا 4&- " / او K ّ او ، 5 ا RO < ا 1ƒّ ا : 7 ،را 5 < 8 ?,

ا ƒ ذإ ، ا 1 ّ ا :ّ ى 5 ا Q ” ىءا - R8 ، + ّ3"5 ا ً #او ًا أ ّ-N A •ا 7 ™ ھ ، ّ , ا ن K'إ ّ ' .

7 . lاƒ ا !" ي ا عا ˆ ا ‰Qا % :

8 X# ا ّ : 7 ٍعا ‡ َر-8 OاNA ا ّي ا دّ ا Rّ3ˆ K عا W ا اCھ D" <ا ّ أ /I†او ،™ ' وأ ا هCھ 7 ا 5 ا

ي K ا عا W ا Iآ ٌب ” ّي ا )

( - -†ا (

3' 1 ؛

7 ّ O Iœا ن ا ب : 7 ن ة 7د 8 ت 7ا W ا C5 ا تار ّ ا +8 Aˆ X H R8 ، ّ-ر Š! ا ت +( او ّ "ھ

56

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

5( 7 OاNA ا ّ- ا ت 7ا W ا ت ,<أ #و ،م 3 ˜8 ا 5 ا ض ا +' ّ ّ A' ّ1ھأ Hِذ : 7 ' &<و ،;'ا & ا .

1.7

! F ا لوا ا !" ت ّ+D( ا ,' +ھ . :

ا 8 ، ّ ا ت 7ا W ا 'ز أ N أ ّR 7 ا 5

: إ ّ 5 او ، +( , ا 7 ا 5 ا ™¡ وأو 8 ا (را ا ت ّ 3!5 ا 3 ْX4ّ< ' ْنأ ،ى Iأ +( ّ -ز †ا X H ¡ و اCھ ، OاNA ا &ِ5 +5 ا ھ Xّ ظو ،م ا ل 5 <Fا J" ا ن 5<ّ ا ن ا 5ھ ّ -ز †او :!W, ا 8 ا د

. "طو

ّK و ‘ّH ّ- OاNA ا ت 3!5 ا 5A 5 ا ھ ‡ر ن† ‘ّHَ ُ .

, 4 ّ 5% أ : إ ّ 5 & تاد , ةّ 7 نّ 3 - :

، ّ -ز أ

8 ا .ط &5 ا ّ "<†ا :ّ و ، ّ H ' ، ّ ، ّ 8 7 .

ّK و

& †ا جز 5 ' ، Aھ ‘ Hا او R5A ا ء &8 ن†

'و

‘#

) l’alternance codique (

"' ،فJ IFا ةّ !8 ت ّ 3!5 ا 1 ّ ' 5H ،

ت , ظ ّ ا ّ ،? " ا +Š 8 7 ن 5 او .ط &5 ا N- 5

ّ ' W ا 5 & ا "طو ، ّ 5A 5 ا .

™ ذ ؛ ّ / 5 ا ا ل "H ّ : إ ِ"ْLُ- (را ا ت ّ 3!5 ا ل و

ّ45 - أ ّ أ ة L ، Hأ وأ 7 يأ ،ّي ا دّ ا 7 ?

+ ﱢ 35 ا ت ا 5( R7 ,' ،ّ 5A 5 ا ھ ‡ر Rﱠ3L ،ى Iأ .

" ƒ D ، ّ /-•او 8 ا ّR38 ا H ت ﱠ6 ' ّ / 5 ا او ؛ّ 8 ا 6 ّ ا

"

+ّ أ / ّ 3!5 ا ّ / 5 ا W ّWI X H اذ˜

ب ” ‘-ر J8و ™ ذ D + ، ّ & 'J ا فو ! 8 ‘ 3'

ّ 8 ا

"

، 5+ " يN A •او , ا نا 6 ا Š-أ + ³ 8 5H ،34

تJIا "' ، ّ / 5 8 "ˆ ّ- OاNA ا ت ّ 3!5 ا ل ! ، ّ56 و 5% أ ّ' ‘ Hا ' ِ ُ ّ َ ِ َ ا % و ، + ‡ ! ا ّ 5A 5 ا ّ

J3 ا ج •ا ن ّ8إ &- "

. A ، &Aُھ تاذ ت A+ كاّذ˜ K' "'و

َ ْ"َ7 ، +& 8 5 تJ7 ,' 6 أ ِ1Hا 'و ، , 4 ت ِرو A'

ّ 4-ر ' R ا .

