du polίtίque, c'est de savoίr comment etre ensemble, vίvre ensemble, se supporter comme ensemble ά travers et depuis nos sίngu/arites (bien plus profondement encore que nos "dίfferences"), et par-de/ά nos conflits d'interets. La politique est /'art de garantir une unite de /α cite dans son desir d'avenir commun, son in-dividuation, sa singularite comme devenir-un. Or, un tel desir suppose un fond esthetique commun. L'etre-ensemble est celui d'un ensemble sensib/e. Une communaute politique est donc /α communaute d'un sentir.16 ,, Si dans ses « Ecrits Franφis », Walter Benjamin nous conduit a la conclusion qu' : « Α de grands interval/es dans f'histoire se transforme en meme temps que /e mode d'existence, /e mode de perception des societes humaines17 », c'est-a-dire a la conception d'une essence historique de l'objet d'art qui depend des transformations perceptives et attentionnelles generees par les transformations socio-economiques et techniques, ne pourrait-on pas imaginer que l'enjeu souhaitable du commissariat d'exposition ne serait plus de faire apprecier la valeur auratique des objets d'art, ni meme cognitive, mais plutδt d'en faire ressentir les signes, les singularites esthetiques, pour que de la synthese attentionnelle et semiotique qu'en tissera le visiteur lors de son passage, puisse se constituer une ambiance esthetique, un ensemble sensible, un fond esthetique commun et indistinct de l'exposition, dont il puisse s'impregner? C'est l'impregnation de cette ambiance qui pourra alors former la cornmunaute politique des visiteurs, c'est-a-dire la communaute d'un sentir.
Ainsi, une experience esthetique semble toujours pouvoir se realiser au sein de l'espace rnuseal. Le developpement de l'hyper-attention cornrne type attentionnel dominant de l'individu contemporain, ainsi que les effets de dissemination attentionnelle provoques par l'industrialisation de l'experience museale, allongent tendanciellement la ternporalite du retard de categorisation dans le processus de l'experience esthetique. Cet allongement genere aujourd'hui une crise de l'experience esthetique, car il ne coϊncide plus avec l'experience singuliere d'un objet esthetique expose dans le musee. Un decalage spatio-temporel apparait entre la demande attentionnelle des objets presents dans l'espace rnuseal et la disponibilite et temporalite attentionnelles necessaires a leurs traitements esthetiques. Si le visiteur ne trouve plus le temps et la disponibilite attentionnelle necessaires pour faire l'experience esthetique d'un objet d'art expose, il peut cependant les retrouver a une echelle temporelle plus grande, qui est celle de l'experience de l'exposition. Ainsi, un changement d'echelle temporelle s'opere dans l'experience esthetique, passant de l'experience esthetique d'un objet d'art,
a
l'experience esthetique de l'exposition. L'ambiance devenant alors l'objet esthetique de l'exposition, dont il s'agit aujourd'hui de faire l'experience.Auteur
lgor Galligo est chercheur en esthetique
a
l'lnstitut de Recherche et d'lnnovation du Centre Pompidou a Paris, dirige par Bernard Stiegler. En 2013, il rejoint le programme de recherche en art et design Ref/ective lnteraction, a l'EnsadLab, laboratoire de recherche de l'Ecole Nationale Superieure des Arts Decoratifs. Depuis 2013, il est egalement chercheur associe au GERPHAU, laboratoire de recherche en architecture, urbanisme et ecologie. En 2015, il a ete charge d'etudes en museogra phie pour le rninistere de la Culture et de la Cornmunication.16. Stiegler 8. (2013), De la misere symbolique, Paris, Flammarion, p.14 17. Benjamin W. (1991), Ecrits franςais, Paris, Folio-Gallimard, p.143
460 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016
Ετερότητα και πολυπλοκότητα στον ενσώματο
χρονότοπο της αρχιτεκτονικής
Μαγδαληνή ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ
Δρ. Αρχιτέκτων, Escuela Tecnica Superior de Arquitectura (ETSAM)
Abstract. Analyzing the expressions of diversity and complexity in the
configuration of the architectural space and even more introducing new
parameters -the notions of time and body-, α brand new scenery of
understanding is presented; it is απ embodied chronotape that remodels the
architectu�al composition revealing innovative atmospheres. Specifically if
the focus ιs placed οπ possible spatial solutions that collect time-involved
ev��ts, usually of unconventional capacity, then an ability emerges; the
abιlιty to re-configurate the original proposal into α new time-evolution
project of intense liquidity and to re-considerate the absolute, universal and
natural, in favor of the concrete and the performative.
