ستخدام تكنولوجیا المعلومات في التعلیم وأثرھا على مھام الأستاذ الجامعي

مﺎﮭﻣ ﻰﻠﻋ ﺎھرﺛأو مﯾﻠﻌﺗﻟا ﻲﻓ تﺎﻣوﻠﻌﻣﻟا ﺎﯾﺟوﻟوﻧﻛﺗ مادﺧﺗﺳا ﻲﻌﻣﺎﺟﻟا ذﺎﺗﺳﻷا ةﺪﻳﺪﺟ تارﺎﻬﻣ ،ﺔﺜﻳﺪﺣ تﺎﻴﻨﻘﺗ

* يدﺮﻓ ﺮﻀﳋ

تﺎﺒﺘﻜﳌا ﻢﻠﻋ ﻢﺴﻗ ﺔﻨﻴﻄﻨﺴﻗ يرﻮﺘﻨﻣ ﺔﻌﻣﺎﺟ -

- ﺮﺋاﺰﳉا

ferdilak@gmail.com ﻟا .ﺺﺨﻠﻤ ﻲﻓ ةﺮﯿﺧﻷا تاﻮﻨﺴﻟا ﻲﻓ ﺖﺛﺪﺣ ﻲﺘﻟا ﺔﻋرﺎﺴﺘﻤﻟا تارﻮﻄﺘﻟا نإ ﻂﺋﺎﺳﻮﻟاو بﻮﺳﺎﺤﻟا تﺎﯿﻨﻘﺗ تﻻﺎﺠﻣ

ةدﺪﻌﺘﻤﻟا ﻞﻣﺎﮑﺘﻟاو ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷو ﯽﻤﺴﯾ ﺎﻣ رﻮﻬﻇ ﯽﻟإ تدأ ﺎﻤﻬﻨﯿﺑ

،"تﻻﺎﺼﺗﻻاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﺑ" مﻮﯿﻟا

ﻲﻓ حﻮﺿﻮﺑ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﺮﺛأ ﺮﻬﻇ ﻚﻟﺬﮐ ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﻋﺮﺴﺑو تﻻﺎﺠﻣ ﻊﯿﻤﺟ

نأ ﯽﻟإ ﻊﺟار ﻚﻟذو ،ةﺎﯿﺤﻟا ﺎﻬﻣاﺪﺨﺘﺳا

ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ةدﻮﺟﻮﻣ ﻦﮑﺗ ﻢﻟ ةﺪﯾﺪﺟ تارﺪﻗو تﺎﯿﻧﺎﮑﻣإ فﺎﺸﺘﮐا ﯽﻟإ ىدأ .

ﺮﯿﻐﺗ ،ةﺪﯾﺪﺟ ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺗ ﺔﺌﯿﺑ ءﻮﺸﻧ ﯽﻟإ تدأ ﺪﻗو

ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﯽﻟإ جﻮﻟﻮﻟا طﺎﻤﻧأ ﻲﻓ ﺮﯿﯿﻐﺗ ﯽﻟإ ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ تدأ ﺎﻬﻧأ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه تاﺮﯿﺛﺄﺗ ﻦﻣو .ﺐﻟﺎﻄﻟاو ذﺎﺘﺳﻷا رود ﺎﻬﯿﻓ ﻋ لﻮﺼﺤﻟاو لﺎﻤﻋﻷﺎﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا تﺎﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا عﻮﻤﺠﻣ ﻲﻓ ﺮﻈﻨﻟا ةدﺎﻋإ ﯽﻟإ ذﺎﺘﺳﻷﺎﺑ يدﺆﯾ ﺪﻗ اﺬه و ،ﺎﻬﺜﺑو ﺎﻬﯿﻠ

ﯽﻠﻋ وأ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻟإ ذﺎﻔﻨﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﯽﻠﻋ ﻚﻟذ نﺎﮐ ءاﻮﺳ ،ﺎﻬﯿﻓ ﻢﮑﺤﺘﯾو ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﺎﻬﺑ مﻮﻘﯾ نﺎﮐ ﻲﺘﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟاو ﻮﮑﯾ ﻲﮑﻟ ذﺎﺘﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺖﺿﺮﻓ ﺪﻘﻓ ىﺮﺧأ ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣو .ﺎﻬﻨﯾﺰﺨﺗو ﺎﻬﻤﯿﻈﻨﺗ ىﻮﺘﺴﻣ ﻲﻓ ﻪﻠﻤﻋ ءادأ ﯽﻠﻋ لﺎﻌﻓو ﻞهﺆﻣ ن

اﺬه فﺪﻬﯾ .ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ﻪﻠهﺆﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻨﻘﺘﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﻦﻣ ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ بﺎﺴﺘﮐا ،ةﺪﯾﺪﺠﻟا ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا ﻩﺬه ﺐﻠﻄﺘﯾ ﻲﺘﻟا ةﺪﯾﺪﺠﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﺾﻌﺑ ﻞﯿﻠﺤﺗو ، ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺔﺳارد ﯽﻟإ ﺚﺤﺒﻟا ﻟا ةﺬﺗﺎﺳأ فﺮﻃ ﻦﻣ ﺎﻬﺑﺎﺴﺘﮐا .ﻲﺜﺤﺒﻟا وأ ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻪﻃﺎﺸﻧ ﻲﻓ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﻒﯿﻇﻮﺗ ﻦﻣ ﻪﻨﯿﮑﻤﺘﻟ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘ

Abstracts.The rapid developments which have occurred in recent years in the fields of computing, multimedia and Internet as well as their intercomplementarity have lead to what we call today “Information and Communication Technologies”. Very quickly, the impact of these technologies has clearly become noticeable in all fields of life, for its use unveiled unknown possibilities and abilities. This has lead to the appearance of a new teaching environment, where the roles of teacher and student have changed. Among the impact of these technologies, there has been a change as to the pattern of knowledge access, retrieval and transmission. This could lead the teacher to go over the strategies related to the work and activities, he used to do, and control them, either at the information access level or at the level of its organization and stocking. On the other hand, the teacher must be able and efficient when performing his work within this new teaching environment, and acquiring great technical skillfulness that enable him using it. This work aims at studying the information technologies in education and analyzing some new skills that must be required by higher education lecturers. These skills will enable them employing these technologies in their pedagogical and research activities.

ﻟا تﺎﻤﻠﮑﻟا ﯿﺣﺎﺘﻔﻤ ﺔ:

تﺎﯿﻨﻘﺘﻟا ،ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ذﺎﺘﺳﻷا مﺎﻬﻣ ،ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ،تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا

تارﺎﻬﻤﻟا ،

ةﺪﯾﺪﺠﻟا . Keywords: Information Technology, higher education, lecturer’s missions, new techniques, new skills.

*The use of Information Technology in teaching and its impact on the lecturer’s missions:

1

.ﺔﻣﺪﻘﻣ .

ﺪﻬﺸﯾ تﻻﺎﺠﻣ ﻊﯿﻤﺟ تﺰﻏ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا تارﻮﻄﺘﻠﻟ ﺔﺠﯿﺘﻧ ﺔﻘﯿﻤﻋ تاﺮﯿﻐﺗ مﻮﯿﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا

و ،ةﺎﯿﺤﻟا ﺔﻄﺒﺗﺮﻣ ﻊﻤﺘﺠﻤﻠﻟ ةﺪﯾﺪﺟ تﺎﺟﺎﺣ رﻮﻬﻇ تاﺮﯿﻐﺘﻟا ﻩﺬه ﻞﮐ ﻦﻣ ﻪﺟﺎﺘﻨﺘﺳا ﻦﮑﻤﯾ ﺎﻣ

ﻪﺘﻈﺣﻼﻣ ﻦﮑﻤﯾ ﺎﻣ اﺬهو تﺮﯿﻐﺗ ﺪﻗ ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﻊﻣ ﺔﻗﻼﻌﻟا نﺈﻓ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﮑﻟا ﺐﺴﺣو .ﺔﻓﺮﻌﻤﻟﺎﺑ ثﺪﺤﯾ ﺎﻣ ﻦﻣ ﺚﯿﺣ ،

نأو ،مﻮﯾ ﺪﻌﺑ ﺎﻣﻮﯾ دادﺰﺗ تارﺎﻬﻤﻟاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺪﯾﺪﺠﺗو رﻮﻬﻇ ﺔﻋﺮﺳ نأ

ﻞﻬﺴﺗو ﺮﯿﮑﻔﺘﻟا تﺎﯿﻠﻤﻋ ﺮﺜﮐﺄﻓ ﺮﺜﮐأ ﺪﻋﺎﺴﺗ ﺖﺤﺒﺻأ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا نأو ،تﺮﯿﻐﺗ ﺪﻗ ﻞﻤﻌﻟا ﺔﻌﯿﺒﻃ ﻦﻣ لﺪﺑ اوﺮﮑﻔﯾو اﻮﻤﻠﻌﺘﯾ ﻒﯿﮐ ﻦﯾﺮﺧﻵا ﻢﻠﻌﯾ ﻂﺸﻨﻣ ﺢﺒﺻأ ﺪﻗ ذﺎﺘﺳﻷا نأو ،تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻟإ جﻮﻟﻮﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟاو ﻢﻠﻌﻟا ﻢﻬﻨﯿﻘﻠﺗ .

ﻩﺰﯿﻤﺗ ﻂﯿﺤﻣ ﻞﺧاد ةدﺮﻄﻣ ﺔﻋﺮﺴﺑ رﻮﻄﺗ ﺪﻗ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا نأ ﻆﺣﻼﻧ ،ةﺮﯿﺧﻷا تاﻮﻨﺴﻟا ﻲﻓو ﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟاو ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷو ﺔﯿﻤﻗﺮﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻲ

نﺈﻓ" ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﮑﻟا ﺐﺴﺣو ،ﺦﻟا

ﻲﻓ ﺔﯿﺒﻌﺷو ﺔﯿﮑﯿﻣﺎﻨﯾد ﺮﺜﮐﻷا تﺎﻋﺎﻄﻘﻟا ﻦﻣ ﺢﺒﺻأ ﺪﻗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟ ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا "ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا لﺎﺠﻣ (Shutte, 1999)

ناﺪﻠﺒﻟا ﻲﻓ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﺴﺳﺆﻣ ﻢﻈﻌﻣ نﺈﻓ ،ﻚﻟﺬﻟ ﺔﺠﯿﺘﻨﮐو

ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ذﺎﺘﺳأ ﺔﻔﯿﻇﻮﺑ قﺎﺤﺘﻟﻻا طوﺮﺷ ﯽﻟإ اﻮﻓﺎﺿأ ﺪﻗ ﺔﻣﺪﻘﺘﻤﻟا .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا تاذ تارﺎﻬﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻪﯾﺪﻟ ﺮﻓﻮﺘﺗ نأ يأ .ﺎﻬﺗاودأ ﻲﻓ ﻢﮑﺤﺘﻟاو

و ﺔﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﺎﻬﺗارﻮﺼﺗ ﻲﻓ ﺮﻈﻨﻟا ةدﺎﻋإ ﺎﻧدﻼﺑ ﻲﻓ ﺔﯾﻮﺑﺮﺘﻟا ﺔﻣﻮﻈﻨﻤﻟا ﯽﻠﻋ ،تﻻﻮﺤﺘﻟا ﻩﺬه ﺔﺒﮐاﻮﻤﻟ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻖﺗﺎﻋ ﯽﻠﻋ ﻊﻘﯾو .ﺔﻤﺋاد ﺔﯿﮐﺮﺣ ﻲﻓ ﻮه يﺬﻟا ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻣ ﻊﻣ ﺎﻬﻔﯿﯿﮑﺗو ﻦﯾﻮﮑﺘﻠﻟ ةﺪﯾﺪﺟ جذﺎﻤﻧ حاﺮﺘﻗا لﻼﺧ ﻦﻣ ﻚﻟذو ةﺪﯾﺪﺠﻟا ﻖﺋﺎﻘﺤﻟا ﻩﺬه ﻊﻣ ﻒﯿﮑﺘﯾ نأ ﻪﺗﺎﯾﻮﺘﺴﻣ ﻒﻠﺘﺨﻤﺑ ﯾﻮﮑﺘﻠﻟ تاودأ ﻲﻓ ﻢﮑﺤﺘﻟاو كﻼﺘﻣا ﯽﻠﻋ ﻢﻬﻌﯿﺠﺸﺗو ةﺬﺗﺎﺳﻷا تﺎﯿﺟﺎﺤﻟ ﺔﻤﺋﻼﻣ ﺔﻗﺮﻄﺑ ﺐﯿﺠﺘﺴﺗ ﻦ

ﻢﻬﻣﺎﻬﻣ ءادﻷ ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا

ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺔﯿﻤهﻷا ﺔﯾﺎﻏ ﻲﻓ ﺔﯿﻀﻗ ﻲهو .

نأ مﻮﯿﻟا ﺪﺣﻷ ﻦﮑﻤﯾ ﻻ ﻪﻧﻷ ،ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ صﻮﺼﺨﻟا ﻪﺟو ﯽﻠﻋو ،ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑ ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﺮﮑﻨﯾ ﺎهدﻮﺟو ﺖﺿﺮﻓ ﻲﺘﻟا تﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻦﻣ ﻲهو ،ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﺔﯿﻤهأ

.ﺎﻬﻨﻋ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻا ﻦﮑﻤﯾ ﻻو ةﻮﻘﺑ ﻪﻣﺎﻬﻣ ءادأ ﻲﻓو ﻪﻃﺎﺸﻧ ﻲﻓ ﺔﯿﻟﺎﻌﻓ ﺮﺜﮐأ ﻪﻟ نﻮﮑﺗ ﻲﮑﻟو ذﺎﺘﺳﻸﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﻣأ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا

ﻲﻓ

ﯽﻠﻋ اﺮﯿﺜﮐ ﻩﺪﻋﺎﺴﺗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ نﺈﻓ" ،تاﺪﺠﺘﺴﻤﻟا ﻩﺬه ﻞﻇ ﻲﻬﻓ ﻞﺑﺎﻘﻤﻟا ﻲﻓو ﻚﻟذ

ﻞﺼﺤﺘﯾ نأ ﻚﻟﺬﮐ ﺔﯿﻠﻋ ﻞﺑ ،ﺐﺴﺤﻓ ﺔﯿﻨﻘﺘﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﯽﻠﻋ ﺮﺜﮐﺄﻓ ﺮﺜﮐأ ﻞﺼﺤﺘﯾ نأ ﻪﯿﻠﻋ ضﺮﻔﺗ

"ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟاو ﺔﯿﻧﺎﺴﻧإ تارﺎﻬﻣ ﯽﻠﻋ )

Jacquinot, 1993 (

2

ﯿﻤهأ .