ھو ، ا ل 5 <Fا ّ ا ت A+ ا ِ/ ُ'و

، ّ-NH 3 ھأّ 8 ّ5 ، ّ وا ' ،R‡ ! ا عا W ا ءاّ (

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

57

ّ 5 او ، 3 , او ،:!W, ا 8 ا 7 ا 5 ا ّRH 8

ّ -ز †ا " ƒ : إ .

2.7 ,ّ+ ' hا , ا !" ّD( ا ى ﻣ !ّ% Q . :

+ H ّ , ا +8 Nّ 5 ' ا ة %! ا 1ƒّ ا : 7 5 <ا ىّ - #و R8 ،: وأ ّ "&(أ -راد•ا Oاو ا - ا +

F ، + 5 5 م ا ى 5 ا ّنأ ّFإ ،: و†ا ا N& : إ ت <-5 او 8 دّ , ' يC ا م + ا Nّ ! ا "ط : إ :# - .

, ،ل RH : 7و

: 7 Q3 - ّR3 "&(†ا ن ا قC ح ُ- F ،لو ا Q 4

"' 17†ا ‘ ا و R8 ، <را ' ب "<† D-رذ RL,8 1ّ ا تFو ! ء

- 5 ھ W 35- # ،ة - 7 :

م 7و ،1ّ 5 ا ى N ! ا ›K

1ّ ' ى - 3 ؛م†ا 8 ء , HFاو ى I†ا ت 8 م 5 ھFا 5ﱢ 5 ا &ّ ھ ƒ " ك &ھو ،ي ا ف ا ¡ ˆ ت ا ت ا 1ّ ' 8 ‡ :K ' +( لC8 م 7 : إ +8 يد-- ّ5 ، "&(†ا

+ K'إ R(أ ل 8 يذ .

Qّ 3' م 7 ھو ، Iآ ‘"< ”إ 35-و

ت - 5 او ّ "&(†ا ت ا ‹-ر َ K5 ا ّ 5 ا ; ا " ا

" / او C J , 45 ا ّ 5 ّ ا ُسﱠرَ ُ' ّ "&(†ا ا ّنأ : & F 5H .

‘- ƒ ٍD#او ق 8 "&(†ا ا D#او •8ا ' م 7 يأ ؛ +&7

1ﱢ 5 ا وأ ‘ / ا , 3- " ƒ ذإ ، ُسﱠرَ ُ' يC ا ّ K او ّي ا ّنإ يأ ؛ّ 57و ّ . "/ 8 ة ّŠ ƒ ، ّ- %&'و - % سور 8 5 ا ُةَرْ ُ&َ ّ16 و ، ّ Fوا ' "&(†ا ا لوا - F 1ﱢ 5 ا وأ <ر 5

ّ "&(†ا ا 1ّ ' : 7 ِRِ"ْKُ5 ا 5-N7 •ّ" ' ، + ا ا .

ن H 5+ و

: 7 5ﱢ 5 ا N ,! 8 ، & †ا دّ ' : 7 ! ,& ّي ا ق ا (رد ّنأ ةرو Š 8 اCھ & - J ؛1 ّ ا را طأ :ّ ˆ +<را ' RK 1 نإ ، ّ 7 ن 3 < ّ "&(†ا ت ا ن K'إ

"K . ن K'•ا (ر

،مﱠ K5 ا - 3 ا "طو ،1ﱢ 5 ا تادا < 8 K 6و ط "'را •"' ' Rﱠ‡ 5 ا تار +5 او تاء ,3 ! ا Q ظ ّ او ّ , ا <ر 55 8و + إ .