Keywords: imaginary, parametric, embodied chronotope, interdisciplinary,
performative
Εισαγωγή
Η π�όταση επικεντρώνεται στ.ην ανάλυση των διαφορετικών εκφράσεων της ετεροτητας και της πολυπλοκοτητας μέσα στην αρχιτεκτονική παραγωγή του χώρου, του χρόνου και του σώματος, ή αλλιώς στονενσώματο
μεταβαλλόμενοχ�ονότοπο
της αρχιτεκτονικής σύνθεσης στις περιρρέουσες ατμόσφαιρες της συγχρονης δ�μιουργίας .. Αναλυτικά, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην ύπαρξη αρχιτεκτονικων εγχειρηματων που περιέχουν πιθανές χωρικές λύσεις, που μπορούν να παραλάβουν χρονικά εξελίσσιμα συμβάντα, συνήθωςαντισuμΒατικής
δ�ναμικότητας που όμως έχουν την ικανότητα να μετασχηματίζουν τον αρχικό χωρο πρότασης σε ένα νέο, συχνά οδηγώντας σε μια συνεχώς εξελικτική αρχιτεκτονική πρόταση μιαςτεταμένης ρευστότητας
(Τσουκαλά, 2014) που αναζητά τη ενσώματη συνθήκη. Τ� σύγχρονα μοντέλα κατοίκισης, καθώς και οι κοινωνικοί ιστοί, διαμορφώνονται μεσα από την πολυπολιτισμικότητα, την πολυταυτότητα και τις νέες χωροχρονικές κατανοήσεις ενώ δίνουν καινούρια νοήματα στις σχέσεις χωρικών και χρονικών δια�ορφώσεων, σε αλλεπάλληλα σχήματα ταύτισης και αποταύτισης δομώνταςμετεωρους χώρους ετερότητας
(Σταυρίδης, 2010). Η διάσπαση ή η τομή της παγι�μένης �ωρικότ�τας μέσω της χρονικότητας, αναδύει το αίτημα της ετερο .τητας μεσα �πο εναλλακτικές διαρθρώσεις και αναδιατάξεις της αρχικής συνθηκης. Οι περιπλοκεςτοπολοvίες,
αυτά ταχειροπιαστά και αντισυμΒατικά
vεvονό:α
(Σταυρακάκης, 2012), δομούνται πέρα από το χωρικό ή το χωροχρονικό με καθα�α δομικούς μαθηματικούς όρους, και εκτείνονται σε μη σταθερές και μη μετρησιμες συλλήψεις, που όμως κατά γενική ομολογία γίνονται περισσότεροκατανοητές και διαχειρίσιμες μέσα από την αρχιτεκτονική πρακτική ή την αναδιοργάνωση των επαυξημένων υβριδικών συνθέσεων. Στην υπερσύγχρονη εποχή δεν υπάρχει πλέον νόημα να μιλάμε με όρους που αγνοούν την επικάλυψη και την αντίφαση της χαοτικής πολλαπλότητας, καθώς η αλληλουχία της πραγματικότητας έχει διαστρεβλωθεί επηρεάζοντας και μεταβάλ λοντας το σύγχρονο φαντασιακό, όπου οι καθημερινές πρακτικές έχουν ξεπεράσει τον αρχιτεκτονικό δομικό σχεδιασμό και ο χρόνος έχει εκμηδενίσει το χώρο (lnneraritγ, 2009). Το σπίτι, η πόλη και η μητρόπολη είναι πια άνευ περιεχομένου, μια και δεν πληρούν πλέον τις ηθικές και συμβολικές λειτουργίες του παρελθόντος. Οι μη τόποι, οι μη-χώροι, οι μη-χρόνοι (Arnann, 2011) είναι ριζικά πρωτοφανείς συνθήκες που αντικαθιστούν την πραγματικότητα της καθημερινής εμπειρίας και ενεργοποι ούν τις αισθήσεις και σε μεγάλο βαθμό την πολuκανονικότητα (multinormotivity). Σε αντιστοιχία, η χροvικοχωρικότητα, η παντοuκινητικότητα /vομαδικότητα, η ψηφιακότητα διαπερνούν τις χωροχροvικές συνθήκες, παρασέρvοvτας μύθους και ουτοπίες ξεπερασμένες, απομυθοποιώντας και αποκαθιστώντας τη λέξη, την εικόνα, το χώρο, το χρόνο. Τίποτα δεν παραμένει όπως πριν: ούτε η οικονομία, ούτε η παιδεία, ούτε η εκμάθηση, ούτε τα σώματα. Και σαφέστατα ούτε η αρχιτεκτονική, ούτε η κατασκευή. Αφηγηματικές αφετηρίες Τα αρχιτεκτονήματα, ανεξαρτήτως κλίμακας (πολεοδομικής, αστικής ή τοπίου), πάντοτε θεωρούνται ως το σκηνικό όπου εξελίσσονται τόσο οι χρήσεις όσο και οι συμπεριφορές των ανθρώπων και γίνονται εμφανείς μέσω της αφήγησης, εικονικής ή λεκτικής (Seguί, 2010). Η πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, σαν σύζευξη τέχνης και τεχνικής, απαιτεί την εφαρμογή ποικιλότροπων μεθόδων, πρακτικών και μορφών, με συνήθως καινοτόμες συνδέσεις μεταξύ εμπειρίας και φαντασίας μελλοντικών συνθηκών, εμπλέκοντας το χρονότοπο και το σώμα, ενώ γεφυρώνει τις αντιλήψεις του εγγράφοντας παρόντος με του πιθανού μέλλοντος. Δεν είναι, όμως, μόνο η φύση του σχεδιασμού μια πράξη ανάμεσα στο περιβάλλον επέμβασης και στην αρχιτεκτονική που πραγματοποιείται, μα ενεργοποιούνται ταυτόχρονα οι αισθήσεις του σώματος -η ψυχογένεση-, η ενσωμάτωση της αειφορίας στην κατασκευή -η τοποyένεση-και η ανάδειξη διαφορετικών μορφών