ﺔ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ

ﻟ ﻢﯿﻠﻌﺘﻠ ﻲﻟﺎﻌﻟا

ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﯿﻤهأ ﺮﮑﻨﯾ نأ ﺪﺣﻷ ﻦﮑﻤﯾ ﻻ ،ﻲﻤﻠﻌﻟا ﺚﺤﺒﻟاو ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ

ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﯽﻠﻋ ﺲﯿﻟ ةﺮﯿﺒﮐ تﻻﻮﺤﺗ ﺖﺛﺪﺣأ ﺪﻗ ةﺮﯿﺧﻷا ﻩﺬه نأ ﻚﻟذ ﯽﻠﻋ ﻞﯿﻟﺪﻟاو ﻞﺑ ﻂﻘﻓ

،تﺎﮑﺒﺸﻟا ﻊﻤﺘﺠﻣو ،ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﻊﻤﺘﺠﻣ ﻦﻋ ﺮﺜﮐأ روﺪﯾ مﻮﯿﻟا مﻼﮑﻟا ﺢﺒﺻأو ،ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑ ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا ﯽﻠﻋ ﮑﺘﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﺖﻠﺼﺣ ﻲﺘﻟا تارﻮﻄﺘﻟا ﻊﻣو" .ﺦﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا تﺎﻋﻮﻤﺠﻣو ﺎﻣ ﯽﻟإ ﺖﻠﺻو نأ ﯽﻟإ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨ

ﺔﻘﯿﻤﻋ تاﺮﯿﻐﺗ ثوﺪﺣ ﯽﻟإ تدأ ﺪﻘﻓ ﺎﻬﻧﺈﻓ (ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا) تﺎﮑﺒﺸﻟاو ﺔﻨﻤﻗﺮﻟا ﺪﻬﻋ يأ نﻵا ﻪﯿﻠﻋ ﻲه ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﺎﯿﻟﺎﺣ ﻢﺘﯾ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻟإ ذﺎﻔﻨﻟا ﺢﺒﺻأو ،ﺎﻬﺜﺑو ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﯽﻠﻋ لﻮﺼﺤﻟا ﺔﯿﻧﺎﮑﻣإ ىﻮﺘﺴﻣ ﯽﻠﻋ ﺎﺳ ﺪﻗ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻩﺬه نﻷ ،ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﯿﻠﻋﺎﻔﺗ ﻞﻤﻌﻟا ﺮﯾﻮﻄﺗ ﯽﻠﻋ اﺮﯿﺜﮐ تﺪﻋ

ذﺎﺘﺳﻷا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺔﻌﯿﺒﻃ ﻦﻣ تﺮﯿﻏ ﺪﻗو ،ﻖﯾﺮﻓ ﻦﻤﺿ ﻞﻤﻌﻟا وأ ﻊﯾرﺎﺸﻤﻟا ﯽﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟاو ،ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا ىﺪﻟ ﻢﻠﻌﺘﻟا قﺮﻃ ءﺎﻨﺑ ﻲﻓ ﻖﻓاﺮﻤﻟاو ،ﻂﯿﺳﻮﻟاو ،ﺪﺷﺮﻤﻟا ﺔﻤﻬﻤﺑ ﺮﺜﮐأ مﻮﻘﯾ ذﺎﺘﺳﻷا ﺢﺒﺻأو ،ﺐﻟﺎﻄﻟاو ﺐﻟﺎﻄﻟا

1. ﺒﺻأ ﺮﺋاﺰﺠﻟا ﻲﻓ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﺴﺳﺆﻣ نﺎﺑ ﺪﺠﻧو ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺔﯿﻤهﺄﺑ ﺔﯿﻋاو ﺖﺤ

ﻲﻓ ﺎﻬﺗرﺪﻘﻣ ﺐﺴﺣ ةﺪﺣاو ﻞﮐ ،ﺔﯿﻨﯾﻮﮑﺘﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻟا ﻩﺬه ﻼﻌﻓ تأﺪﺑو ، تﺎﻌﻣﺎﺠﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا قﺮﻄﻟﺎﺑ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻦﻣ لﻮﺤﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ حﺎﺠﻧﻹ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه جﺎﻣدإ ﺮﯿﻏ ،ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﯽﻟإ ﺔﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﺖﻗو ﺐﻠﻄﺘﯾو ﻒﻠﮑﻣ لﻮﺤﺘﻟا اﺬه نأ

:ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﻞﺣاﺮﻤﻟﺎﺑ ﺎﯿﻣاﺰﻟإ ﺮﻤﯾو ﻞﯾﻮﻃ ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﻦﯿﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﻦﯿﻠﻋﺎﻔﻟا ﻦﯿﮑﻤﺗ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه :ﯽﻟوﻷا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا 

ﺎﻬﯿﻓ ﻢﮑﺤﺘﻟاو تﻻﺎﺼﺗﻻاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ بﺎﺴﺘﮐا ﯽﻠﻋ ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا .

ا لوأ ن

نﺎﮐ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻲﻤﻠﻌﻟا ﺚﺤﺒﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ رﺎﻃإ ﻲﻓ

ﻊﯿﻤﺟ ﻞﻤﺸﯿﻟ لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا اﺬه ﻊﺳﻮﺗ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ﻦﮑﻟو ،ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا تﺎﺼﺼﺨﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﺴﺳﺆﻣ ﯽﻠﻋ ﺐﺟﻮﺘﺴﯾ اﺬﻬﻟو ،يروﺮﺿ ﺮﻣأ ﺢﺒﺻأو ىﺮﺧﻷا تﺎﺼﺼﺨﺘﻟا .ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ﻦﯾﻮﮑﺘﻠﻟ تﺎﯿﻟآ ﻊﺿو ﻣﻼﻋﻹا تاﺰﯿﻬﺠﺘﻟا ﺮﯿﻓﻮﺗ :ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا  فﺮﺼﺗ ﺖﺤﺗ ﺎﻬﻌﺿوو ةدﺪﻌﺘﻤﻟا ﻂﺋﺎﺳﻮﻟاو ﺔﯿ

.ﺐﻟﺎﻄﻟاو ذﺎﺘﺳﻷا ،ﻲﻣﻮﻤﻋ ﻖﻓﺮﻣ ﺖﻗﻮﻟا ﺲﻔﻧ ﻲﻓو ﺔﯿﻨﯾﻮﮑﺗ ﺔﻤﻈﻨﻣ ﻲه ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا نأ ﺎﻤﺑ

ﺮﯿﺧﻷا اﺬﻬﻟ نﺎﮐ نإو ﯽﺘﺣ ،ذﺎﺘﺳﻸﻟو ﺐﻟﺎﻄﻠﻟ ﻞﻤﻋ تﺎﻄﺤﻣ ﺮﯿﻓﻮﺗ ﺔﯿﻟوﺆﺴﻣ ﺎﻬﯿﻠﻋ ﻊﻘﺗ ﯽﻠﻌﻓ .ﺔﺻﺎﺨﻟا ﻪﺗاﺰﯿﻬﺠﺗ ﯽﻠﻋ ﻦﯾﻮﮑﺘﻟا ﻦﻀﺗو ،ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﻩﺬه ﺮﻓﻮﺗ نأ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا

1

ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﻞﺑ ،ةﺮﻄﻔﻟﺎﺑ ﺐﺴﺘﮑﯾ ﻻ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا نﻷ ،ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳا .ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا  :

.ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا تﺎﺟﻮﺘﻨﻤﻟا ﺚﺑو ﺮﯾﻮﻄﺗو رﺎﮑﺘﺑا ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﺔﯿﻌﻣﺎﺠﻟا ﯽﻠﻋ

ﻦﯾﻮﮑﺗ ﺎﻬﺘﺒﻠﻃ ﯽﻟإ ﺮﻓﻮﺗ نأ ﺎﻬﻤﺠﺣ نﺎﮐ ﺎﻤﻬﻣ ، ﻢﻠﻌﺘﻟا قﺮﻃ ﻊﯾﻮﻨﺘﺑ ﺢﻤﺴﯾ ،ﻲﻋﻮﻧ

ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه .ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﯽﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﻲﻓ ﺔﻧوﺮﻣو ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﯿﻟﻼﻘﺘﺳا ثاﺪﺣإ ﻦﻣ ﻦﮑﻤﯾو لﻮﺧﺪﻟ ﺔﯿﻘﯿﻘﺤﻟا ةرﺎﺷﻹا ﺔﺑﺎﺜﻤﺑ ﻲﻬﻓ ،ﺎﻬﯿﻄﺨﺗ ﻢﺗ ﺎﻣ اذإ ﻦﮑﻟو ﺐﻌﺻﻷا ﻲه ﺮﺒﺘﻌﺗ ﺔﻓﺮﻌﻤﻟاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻊﻤﺘﺠﻣ ﻲﻓ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا تﺎﺴﺳﺆﻣ

2.

ﻤﺗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ و ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ ﺎﻬﻧﻷ ،ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﯿﻤهأ تاذ ﺔﯿﻀﻗ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻞﺜ

ﺔﺳارد ﻲﻓ ﺮﯿﮑﻔﺘﻟا ﻦﮑﻟو ، ةﺪﯾﺪﺟ ﺖﺴﯿﻟ ﻲﺠﯿﺗاﺮﺘﺳا رﺎﯿﺘﺧﺎﮐ ﺔﻧﺮﺼﻌﻟا ﻩﺬه نأ ﻮﻟو ، ﻪﻨﺗﺮﺼﻌﻟ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺮﻓﻮﺗ ﻲﺘﻟا ﻢﺋﺎﻋﺪﻟا ﻩﺬه ﻢهأ ﻦﻣ ﻲهو ،ﺔﻋﺎﺴﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﯽﻘﺒﺗ ﺎﻬﺘﻘﻓاﺮﻣو ﺎﻬﺛاﺪﺣﻹ ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﻦﻣ ةﺮﯿﺒﮐ ﻪﻟ ﺮﯿﻓﻮﺘﺑ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﺪﯾﺪﺟ ﺲﻔﻧ ﻲﻄﻌﺗ ﻲهو ،ذﺎﺘﺳﻸﻟ وأ ﺐﻟﺎﻄ

ﻲهو ،ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ تﻻﺎﺠﻣ ﻲﻓو ﺔﻌﺳاو تﺎﻘﯿﺒﻄﺗ تاذ ةﺪﯾﺪﺟ تاودأ ﺔﺻﺮﻓ ﻪﻟ ﺮﻓﻮﺗ ﻚﻟﺬﮐ

.ﻦﺴﺣﻷا ﻮﺤﻧ رﻮﻄﺘﻠﻟ ةﺮﯿﺒﮐ ﻲﻄﻌﺗ نأ ﺎﻬﻧﺎﮑﻣﺈﺑ نﻷ

قﺮﻃ ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻦﻣ ﻪﻨﮑﻤﺗو ، ﺔﯿﻓﺎﺿإ ﺔﻤﯿﻗ ﻪﻟ

ﻟﺎﻌﻓ ﺮﺜﮐأ ﺎﻬﻟ نﻮﮑﺗ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ تاﻮﻨﻗ ﺮﻓﻮﺗ ﻲهو ،ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﻊﻣ ﺐﻟﺎﻄﻟا ﺔﻗﻼﻌﺑ ﻖﻠﻌﺘﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﯿ

لﺎﺼﺗا .ﻢﻠﻌﺘﻟا ﯽﻠﻋ اﺮﯿﺜﮐ ﻩﺪﻋﺎﺴﺗ ةﺮﺒﺘﻌﻣ ﻖﻘﺤﺘﺗ نأ ﻦﮑﻤﯾ ﻻ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻦﻣ ةﻮﺟﺮﻤﻟا ﺪﺋاﻮﻔﻟا نأ ﺮﯿﻏ

ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا عﻮﻨﺑو ،ﺎﻬﺘﯿﻤهﺄﺑ عاو ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ذﺎﺘﺳﻷا نﺎﮐ اذإ ﺎﻣ ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ ﻻإ ﺔﻌﯿﺒﻃ ﻂﺑﺮﺗ ﻲﺘﻟا

. ﻪﺘﻄﺸﻧأو ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻪﻣﺎﻬﻣ ﻲﻓ ﺎﻬﺠﻣد ﯽﻠﻋ ﻪﻨﯾﻮﮑﺗ ﺎﻬﻠﻤﻌﺘﺴﯾ ﻻ نأ ذﺎﺘﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺐﺠﯿﻓ ﻪﯿﻠﻋو

ﺗﺎﻃﺎﺸﻧ ﻊﯿﻤﺟ ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺎﻣدإ ﻪﯿﻠﻋ ﻞﺑ ،ﻪﻏاﺮﻓ تﺎﻗوأ ﻲﻓ وأ ﺔﯿﻓﺎﺿﻹا وأ ﺔﯿﺒﻧﺎﺠﻟا تﺎﻄﺸﻨﻟا ﻲﻓ ﻪ

و ،ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﯿﻓﺎﻘﺛ ﺔﻈﻘﯾ ةﺮﻈﻧ ﻲﻨﺒﺗ

ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺑو ﻲﻓ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻋ نﻮﮑﯾ نأ ﻦﮑﻤﯾ ﺎﻣ لﻮﺣ

ﻪﺠﻣاﺮﺑ ﯽﻠﻋو ،ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻟا )

Perrenoud (

2 Club des Utilisateurs de Micro-ordinateurs dans l’éducation. L’usage des technologies de

3

ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺎﯾاﺰﻣ .

ﻻﺎﺠﻣ ﻪﻓاﺪهأ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻲﻓ ﻪﻣﺪﻘﺗو ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ رود ﺪﻌﯾ ﻢﻟ ﯽﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﺖﻨﯿﺑ ﺪﻘﻓ .ﻚﺸﻟا وأ لؤﺎﺴﺘﻠﻟ لﺎﻤﻌﺘﺳا نأ ﯽﻠﻋ قﺎﯿﺴﻟا اﺬه ﻲﻓ ﺖﻤﺗ

ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﺪﺋاﻮﻔﻟﺎﺑ دﻮﻌﯾ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا )

Wellburn, 2000 :(

1.

.ﺲﯾرﺪﺘﻟاو ةرادﻹاو ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺪﯾﺮﻔﺗ 2.

ةدﺎﯾز ﻲﻓ ﺎﻬﺘﯿﻟﺎﻌﻓو ﺎﻬﺘﯿﺣﻼﺻ ﻢﯿﯿﻘﺗو ﺎﻬﻟدﺎﺒﺗو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻠﻋ لﻮﺼﺤﻟا ﻲﻓ ةرﺪﻘﻟا

.ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا 3.

ﻞﮐﺎﺸﻤﻟا ﻞﺣ ﯽﻠﻋ ﻦﯿﺳراﺪﻟا ةرﺪﻗ ﻦﯿﺴﺤﺗ . ﺔﺒﮐﺮﻤﻟا وا ةﺪﻘﻌﻤﻟا

4.

ﻊﺳاﻮﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا اﺬﻬﻟ نﻮﻤﺘﻨﯾ داﺮﻓأ ﻢﻬﻧﺄﺑ ﺔﺒﻠﻄﻟا سﺎﺴﺣإ وأ ﻲﻋو ةدﺎﯾز

، ﻢﻬﺘﯾدوﺪﺤﻣ نود

.ﺔﻨﯿﻌﻣ ﺔﯿﻠﺤﻣ ﺔﺌﯿﺑ وأ ﺔﻘﻄﻨﻤﺑ ﻂﻘﻓ 5.

ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﺌﯿﺒﻠﻟ ةﺪﯿﻔﻣ تﺎﯿﻟوﺆﺴﻣ وأ لﺎﻤﻋأو تﺎﺳاردو ﻊﯾرﺎﺸﻤﺑ مﺎﯿﻘﻠﻟ ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ صﺮﻓ ﺮﯿﻓﻮﺗ ﺔﯿﻠﮑﻟا وأ ﺔﺳرﺪﻤﻟا جرﺎﺧو ﻞﺧاد .ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا وأ

6.

نوﺪﺑ ﺔﻨﮑﻤﻣ ﺮﯿﻏ نﻮﮑﺗ ﺔﻣﺪﻘﺘﻣ فرﺎﻌﻣو تارﺎﻬﻣ بﺎﺴﺘﮐاو تارﺮﻘﻣ ﺔﺳارﺪﻟ صﺮﻓ ﺮﯿﻓﻮﺗ .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا

7.

.ﻪﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﻢﻬﺘﺒﻏرو ةﺮﺻﺎﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا لﻮﺒﻗ ﯽﻠﻋ ﺔﺒﻠﻄﻟا ﻒﯿﻟﺄﺗ 8.

ﻞﺒﻘﺘﺴﻤﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗو ﺲﯾرﺪﺘﻟاو ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻌﻣﺎﺠﻟاو سراﺪﻤﻟا ﺔﯿﺟﺎﺘﻧإو ةرﺪﻗ ةدﺎﯾز ﻤﻟا /ﻲﻔﯿﻇﻮﻟا .ﺔﺒﻠﻄﻟا ﻪﯿﻟإ ﺢﻤﻄﯾ يﺬﻟا ﻲﻨﻬ

ﻞﺘﺤﺗ ﺖﺤﺒﺻأ ةﺪﯾﺪﻋ تاﻮﻨﺳ ﺬﻨﻣو ،تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ نﺄﺑ لﻮﻘﻟا ﻦﮑﻤﯾ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑو ﻲﻓو ﺎﻬﻧﺎﮑﻣﺈﺑ ﺖﺤﺒﺻأ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه نأ نﻮﮐ ﻻإ ﻊﺟار اﺬهو ،ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﻧﺎﮑﻣ

تﺎﯾﻮﺘﺤﻤﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻦﻣ ﻊﻓرو ﻦﯿﻤﺜﺗ ﺖﻗﻮﻟا ﺲﻔﻧ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا

ﻻدﺎﺒﺘﻟا ﻂﯿﺸﻨﺗو ، ﺐﻟﺎﻄﻟا ﻦﯿﺑ ت

.نﻵا ﺪﺣ ﯽﻟإ ةﺎﺼﻘﻣ ﺖﻧﺎﮐ ﻲﺘﻟا تﺎﻋﻮﻤﺠﻤﻟا ﻦﻣ دﺪﻋ ﺮﺒﮐﻷ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ﻦﯾﻮﮑﺘﻟا ﺪﯾﺮﻔﺗو ،ذﺎﺘﺳﻷاو تاﺰﯿﻬﺠﺘﻟا ةﺮﻓو ﻻو ،لﺎﻌﻓ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﺢﺒﺼﯾ ﻲﮑﻟ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه جﺎﻣدﺈﺑ ﻲﻔﮑﯾ ﻻ ﻪﻧأ ﻞﺑﺎﻘﻤﻟﺎﺑ ﻦﮑﻟو ﮐ ﻞﺒﻗ ﺐﺠﯾ ﻞﺑ .ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﻦﺴﺣأ ﯽﻠﻋ لﻮﺼﺤﻠﻟ فداﺮﻣ ﻮه ﺎﻬﻋﻮﻨﺗو ءﺎﻨﺘﻋﻻا ءﻲﺷ ﻞ

ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺎﻣدﻹ ﻊﯾرﺎﺸﻣ ﻊﺿو ﻲﻓ عوﺮﺸﻟا ﻞﺒﻗ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﻦﯾﻮﮑﺘﺑ ﺮﯿﻓﻮﺘﺑ ﺲﯿﻟو نﻮﮑﺘﻤﻟا ذﺎﺘﺳﻷا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﻻإ ﻖﻘﺤﺘﯾ نأ ﻦﮑﻤﯾ ﻻ جﺎﻣدﻹا اﺬه نﻷ ،ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا .ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻞﺋﺎﺳﻮﻟاو ةﺰﻬﺟﻷا

4

ﯽﻠﻋ ﺎهﺮﺛأو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ جﺎﻣدإ .

ﺳﻷا طﺎﺸﻧ ذﺎﺘ

ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا

ﺖﻤﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟاو ثﺎﺤﺑﻷا نإ جﺎﻣدﻹا عﻮﺿﻮﻣ ﯽﻠﻋ

ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟ

ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ لﻼﺧ ﻦﻣ وأ ،ﺎهﺎﺤﺿو ﺔﯿﺸﻋ ﻦﯿﺑ ﻢﺘﯾ ﻻ جﺎﻣدﻹا اﺬه نﺄﺑ ﺖﻨﯿﺑ ذﺎﺘﺳﻷا طﺎﺸﻧ ﯽﻟإ ﺪﺘﻤﯾ نأ ﻦﮑﻤﯾ ﺖﻗو ﺐﻠﻄﺘﯾو ﺪﻘﻌﻣ ءاﺮﺟإ ﻮه ﻞﺑ ،ﺖﻗﺆﻣ ﻦﯾﻮﮑﺗ لﻼﺧ ﻦﻣ وأ ،تاﺮﺿﺎﺤﻤﻟا ﻌﺑ .ةﺪﯾﺪﻋ ﻞﺣاﺮﻤﺑ ﺮﻤﯾ ﻪﻧأ ﯽﻨﻌﻤﺑ يرﻮﻄﺗ ﻮهو .ﻦﯿﻨﺴﻟا ﺾ ثﺎﺤﺑﻷاو تﺎﺳارﺪﻟا ﻩﺬه ﺖﻠﺻﻮﺗ ﺪﻗو

طﺎﺸﻨﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ جﺎﻣدﻹ ةدﺪﻌﺘﻣ جذﺎﻤﻧ حاﺮﺘﻗا ﯽﻟإ ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا

ﻦﻣو ،ذﺎﺘﺳﻸﻟ

:جذﺎﻤﻨﻟا ﻩﺬه 1.4 . ﺐﺴﺣ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ جﺎﻣدإ زورﻻو ﻲﺘﻨﺳﺮﮐ جذﻮﻤﻧ

(Karsenty et Larose)

مﺪﻋ ﻦﻣ ﻪﺑ لﺎﻘﺘﻧﻻاو ذﺎﺘﺳﻷا ﺔﻄﺸﻧأ ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ جﺎﻣدﻹ حﺮﺘﻘﻤﻟا جذﻮﻤﻨﻟا اﺬه ﺪﯿﺠﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﯽﻟإ ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﻲهو ﻞﺣاﺮﻣ ﺔﻌﺑرأ ﯽﻟإ ﻢﺴﻘﻨﯾ ﺎﻬﻟ

: (Larose, Lkarsenry, 2005)

1.1.4 . ﺲﯿﺴﺤﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ :ﯽﻟوﻷا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا

) Sensibilisation (

ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تاودأ ﻊﻣ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﺮﯿﻏ ﺔﻗﻼﻋ ﻲﻓ ذﺎﺘﺳﻷا نﻮﮑﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻮﻟو ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ ذﺎﺘﺳﻷا نأ ﺮﯿﻏ .صﺎﺨﻟا ﻪﻄﯿﺤﻣ ﻲﻓ وأ ﻲﻨﻬﻤﻟا ﻂﯿﺤﻤﻟا ﻲﻓ ةدﻮﺟﻮﻤﻟا

ءﻼﻣز ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﯾ ﻮﻬﻓ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬﻬﺑ ﺮﺷﺎﺒﻣ لﺎﺼﺗا ﻪﻟ ﺲﯿﻟ نأ ضﺮﺘﻔﻧ اﺬه نﻮﻠﻤﻌﺘﺴﯾ ﻪﻟ ﻚﻟﺬﮐ

ﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻊﻣ ذﺎﺘﺳﻸﻟ ﺮﺷﺎﺒﻣ ﺮﯿﻐﻟا لﺎﺼﺗﻻا ﺢﺿﻮﺗ ﺔﻠﺜﻣأ ﺔﺛﻼﺛ كﺎﻨهو .ﺎﯿﺟﻮ

:تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا .ﺔﻠﺋﺎﻌﻟا داﺮﻓأ ﺪﺣأ فﺮﻃ ﻦﻣ ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷ لﺎﻤﻌﺘﺳا 

.ﻢﺴﻘﻟا وأ ﺔﯿﻠﮑﻟا ﺔﺒﺘﮑﻤﻟ ﺐﺳﻮﺤﻤﻟا ﺮﯿﯿﺴﺘﻟا  .ءﻼﻣﺰﻟا وأ ﺔﺒﻠﻄﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا 

2.1.4 . ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا صﺎﺨﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣ :ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا

) utilisation personnelle (

فﺎﺸﮑﺘﺳﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣو ﺰﯿﻔﺤﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ ﺎﻤهو ﻦﯿﺘﻠﺣﺮﻣ ﯽﻟإ ﺎهروﺪﺑ ﻢﺴﻘﻨﺗ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﺔﺻﺎﺨﻟا ﻪﺿاﺮﻏﻷ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ذﺎﺘﺳﻷا مﻮﻘﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ .كﻼﺘﻣﻻاو

ﺲﻔﻧ ﻲﻓو ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﺔﯿﻤهأ ﻒﺸﺘﮑﯿﻓ ﺎﻬﺗﺎﯾﺪﺠﺑأ ﻲﻓ ﻢﮑﺤﺘﯾو ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ برﺪﺘﯾ ﺖﻗﻮﻟا

:صﺎﺨﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣ لﻮﺣ ﺔﻠﺜﻣﻷا ﻦﻣو .ﺎﯿﺠﯾرﺪﺗ ﺎﻬﮑﻠﺘﻤﯾ ﻢﺛ

:ﺰﯿﻔﺤﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ .ذﺎﺘﺳﻸﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻤﯿﻗ ﻪﻟ عﻮﺿﻮﻣ ﺺﺨﺗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻣ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا :ﺔﯿﻟﻮﻀﻔﻟا 

.ءﺎﺑﺮﻗﻷا ﺪﺣﺄﺑ لﺎﺼﺗﻻا :ﺔﺟﺎﺤﻟا  ﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳﻻ ﺔﺻﺎﺧ ةﺪﺋﺎﻓ  .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟ

ﺔﻠﺣﺮﻤﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ فﺎﺸﮑﺘﺳﻻا

و كﻼﺘﻣﻻا :

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا وأ ﻞﺋﺎﺳر لﺎﺳرﻹ ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷ لﺎﻤﻌﺘﺳا  .تﺎﯿﻄﻌﻣ ةﺪﻋﺎﻗ لﺎﻤﻌﺘﺳا 

3.1.4 . لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣ :ﺔﺜﻟﺎﺜﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻲﻨﻬﻤﻟا

) utilisation professionnelle (

ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تاودأ ذﺎﺘﺳﻷا ﻒﺸﺘﮑﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه لﻼﺧ ﻢﮑﺤﺘﻟا ﯽﻠﻋ ﻪﺗرﺪﻗ دادﺰﺗو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻠﻟ ﺎﻬﻠﻤﻌﺘﺴﯾو ﺎﻬﯿﻓ ل

، ﺔﯿﻨﻬﻣ وأ ﺔﺻﺎﺧ ﻊﯿﺿاﻮﻣ لﻮﺣ ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷ

ﻖﺋﺎﺛو جﺎﺘﻧﻹ وأ ،ﻪﺘﺒﻠﻃ وأ ﻪﺋﻼﻣز ﻊﻣ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا تاودﻷاو ردﺎﺼﻤﻟا لدﺎﺒﺗو لﺎﺼﺗﻼﻟ وأ تﺎﯿﻄﻌﻣ ةﺪﻋﺎﻗ لﺎﻤﻌﺘﺳا وأ ،صﻮﺼﻨﻟا ﺞﻟﺎﻌﻣ ﺔﻄﺳاﻮﺑ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ .ﺦﻟا ...