58

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

3.7 . ء tQر€او ض P' ا ةرو •و ,+ ا ى ﻣ Ž •

P + : ل ,ƒإ 35- F ّ أ : 7 &K,'ا اذإ 4<ار #او ,‡ 8 ي ا دّ ا

ّ "7 و ! ى < X 8ر ! ّنأ ™ ذ ؛ت 5 A5 ا 3 ا ت ا 1ّ ' RO Š نا 3 ب : 7 ّ 5<ّ ا ا ّ- K' : إ ' ءJ7إو ، ّ "&(†ا ت ا R Š,' : إ R 5 ا ّRH R 5 ا ّن˜ ، ّ "&(†ا 5<ّ ا ا ب : 7 + ˆ ء L ا ئو 5 او ر Š5 ا Š-أ ّ

R 3 او نزا ا ع د A-إ Š K' +ّ أ + و 5 ؛ 3 ا دو ! او ، +& ّRH تF A - !' D ، ھرو A'و ت ا ·- ' 8 ّ ا ( Nّ ة L &5 ا ت ا ّRH +3 رو ' ا ك L . ّ ' 1ّ+ نأ R"#و C J ا ي ّ 5<ّ ا ا ى

Oد 8 "& ؛ ّ "&(†ا ت ا 1ّ ' 6 ' : إ ™ ذ ع (رإو ، " / او +8 ض +& ا Rُ"< ّ8 'و ،م†ا ا ّ 5 ' .Oا ط %& ا .

5- K

8ا ه " ا ، ا :ّ و R8 ،ن &, او م ا 1 ' .Oا ط X7 <ا نو I ) ت 808 ھ ـ ( K ا يC ا ،ه W7 O L ا ّ 5 ّ ا .Oا / ا

5 ا ‘ A ا : 7 ي %& ا ‘ A ا ن ط + فّ L' ّ5 : إ " طو ، !ّ& ا ا # : 7 N H ّ ا نو I 8ا K ا اC ؛ K "/ ا ا ، ھ ھا ˆو 8 ا ‘ Hا ' %& ا 7 لو او فا <•ا ّ

َ5 ا RW!' +8 َ

َ3 ؛

"

&‡ X!"‡

ا # 5( +ّ H ّ 8 ا 7

ل A ا وأ ّ K ا ./&5 ا

"

7 ّ K 7 &WH !& ا 1 ' ر W ؛35

و - 1 1 ا ّنإ يأ ، 8 ا 1ّ ' 3 ل W ھ او + - ƒ ،1 ا ./& ا 1ّ - Q H 1+ : إ ل ! <ا 5ّ إو ،‘ ! 1 < ./ R(أ ّ57 1ﱢ 5 8 ى &- اCھو ، !ّ& ا 1 7 : 7 ب "3 ا و -

"

او (

ّK, ا 7 %& ا ا /#و ، !8 م ا ى A ّ 8 ا 7 &‡

ب ا مJH ‘ Hا '

"

"&- ،نو I 8ا هآر َ.ْ ِو ، ّ56 و ،36

اCھ ذإ ، & او L ا 1+' ّو يأ ،ب ا مJH : 7 %& ا • ' ƒJ" ا 1ﱢ 5 ا ‘ 3-

ّ ّ&َ ا 3 5 او ، 8 ا ّنأ : إ RW- ھ ّ16 .

"

،ب ا مJH ¹,! ا ة 38 ھ 5ّ إ ّ 8 ا ن ا 3 ل W ھ ; & 1+" Hا ' 7 ا A يC ا لا &5 ا I 1 ' - :ّ

7 . 1+ JH 1+'ار "7 • Iو 1+ L N& ™ C8 لّN& -و

"

.37

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

59

ت % J نأ و ƒ Fو ، 6ا ! او ةّ A ا 3 ا + نو I 8ا

.Oا / يرC( حJ‡إ نود 8 8 ض +& ا 355 ا ƒ 5 + ر و ّ 8 ا م 7 Q 4 م + •"” ةد 7إ ™ ذ R"#و ،1 ّ ا .