κατοίκησης -η κοινωνική γέννηση-(Rivera, 2006). Η ενσώματη συνθήκη συμπληρώ νει σημαντικά κάθε κατανόηση της αρχιτεκτονικής πράξης, καθώς σύμφωνα με τον Pallasrnaa (2014) ο κόσμος γίνεται αντιληπτός πρωτίστως μέσα από την εμπειρία του σώματος, σαν μεσολαβητής μεταξύ της ατομικότητας και της σύνδεσης με το περιβάλλον ενώ συμβάλλει στη διαμόρφωση του υποκειμένου, είτε μέσω της υπέρβασης της υλικότητας είτε μέσα από την καταπάτηση των πεπερασμένων χωρικών ορίων (Aguilar Garcίa, 2013). Χωρίς αμφιβολία, καθίσταται σημαντική η διερεύνηση των ευρύτερων εννοιών που συνδέονται με το χώρο, όπως ο τόπος, η τοπικότητα, η τοποθεσία, η αίσθηση του τόπου (Benwell & Stokoe, 2006), η κοινωνική και βιοπολιτική διάσταση του νέου τοπικισμού/κατοίκησης (Powell, 2004) ή η ατοπικότητα (Relph, 1976). Ο τόπος δεν αντιπροσωπεύει τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του χώρου, αλλά αντιθέτως κατανοεί και εκφράζει ένα πολύπλοκο αμάλγαμα που εμπεριέχει στοιχεία κοινωνικά πολιτικά οικονομικά πολιτιστικά και επιπροσθέτως ατομικά, με αποτέλεσ�α να απο�ελεί μια άκρ�ς δυναμική και μεταλλασσόμενη έννοια και γι'
462 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016
αυτό καθίσταται εργαλείο κατανόησης της σύνδεσης του χώρου με το χρόνο σε μ βλ. , ω μετα ητη και επαvαπροσδιορίσιμη σχέση (Cresswell, 2004). Η ετερότητα και η ομοιότητα είναι υπό αμφισβήτηση και ως εκ τούτου, το μετα σώμα εγγράφεται στην αφομοίωση της αποσπασματικότητας, στα πλαίσια της οικειότητας και της διαστροφής. Οι υποκειμενικές και διυποκειμεvικές διασταυρώ σεις γεννιούνται στο πλαίσιο των προσωρινών ταυτοτήτων. Το παραστατικό επιτελεστικό -performative- σώμα, μέσω της κατάργησης της αφηρημένης αντίληψης και τις διαδικασίες αποδοχής της ιδιαιτερότητας και της συγκεκριμενο ποίησης, επιτυγχάνει την αποδόμηση των δυαδικών δομών. Σε αυτό το πλαίσιο, 0 χωρόχρονος περιγράφεται ως υπεραληθινός -hyperrea/- ενώ η ρευστότητα και η ευελιξία συγχωνεύονται με τη χρονική θεώρηση. Το εδώ και το τώρα είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του σήμερα, καθώς ο χρόνος έχει επιταχυνθεί, τα ερεθίσματα είναι πολλαπλά και ο χώρος καταλήγει να είναι μια απόσταση πεπερασμένη και βατή (Virilio, 2012, Deleuze, 2005). Από τη μοντέρνα στην παραμετρική αρχιτεκτονική Ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό εργαλείο της αρχιτεκτονικής που αναπαράγεται σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων είναι το modulor. Με σύνθημα το σπίτι ως μηχανή κατοίκησης, ο Le Corbusier δημιουργεί ένα άκαμπτο πρότυπο για τη βιομηχανία, η οποία ρυθμίζει το σχεδιασμό σε διαφορετικές κλίμακες, <<από το κουτάλι μέχρι την πόλη» (Rarnbla, 2007). . Η παραδοχή μιας γραμμικά αναπτυσσόμενης διαδικασίας, όπως μιας αλυσίδας παραγωγής της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπου τα αντικείμενα είναι όμοια, βασίζεται στην αποφυγή παραλλαγών, που είτε είναι δαπανηρές, είτε οι δοκιμές είναι αμφίβολες, είτε αποκλείονται οι πειραματισμοί εξ' αρχής. Με την έλευση των ψηφιακών συστημάτων, τα μοντέλα του χθες δεν είναι πλέον επαρκή και τα παραδοσιακά υλικά έχουν καταστεί ξεπερασμένα για να αποδώσουν τα πολύπλοκα σχήματα των νέων αρχιτεκτονικών σχεδίων, καθώς η αρχιτεκτονική σκέψη τείνει να γίνει πιο πειραματική και μεταλλάξιμη. Έχει εγκαταλειφθεί το σύστημα γραμμικής παραγωγής της μηχανικής βιομηχανίας και έχει επανέλθει η φιλοδοξία ενός απόλυτα εξατομικευμένου παραγωγικού μοντέλου (Ortega, 2009). Με την αντικατάσταση της γραμμικής παραγωγής, η οποία εμπόδιζε τις διορθώσεις κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης, από ένα παραμετρικό μοντέλο που ενσωματώνει το σχεδιασμό και την παραγωγή στη εξελικτική του διαδικασία, μπορούν πια να πραγματοποιηθούν σύνθετα, ευέλικτα και συνεχώς προσαρμόσιμα έργα, μέσα σε ένα καθεστώς υψηλής απόδοσης μορφών και γεωμετριών. Προχωράμε από τη μαζική παραγωγή, που κληρονόμησε το τεϊλορίστικο σύστημα συναρμολόγησης, σε μια παραγωγή ενός διακριτού