4.1.4 . ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣ :ﺔﻌﺑاﺮﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا

) utilisation pédagogique (

ﺺﺨﺗ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﺔﻄﺸﻧﻷا لﻼﺧ يأ ،ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ ضاﺮﻏﻷ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا

ﻲهو ﺐﻌﺻﻷا ﻲه ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﺮﺒﺘﻌﺗو .ﺔﺒﻠﻄﻟا ﻢﻠﻌﺗو ﻢﯿﻠﻌﺘﻟﺎﺑ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا :ﻲهو ﻞﺣاﺮﻣ ﺔﺴﻤﺧ ﯽﻟإ ﺎهروﺪﺑ ﻢﺴﻘﻨﺗو ةﺪﻘﻌﻣ ﺔﻠﺣﺮﻣ - :ﺰﯿﻔﺤﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ ماﺰﺘﻟا وأ ةﺪﺋﺎﻓ وأ ﺔﯿﻟﻮﻀﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ىﺪﻟ نﻮﮑﺗ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه أﺪﺒﺗ

.تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﻲﺟﻮﻏاﺪﺑ - : ﻒﻟﺂﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ ذﺎﺘﺳﻷا ﺰﯿﻔﺤﺗ ﺔﺟرد ﺐﺴﺣ ةﺮﯿﺼﻗ وأ ﺔﻠﯾﻮﻃ نﻮﮑﺗ نأ ﻦﮑﻤﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه

رﺎﺠﺗ ﺐﺴﺣ وأ ذﺎﺘﺳﻷا نﺈﻓ مﻮﻤﻌﻟا ﯽﻠﻋو .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تاودأ ﻊﻣ ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ﺔﺻﺎﺨﻟا ﻪﺑ

ﻩﺬه ﺮﺒﻌﯾ ﻪﻧﺈﻓ ةﺪﺋﺎﻔﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ وأ ﺔﯿﻟﻮﻀﻔﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻞﻤﻌﺘﺴﯾ يﺬﻟا .ﺔﯿﻣاﺰﻟﻹا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺎﻬﻠﻤﻌﺘﺴﯾ يﺬﻟا ﻦﻣ ﺮﺜﮐأ ﺔﻟﻮﻬﺴﺑ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا :فﺎﺸﮑﺘﺳﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣ - ذﺎﺘﺳﻷا ﻞﻤﻌﺘﺴﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ

ءاﺮﺛإ ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ

لﺎﻤﻋﻷا ﻩﺬه ﻞﮐ .ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﺔﻄﺸﻧﺄﺑ مﺎﯿﻘﻟا ﯽﻠﻋ ﻪﺘﺒﻠﻃ ماﺰﻟإو ،ﻪﺳورد .ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬﻬﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﻤﻟا تارﺎﻬﻤﻟا بﺎﺴﺘﮐا ﯽﻠﻋ اﺮﯿﺜﮐ ﺪﻋﺎﺴﺗ تﺎﻃﺎﺸﻨﻟاو

- :ﻊﻘﻨﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ Etape d’infusion)

لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ﻪﺘﺒﻠﻃ ذﺎﺘﺳﻷا مﺰﻠﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ (

ﻩﺬه نﻮﻣﺪﺨﺘﺴﯾ ﺔﺒﻠﻄﻟاو ذﺎﺘﺳﻷا ﺢﺒﺼﯾو ،ﺔﻤﺋادو ﺔﻤﻈﺘﻨﻣ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تارﺎﻬﻣ بﺎﺴﺘﮐاو ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻲﻓ ﻢهﺪﻋﺎﺴﯾ ﺎﻤﻣ ،ﻒﺜﮑﻣ ﻢﻬﺘﻄﺸﻧأ ﻲﻓ ﺔﻔﺜﮑﻣ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا .ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬﻬﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا تاذ

- :كﻼﺘﻣﻻا ﺔﻠﺣﺮﻣ ا ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ذﺎﺘﺳﻷا ﻞﻤﻌﺘﺴﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه

ﺔﯾدﺎﯿﺘﻋ

ﺚﺒﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﺞﻣﺪﺑ ﺰﯿﻤﺘﯾ لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا اﺬهو ،ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻪﺘﻄﺸﻧأ ﻊﯿﻤﺟ ﻲﻓ ﺔﯿﻌﯿﺒﻃو ﺪﻋﺎﺴﺗ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه تﺎﻃﺎﺸﻧو .ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ فﺪه ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻮﺤﻧ ﺔﺟﻮﻤﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا جﺎﺘﻧإ تﺎﻄﺸﻨﺑ .ﺔﺻﺎﺨﻟا تارﺎﻬﻤﻟاو ﺔﻣﺎﻌﻟا تارﺎﻬﻤﻟا بﺎﺴﺘﮐا ﯽﻠﻋ اﺮﯿﺜﮐ يأ ﺔﯿﻄﺧ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﻢﺘﺗ ﻻ ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﻞﺣاﺮﻤﻟا ﻩﺬه نأ ﻦﮑﻤﯾ ﻞﺑ ،ىﺮﺧﻷا ﺪﻌﺑ ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻲـﺗﺄﺗ

ﺖﻗﻮﻟا ﺲﻔﻧ ﻲﻓ ﻞﺣاﺮﻤﻟا ﻩﺬه ىﺪﻌﺘﯾ نأ ذﺎﺘﺳﻸﻟ ﻦﮑﻤﯾو ،ىﺮﺧأو ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻦﯿﺑ ﻞﺧاﺪﺗ ثﺪﺤﯾ وأ لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا اﺬه .ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟاو ﻲﻨﻬﻤﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﻲﺘﻠﺣﺮﻣو صﺎﺨﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻ ﺔﻠﺣﺮﻣ ﺔﺻﺎﺧ ا اﺬه بﺎﺴﺘﮐﺎﺑ نﻮهﺮﻣ ﻮه ذﺎﺘﺳﻷا ﺔﻄﺸﻧأ ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺞﻣد ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺮﯿﺧﻷ

.ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ذﺎﺘﺳﻷﺎﺑ ﺮﻣﻷا ﻖﻠﻌﺗ اذإ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﺼﺼﺨﺘﻤﻟا تارﺎﻬﻤﻟا 2.4 رﺎﺛأ . ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تﺎﻃﺎﺸﻧ

ذﺎﺘﺳﻷا

ﻢﻬﻤﻠﻌﺗ قﺮﻃو ﻢﻬﻠﻤﻋو صﺎﺨﺷﻷا ةﺎﯿﺣ تﺮﯿﻏ ﺪﻗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ نإ .

قﺮﻄﻟا نأو"

ﺠﺘﺳﻻا ﯽﻠﻋ مﻮﯿﻟا ةردﺎﻗ ﺪﻌﺗ ﻢﻟ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻤﻌﺘﺴﻤﻟا ﺔﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﺔﺒﻠﻄﻟا تﺎﺟﺎﯿﺘﺣا ﯽﻟإ ﺔﺑﺎ

. ﺢﺒﺻأو

ﯽﻠﻋ وأ ،سورﺪﻟا ﻢﯾﺪﻘﺗ ىﻮﺘﺴﻣ ﯽﻠﻋ ءاﻮﺳ ةﺮﯿﺒﮐ تﺎﯿﻧﺎﮑﻣإ ﺮﻓﻮﺗ نأ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻩﺬه نﺎﮑﻣﺈﺑ دﺮﻔﻟا ﻊﻣ ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻒﯿﮑﺗ ﺔﯿﻧﺎﮑﻣإ وأ ،ﺎﻬﺗﺎﯾﻮﺘﺤﻣ

"

) Aminpour, 2007 (

تﺎهﺎﺠﺗا ﺔﺛﻼﺛ كﺎﻨهو ﻟ

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﺳارﺪ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ

:

لوﻷا ﻩﺎﺠﺗﻻا - :

ﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﺳارد ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ ﺎ

وأ ﺔﯿﺳارد ةدﺎﻣ ﺎﻬﻧأ سﺎﺳأ ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

.ىﺮﺧﻷا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا داﻮﻤﻟا ﻞﺜﻣ ﺎﻬﻠﺜﻣ ةﺬﺗﺎﺳﻷاو ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ سرﺪﺗ داﻮﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ - ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻩﺎﺠﺗﻻا :

ﻦﯾﺰﺨﺗ ﺔﻠﯿﺳو ﺎﻬﻧأ سﺎﺳأ ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﺳارد ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ

.ﺚﺤﺑ ﺔﻠﯿﺳوو ﺎﻬﻋﺎﺟﺮﺘﺳاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻩﺎﺠﺗﻻا -

: تاﻮﻨﻗ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺎﻬﻧأ سﺎﺳأ ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺔﺳارد ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ

.ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ )

Rahman (

نإو رﺎﻃﻹا اﺬه ﻲﻓ ﺖﻤﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﯽﻟإ ﺖﺼﻠﺧ ﺪﻗ

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا نإ

ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺮﯿﻐﯿﺳ

و رود ﺔﯾرﺬﺟ ﻪﺒﺷ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ذﺎﺘﺳﻷا

اﺬه أﺪﺑ ﻞﻌﻔﻟﺎﺑو ،ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ثﺪﺤﯾ ﺮﯿﯿﻐﺘﻟا

،ﺔﻓﺮﻌﻤﻟاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟﺎﺑ ﻩدوﺰﻣ ﻦﻣ ﺮﺜﮐأ ﺐﻟﺎﻄﻟا ﻢﻠﻌﺗ ﻲﻓ ﺪﺷﺮﻤﻟا روﺪﺑ مﻮﻘﯾ مﻮﯿﻟا ذﺎﺘﺳﻷا ﺢﺒﺻأو ﻲﻓ ﻪﻃﺎﺸﻧ ﻦﻣ اﺮﯿﺒﮐ ءﺰﺟ ﺺﺼﺨﯾ ﺢﺒﺻأو ،سورﺪﻟا ءﺎﻘﻟإ ﻦﻣ ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا فاﺮﺷﻹﺎﺑ ﺮﺜﮐأ مﻮﻘﯾو ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻪﺗاءﺎﻔﮐ ىﻮﺘﺴﻣ ﻦﻣ ﻊﻓرو ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﻪﺳورد تﺎﯾﻮﺘﺤﻣ داﺪﻋإ .ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟاو ﻞﻤﻌﻟا تﺎﻣﺰﻠﺘﺴﻣو طوﺮﺷ ﺔﻋﺮﺴﺑو ﻪﻟ ﺮﯿﻓﻮﺗ ﺐﻠﻄﺘﺗ ﺖﺤﺒﺻأ ،ذﺎﺘﺳﻸﻟ ةﺪﯾﺪﺠﻟا ﺔﯿﻌﺿﻮﻟا ﻩﺬه

ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا يﻮﺑﺮﺘﻟا جذﻮﻤﻨﻟا اﺬه ﻮﺤﻧ ﻩﺎﺠﺗﻻا ﻲﻓ ﻼﻌﻓ ﺖﻘﻠﻄﻧا ﻲﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻲﻄﺨﺘﻟو ،

ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا ﻲﻓ عاﺮﺳﻹا تﺎﻌﻣﺎﺠﻟا ﯽﻠﻋ (ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا )ﺪﯾﺪﺠﻟا ﯽﻠﻋ

ﯿﻟﺎﺘﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻤﻟا ﺔ:

- ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﻤﻟا ةﺪﯾﺪﺠﻟا طوﺮﺸﻟا ﺐﺴﺣ ةﺬﺗﺎﺳﻷا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﺪﯾﺪﺤﺗو ﻒﯾﺮﻌﺗ

.تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا - اﺮﺒﺘﻌﻣ ادﻮﻬﺠﻣ ﺐﻠﻄﺘﯾ ﺢﺒﺻأ ذﺎﺘﺳﻷا ﻞﻤﻋ نﺄﺑ فاﺮﺘﻋﻻا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻂﯿﺤﻣ ﻞﻇ ﻲﻓ

.تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا - ﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ ﻲﺘﻟا سورﺪﻟا ىﻮﺘﺤﻣ جﺎﺘﻧإ ﺔﻤﮑﺤﻣ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑو ﻦﯿﻤﺜﺗ .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤ

- قﻮﻘﺣ نﻮﻧﺎﻘﺑ ﺔﯿﻤﺤﻤﻟا ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟاو ﺔﯿﺋﺮﻤﻟاو ،ﺔﺑﻮﺘﮑﻤﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻟإ ﺔﻟﻮﻬﺴﺑ لﻮﺻﻮﻟا نﺎﻤﺿ

.ﻒﻟﺆﻤﻟا رﺎﻃﻹا اﺬه ﻲﻓ سورد ﺞﺘﻨﯾ يﺬﻟا ذﺎﺘﺳﻸﻟ ﻒﯿﻟﺄﺘﻟا قﻮﻘﺣ ﺪﯾﺪﺤﺗ - ).

Paradis, 2000 (

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﺺﯿﺨﻠﺗ ﻦﮑﻤﯾو ثﻼﺛ ﯽﻠﻋ تاﺮﯿﻐﺗ ﺖﺛﺪﺣأ ﺪﻗ ﺎﻬﻧﺄﺑ لﻮﻘﻟﺎﺑ

:تﺎﯾﻮﺘﺴﻣ 1.2.4 - ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﺮﯿﯿﺴﺘﻟاو جﺎﺘﻧﻻا تﺎﻃﺎﺸﻧ لﺎﺠﻣ ﺺﺨﯾ :لوﻷا ىﻮﺘﺴﻤﻟا .