،ّ 8 ا ن ا قC ّنأ : إ ، &/, ا 38 ،نو I 8ا X, #و ا ‘ <†ا <ار 8 5 ّ 5- :ّ ،ا و ا ˆ ب ا + 7 ى (

™ ذ ؛ ّ ا #FC او ن K'•ا - ƒ 1ﱢ 5 ا بر Kُ-

"

ّRH ّنأ

X H 5+ ّ-أ 1ّ R,/ ا ( !- -

ة او & <أ F -

'إ ھ

‡ , ا

ّ 6 + 5 <او Fوأ +7 5

"

، - ا هC+8 ز ,- و ،38

F "#إ Rِ"ْKُ- 1 8 Q L ا RW!- +8 ا ،ةءا K ا : 7 5+

:< J< ل K- 5Hو ، ھ !<و

" : - ƒ &- ن 3' نأ ‘A-و

- ' ھو ، ّ K ا - ا ‘ ( : إ ّ 8 ا ا 1 ' ّ #JIأ ء & <Fا D / - F , ﱠ!ِ ُ ( د ' :ّ ةءا K ا C 5 ا +&7

"

.39

اذإو CIأو ، OاNA ا ّ 8 ا ھار %& ا ّ& أ

ء K'رFا ّنأ &Hردأ ، J3 ا لوا ا ق < ا دّ ا ن " ! ا +' %! ا ا ، -NH 5 ا + 3 ءJ7˜8 5 ّ 5- ، ّ 8 8

ّ 6 ي OاNA ا ‘ L ا ء &8أ D5A' + 3 و ،Fّوأ ّ-ر < ا .

ّ -ز †

:K"' ّ , او ،ُ ْ َ8 7 ˆ ْRَ&َ' 1 ، ّ 5<ر + H 1ƒّ ا : 7 ت ّ 3!5 ا ّنأ 5H ،ِ‘َ4ُ& ا ّ #أ و ،ةدو ! ّ &+ ت 7 /#

+ ؛ ا ا " ا دا أ ّRH 8 ع 5(•ا .ﱢKَ!ُ' F ّ ! ت ھ نأ ن H ﱟيأ : 7 ‘ W-و ، &- " و ، , 4 + "/8 A+ 7 :ّ 4 -

ھ 8 + ا " <او .

ّ 8 ا ّ-NH +8 حَ /ُ' ا ّ-ّ A ا ر K8و

+ K58 KOF 3 : إ ! F :# َ < ،لوا او <ر 55 ا ق <

™ ذ ؛ K ا ّ < ا + "' 58و ،ي ّ" ا

"

، + ھ †ا ّ- ُھ ّنأ

K- ‡ 5 ا D5 A5 ا ّنأ 5H F او ّ طا K5- او ّ- ا ق K! 8

RO < ا R5 - Fو ، 8 ّ 5 7 ثّ ! ا &35- F ‘ ˆ ى .ّK! ' ةد + 5 ا ّم†ا 8و ، ّ ا ' ة ‡ 5 ا

"

.40

60

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

, Q X : دJ" ا ;+ &' , ،ي ا دّ ا ءازإ - ا ت < ا - " '

-NH 5 ا ة % ، ا ‡و مN < < RŠ,8 ، ّ , ا - ا

+ < < ي 'و ، , ا ن - ا 35 ا 5!' ا # < 'و 1ّ ' : 7 ح , 8 ™ ذ ّRHو ، ّ "&(†ا ت ”َ K5 ا . ' 1ّ3!' : 7 Xّ&"' ،1 #†ا ? "8 ّ‡ 4 ا ت ّ 3!5 او ، ّ "&(†ا ت ا ة 3 J ا - <

فJ IFا ما او دّ ا را #˜8 ّي ا 1 ﱢ ا

ت ّ , 4 ا تاذ ّ < ا ت 7ا W ح + ، 3 A 8 ّ أ ،ّ K ا ي ا دّ ا 1 < 'و ل "# 1ƒّ ا : 7 ، ّ K او ّ- ا .

D#او ي ا دّ ا ّنأ ّ "' K /

ق < م ! 7 5 (ا

Xّ ا 5 ا

تار K او نا " ا RH .