συνόλου, που είναι τόσο εύκαμπτο όσο και διαλλακτικό στην πάροδο του χρόνου, επιτρέποντας συχνά τροποποιήσεις και αναπροσαρμογές. Ανοίγονται, λοιπόν, νέες πιθανότητες και ικανότητες για τη δημιουργία πρωτοφανών έργων που δεν ανταποκρίνονται στην λογική της σειράς ή επανάληψης αλλά στην εξελικτική μεταμόρφωση μέσα από νέες εκδοχές, επαναδιατυπώσεις, αναπτύξεις και παραλλαγές (Ortega, 2009). Η παραμετρική μοντελοποίηση είναι μια μαθηματική μέθοδος, η οποία επιτρέπει τη μεταβολή ορισμένων χαρακτηριστικών του μοντέλου, σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας, χωρίς να χρειάζεται να υπολογιστούν εκ νέου τα συvαρτώμεvα χαρακτηριστικά που θα επηρεαστούν από την κάθε ενδεχόμενη αλλαγή (Fraile, 2012). Η χρήση τέτοιων παραμετρικών συστημάτων αρχιτεκτονικού σχεδιασμού
κατανοητές και διαχειρίσιμες μέσα από την αρχιτεκτονική πρακτική ή την αναδιοργάνωση των επαυξημένων υβριδικών συνθέσεων. Στην υπερσύγχρονη εποχή δεν υπάρχει πλέον νόημα να μιλάμε με όρους που αγνοούν την επικάλυψη και την αντίφαση της χαοτικής πολλαπλότητας, καθώς η αλληλουχία της πραγματικότητας έχει διαστρεβλωθεί επηρεάζοντας και μεταβάλ λοντας το σύγχρονο φαντασιακό, όπου οι καθημερινές πρακτικές έχουν ξεπεράσει τον αρχιτεκτονικό δομικό σχεδιασμό και ο χρόνος έχει εκμηδενίσει το χώρο (lnneraritγ, 2009). Το σπίτι, η πόλη και η μητρόπολη είναι πια άνευ περιεχομένου, μια και δεν πληρούν πλέον τις ηθικές και συμβολικές λειτουργίες του παρελθόντος. Οι μη τόποι, οι μη-χώροι, οι μη-χρόνοι (Arnann, 2011) είναι ριζικά πρωτοφανείς συνθήκες που αντικαθιστούν την πραγματικότητα της καθημερινής εμπειρίας και ενεργοποι ούν τις αισθήσεις και σε μεγάλο βαθμό την πολuκανονικότητα (multinormotivity). Σε αντιστοιχία, η χροvικοχωρικότητα, η παντοuκινητικότητα /vομαδικότητα, η ψηφιακότητα διαπερνούν τις χωροχροvικές συνθήκες, παρασέρvοvτας μύθους και ουτοπίες ξεπερασμένες, απομυθοποιώντας και αποκαθιστώντας τη λέξη, την εικόνα, το χώρο, το χρόνο. Τίποτα δεν παραμένει όπως πριν: ούτε η οικονομία, ούτε η παιδεία, ούτε η εκμάθηση, ούτε τα σώματα. Και σαφέστατα ούτε η αρχιτεκτονική, ούτε η κατασκευή. Αφηγηματικές αφετηρίες Τα αρχιτεκτονήματα, ανεξαρτήτως κλίμακας (πολεοδομικής, αστικής ή τοπίου), πάντοτε θεωρούνται ως το σκηνικό όπου εξελίσσονται τόσο οι χρήσεις όσο και οι συμπεριφορές των ανθρώπων και γίνονται εμφανείς μέσω της αφήγησης, εικονικής ή λεκτικής (Seguί, 2010). Η πολυπλοκότητα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, σαν σύζευξη τέχνης και τεχνικής, απαιτεί την εφαρμογή ποικιλότροπων μεθόδων, πρακτικών και μορφών, με συνήθως καινοτόμες συνδέσεις μεταξύ εμπειρίας και φαντασίας μελλοντικών συνθηκών, εμπλέκοντας το χρονότοπο και το σώμα, ενώ γεφυρώνει τις αντιλήψεις του εγγράφοντας παρόντος με του πιθανού μέλλοντος. Δεν είναι, όμως, μόνο η φύση του σχεδιασμού μια πράξη ανάμεσα στο περιβάλλον επέμβασης και στην αρχιτεκτονική που πραγματοποιείται, μα ενεργοποιούνται ταυτόχρονα οι αισθήσεις του σώματος -η ψυχογένεση-, η ενσωμάτωση της αειφορίας στην κατασκευή -η τοποyένεση-και η ανάδειξη διαφορετικών μορφών κατοίκησης -η κοινωνική γέννηση-(Rivera, 2006). Η ενσώματη συνθήκη συμπληρώ νει σημαντικά κάθε κατανόηση της αρχιτεκτονικής πράξης, καθώς σύμφωνα με τον Pallasrnaa (2014) ο κόσμος γίνεται αντιληπτός πρωτίστως μέσα από την εμπειρία του σώματος, σαν μεσολαβητής μεταξύ της ατομικότητας και της σύνδεσης με το περιβάλλον ενώ συμβάλλει στη διαμόρφωση του υποκειμένου, είτε μέσω της υπέρβασης της υλικότητας είτε μέσα από την καταπάτηση των πεπερασμένων χωρικών ορίων (Aguilar Garcίa, 2013). Χωρίς αμφιβολία, καθίσταται σημαντική η διερεύνηση των ευρύτερων εννοιών που συνδέονται με το χώρο, όπως ο τόπος, η τοπικότητα, η τοποθεσία, η αίσθηση του τόπου (Benwell & Stokoe, 2006), η κοινωνική και βιοπολιτική διάσταση του νέου τοπικισμού/κατοίκησης (Powell, 2004) ή η ατοπικότητα (Relph, 1976). Ο τόπος δεν αντιπροσωπεύει τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά του χώρου, αλλά αντιθέτως κατανοεί και εκφράζει ένα πολύπλοκο αμάλγαμα που εμπεριέχει στοιχεία κοινωνικά πολιτικά οικονομικά πολιτιστικά και επιπροσθέτως ατομικά, με αποτέλεσ�α να απο�ελεί μια άκρ�ς δυναμική και μεταλλασσόμενη έννοια και γι'