Activite de productions et de gestion pedagogiques

ﻢﺘﯾ ذﺎﺘﺳﻷا فﺮﻃ ﻦﻣ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟ لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا لوا نإ ضاﺮﻏﻷ

ﺮﯿﯿﺴﺘﻟاو جﺎﺘﻧﻻا

ﺪﺘﻟا تﺎﻋﺎﺳ جرﺎﺧ ةدﺎﻋ ﻢﺘﯾ طﺎﺸﻨﻟا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬه ،ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا تﺎﻗﺎﻄﺑ ﺮﯾﺮﺤﺗ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾو ،ﺲﯾر

) ةءاﺮﻗ fiches de lecture تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ردﺎﺼﻣ ﺾﻌﺑ ﺢﻔﺼﺗ ،ﻪﺋﻼﻣز ﻊﻣ ﺔﯿﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﻞﺋﺎﺳﺮﻟا لدﺎﺒﺗ ، (

.ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﺮﯿﯿﺴﺘﻟا ﻲﻓ وأ ﺔﯾﺪﻋﺎﻗ ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تارﺎﻬﻣ بﺎﺴﺘﮐا ﺐﻠﻄﺘﯾ تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا ﻩﺬه ﻖﯿﻘﺤﺗو

ﺳا ﻲﻓ ﻢﮑﺤﺘﻟا ،بﻮﺳﺎﺤﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻲﻓ ﻢﮑﺤﺘﻟا) ذﺎﺘﺳﻷا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺎﻤﻌﺘ

ل ﻲﻓو صﻮﺼﻨﻟا ﺞﻟﺎﻌﻤﻟ

.ﻲﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﺪﯾﺮﺒﻟاو ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷ ﻲﻓ رﺎﺤﺑﻹا تﺎﯿﻨﻘﺗ

) Perreaut, 2003 (

ﻲﺘﻟا ﺎﯾاﺰﻤﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﻪﺟﺎﺘﻨﺘﺳا ﻦﮑﻤﯾ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﺮﯿﺛﺄﺗ نﺈﻓ ىﻮﺘﺴﻤﻟا اﺬﻬﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳﻻ ةﺮﯿﺒﮑﻟا ﺔﻌﻔﻨﻤﻟا ﺔﻋﺮﺴﺑ كرﺪﯾ ﻮﻬﻓ ،ﺎﻬﻟ ﻪﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ءاﺮﺟ ﻦﻣ ذﺎﺘﺳﻷا ﺎﻬﯿﻨﺠﯾ ﺞﻟﺎﻌﻤﻟ

لﻮﺼﺤﻠﻟ ﺐﯾﻮﻟا تﺎﺤﻔﺻ ﻲﻓ رﺎﺤﺑﻹا وأ ﻲﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﺪﯾﺮﺒﻠﻟ وأ (فﺬﺣو ﻖﺼﻟ ،ﺺﻗ ﺔﻔﯿﻇو) صﻮﺼﻨﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ردﺎﺼﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﯽﻠﻋ

.(Poelhubert, Boulanger, 2001)

ﻦﻣو ﺮﯿﻀﺤﺗ نﺈﻓ ﻚﻟذ ﯽﻠﻋ ﺔﻠﺜﻣﻷا

ﻓ مﻮﯿﻟا ﺎﻣأ ، ﺮﯿﺒﮐ ﺖﻗو قاﺮﻐﺘﺳاو ﻖﺋﺎﺛﻮﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺒﮐ دﺪﻋ ﻊﻤﺟ ذﺎﺘﺳﻷا ﻦﻣ ﺐﻠﻄﺘﯾ سرد نﺎﮐ ﺪﻘ

.تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻞﻀﻔﺑ ﺪﻬﺠﻟا ﻲﻓ ﺪﺼﺘﻗاو ﺖﻗﻮﻟا اﺬه ﺺﻠﻘﺗ ﯽﻠﻋ ذﺎﺘﺳﻷا اﺮﯿﺜﮐ ﺪﻋﺎﺴﺗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ نﺈﻓ ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا جﺎﺘﻧﻹاو ﺮﯿﯿﺴﺘﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﻣأ ،تﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه جﺎﻣدإ ﻲﻓ عاﺮﺳﻹا ﻲﻓ ﻪﺘﺒﻏر زﺰﻌﺗ ﺎهروﺪﺑ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تارﺎﻬﻣ ﺮﯾﻮﻄﺗ

ﺪﯿﺒﻟا بﻮﻠﺳﻷا ﻲﻓ ﺮﯿﯿﻐﺗو .ﻂﺋﺎﺳﻮﻟا دﺪﻌﺘﻣ ﺚﺒﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﯽﻟإ لﺎﻘﺘﻧﻻاو ﻲﺟﻮﻏا

2.2.4 .ﻂﺋﺎﺳﻮﻟا دﺪﻌﺘﻣ ﺚﺒﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﺺﺨﯾ :ﻲﻧﺎﺜﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا - لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﺚﺒﻟا ﯽﻠﻋ ﻞﻤﺸﯾ ذﺎﺘﺳﻷا ىﺪﻟ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻦﻣ ىﻮﺘﺴﻤﻟا اﺬه

ﻂﺋﺎﺳﻮﻟا دﺪﻌﺘﻣ ﻢﯾﺪﻘﺘﻟا تﺎﯿﺠﻣﺮﺑ لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ ﻖﺋﺎﺛو جﺎﺘﻧإ وأ ﺖﻧاﺮﺘﻧا ﺔﮑﺒﺷ

) logiciel de

présentation multimédia

ﺖﻧﻮﺑروﺎﺑ ﻞﺜﻣ (

)

PowerPoint

( ﺐﯾﻮﻟا تﺎﺤﻔﺻ جﺎﺘﻧإ تﺎﯿﺠﻣﺮﺑ وأ

) frontPage (

وأ وأWord Excel

. ﻢﺴﻗ ﻲﻓ وأ ﺮﺒﺨﻤﻟا ﻲﻓ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﺔﻗﺮﻄﺑ ﺎﻣإ ﺚﺒﻟا ﻢﺘﯾو نﻮﮑﯾ

وأ ،سرﺪﻠﻟ ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ ﻢﻋﺪﻤﮐ ﻞﻤﻌﺘﺴﯾ ﻂﺋﺎﺳﻮﻟا دﺪﻌﺘﻣ ﻢﯾﺪﻘﺘﻟا نﺈﻓ ﺔﻟﺎﺤﻟا اﺬه ﻲﻓو ،ﺰﻬﺠﻣ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﺮﯿﻏ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﺔﻄﺳاﻮﺑ

ﺖﻧاﺮﺘﻧﻷا ذﺎﺘﺳﻷا نﺎﮑﻣﺈﺑ ﺔﻟﺎﺤﻟا ﻩﺬه ﻲﻓ ،ﺐﯾو ﻊﻗﻮﻣ لﻼﺧ ﻦﻣ وأ

.ﺔﺳارﺪﻟا ةدﺎﻤﺑ ﺔﻗﻼﻋ ﺎﻬﻟ ﻲﺘﻟا ردﺎﺼﻤﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺒﮐ دﺪﻋ ﺐﻟﺎﻄﻠﻟ ﺮﻓﻮﯾ نأ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﻣأ نﻮﻠﻤﻌﺘﺴﯾ ﻦﯾﺬﻟا ةﺬﺗﺎﺳﻷا نﺈﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تا

،ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻢﻬﺗﺎﻃﺎﺸﻧ ﻲﻓ ﺎﻬﺟﺎﻣدإ نﻮﻠﻀﻔﯾ ةدﺎﻋ ﺎﻬﺑ نﻮﻤﺘﻬﯾو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻢﻋﺪﻟ ءﺎﻋﻮﮐ ﺎﻬﻧﻮﻠﻤﻌﺘﺴﯾو ﻢﻬﺗاﺮﺿﺎﺤﻣ

، ﺪﺠﻧ ﺎﻨه ﻦﻣو ردﺎﺼﻣ ﻩﺮﻓﻮﺗ ﺎﻣ صﺮﻓ ﺰﻬﺘﻨﯾ ذﺎﺘﺳﻷا نﺎﺑ"

ءاﺮﺛﻹ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻚﻟﺬﮐ ﻪﻧﺎﮑﻣﺈﺑو ،ﻂﺋﺎﺳﻮﻟا ةدﺪﻌﺘﻣ ضوﺮﻌﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺔﻄﺳاﻮﺑ ﻪﺳورد

سرﺪﻟﺎﺑ ﺔﻗﻼﻋ ﻪﻟ ﻲﺘﻟا ﻖﺋﺎﺛﻮﻟا ﺖﻗو يأ ﻲﻓو ﻪﺘﺒﻠﻃ لوﺎﻨﺘﻣ ﻲﻓ ﻞﻌﺟ

"

جﺎﻣدﻹ ﺔﺠﯿﺘﻨﮐو .

ىﻮﺘﺴﻣ ﯽﻠﻋ ﺮﯿﺒﮐ رﻮﻄﺗ كﺎﻨه نأ ذﺎﺘﺳﻷا كرﺪﯾ ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ﻤﻟا ﺔﻤﯿﻗ ﯽﻠﻋو ،ﺎﻬﺒﺴﺘﮐأ ﻲﺘﻟا تارﺎﻬﻤﻟا دﺪﻌﺘﻣ ﻢﯾﺪﻘﺘﻟا تﺎﯿﺠﻣﺮﺑ ﺔﻄﺳاﻮﺑ ﺎﻬﻘﻠﺧ ﻢﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺟﻮﺘﻨ

3.2.4 - .ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ جﺎﻣدإ ﺺﺨﯾ ﺚﻟﺎﺜﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا

وﺆﺴﻣو ﻂﯿﺸﻧ رود :ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا ﺎﻬﻟ ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا تﺎﻄﺸﻧ نإ ﺔﯿﻧﺎﮑﻣإ ،ﺐﻟﺎﻄﻠﻟ ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﯿﻟ

،ذﺎﺘﺳﻷا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺔﺣﺮﺘﻘﻤﻟا تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا ﯽﻠﻋ ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﺒﻗاﺮﻣ كﺎﻨه ﺲﯿﻟ نأ ﯽﻨﻌﻤﺑ ةردﺎﺒﻤﻟا ﻲﻓ ﺐﻌﻠﯾ ذﺎﺘﺳﻷا ﺢﺒﺼﯾو ( ﻲﻧوﺎﻌﺗ ﻢﻠﻌﺗ وأ ﻲﻠﻋﺎﻔﺗ ﻢﻠﻌﺗ ) ءﻼﻣﺰﻟا ﻊﻣ روﺎﺤﺘﻟا ﯽﻟإ عﻮﺟﺮﻟا ﺔﯿﻧﺎﮑﻣإو برﺪﻤﻟا رود مﺎﻘﻤﻟا اﺬه

(Poelhubert, Boulanger, 2001)

اﺬه ﻲﻓو ،ﻩزﺎﺠﻧﺈﺑ نﻮﻣﻮﻘﯾ ﺔﺒﻠﻄﻟاو طﺎﺸﻨﻟا حﺮﺘﻘﯾ يﺬﻟا ﻮه ذﺎﺘﺳﻷا نﺈﻓ تﺎﻄﺸﻨﻟا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا

و .ﻢﻬﻤﻠﻌﺗ ﺔﯿﻟوﺆﺴﻣ نﻮﻬﺟاﻮﯾ ﻢﻬﺴﻔﻧأ نوﺪﺠﯾ ﺎﻨه ﻦﻣو ﻨﺗ

ﺔﺛﻼﺛ ﯽﻟإ ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﻢﺴﻘ

:عاﻮﻧأ

(Harris, 1998)

.صﺎﺨﺷﻷا ﻦﯿﺑ لﺎﺼﺗﻻا تﺎﻄﺸﻧ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ لوﻷا عﻮﻨﻟا ﻩﺬه وأ ﻦﯿﺘﻋﻮﻤﺠﻣ ﻦﯿﺑ وأ ،ﺮﺜﮐأ وأ ﻦﯿﺼﺨﺷ ﻦﯿﺑ لدﺎﺒﺘﻟاو لﺎﺼﺗﻻا ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا

ﻻا ﻢﺘﯾو .ﺔﻋﻮﻤﺠﻣو صﺎﺨﺷأ ﻦﯿﺑ وأ ،ﺔﻋﻮﻤﺠﻣو ﺺﺨﺷ ﻦﯿﺑ وأ ،ﺮﺜﮐأ ﺪﯾﺮﺒﻟا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ لﺎﺼﺗ

ﻲﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ وأ شﺎﻘﻨﻟا تﺎﻋﻮﻤﺠﻣ وأ

) chat .(

نأ ﻦﮑﻤﯾ صﺎﺨﺷﻷا ﻦﯿﺑ لﺎﺼﺗﻻا تﺎﻄﺸﻧو

ﻧ ﺮﯿﺜﮐ تﺎﻘﯿﺒﻄﺗ ﯽﻟإ يدﺆﯾ ﻲﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﻲﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا دﺎﺷرﻹا لﺎﺜﻤﻟا ﻞﯿﺒﺳ ﯽﻠﻋ ﺎﻬﻨﻣ ﺮﮐﺬ

Le

tutorat pédagogique électronique

ﻦﯿﺑ ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﺔﻗﻼﻋ ﻖﻠﺧ ﯽﻟإ فﺪﻬﯾ دﺎﺷرﻹا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬه.