8 . ا 1 †ا لو !'و

8و ،R ‡†ا ء 5 Fا 6 ( ھ ا ، ّ K ا ّ- + ا : 7 ظ ,! ا +& ةد Ä ، ّ "&(†ا ت ا : 7 ح , Fا ّ 5 D HC ا R ا + رو ! او .

+” ,8 ،ة ا ا ر I : إ ت ھا ا لو او

J 5 ا ، ا ت ّ #†ا د +/”ا R(أ 3- 1 ،ةراد•او ت

حورو ،ق او ءا 5 ا ّ ( . I : إ ' X H ر K8 :5 - 1 ' %!' 1 , ؛ 7 5 (Fا ; & ا م A Fا ّ- +A ا ت 7ّ & 8 )

les langues régionales (

: 7 تّN, و R8 ،

و ، ّ "&(†ا ت ا 1 '

ّ 5 ا ت ا :ّ

.

ت ّ ّ !5 ا كر L ' ،ّ دّ 8 ّي OاNA ا ّي ا D#ا ا 1 ّ -و ذ ,& ا .ط & ّ -ز †او ّ , او :!W, ا 8 او ، ّ 3!5 ا

لوا ا ت # < 1< K 'و .

هCھ - ا نا †ا ف ' نأ ّ 5ھ†ا و

و " ، +'F 5 <ا ز أ % ةد 7إ 35 ا N-N ' ةرو ” ّ

، ّ- ا ّ-NH 5 ا بر A' . /& ،دJ" ا ّ 5< ا "< &5 ا اCھو ،1 ّ ا را طأ Q 4 ّ -ز †ا 1 ' D AL' اCHو Hرا ' ّ- OاNA ا - ا < ا X7 ˆ ّ -ز † ، ّ56 و .

+ L5 ا ر ط ل K Fا ةCIآ ، -و ّ ا +7 ِقْ َط : إ Š!5 ا

"

ّ 7 5 (Fا 35 ا ‹ < 8 ، +, ‡ ' 57 8 8 3 ا 1ھ 'و

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

61

"

. +"- K'و ، ّ !5 ا ت A+ ا ‘-C+' ّنأ ﱢ " ا و

،ت A+ ا ُ’ W,' ُRُW ْ!َ- ّ5 ْذإ ، َ"ﱠ "ˆ ن 3' د 3' ،:!W, ا :!W, ا 1ﱢ A- F : 7 جرد ا ّ 3!5 ا 8و +& 8 < ˆ #و

+ وا ' ت &- ا 3 ا R7 , ' :K"' ت A+ ا ّنأ ُهﱢ َ&ُ َو .

+' ط K ّ- F A و ، ّ- ا ؛ ّ "&(†ا ت ا 1 ' ّ Š# ّ أ .

;ھ & و ،1 ّ ا .Oا ط (ا . †ا و ، ّ " ا ّ + ا † 8 X ّنأ ™ ذ ؛ ّ 5 ّ ا ت 8ر K5 ا DA أ : إ ء + Fا - ƒ : إ ، ّ-رود K ّ ا

+ 1ﱢ 5 ا ق < : إ " & 8 - 8 ƒ Rّ 5' ، ّ "&(†ا ا .

•ﻣا P ا :

ن ( ر Hد∗

2 ،ّي ا دّ او ، 5(ّ ا ›ّ 4 ،

ت او

. 1 - ،:< 5 ا د + , ا

{ ( ا ˆ ا !" ,+ ا ت ّ s ا ّ+m :

لّ ( ا ى mو ط ،

،قو L ا راد ،ندر†ا ،ن ّ57 ،1 2007

ص ،م 160 .

2 - -œا ،مو ا ةر <

) : 22 .(

3 - ،‘/# ّ <

نآ t ا لfظ !"

ط ، 25 ; ، 5 ،ة ھ K ا ، راد

قو L ا ، 1996 م ص ، 2764 .

4 - -œا ،تا A! ا ةر <

) : 13 .(

5 - نو Iآو 5 نا / أ ة ‘ ا ,ّ+ ا , ا !" ' ا ،

،

ط 2 ،ق L5 ا راد ،تو 8 ، 2001

ص ،م 953 .