462 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016
αυτό καθίσταται εργαλείο κατανόησης της σύνδεσης του χώρου με το χρόνο σε μ βλ. , ω μετα ητη και επαvαπροσδιορίσιμη σχέση (Cresswell, 2004). Η ετερότητα και η ομοιότητα είναι υπό αμφισβήτηση και ως εκ τούτου, το μετα σώμα εγγράφεται στην αφομοίωση της αποσπασματικότητας, στα πλαίσια της οικειότητας και της διαστροφής. Οι υποκειμενικές και διυποκειμεvικές διασταυρώ σεις γεννιούνται στο πλαίσιο των προσωρινών ταυτοτήτων. Το παραστατικό επιτελεστικό -performative- σώμα, μέσω της κατάργησης της αφηρημένης αντίληψης και τις διαδικασίες αποδοχής της ιδιαιτερότητας και της συγκεκριμενο ποίησης, επιτυγχάνει την αποδόμηση των δυαδικών δομών. Σε αυτό το πλαίσιο, 0 χωρόχρονος περιγράφεται ως υπεραληθινός -hyperrea/- ενώ η ρευστότητα και η ευελιξία συγχωνεύονται με τη χρονική θεώρηση. Το εδώ και το τώρα είναι ο απόλυτος κυρίαρχος του σήμερα, καθώς ο χρόνος έχει επιταχυνθεί, τα ερεθίσματα είναι πολλαπλά και ο χώρος καταλήγει να είναι μια απόσταση πεπερασμένη και βατή (Virilio, 2012, Deleuze, 2005). Από τη μοντέρνα στην παραμετρική αρχιτεκτονική Ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό εργαλείο της αρχιτεκτονικής που αναπαράγεται σε μεγάλο αριθμό αντιτύπων είναι το modulor. Με σύνθημα το σπίτι ως μηχανή κατοίκησης, ο Le Corbusier δημιουργεί ένα άκαμπτο πρότυπο για τη βιομηχανία, η οποία ρυθμίζει το σχεδιασμό σε διαφορετικές κλίμακες, <<από το κουτάλι μέχρι την πόλη» (Rarnbla, 2007). . Η παραδοχή μιας γραμμικά αναπτυσσόμενης διαδικασίας, όπως μιας αλυσίδας παραγωγής της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπου τα αντικείμενα είναι όμοια, βασίζεται στην αποφυγή παραλλαγών, που είτε είναι δαπανηρές, είτε οι δοκιμές είναι αμφίβολες, είτε αποκλείονται οι πειραματισμοί εξ' αρχής. Με την έλευση των ψηφιακών συστημάτων, τα μοντέλα του χθες δεν είναι πλέον επαρκή και τα παραδοσιακά υλικά έχουν καταστεί ξεπερασμένα για να αποδώσουν τα πολύπλοκα σχήματα των νέων αρχιτεκτονικών σχεδίων, καθώς η αρχιτεκτονική σκέψη τείνει να γίνει πιο πειραματική και μεταλλάξιμη. Έχει εγκαταλειφθεί το σύστημα γραμμικής παραγωγής της μηχανικής βιομηχανίας και έχει επανέλθει η φιλοδοξία ενός απόλυτα εξατομικευμένου παραγωγικού μοντέλου (Ortega, 2009). Με την αντικατάσταση της γραμμικής παραγωγής, η οποία εμπόδιζε τις διορθώσεις κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης, από ένα παραμετρικό μοντέλο που ενσωματώνει το σχεδιασμό και την παραγωγή στη εξελικτική του διαδικασία, μπορούν πια να πραγματοποιηθούν σύνθετα, ευέλικτα και συνεχώς προσαρμόσιμα έργα, μέσα σε ένα καθεστώς υψηλής απόδοσης μορφών και γεωμετριών. Προχωράμε από τη μαζική παραγωγή, που κληρονόμησε το τεϊλορίστικο σύστημα συναρμολόγησης, σε μια παραγωγή ενός διακριτού συνόλου, που είναι τόσο εύκαμπτο όσο και διαλλακτικό στην πάροδο του χρόνου, επιτρέποντας συχνά τροποποιήσεις και αναπροσαρμογές. Ανοίγονται, λοιπόν, νέες πιθανότητες και ικανότητες για τη δημιουργία πρωτοφανών έργων που δεν ανταποκρίνονται στην λογική της σειράς ή επανάληψης αλλά στην εξελικτική μεταμόρφωση μέσα από νέες εκδοχές, επαναδιατυπώσεις, αναπτύξεις και παραλλαγές (Ortega, 2009). Η παραμετρική μοντελοποίηση είναι μια μαθηματική μέθοδος, η οποία επιτρέπει τη μεταβολή ορισμένων χαρακτηριστικών του μοντέλου, σε οποιοδήποτε στάδιο της διαδικασίας, χωρίς να χρειάζεται να υπολογιστούν εκ νέου τα συvαρτώμεvα χαρακτηριστικά που θα επηρεαστούν από την κάθε ενδεχόμενη αλλαγή (Fraile, 2012). Η χρήση τέτοιων παραμετρικών συστημάτων αρχιτεκτονικού σχεδιασμού
απαιτεί σαφέστατα αλλαγή της σχεδιαστικής ρουτίνας μα πρωτίστως αναπροσαρ μογή της νοοτροπίας στη σύλληψη της αρχικής, κεντρικής ιδέας του αρχιτεκτονικού έργου.