.ﻩذﺎﺘﺳأو ﺐﻟﺎﻄﻟا اذإ ةﺮﯿﺒﮐ ﺎﯾاﺰﻣ ﻪﻟ ﺮﻓﻮﺗ ﻲﻬﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﻲﻠﻋﺎﻔﺘﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا تﺎﻃﺎﺸﻧ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﻣأ

ضاﺮﻏﻷ ﺖﻠﻤﻌﺘﺳا ﺮﯿﻃﺄﺘﻟا ﻦﮑﻤﯾ ﻲﻧوﺮﺘﮑﻟﻻا ﺪﯾﺮﺒﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا نﺈﻓ لﺎﺜﻤﻟا ﻞﯿﺒﺳ ﯽﻠﻋو ،ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ

.تﺎﺑﻮﻌﺻ ﻢﻬﻟ ﻦﯾﺬﻟا ﻚﺋﻻوأ ةﺪﻋﺎﺴﻣو ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ﺔﻌﺑﺎﺘﻤﻟاو .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗو ﻊﻤﺟ تﺎﻃﺎﺸﻧ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ ﻲﻧﺎﺜﻟا عﻮﻨﻟا

،ﻪﺑ مﻮﻘﻧ يﺬﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﻢهأ ﻞﺜﻤﯾ ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷ لﺎﻤﻌﺘﺳﺎﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا نإ ﻦﮑﻟو

ﻻ اﺬهو ،ﺎﻬﻨﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻢﺘﯾ ﻲﺘﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻟإ لﻮﺻﻮﻠﻟ حﺎﺠﻨﻟﺎﺑ ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ جﻮﺘﺗ نأ ﺐﺠﯾ ﺤﺘﯾ ﻘ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻠﻟ ﺔﺤﯿﺤﺼﻟا ﺔﯿﺠﻬﻨﻤﻟا وأ ﺔﻘﯾﺮﻄﻟا ﻲﻓ ﻦﯿﻤﮑﺤﺘﻣ ﻦﮑﻧ ﻢﻟ اذإ تاﺮﻤﻟا ﻊﯿﻤﺟ ﻲﻓ ﻖ ﻞﯿﻠﺤﺗو ﻊﻤﺟ نأ ﺚﯿﺣ ﻦﻣ ذﺎﺘﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﻪﻟ طﺎﺸﻨﻟا اﺬهو .ﺔﮑﺒﺸﻟا ﻩﺬه ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻠﻋو ،ﻞﯿﻠﺤﺘﻟاو ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ زﺎﺠﻧا ﻦﻤﻀﺗ ﻲﺘﻟا ﻞﺣاﺮﻤﻟ ﻖﯿﻗد ﻂﯿﻄﺨﺗ ﺐﻠﻄﺘﯾ تﺎ ﻲﺘﻟا تﺎﯿﻟﺎﮑﺷﻹﺎﺑ ﺔﻗﻼﻋ ﺎﻬﻟ نﻮﮑﺗ ﻲﺘﻟاو ﻪﺘﺒﻠﻄﻟ ﺎﻬﺣﺮﺘﻘﯾ ﻲﺘﻟا ﻊﻗاﻮﻤﻟا ﯽﻠﻋ ﺎﻘﺒﺴﻣ فﺮﻌﺘﻟا ذﺎﺘﺳﻷا

.ﺎهﻮﺳرﺪﯾ نأ ﻪﺒﻠﻃ ﻦﻣ ﺪﯾﺮﯾ

.تﻼﮑﺸﻤﻟا ﻞﺣ تﺎﻃﺎﺸﻧ ﺺﺨﯾ ﺚﻟﺎﺜﻟا عﻮﻨﻟا ﻢﺘﯾ طﺎﺸﻧ ةدﺎﻋ ﻮه تﻼﮑﺸﻤﻟا ﻞﺣ نإ فوﺮﻌﻣ فﺪﻬﻟا نﻮﮑﯾو ،ةدﺪﺤﻣو ﺔﻨﯿﻌﻣ فوﺮﻇ ﻲﻓ

ﯿﻓ ﻢﺘﯾ ﻲﺘﻟا رﺎﻃﻹا ﻦﻋ ةﺮﮑﻓ ﺎﻨﯾﺪﻟ نﻮﮑﺗو ،ﺎﻘﺒﺴﻣ ﻪ

ﻲﺘﻟا ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا فﺮﻌﻧ ﻻ ﻦﮑﻟو ، فﺪﻬﻟا اﺬه غﻮﻠﺑ

وأ بﻮﺳﺎﺤﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺔﺒﻗاﺮﻤﻟا برﺎﺠﺘﻟﺎﺑ مﺎﯿﻘﻟا ﺔﻠﺜﻣﻷا ﻦﻣو ،فﺪﻬﻟا ﻖﯿﻘﺤﺘﻟ ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﻦﮑﻤﯾ ﻟا ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا تﺎﯿﺠﻣﺮﺒﻟا ﺾﻌﺑ ةﺎﮐﺎﺤﻣ ﻤ

ةﺮﻓﻮﺘ ﻧﺮﺘﻧﻹا ﺔﮑﺒﺷ ﯽﻠﻋ ﺖ

طﺎﺸﻨﻟا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬهو .

ﻩرودو ،تﺎﯿﺠﻣﺮﺒﻟا ﻦﻣ عﻮﻨﻟا اﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ﺔﻔﻟأ ﻪﻟو ﻢﮑﺤﺘﻣ نﻮﮑﯾ نأ ذﺎﺘﺳﻷا ﻦﻣ ﺐﻠﻄﺘﯾ غﻮﻠﺒﻟ ﺔﯿﺠﻬﻨﻤﻟا قﺮﻄﻟﺎﺑ ﻢهﺪﯾوﺰﺗو ،تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ لﻼﺧ ﻪﺘﺒﻠﻃ ﺔﻘﻓﺮﻣ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ .ﻢﻬﻃﺎﺸﻧ ﻲﻓ ﺔﻣاﺮﺼﻟا عﺎﺒﺗإ ﯽﻠﻋ ﻢﻬﺜﺣو ﻢﻬﻓﺪه - ىﻮﺘﺴﻤﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺺﺨﯾ :لوﻷا

. ﺪﻗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻩﺬه نأ ﺚﯿﺣ ﺔﻠﯿﻠﻗ ﻲﺿﺎﻤﻟا ﻲﻓ ﺖﻧﺎﮐ

،ﺔﯿﻧوﺮﺘﮑﻟا ﺖﺤﺒﺻأو ﺔﻋﻮﺒﻄﻣ ﺖﻧﺎﮐو ،دوﺪﺣ نوﺪﺑو ،ةﺮﯿﺒﮐ ةراﺰﻐﺑ ةﺮﻓﻮﺘﻣ ﺖﺤﺒﺻأو ةدوﺪﺤﻣو ﻢﺘﯾ ﺎﻬﯿﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﺢﺒﺻأو ، تﺎﮑﺒﺸﻟا ﺮﺒﻋ ﺚﺒﺗ ﺎﯿﻟﺎﺣ ﺖﺤﺒﺻأو ﺪﺣاو ﻩﺎﺠﺗا ﻲﻓ ﺚﺒﺗ ﺖﻧﺎﮐو ﻪﯿﻠﻋ ﺖﻧﺎﮐ ﺎﻣ ﺲﮑﻋ ﺔﯿﻠﻋﺎﻔﺗ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﻣو ﺞﺘﻨﻣ ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ فﺮﻃ ﻞﮐ ﺢﺒﺻأو ،

.تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻩﺬﻬﻟ ذﺎﺘﺳﻷا رود ﺺﺨﯾ :ﻲﻧﺎﺜﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا - .

رود ﻦﻣ تﺮﯿﻏ ﺪﻗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ نأ ﺪﺠﻧ

ﺎﻬﻔﯿﻨﺼﺗو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا زﺮﻓو ءﺎﻘﺘﻧا ﺔﯿﻠﻤﻌﺑ مﻮﻘﯾ مﻮﯿﻟا ﺢﺒﺻأو ،ذﺎﺘﺳﻷا ﺎﻬﻨﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻦﻣ ﺮﺜﮐأ

إ ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﯾ ﻩرود ﺢﺒﺻأو ، ﺎﻬﻨﯾﺰﺨﺘﻟ ﻦﻣ ﺮﺜﮐأ ﻢﻬﺘﻘﻓاﺮﻣو ﺔﺒﻠﻄﻟا دﺎﺷر

ﻢﻠﻌﻟﺎﺑ ﻢهﺪﯾوﺰﺗ

ﺔﻓﺮﻌﻤﻟاو

(Bonet)

يأ ﺢﺒﺻأ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةدﺎﻤﻠﻟ مﺪﻘﻣ ﻦﻣ ﻻﺪﺑ ﻞﯿﺼﺤﺘﻠﻟ اﺮﺴﯿﻣ .

"

ﺾﻌﺑ ﺪﻘﺘﻌﯾو

ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﮑﻤﯾ ﻪﻧا

،ﺔﺳارﺪﻟا ةﺮﺠﺣ ﻲﻓ ذﺎﺘﺳﻷا ﻦﻋ ءﺎﻨﻐﺘﺳﻻا رﺪﺼﻤﻟا ﻮه ﺪﻌﯾ ﻢﻟ ﻪﻧا ﺚﯿﺣ

ﻪﻧا ذإ بﻼﻄﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻠﻟ ﺪﯿﺣﻮﻟا دﺮﺠﻤﺑ

ﺎﻬﻧﺈﻓ ةﺪﺣاو ةﺮﻤﻟ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةدﺎﻤﻟا ماﺪﺨﺘﺳا

ﻞﺤﻤﻀﺗ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑو ﺺﺨﺷ يﻷ ﺔﺣﺎﺘﻣ ﺢﺒﺼﺗ ﺮﺼﺘﻘﯾو ﺔﯿﺳارﺪﻟا لﻮﺼﻔﻟﺎﺑ رﻮﻀﺤﻟا ﻞﻘﯾو ،ﺎﻬﺘﻤﯿﻗ

ﯽﻠﻋ ﻂﻘﻓ ﻢﻬﻟ ﻦﯾﺪﺷﺮﻤﻟا ﻊﻣ بﻼﻄﻟا ءﺎﻘﻟ ﻼﺣ ﺐﻠﻄﺘﺗو ﺔﻣﻮﻬﻔﻣ ﺮﯿﻏ وأ ﺔﻀﻣﺎﻏ ﻞﺋﺎﺴﻣ ﻞﺣ

نﺈﻓ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑو ،ﺎﯿﻧآ ا

ﺮﺼﺘﻘﯾ يﺬﻟا ﺮﺿﺎﺤﻤﻟ ﻔﺷ ﺔﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻞﻘﻧ ﯽﻠﻋ ﻩرود

،ﺔﯿﻓﺎﺿإ ﺔﻤﯿﻗ مﺪﻘﯾ ﺎﯾﻮ

ﻦﮑﻤﯾو ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ جﺎﻬﻨﻤﻟا ﻢﻠﻌﺗو ﺔﺳارد ﺔﯿﺠﻬﻨﻤﻟا ﺐﺘﮑﻟا ماﺪﺨﺘﺳﺎﺑ

. ءﺎﻨﺑو رﺮﺤﺘﯾ ﻚﻟذ ﯽﻠﻋ

ذﺎﺘﺳﻷا ﺮﯿﺷﺎﺒﻄﻟا ﻦﻣ ةرﻮﺒﺴﻟاو

ﻢه ﻦﯾﺬﻟا بﻼﻄﻟا ﻚﺌﻟوأ ﻊﻣ ﻲﺿاﺮﺘﻓا ﺖﻗو لﺬﺑ ﻪﻨﮑﻤﯾو

يدﺮﻓ ﺲﯾرﺪﺗ و ةﺪﻋﺎﺴﻣ ﯽﻟإ ﺔﺟﺎﺤﺑ ﺪﻌﺑ ﻦﻋ دﺎﺷرﻹﺎﺑ فﺮﻌﯾ ﺎﻣ وآ ﺮﺷﺎﺒﻣ

tele tutoring ذإ

ﻪﯿﺟﻮﺘﻟا بﻼﻄﻠﻟ ﺪﺷﺮﻤﻟا مﺪﻘﯾ ﻲﻓ

ﺔﻨﯿﻌﻣ ﺔﯿﻤﻠﻋ ةدﺎﻣ ماﺪﺨﺘﺳا

"

) يوﺎﻨﺴﺤﻟا

، ﻲﻤﯿﺗﺮﻟا (

لﺪﺒﺘﯾ ﺎﻤﺑرو ،ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ يﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﺼﻔﻟا

رﺎﮑﻓﻸﻟ لدﺎﺒﺗ ﯽﻟإ ﻪﯿﻠﻋ ﺎﻧﺪﺘﻋا يﺬﻟا

ﺔﻄﺳاﻮﺑ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻞﮑﺸﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟاو ﻂﺨﻟا ﯽﻠﻋ لﺎﺼﺗﻻا

online

، نأ ﻲﻨﻌﯾ ﻻ اﺬهو ﻩﺬه

تﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﺗ

ﺔﻟازﺈﺑ دﺪﻬ ذﺎﺘﺳﻷا

ﺔﯿﻨﻘﺗ ﻦﮑﻟو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﺰﻔﺤﺗ ﯽﻠﻋ ﺮﺜﮐأ ﻩ ﻌﺠﺗو عاﺪﺑﻹا

ﻞ

.ﻩذﺎﺘﺳأ ﻦﻋو ﻪﺴﻔﻧ ﻦﻋ ضار ﺐﻟﺎﻄﻟا ﻦﻣو

ﺣﺎﻧ ﻦﻣ ﻞﺋﺎﻬﻟا ﻢﮑﻟا نﺈﻓ ىﺮﺧأ ﺔﯿ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﻟا ﻞﻌﺠﯾ ﺔﺒﻠﻄ ﻞﻗا ةﺮﮑﻔﺑ ﺔﻋﺎﻨﻗ أ

ن ذﺎﺘﺳﻷا ﺔﻄﻠﺳ ﺪﺟﻮﺗ ﻻ ﻪﻧا ﺎﻤﮐ ،ﻖﻠﻄﻤﻟا ﺮﯿﺒﺨﻟا ﻮه ذﺎﺘﺳﻷا

فﺎﻘﯾﻹ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻖﻓﺪﺗ مﺎﻣأ

ﺐﻟﺎﻄﻟا ﺐﻟﺎﻄﻟا ﺔﻗﻼﻋ ﺮﯿﺼﺗ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑو ذﺎﺘﺳﻷﺎﺑ

ﺔﯿﺌﻓﺎﮑﺗ ﺔﻗﻼﻋ .