6 - ص ،ة ‡ 5 ا ّ 8 ا ا A&5 ا 1290

.

7- David Crystal, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, sixth edition, USA, Blackwell Publishing, 2008, P.318. « It contrasts with monolingual.

Multilingualism or plurilingualism in this sense may subsume bilingualism […] but it is often contrasted with it (i.e) a community or individual in command of more than two languages ».

62

، ا

ا 17 ، د ا 1 ، د 2017

8 - ، , H ‹- ن ( ,ّ ا ت ﺳ + او ت ا ب E

' ، 5(

ط ،ةN5 1

، 5( 8 ا 5%&5 ا ،تو 8 ، 2008

م ص ،

397 .

9 -

›‡ ، %&- ، ّ- ا ت < او ت ا ب 398

/ 399 .

10 ء " ا ن ّfXو ء Fˆ ا نا Xإ kl ﺳر - ; ،

3 راد ،تو 8 ،

ص ،¯-ر ' نود ،رد ‡ 118

.

11 - ص ،ء ا ن ّJIو ء ,W ا نا Iإ RO <ر 152

.

12 -

ّ- ا ت < او ت ا ب ص ،

216 .

13 -

، ّ- ا ت < او ت ا ب ص

239 .

14- Martin Ambel Félix, « Diversité des communautés linguistiques et diversité des politiques linguistiques », Bordeaux, Presses Universitaires de Bordeaux, PP.(155-160), in : Nadine Ly (Dir), Plurilinguisme et multilinguisme, 2009, P.155. «La diversité linguistique était auparavant considérée comme un élément négatif par de nombreux pays ; l’uniformité jouissait de prestige ».

15

ّ- ا ت < او ت ا ب - ص ،

62 .

16 - 7 ³ "- 8رو†ا ن 5 " ا 5 5 ا ّ 5< ا ت ا د 24

. 17- Claudine Brohy, « Apprendre et vivre les langues dans un contexte plurilingue : attitudes et représentations », Bern, Peter Lang, PP. (141-157), in : Aline Gohard-Radenkovic (éd), Plurilinguisme, interculturalité et didactiques des langues étrangères dans un contexte bilingue, 2005, P.143. « On ne parle pas de langue étrangère, mais plutôt de deuxième langue, langue seconde L2, ou récemment, de langue du voisin et de langue partenaire ».

، ا ا

17 ، د ا 1 ، د 2017

63

18- Bernhard Altermatt, « La notion de paix des langues dans les débats sur la politique linguistique en Suisse », Bern, Peter Lang, PP. (191-212), in : Aline

Gohard-Radenkovic (éd), Plurilinguisme,

interculturalité et didactiques des langues étrangères dans un contexte bilingue, 2005, P.191. « La sauvegarde de la cohésion nationale ».

19- Ibid., P.192. « Cultiver les sentiments de patriotisme et de fraternité au-delà des différences linguistiques ».

20- Ibid., P.193. « La notion de paix des langues garda toute sa valeur symbolique et fut souvent placée au centre de publications thématisant le plurilinguisme suisse ».

21-http://www.francophonie.org/-80-Etats-et-

gouvernements-.html#layer_jeune (consultation 13/8/2016)

22

ّ- ا ت < او ت ا ب - ›‡ ،

356 / 357 .

23

ّ- ا ت < او ت ا ب - ص ،

359 .

24 - ص ، ّ- ا ت < او ت ا ب 363

.

25- Mohammed Besnaci, La contextualisation dans la lexicographie bilingue, Mostaganem, Dar

Oum-El-Kitab, 2014, P.332. « Avec une

mondialisation si galopante, une langue même dotée d’une large diffusion ne peut se contenter de ce qui est produit dans sa communauté linguistique ».

26- Min Reuchamps, « Les solitudes canadiennes en images », Paris, l’Harmattan, PP. (213-236), in : Julien Perrez et Min Reuchamps (dir.), Les relations communautaires en Belgique : approches politiques