Αρχιτεκτονικές ενσωματώσεις
Απέναντι στην αφηρημένη έννοια της έμπνευσης ή της διαίσθησης, στις νέες ατμόσφαιρες αυτό που επικρατεί δεν είναι άλλο παρά ένα σύστημα που επιθυμεί να δομείται με σταθερές αρχές που μπορούν να γίνουν αντιληπτές σαν ορθολογικές μέθοδοι εξέλιξης του σχεδιασμού. Με άλλα λόγια, οι παράμετροι σχεδιασμού της διαδικασίας χρησιμοποιούνται για τη διαμόρφωση των αποφάσεων, των οποίων η αποτελεσματικότητα είναι προφανής μέσα από μια εξελικτική συνθήκη που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να τεκμηριωθεί. Η παραμετρική αρχιτεκτονική, λοιπόν, μπορεί να οριστεί απλά ως ένας νέος τρόπος κατανόησης της πράξης και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, η οποία ωφελείται από τις νέες τεχνολογίες των πληροφοριών και της ψηφιακής σχεδίασης. Με τον τρόπο αυτό, η παραμετρική σκέψη έχει σχέση με έννοιες όπως η ανάπτυξη και η εξελικτική δομή, ή αλλιώς νοείται σαν εξελικτικός σχεδιασμός. Στην πραγματικότητα, αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία ακόμα και από τη χρήση παραμέτρων, είναι η σύζευξη και η σύνδεση μεταξύ πολύπλοκων και φαινομενικά αντιφατικών παραμέτρων, που σχεδόν λειτουργούν σαν μια γλωσσική οντότητα. Ακριβώς όπως οι λέξεις πρέπει να έχουν μια γραμματική και σημασιολογική σχέση μεταξύ τους για να δημιουργήσουν ένα χρήσιμο νόημα στην προφορική ή γραπτή γλώσσα, οι σχεδιαστικές παράμετροι πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια γλώσσα παραμέτρων (Alexander, 1964). Σε αυτήν την γλωσσική συνθήκη, είναι αυτονόητη η ιδέα ότι οι παράμετροι θα πρέπει να οργανώνονται σε λογικές δομές. Η ιεραρχική, επαναληπτική, ασταθής, μεταλλασσόμενη, ασυνεχής ή άλλου είδους δομή μπορεί να ποικίλλει, ανάλογα με το θέμα ή την ευχέρεια του σχεδιαστή/της σχεδιάστριας, καθώς κάθε συγκεκριμένη περίπτωση αρχιτεκτονικού σχεδιασμού δομεί εξ' αρχής ένα νέο σύμπαν, όπου η κάθε παράμετρος τοποθετεί ται σε σχέση με τις άλλες, επικυρώνοντας και απορρέοντας από την κοινή γλωσσική οντότητα (Navarrete, 2014). Από μια νεφελώδη αρχική ιδέα, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πρέπει να μεταφρα στεί σε όρους γεωμετρικούς και μαθηματικούς για να καθοριστούν οι μεταβλητές και οι παράμετροι σε σχέση με την οπτικοποίηση και τη μοντελοποίηση του αρχιτεκτονικού εγχειρήματος. Πρόκειται για ένα ατελείωτο παιχνίδι, όπου η κάθε παραλλαγή προκαλεί πολύ διαφορετικά αποτελέσματα, ενώ το κλειδί για αυτού του είδους το σχεδιασμό, είναι η εξέλιξη της διαδικασίας και όχι η τελική μορφή, καθώς οι μαθηματικές και γεωμετρικές σχέσεις αναπτύσσουν συνθήκες αλληλουχίας και συστήματα αλγορίθμων, βασισμένα πρωτίστως σε ορισμένες παραδοχές. Με τον τρόπο αυτό, ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της παραμετρικής σχεδίασης είναι η συμβίωση μεταξύ επιστημονικών κλάδων, η οποία επιτρέπει να ενσωματω θούν διαρθρωτικές, κοινωνικές προσομοιώσεις σε σχεδιαστικά μοντέλα αρχιτεκτο νικής. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική σαφώς και δεν απαλλάσσεται από νέες προσεγγίσεις, αλλά επηρεασμένη από τις νέες επιστήμες της πολυπλοκότητας -τα fractals, τη μη γραμμική δυναμική, το χάος και την αυτο-οργάvωση των συστημάτων (Jencks, 2006)- αναθεωρεί την ιδιαιτερότητά της, υιοθετώντας θεωρίες και γνώσεις από εξωτερικούς τομείς και αυτό επιτρέπει αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, καλλιτέχνες, 464 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016απαιτεί σαφέστατα αλλαγή της σχεδιαστικής ρουτίνας μα πρωτίστως αναπροσαρ μογή της νοοτροπίας στη σύλληψη της αρχικής, κεντρικής ιδέας του αρχιτεκτονικού έργου. Αρχιτεκτονικές ενσωματώσεις Απέναντι στην αφηρημένη έννοια της έμπνευσης ή της διαίσθησης, στις νέες ατμόσφαιρες αυτό που επικρατεί δεν είναι άλλο παρά ένα σύστημα που επιθυμεί να δομείται με σταθερές αρχές που μπορούν να γίνουν αντιληπτές σαν ορθολογικές μέθοδοι εξέλιξης του σχεδιασμού. Με άλλα λόγια, οι παράμετροι σχεδιασμού της διαδικασίας χρησιμοποιούνται για τη διαμόρφωση των αποφάσεων, των οποίων η αποτελεσματικότητα είναι προφανής μέσα από μια εξελικτική συνθήκη που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να τεκμηριωθεί. Η παραμετρική αρχιτεκτονική, λοιπόν, μπορεί να οριστεί απλά ως ένας νέος τρόπος κατανόησης της πράξης και του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, η οποία ωφελείται από τις νέες τεχνολογίες των πληροφοριών και της ψηφιακής σχεδίασης. Με τον τρόπο αυτό, η παραμετρική σκέψη έχει σχέση με έννοιες όπως η ανάπτυξη και η εξελικτική δομή, ή αλλιώς νοείται σαν εξελικτικός