ﺪﯿﻔﺘﺴﯾ فﻮﺳو ﺔﺒﻠﻄﻟا

لﻮﺤﺘﻟا ﻦﻣ ﻦﻣ

ﺔﻓﺎﻘﺛ تﺎﻋﻮﺒﻄﻤﻟا ﺔﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا

ﺔﯿﺴﺣ ﺮﺜﮐأ ﺔﻓﺎﻘﺛ ﯽﻟإ

ﺪﻋﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟاو ﻢه

تﻼﺻو ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﯽﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻠﻟ

تاذ ﺪﻗو ،ﺎهﺮﮐﺬﺗو ﺎﻬﺘﯾؤر ﻦﮑﻤﯾ رﻮﺻ

ﺰﻔﺤﺘﻓ ﺔﯾﻮﯿﺣ ﺮﺜﮐأ تاﺮﺿﺎﺤﻤﻟا ىﻮﺘﺤﻣ ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا ﺔﮑﺒﺷ ﻞﻌﺠﺗ ﻦﻣ ﺪﯾﺰﻤﻟا ﺮﻓﻮﺗو ةﺮﮐاﺬﻟا

عﻮﺿﻮﻤﻟﺎﺑ طﺎﺒﺗرﻻا .

) يوﺎﻨﺴﺤﻟا

، ﻲﻤﯿﺗﺮﻟا ﻊﺟﺮﻤﻟا ﺲﻔﻧ ، (

ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑو ا ﻦﮑﻤﯾ

ﯽﻠﻋ نﺎﮐ ءاﻮﺳ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا نأ لﻮﻘﻟ

ﺎﻬﻧأ سﺎﺳأ ﯽﻠﻋ وأ ،ﺔﯿﺳارد داﻮﻣ ﺎﻬﻧأ سﺎﺳأ ،ﺚﺤﺑ ﺔﻠﯿﺳوو ﺎﻬﻋﺎﺟﺮﺘﺳاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﯾﺰﺨﺗ ﺔﻠﯿﺳو

ﺞﻣﺪﺗ نأ ءﻲﺷ ﻞﮐ ﻞﺒﻗ ﺐﺠﯾ ،ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﻞﻤﻌﺘﺴﺗ تاﻮﻨﻗ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺎﻬﻧأ سﺎﺳأ ﯽﻠﻋ وأ طﺎﺸﻧ ﻲﻓ ﺎﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺑ ﻦﯿﺑ ﻢﺘﯾ نأ ﻦﮑﻤﯾ ﻻ جﺎﻣدﻹا اﺬه نﺈﻓ تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﮐ ﺐﺴﺣو .ذﺎﺘﺳﻷا

ﺮﯿﺴﯾ ﻪﻧأ ﯽﻨﻌﻤﺑ يرﻮﻄﺗ ﻮهو ،ﻦﯿﻨﺴﻟا ﺾﻌﺑ ﯽﻟإ ﺪﺘﻤﯾ نأ ﻦﮑﻤﯾ ءاﺮﺟإ ﻮه ﻞﺑ ،ﺎهﺎﺤﺿو ﺔﯿﺸﻋ ﺪﯿﺠﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا ﯽﻟإ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﻤﻌﺘﺳا مﺪﻋ ﻦﻣ أﺪﺑ ﻞﺣاﺮﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺐﺴﺣ ﻣﺎﻋ تارﺎﻬﻣ بﺎﺴﺘﮐا ﺐﻠﻄﺘﯾو .ﺎﻬﻟ ﻦﺴﺣأ ﯽﻠﻋ ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﻦﻣ ذﺎﺘﺳﻷا ﻦﮑﻤﺗ ﺔﺼﺼﺨﺘﻣ ىﺮﺧأو ﺔ

ﻪﺟو ،ﺔﯿﺒﻧﺎﺟ ﻲه ﻻو ،ذﺎﺘﺳﻷا ﺔﻨﻬﻣ ﻦﻣ أﺰﺠﺘﯾ ﻻ ءﺰﺟ مﻮﯿﻟا ﺖﺤﺒﺻأ ﺔﯿﻨﻘﺘﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﻩﺬه نﻷ ،

.ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻪﻟﺎﻌﻓأ ﻲﻓ ﺔﯿﻠﮐ ﺔﻔﺼﺑ ﺔﻣﺪﻣ ﻲهو ﻪﺘﻨﻬﻣ ﺐﻠﻗ نﻮﮑﺗ ﻞﺑ ،ﺔﯾزاﻮﻣ ﻻو

5

تارﺎﻬﻣ .

ماﺪﺨﺘﺳا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ فﺮﻃ ﻦﻣ

ذﺎﺘﺳﻷا ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا

ﺚﺤﺒﯾ ﻲﻌﻣﺎﺠﻟا ذﺎﺘﺳﻷا ﻞﺋﺎﺳﻮﻟاو قﺮﻄﻟا ﻞﻀﻓأ ﻦﻋ راﺮﻤﺘﺳﺎﺑ

ﺔﯿﻠﻋﺎﻔﺗ ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺗ ﺔﺌﯿﺑ ﺮﯿﻓﻮﺘﻟ

مﺎﻤﺘها بﺬﺠﻟ ﻪﺘﺒﻠﻃ

لدﺎﺒﺗ ﯽﻠﻋ ﻢﻬﺜﺣو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

و برﺎﺠﺘﻟا . ﺮﺒﺘﻌﺗو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ

تﻻﺎﺼﺗﻻاو ﺠﻧأ ﻦﻣ ،

ﻊ ﺮﯿﻓﻮﺘﻟ ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﻞﺜﻣ

،ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟا ﻩﺬه ﺎﻬﻧﻷ

ﮐ ﺪﻋﺎﺴﺗ اﺮﯿﺜ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﯽﻠﻋ

ﻦﯿﺑ ﻞﻣﺎﮑﺘﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا

ﻲﻘﯿﺒﻄﺘﻟاو يﺮﻈﻨﻟا و ،

ﻚﻟﺬﮐ ﻲه ﺔﺻﺮﻔﻟا ﺢﯿﺘﺗ

بﺎﺴﮐﻹ ﺔﺒﻠﻄﻟا ﺔﻣﺪﻘﺘﻣ تارﺎﻬﻣ

ﺮﯿﮑﻔﺘﻟا ﻲﻓ ﻞﯿﻠﺤﺘﻟاو

، ﻲﻓو و ﺎﻬﻄﺑرو ﺔﯿﺳارﺪﻟا ﺞهﺎﻨﻤﻟا ءﺎﻨﺑ ﺑ

تﺎﺟﺎﯿﺘﺣﺎ تﺎﺒﻠﻄﺘﻣو

ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا .

"

اﺬﻬﻟو ﺢﺒﺻأ نﺎﻘﺗإ تارﺎﻬﻤﻟا ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا

ﺔﯿﻨﻘﺗ ماﺪﺨﺘﺳﻻ ﺔﻣزﻼﻟا تاروﺮﻀﻟا ﻦﻣ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﻞﺻاﻮﺘﻟا ﻞﯿﻬﺴﺗ ﻲﻓ مﺎه رود ﻦﻣ ﺎﻬﻟ ﺎﻤﻟ ،ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﯽﻠﻋ لﻮﺼﺤﻟاو داﺪﻋإو

مﺪﻋ ناو .تﺎﺳارﺪﻟاو ثﻮﺤﺒﻟا نﺎﻘﺗإ

تارﺎﻬﻤﻟا ﻩﺬه ﻞﻋﺎﻔﺗ ﻦﻣ ﺪﺤﯾ ﺔﯾﺮﺼﻌﻟا

ةﺬﺗﺎﺳﻷا ، ﻢﻬﺘﺒﻠﻃ ﻊﻣ

و ﻦﻣ لﻮﺻﻮﻟا ﯽﻟإ ﺔﯾروﺮﻀﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ردﺎﺼﻣ ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟ

و . ﺪﻘﻟ ﺻأ ﺢﺒ بﻮﺳﺎﺤﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﮑﺒﺷو ﺔﯿﺗﻮﺒﮑﻨﻌﻟا

ﻦﻣ .ﺚﺤﺒﻟاو ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﺔﺴﯿﺋﺮﻟا تﺎﺒﻠﻄﺘﻤﻟا ﺢﺒﺻأو

ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا

ﺔﺒﻠﻄﻟا ﺪﯾوﺰﺗو جﺎﺘﺤﯾ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟﺎﺑ

ﯽﻟإ ماﺪﺨﺘﺳا ﺔﯿﻨﻘﺘﻟا ﺔﻠﯿﺳﻮﻟا ﻩﺬه

هﺮﯿﻏو ﺎ ﻞﺋﺎﺳو ﻦﻣ

ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﺔﺒﮐاﻮﻤﻟ

ﺔﺻﺎﺧ ،ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺪﯾﺪﺟ ﻮه ﺎﻣ ﻞﮐ ﻓ

ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻩﺬه ﻲ

ﻦﯾأ ﺖﺤﺒﺻأ ،ﺔﯿﻧوﺮﺘﮑﻟا ةرﻮﺼﺑ نﺰﺨﺗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ردﺎﺼﻣ و

نإ ﺔﯿﻧﺎﮑﻣإ ﺎﻬﯿﻠﻋ لﻮﺼﺤﻟا

،ﺎﻬﻣاﺪﺨﺘﺳاو

ضﺮﻓ ﺔﻓﺮﻌﻣ و نﺎﻘﺗإ ةرﺎﻬﻣ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ﺔﯿﻨﻘﺘﻟا ماﺪﺨﺘﺳا ﺎﻤﻟ

لﻮﺻﻮﻟا ﻲﻓ ﺔﻋﺮﺳو ﺔﻟﻮﻬﺳ ﻦﻣ ﻩﺮﻓﻮﺗ ﯽﻟإ

ﺔﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ردﺎﺼﻣ ﺪﻌﺗ ﻢﻟ اﺬﻬﻟو .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ةدﺎﻤﻟا ﯽﻠﻋ لﻮﺼﺤﻠﻟ ﺔﯿﻓﺎﮐ

ةرﻮﺼﺑ ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا

،ﺔﻠﻣﺎﮐ ﺢﺒﺻأو كﻮﻨﺒﺑ ﺔﻧﺎﻌﺘﺳﻻا يروﺮﻀﻟا ﻦﻣ ةرﻮﺼﺑ ﺎﻬﺗﺎﻣﻮﻠﻌﻣ نﺰﺨﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

.ﺔﯿﻧوﺮﺘﮑﻟا ﺖﺤﺒﺻأو

لﻮﺻﻮﻟا ﻲﻓ ةرﺪﻘﻟا ﯽﻟإ

ﻢهﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻣ ﺎﻬﻣاﺪﺨﺘﺳاو ردﺎﺼﻤﻟا ﻩﺬه

ﻣﺪﻘﺗو ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا رﻮﻄﺗ ﻲﻓ ﻪ

ﻦﯿﺴﺤﺗو .ﻪﺗدﻮﺟ

ﺢﺒﺻأو ﻚﻟﺬﮐ ﻦﻣ روﺮﻀﻟا ي ﯽﻠﻋ ذﺎﺘﺳﻷا نأ ﺪﯿﺠﯾ

ﻲﺘﻟا ﺔﯾروﺮﻀﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﻪﻨﮑﻤﺗ

ﻦﻣ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ماﺪﺨﺘﺳا ﺔﻌﯾﺮﺳو ﺔﻠﻬﺳ ةرﻮﺼﺑ

."

) يﺪﻨﻄﺴﻗ ،ﻲﻠﻣﻮﺷ ،

2007 (

ﻲﻓو ﻊﻗاﻮﻟا ﺪﺠﻧ نا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﮑﻟا ةﺬﺗﺎﺳﻷا

ماﺪﺨﺘﺳا تارﺎﻬﻣ نﻮﻨﻘﺘﯾ ﻻ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ

.

لﺎﺜﻤﻟا ﻞﯿﺒﺳ ﯽﻠﻋو نﺈﻓ

ﻢﻬﻨﻣ ﺾﻌﺒﻟا ﺐﺴﺘﮑﯾ

تارﺎﻬﻣ ﯽﻠﻋ ﺔﻄﯿﺴﺑو ﺔﻣﺎﻋ بﻮﺳﺎﺤﻟا ماﺪﺨﺘﺳا

ﻦﻘﺘﯾ ﻻو ،مﺎﻋ ﻞﮑﺸﺑ تارﺎﻬﻣ

ﺖﻧﺮﺘﻧﻹا ماﺪﺨﺘﺳا .

