الهندسة المالية الإسلامية كمدخل لتطوير الصيرفة الإسلامية - دراسة التجربة السودانية-

200 فر ود / MÂAREF Revue académique

فر ) ود ( ا : د ا م

MÂAREF (Revue académique) Partie : Sciences Economiques

ا ا

ا

ا

ا

-

اد ا

ا ارد

د ر ة  د ر م  تار ا ه ، و ة تار ا ط ا ا ر أ ا ا ا ءا و ء ا ا و ا ةا ا ا ا ت ؛ ا ا م أ ا ى ا او ا ةء ،ءا او دا ا ل و ت ا ه ا و د ا ا ت ا نأ ة ا ا ا ا ا ، ا ا ا تازا إ ة او إ ا و ، ، را ا نا ا ا و أ ناد او ن . ا ت او ر ا د ا ثا ا و أ ت زأ ا ا ا ء و ءا ، زو نود ء ا ت ع و ء رإ أ تا ا ة اد و ا او ا ا م ا ا ط ا . ت أ و ؛ ي او ت ز ا ةء ا ا ا ا ا ا ا ا رود ل ا إ ا ا ت ا ، ا ا ا ، ا ا : ا ت ا ا Abstract :

Financial engineering emergence has given rise to many and varied innovations. These innovations formed the first nucleus upon which Islamic banking scholars and experts relied on the elimination of

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

 ذ أ ة ة -ب - ا –  ذ أ - ب - ا –

traditional riba-based financial products and replacing them with Shari'ah-compliant products. These products are accepted by individuals and society alike due to their economic efficiency and legitimate credibility.Islamic financial engineering offers many advantages from that Islamic financial institutions can benefit, and the Sukuk issuance is one of the secretions of the Islamic financial engineering, where it proved its effectiveness and successful in many Islamic countries like Malaysia, Pakistan and Sudan. However, accelerating economic events and financial fluctuations which was accompanied by global financial crises has made experts and jurists of Islamic banking in defiance and permanent research in order to keep pace with these changes and satisfy customers' needs without exceeding the legitimate lines on which financial and banking work is based on. Indeed, Islamic Financial Industry showed efficiency in crisis response and challenge. From here our objective was to looking on the role of Islamic financial engineering in the Islamic financial industry development.

key words :Financial Engineering, Islamic Financial Industry, Islamic

Financial Products. ا ذ و ا و ت ا و ت ا ةر ة اد او ا ا أ ، و د ا تا ة ت ا إ ت ا ، ا راو ا ا ه ة و ح ر او ا و ا و ، ا ا ا أ ة تاودأ ت و هرا ا تد ا ت ز ا ا د ا و زا ا م ا ا م ا أ ء ا ه م ا دا ، ا ت او ا ا ت ، ا ا ت او ك ر ا و د ا ت ا ر ا نأ ا ا ا ة و ت ا ، ا ا و ت ةء ا ت ا ا ا ا ة تء ا

ا ا م أو د ا ا و ل او ا ا ة تر ا ا : ا لؤ ا ا ا ا رود " "؟ ا ا ا : ا فا أ ي م ا ح ا ا و نإ : أ فا ا -؛ ا ا ا ت أ ء ا -ا ا ا ت ا ه رود ا ا او ؛م -ت او ا ا أ ف او ر ا ا ناد ا ض : ا أ ا ا ا أ ا ا أ ا او د ا ةء ا ةد ر ا ت ه اذ ا : ا ا ا م او ح ا ا و : ا رو وأ - ا ا ا -ا -ا ا ت - ا ا ا ا ا رود ار ناد ا ا ا ا وأ - ا ا ا 1 : ا ا ا م ا ا ا ا ت او تاود ا او او ا ت ا إ ل إ ،ة ا ا ا ت ا ا ا ا ا أ إ ،ة ا ا ت او تاود ا او او ا ع ا ت ر إ ذ و ا ا إ ل 1 ا ا ك ا ا ا ا ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - " ، ا ا ا ا : ا ا ق تاودأ ،" د ا ، ا 26 د ، 2002 ،م ا ،ناد ا ، http//:www.bankofsudan.org/arabic/period/masrafi/vol_26/masrafi_26.htm(20/05/2006).

ة و ة ل ،ة و ة ت آ ،ة تاودأ) ا ا ا ا ا ا ( ا ةراد ا 2 ا ا : ا ر او إ ا ا ف ا ا نأ إ ا ت ا و وأ ة ت ر ا ت ا ا ا ر ا ز ا ا ا ا ا ت ا ا : ا ر ا 01 ا ا ا : ر ا : ا تا ، ا ا ، ا اد ا ا دا إ ، د ا ،ر ا ا ا ،ث ا ، ا 2004 ص ص ، 15 -16 ا ا ا م أ ا ا ت ا ا ل ا ت ا ا د ا ةء ا د ا ةء ا غ ا ر او ا ت ا ارد ا أ ت ل ا و ، ا و ت ا ة او ا ت و 1 د ا ةء ا م ق او ا و ا ا ، ا ا ا 2 د ا ةء او ا ا ا نإ ، ل

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - " ، ا ا ا ر ا ا ةراد إ ت د ا ،" ،ة ، ا ا ، ا ا ، د ا ا ا 11 ، 1999 ص ، 55

2 - Berger.A and L. Mester, “Inside the Black box: What explains differences in the efficien-cies of financial institutions”, Journal Of banking and Finance, Vol 21, pp 895-947.