σχεδιασμός. Στην πραγματικότητα, αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία ακόμα και από τη χρήση παραμέτρων, είναι η σύζευξη και η σύνδεση μεταξύ πολύπλοκων και φαινομενικά αντιφατικών παραμέτρων, που σχεδόν λειτουργούν σαν μια γλωσσική οντότητα. Ακριβώς όπως οι λέξεις πρέπει να έχουν μια γραμματική και σημασιολογική σχέση μεταξύ τους για να δημιουργήσουν ένα χρήσιμο νόημα στην προφορική ή γραπτή γλώσσα, οι σχεδιαστικές παράμετροι πρέπει να συνδέονται μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια γλώσσα παραμέτρων (Alexander, 1964). Σε αυτήν την γλωσσική συνθήκη, είναι αυτονόητη η ιδέα ότι οι παράμετροι θα πρέπει να οργανώνονται σε λογικές δομές. Η ιεραρχική, επαναληπτική, ασταθής, μεταλλασσόμενη, ασυνεχής ή άλλου είδους δομή μπορεί να ποικίλλει, ανάλογα με το θέμα ή την ευχέρεια του σχεδιαστή/της σχεδιάστριας, καθώς κάθε συγκεκριμένη περίπτωση αρχιτεκτονικού σχεδιασμού δομεί εξ' αρχής ένα νέο σύμπαν, όπου η κάθε παράμετρος τοποθετεί ται σε σχέση με τις άλλες, επικυρώνοντας και απορρέοντας από την κοινή γλωσσική οντότητα (Navarrete, 2014). Από μια νεφελώδη αρχική ιδέα, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πρέπει να μεταφρα στεί σε όρους γεωμετρικούς και μαθηματικούς για να καθοριστούν οι μεταβλητές και οι παράμετροι σε σχέση με την οπτικοποίηση και τη μοντελοποίηση του αρχιτεκτονικού εγχειρήματος. Πρόκειται για ένα ατελείωτο παιχνίδι, όπου η κάθε παραλλαγή προκαλεί πολύ διαφορετικά αποτελέσματα, ενώ το κλειδί για αυτού του είδους το σχεδιασμό, είναι η εξέλιξη της διαδικασίας και όχι η τελική μορφή, καθώς οι μαθηματικές και γεωμετρικές σχέσεις αναπτύσσουν συνθήκες αλληλουχίας και συστήματα αλγορίθμων, βασισμένα πρωτίστως σε ορισμένες παραδοχές. Με τον τρόπο αυτό, ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της παραμετρικής σχεδίασης είναι η συμβίωση μεταξύ επιστημονικών κλάδων, η οποία επιτρέπει να ενσωματω θούν διαρθρωτικές, κοινωνικές προσομοιώσεις σε σχεδιαστικά μοντέλα αρχιτεκτο-νικής. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική σαφώς και δεν απαλλάσσεται από νέες προσεγγισεις, αλλά επηρεασμένη από τις νέες επιστήμες της πολυπλοκότητας -τα fractals, τη μη γραμμική δυναμική, το χάος και την αυτο-οργάνωση των συστημάτων (Jencks_, 2006)- αναθεωρεί την ιδιαιτερότητά της, υιοθετώντας θεωρίες και γνώσεις απο εξωτερικούς τομείς και αυτό επιτρέπει αρχιτέκτονες, σχεδιαστές, καλλιτέχνες,
464 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016
βιολόγους και γενετιστές να πειραματιστούν σε μια νέα έρευνα σχετικά με τους πιθανούς τρόπους σύλληψης, ερμηνείας, οπτικοποίησης και υλοποίησης της αρχιτεκτονικής πράξης. Ο αυτόματος σχεδιασμός της συνεχούς διαφοροποίησης1, συνδυάζει ποικίλες εξωγενείς γνώσεις, φθάνοντας σχεδόν σε μια συμβίωση διαφορετικών επιστημών, και καταφέρνει να δημιουργήσει πολύπλοκα γεωμετρικά σχήματα από παραμέτρους που είναι σε θέση να τροποποιηθούν και να αλληλεπι δρούν με το χρόνο, με σκοπό τη βελτιστοποίηση αναζήτησης και τελικά την επιτελεστικότητα του ίδιου του αρχιτεκτονικού έργου (Leach, 2009). Οι μορφές είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον, με τις περιρρέουσες μεταβλητές, όπως θα αναμενόταν από τη συμπεριφορά ενός ζωντανού αλληλεπιδρώντος οργανισμού. Πρόκειται, λοιπόν, για μια αρχιτεκτονική που βασίζεται σε έναν προσαρμοστικό κύκλο καινοτομίας (Schumacher, 2008), μεταμορφώνοντας τις επιστήμες και προσαρμόζοντας το περιβάλλον της αρχιτεκτονικής. Ο κόσμος της αρχιτεκτονικής διατμημάται από νέες έννοιες, όπου ο χρόνος και το σώμα απαιτούν το ρόλο τους στη διαμόρφωση του αρχιτεκτονικού χώρου. Η παραγωγή εργαλείων ή πρωτοτύπων αναπαράγεται, σε πλήρη διαθεσιμότητα, πριμοδοτώντας μια αρχιτεκτονική ανοικτού κώδικα, με την πρόθεση να διανεμη θούν, να αναπαραχθούν, να εξελιχθούν, να εφαρμοστούν και να μεταλλαχθούν τα αρχιτεκτονήματα ανάλογα με τις περιστάσεις. Σταδιακά, η αρχιτεκτονική πράξη γίνεται ενσώματη χωροχρονική ταυτοποίηση ή ταύτιση και οι ενδιάμεσες συνθήκες δεν καθορίζονται πια μεταξύ των δύο πόλων, αλλά αποκτούν τη δική τους υπόσταση, που είναι συμφυής, υπερβατική, αυτόνομη και ανεξάρτητη από την υλική τους και μόνο δομή. Νέες συγκρούσεις εμφανίζονται ενώ αναδύονται νέες συμπεριφορές και αφηγήσεις. Οι πολλαπλοί τρόποι ύπαρξης στον κόσμο απαιτούν και ποικιλόμορφες προτάσεις του δομημένου περιβάλλοντος και ακριβώς εδώ έγκειται η σημαντικότη τα των πρωτοφανών ατμοσφαιρών: στη ψηλάφηση νέων αρχιτεκτονικών δομών που οδηγούν σε καινοτόμες και πρωτοποριακές ενσώματες χωροχρονικές λύσεις.