ذإو ﻲﻓ ﺔﯾروﺮﺿ تارﺎﻬﻤﻟا ﻩﺬه ﻞﺜﻣ ﺖﻧﺎﮐ

،ﻢﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﺔﯿﻌﯿﺒﻄﻟا فوﺮﻈﻟا ﺎﻬﻧﺈﻓ

وﺪﺒﺗ ﺮﺜﮐأ ﺔﯿﻤهأ تﺎﻌﻣﺎﺠﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ماﺪﺨﺘﺳا ﯽﻟإ اﻮﺒﺼﺗ ﻲﺘﻟا

.ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﻞﺜﻤﻟ ﻒﺜﮑﻣ ﯾ نأ ﻲﻟﺎﻌﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ذﺎﺘﺳأ ﯽﻠﻋ ﺎﯾروﺮﺿ ﺢﺒﺻأ ﺪﻘﻟو ﻲﻓ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تاودأ ﺞﻣﺪ

ﺔﻄﺳاﻮﺑ ﺎﻬﻠﺣ ﻦﮑﻤﯾ ﺔﯿﺒﯾرﺪﺗ ﺔﯿﺗﺎﻣﻮﻠﻌﻣ ﺔﯿﻟﺎﮑﺷإ ﺔﻤﻬﻤﻟا ﻩﺬه ﻞﺜﻤﺗو .ﺔﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻪﺘﻄﺸﻧأ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﻦﻣ ﻪﻨﮑﻤﺗ ﺔﯿﻨﯾﻮﮑﺗ ﺞﻣاﺮﺑ داﺪﻋإ ﻖﯾﺮﻃ ﻦﻋ ﺪﺴﺠﺘﺗ ﻲﺘﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻤﻟ ﻪﺑﺎﺴﺘﮐا ﺖﻤﻤﺻ ﺪﻗو ،ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه ﮐ لﻮﺣ ﺮﯿﯾﺎﻌﻣ عوﺮﺸﻣ ﻮﮑﺴﻧﻮﯿﻟا ﺔﻤﻈﻨﻣ

لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻦﯿﺳرﺪﻤﻟا ةءﺎﻔ

.لﺎﺼﺗﻻاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ Unesco, 2008)

ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﯽﻟإ عوﺮﺸﻤﻟا اﺬه ﻞﺻﻮﺗ ﺪﻗو (.

:ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا تﻻﺎﺠﻤﻟا ﺐﺴﺣ ﺖﻤﺴﻗ ﻲﺘﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﻦﻣ .ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﺔﯿﻣﻷا ﻮﺤﻣ ﺺﺨﯾ :لوﻷا لﺎﺠﻤﻟا 

ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﻖﯿﻤﻌﺗ ﺺﺨﯾ :ﻲﻧﺎﺜﻟا لﺎﺠﻤﻟا  جﺎﺘﻧإ ﺺﺨﯾ :ﺚﻟﺎﺜﻟا لﺎﺠﻤﻟا  ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا

لﻼﺧ ﻦﻣ ﻪﻓﺎﺸﺘﮐا ﻦﮑﻤﯾ لﺎﺠﻣ ﻞﮐو 6

:ﻲهو دﺎﻌﺑأ

1

ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹاو ﺔﺳﺎﯿﺴﻟا ( 2

ﻢﯿﯿﻘﺘﻟاو ﺞﻣﺎﻧﺮﺒﻟا ( 3

ﺎﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ( 4

لﺎﺼﺗﻻاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ ( 5

ةرادﻹاو ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا ( 6

ﺮﻤﺘﺴﻤﻟا ﻦﯾﻮﮑﺘﻟا (

.ﻢﻠﻌﻤﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺎﻬﺑﺎﺴﺘﮐا ﺐﺟاﻮﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻪﻠﺑﺎﻘﺗ ﺪﻌﺑ ﻞﮑﻟو 1.5 . تارﺎﻬﻤﻟا ﺔﺿﺮﻌﺘﺴﻤﻟا

1.1.5 . : ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﺔﯿﻣﻷا ﻮﺤﻣ لﺎﺠﻤﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا تارﺎﻬﻤﻟا

ﺔﻴﺟﻮﻟﻮـﻨﻜﺘﻟا ﺔـﻴﻣﻷا ﻮـﺤـﻣ لﺎـﺠـﻣ

ﺪـﻌﺒﻟا ﺔﻣﺎـﻌﻟا تارﺎـﻬﻤﻟا

ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻاو ﺔﺳﺎﯿﺴﻟا ﻦﯿﯿﻋاو اﻮﻧﻮﮑﯾ نأ ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﯽﻠﻋ

اﻮﻧﻮﮑﯾو ،ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﺔﯿﻣﻷا ﻮﺤﻣ ﺔﺳﺎﯿﺴﺑ

.ﻢﺴﻘﻟا ﻲﻓ ﺎﻬﻘﺒﻄﺗ ﺔﯿﻔﯿﮐو ﺎﻬﻣﺎﺠﺴﻧا ىﺪﻣ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﯽﻠﻋ ﻦﯾردﺎﻗ

ﻢﯿﯿﻘﺘﻟاو ﺞﻣﺎﻧﺮﺒﻟا ﺔﺻﺎﺨﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﺮﯿﯾﺎﻌﻤﺑ ﺔﻠﻣﺎﺷو ﺔﻘﯿﻤﻋ ﺔﻓﺮﻌﻣ ةﺬﺗﺎﺳﻸﻟ نﻮﮑﺗ نأ ﺐﺠﯾ

اﺬه ﯽﻟإ ﺔﻓﺎﺿإ .ﺎﻬﺑ لﻮﻤﻌﻤﻟا ﻢﯿﯿﻘﺘﻟا تاءاﺮﺟﺈﺑ ﺔﻣﺎﺗ ﺔﻓﺮﻌﻣو ،ﻢﻬﺼﺼﺨﺘﺑ ﻧﻮﮑﯾ نأ ﺐﺠﯾ ﺞﻣاﺮﺒﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﺮﯿﯾﺎﻌﻣ جﺎﻣدإ ﻦﻣ ﻦﯿﻨﮑﻤﺘﻣ اﻮ

.ﺔﯿﺳارﺪﻟا

ﺎﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا نﻮﻣﺪﺨﺘﺴﯾ ﻻ وأ نﻮﻣﺪﺨﺘﺴﯾ ﯽﺘﻣو ﻦﯾأو ﻒﯿﮐ ﺔﻓﺮﻌﻣ ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺐﺠﯾ

.ﻢﺴﻘﻟا ﻲﻓ ضوﺮﻌﻟاو تﺎﻃﺎﺸﻨﻟا ﻲﻓ تﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ﻩﺬه

تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ لﺎﺼﺗﻻاو ﺳﺎﺳﻷا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺎﻤﮑﺤﺘﻣ ذﺎﺘﺳﻷا نﻮﮑﯾ نأ ﺐﺠﯾ

ﺔﯿ

)بﻮﺳﺎﺤﻠﻟ

hardware و

software

( تﺎﻘﯿﺒﻄﺘﻟﺎﺑ ﺔﯾارد ﯽﻠﻋو ،تﺎﯿﺠﻣﺮﺒﻟاو

ﻚﻟﺬﮐو ضوﺮﻌﻟا و لﺎﺼﺗﻻا تاودأو ،ﺚﺤﺒﻟا تﺎﮐﺮﺤﻣ ﻞﺜﻣ ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا .تﺎﻘﯿﺒﻄﺘﻟا ﻩﺬه ةرادإ ﺔﯿﻔﯿﮐ ﺔﻓﺮﻌﻣ

ةرادﻹاو ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا ﺐﺠﯾ

ﻊﯿﻤﺟ ﻦﻤﺿ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا ماﺪﺨﺘﺳا ﻦﻣ ﺎﻨﮑﻤﺘﻣ ذﺎﺘﺳﻷا نﻮﮑﯾ نأ ﻊﻣ وأ ،ةﺮﻐﺼﻣ تﺎﻋﻮﻤﺠﻣ ﻊﻣ وأ ،سرﺪﻟا ﺔﻋﺎﻗ ﻲﻓ ﺎﻬﺑ مﻮﻘﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﻄﺸﻧﻷا

ﻩﺬه لﺎﻤﻌﺘﺳاو لﻮﺻﻮﻟا ﻦﻤﻀﯾ نأ ﺔﯿﻠﻋ ﺐﺠﯾو ،داﺮﻔﻧا ﯽﻠﻋ ﺪﺣاو ﺐﻟﺎﻃ .ﻊﯿﻤﺠﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﺔﻟاﺪﻌﺑ تﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا

ﺮﻤﺘﺴﻤﻟا ﻦﯾﻮﮑﺘﻟا ﺐﺠﯾ

لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ةرﺪﻗو ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تارﺎﻬﻣ ذﺎﺘﺳﻷا ىﺪﻟ نﻮﮑﺗ نأ ﺮﯾﻮﻄﺗ ﻢﻋﺪﺗ ﺔﯾﻮﺑﺮﺗ ﺔﻓﺮﻌﻣو ،ةﺪﯾﺪﺟ ﻊﯿﺿاﻮﻣ بﺎﺴﺘﮐا فﺪﻬﺑ ﺖﻧﺮﺘﻧﻻا

.ﺔﯿﻨﻬﻤﻟا ﻪﺗارﺪﻗ

2.1.5 . ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا ﻖﯿﻤﻌﺗ لﺎﺠﻤﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا تارﺎﻬﻤﻟا ﺔــﻓﺮﻌﻤﻟا ﻖـﯿﻤﻌﺗ لﺎـﺠـﻣ

ﺪــﻌﺒﻟا ﺔﻣﺎــﻌﻟا تارﺎــﻬﻤﻟا

ﺔﺳﺎﯿﺴﻟا ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻻاو ،ﺔﯿﻨﻃﻮﻟا تﺎﺳﺎﯿﺴﻟا لﻮﺣ ﺔﻘﻤﻌﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ بﺎﺴﺘﮐا ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺐﺠﯾ

ﻢﯾﺪﻘﺗو ﺮﯿﯿﻐﺗو ،ﻢﯿﻤﺼﺗ ﯽﻠﻋ ﻦﯾردﺎﻗ نﻮﻧﻮﮑﯾو ،ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا تﺎﯾﻮﻟوﻷاو .تﺎﺳﺎﯿﺴﻟا ﻩﺬه ﻢﻋﺪﺗو ﺪﯿﺴﺠﺗ ﯽﻠﻋ ﺪﻋﺎﺴﺗ تﺎﻃﺎﺸﻧ

ﻢﯿﯿﻘﺘﻟاو ﺞﻣﺎﻧﺮﺒﻟا ةدﺎﻤﻟا ﻦﻋ ﺔﻘﻤﻌﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﻢﻬﯾﺪﻟ نﻮﮑﺗ نأ ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺐﺠﯾ

،ﺔﺳرﺪﻤﻟا

،ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا تﺎﯿﻌﺿﻮﻟا ﻊﯿﻤﺟ ﻲﻓ ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﯽﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ﻢﻬﯾﺪﻟ نﻮﮑﺗو ﻢﯿﯿﻘﺗ ضﺮﻐﻟ ةﺪﻘﻌﻣ تﺎﯿﻟﺎﮑﺷإ ﻖﻠﺧ ﯽﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ﻢﻬﯾﺪﻟ نﻮﮑﺗ ﻚﻟﺬﮐو .ﺔﺒﻠﻄﻟا ىﺪﻟ ﻢﻬﻔﻟاو ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا

ﺎﯿﺟﻮﻏاﺪﯿﺒﻟا ﻲﻓ

ﻲﻓ ذﺎﺘﺳﻷا رود ﻞﺜﻤﺘﯾو ،ﺐﻟﺎﻄﻟا ﯽﻠﻋ ﺰﮐﺮﻣ ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا نﻮﮑﯾ ﻩﺎﺠﺗﻻا اﺬه ﻢﻋﺪﯾو ،ﻪﻤﻠﻌﺗ ﻲﻓ ﺐﻟﺎﻄﻟا ﺔﻘﻓاﺮﻣو ،لﻮﻠﺤﻟا ءﺎﻄﻋإو ﺔﻄﺸﻧﻷا ﺔﻠﮑﯿه ﯽﻠﻋ اردﺎﻗ ذﺎﺘﺳﻷا نﻮﮑﯾ روﺪﻟا اﺬه ﻲﻓو .ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ ﺔﯿﻧوﺎﻌﺘﻟا ﻊﯾرﺎﺸﻤﻟا .لﻮﻠﺤﻟا ءﺎﻄﻋإو ﻊﯾرﺎﺸﻤﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ أﺪﺑو ﻖﻠﺧ ﯽﻠﻋ ﺐﻟﺎﻄﻟا ةﺪﻋﺎﺴﻣ

ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺗ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

لﺎﺼﺗﻻاو ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا تاودأ ﻦﻣ ةﺮﯿﺒﮐ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻲﻓ ﻢﮑﺤﺘﻟا ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﺐﺠﯾ

تﺎﯿﻟﺎﮑﺷﻹا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻊﻣ ﺔﻧﺮﻣ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﺎﻬﻟﺎﻤﻌﺘﺳاو ،صﺎﺨﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻا تاذ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ﻦﯾردﺎﻗ اﻮﻧﻮﮑﯾ نأ ﻚﻟاﺬﮐ ﻢﻬﯿﻠﻋو ،ﻊﯾرﺎﺸﻤﻟا تﺎﯿﻌﺿوو

،ﻢﻬﻨﯿﺑ ﺎﻤﯿﻓ نوﺎﻌﺘﻟا ﯽﻠﻋ ﺔﺒﻠﻄﻟا ةﺪﻋﺎﺴﻤﻟ ﺔﮑﺒﺸﻟا ردﺎﺼﻣ ﯽﻟإ لﻮﺻﻮﻟاو

ﻞﮐﺎﺸﻤﻟا ﻞﯿﻠﺤﺗو لﻮﻠﺤﻟا ءﺎﻄﻋٌ ﻦﯾﺮﺧﻵا صﺎﺨﺷﻷﺎﺑ لﺎﺼﺗﻻا و تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا ﯽﻠﻋ ﻦﯾردﺎﻗ اﻮﻧﻮﮑﯾ نأ ةﺬﺗﺎﺳﻷا ﯽﻠﻋ ﻚﻟﺬﮐ .ﺎﻬﯿﻠﻋ فﺮﻌﺘﻤﻟا .ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ ﺔﯾدﺮﻔﻟا وأ ﺔﯿﻋﺎﻤﺠﻟا ﻊﯾرﺎﺸﻤﻟا ﺮﯿﯿﺴﺗو ﻖﻠﺨﻟ ﺎﯿﺟﻮﻟﻮﻨﮑﺘﻟا تاودأ