Βιβλιογραφία
Σταυρίδης Σ. (2010), Μετέωροι χώροι της ετερότητας, Αθήνα, Αλεξάνδρεια Σταυρακάκης Γ. (2012), Η Λακανική αριστερά. Ψυχανάλυση, Θεωρίά, Πολιτική, Αθήνα,Σαββάλας Τσουκαλά Κ. (2014), Ροϊκές χωροvραφίες και εκπαιδευτικές αναστοχαστικές ανrιστίξεις, Θεσσαλονίκη, ΕπίκεντροAguilar Garcίa Τ. (2013), Cuerpos sin lίmites. Transgresiones carnales en e/ arte, Madrid, Casimiro Libros
Alexander C. (1964), Notes on the synthesis ο/ forms, Harvard University Press Amann Alcocer Α. (2011), ΕΙ espacio domestico: /α mujer y /α casa, Espai'\a, Nobuko Amann Alcocer Α. & Fco. J. Seguί de la Riva (2012), Nosotros: /α no investigaciόn en arquitectura, (www.farq.edu.uy/imasp/files/2012/11/La-rana-y-el-lagarto.pdf [επίσκεψη 10-03-2014))
Benwell Β. & Stokoe Ε. (2006), Discourse and ldentity, Edinburgh, Edinburg University Press
Cresswell Τ. (2004), Place, α short introduction, Blackwell Publishing 1. Ο όρος αποδ/δεται στους Lynn & Kipnis το 1993 (Schumacher, 2008}.
Deleuze G. (2005), La isla desierta y otros textos, Madrid, Pre-textos
Fraile Μ. (2012), ΕΙ nuevo paradigma contemporάneo. Del disefίo parametrίco α Ια morfogenesίs dίgital, (www.academia.edu/2146376/El_nuevo_paradigma_conte mporaneo._Del_diseno_parametrico_a_la_morfogenesis_digital [επίσκεψη 30-04-2016))
lnnerarity D. (2009), ΕΙ futuro y sus enemίgos. Una defensa de Ια esperanza polίtίca, Paidόs, Barcelona
Jencks Ch. (2006), "The Volcano and the Tablet", in Jencks, Ch. Υ Kroft, Κ. (eds.) Theorίes and Manifestoes of Contemporary Architecture, Chichester, Wiley Academy, pp. 2-11
Koza J.R. (1992), Genetίc Programmίng. On programmίng of Computers by means by Natural Selectίon, Cambridge, The ΜΙΤ Press
Leach Ν. (2009), Digital Morphogenesis, in Architectural Design, Vol. 79, Νο 1, ρ.32-37
Navarrete S. (2014), Diseno parametrico. ΕΙ gran desafίo del siglo ΧΧΙ, in Cuadernos del Centro de Estudios de Dίsefίo y Comunίcacίόn, Νο 49, pp. 63-72
Ortega
ι.
(2009), La digitalίzaciόn toma el mando, Barcelona, Gustavo GilPallasmaa J. (2014), La ίmagen corpόrea. lmaginacίόn e imaginarίo en Ια arquίtectu ra, Barcelona, Gustavo Gil
Powell Μ. Α. (2004), ln search of New and Old Localίsm. ESPAnet Conference, Oxford, 9-11 Σεπτεμβρίου 2004
Rambla W. (2007), Estetίca y dίsefίo, Salamanca, Universidad de Salamanca Relph Ε. (1976), Place and placelessness, London, Pion
Rivera Μ. (2006) Los valores de Ια memorίa en el proyecto arquίtectόnίco,
Διδακτορική διατριβή Universidad Politecnica de Cataluna
Schumacher Ρ. (2008), Parametricismo como estίlo -manifiesto parametrίcίsta, 11th Bienal of Architecture of Venice, London, Club Dark Side
Seguί de la Riva Fco. J. (2010), "Una lntroducciόn (20.01.96)", in cuaderno Dίbujar, Proyectar (//}, Escrίtos para una introducciόn α/ proyecto arquitectόnίco, Cuaderno del lnstituto Juan de Herrera, Madrid, ETSAM, pp. 5
Virilio Ρ. (2012), La admίnistracίόn del mίedo, Espafia, Pasos Perdidos
Author
Magdalini Grigoriadou is a PhD Architect, trained in Greece and Spain, where she has developed not only theoretical research projects but also she has participated in collective groups of direct implication in the urban context as member of the group Todapor Ια Praxis. Her research is centred in the concept of the imaginary, through the evolution of the notions of space, time and body. Since 2012 she is part of the research group Hypermedίa of ETSAM.
466 3rd international Congress on Ambiances, Volos, 2016
Milieux architecturaux, corps, lumiere
L' << architecture floue », Galerie du Temps, Musee du Louvre
Lens : interrogations sur des demarches de conception immersive
de l'architecture
Dominigue LABURTE
Labolumiere AMUP (ΕΑ 7309), Graduate School of Architecture of Stras bourg, Univ. de Strasbourg, France, dominique.laburte@strasbourg.archi.fr
Abstract.
ln the early 2000s Toyo lto expressed the ίdea of "blur
ring"architecture. lt ίs settled in Eastern culture and can be viewed through
Western art in order to understand ίts fίna/ity. The idea of "blurring"
architecture is close to that of an environment characterised by space
continuities rather than by differentiation or decompositίon. Ιt makes
undecίded archίtectural form perception. We sha/1 /ook at the concrete
conditions of "blurring" atmosphere rea/isation. We sha/1 lean on the
experimenta/ work of the LaboLumiere of the schoo/ of architecture of
Strasbourg, concerning the Louvre-Lens museum of Sanaa. Finally, we sha/1
wonder about the modes of design adapted to "blurring"architecture.
Keywords: blurrίng archίtecture, archίtecture αs envίronment, immersionPerception floue, flou artistique, immersion
Dans son acception meteorologique, l'atmosphere est nature/lement associee