نأ او ، ا أ ل إ يد د ا ةء ا ا ت ا ةراد و ط ا ا ا ا ما ا د ا ةء او ا ا ا ط ر ل ا 1 3 ا ا أ : ا م ا س ا ): و ٰ ّ ا ا ل ا ا ذ ، ا م إ أو أ م ا رزوو رزو م ا و ر أ ر ا إ ( رازوأ ، ا م إ ا ا و د ة د أ و ، ا عا او : ا و ا ا ا أ و ءاد ا ر ا 02 ا أ : ا ا :ر ا ا ا ا ا ا ، ا https://albaitalkuwaiti.wordpress.com - : ا ا ا ت ا ا ا تز أ ا ت ا نأ ا ا ت ا ر او و أ ت ا ه ، ا ك ا ا ا م أ ا ا ا ت ة و ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 -ا ،زو فر ا ةرادإ ا ا ا ما ا" ،زو ، ا د او ا ةرادإ ، ا ي ا و او ا رو ،" ا ا – ندر ا 2007 ص ص ، 5 -6

1 . ا ت ا 1 1 : ا قر ا ف قر ا ا ةز ءا " و ا ل ا ي ا ، – " قر ا 1 ن ا ، آ د نأ ا ا ل ا قر ا قر ا ف ا م ا قر ا أ ق ا و ا ي ا ب آ قر ا ي ا ا ا ه و قر ي ا ا و ، آ ف ا ا 2 2 1 ا ا ةر ا ة ا د ا : ا " ةر او ا و وأ ،ل أ وأ ن أ ءا " ا " وأ ،"ل ةر ا وأ ، و ا ة ا ا ن " ا ةر إ" ن ةدرا ا و ت ا ا ا 3 3 1 :لوا ا عا ا تاد ك ا ر تاد ر ا ،لز وأ ف ا و ر ا د و ةد ا نو ا ق ا ر ل و ا ا ن ة لوا ا ا تاد أ تاد ا ة ا داد ا ز ادو تاد ا ن ا و ،ق ا ذ ف ا ا ن ق ا ر ر ا ا ا ق ا ر ا 4 2 ا ا ت ا 1 2 :ط ا ر و ن ا ر إ تار ا تار ا د : إ ا ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - ا ةرو ا ، ا را ا ، ا ا ، ه 1998 2 - ا 3 - ا ت ا ت ا و ا ا ةر ا ا ،ر د أ ن ر ا د ن ا ا ةو م ، ا 2009 ص ، 4 4 - ا ر ا تاد ، اود ف أ رو ، د ا ؤر :لوا ،ة ا ا تار ا ،ن او ا ، ا ا ت ا 2004 ص ، 976

- :ن ا و ،ء ر ( ا وأ) ي ا م نأ و أ ) هء اء ن د ا اذإ أ ،ل ا ( و د ن ا ن و ، ا 1 - :ط ر ل ، وأ ا كا ة ا ا ا ق ةد ا أ م 2 2 2 :ت او ا د ا ا د او ا د ا إ ، د و و أ أ : أ ،ر أ ة أ 3 ا د ا ت ا ا د ة د ؛ ا را و ي او ا ص ا فا أ ن ؛ي او ص ا و او وأ ا ر ا ق ا ر و يأ ا ق ا ر ةر او ا ا وأ ع را ً ةر ا وأ ا ر ا ض ا 3 : ا ا ت ا أ وأ ت ا 4 ة ا ا ك ا ا ا ت ا أ و :

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - ، ز او او ا راد ، ا ا و ن ا ،ي ا ر ر ، ا ا ، 2009 ص ، 8 2 - ا ، ا د ا ث أ ، ا ا ل أ إ ، ا ،ة ، ا 2011 ص ، 92 3 - ، ا د ا ا رو ،" إ ق " ،ب ل ،ى ا مأ ، ا 2005 ص ، 9 4 - ا ا د ا ، ا ا ٰ ّ ا ارد ، ز او ا ز راد ، ، د ا ، ا ا 2010 ص ، 36

ر لو ا 01 ا ت ا أ : ا ك ا ا ا ا ا ا ع ا فا أ ا ا ءا ءا – ا – در ا – ا ا ر ا ر – ا – ا – ا ا قر ا ءا – ا – و ا – در ا – ي ا – قر ا ا ت ا ضا ا – و – ن ا – ( ا ) ا – ( ا ) در ا ع ا يزا ا ع ا – ع ا ا – ( ا ) ا – ا ) در ا :ر ا ا ا ت ا "،ي د ،ل رد رد ا ا ك ا ا ا او ر ا -ذ ا ةر ا رو ،" او ا ا ا ا او ر ا ت و ت ل و ا ، ، ا ا 5 -6 ي 2014 ص ، 3 4 : ا ك ا ا و و ير ا ط وأ عو تاد وأ ت وأ وأ ن أ ا ا ء و ب ا ب و ك ا ذو ،ص أ تر أ 1 ر د ك ك ، ت لوا ك ك نأ ،ت و ت ةرد د ك و ر ا ك و ع ا ك ،ل أ ً لوا و ا ا ك ً د ً أ وأ 2

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ا ت ا ا ب ، ا ا ت ا او ا ، ا ، ا 2007 ص ، 288 2 - ار ا ،ة ا ت او ا ر ا ك ا ،ب ل ي ا او ا نو ا ة اد ،ل او ا ا ا فر ا رو ، د 31 ي -3 نا 2009 ص ، 11

- ا ا ا ا ا رود 1 : ا ا ا ر ا ا رود ذ و ك ا را و ر ض 1 1 : ا ك ا م أ د ا ا ت ا زأ 2008 إ ت ا ا ،( ز ا ء ن ) ا ا لو ا ا ، ا ك ا ا ى ا ك ا را إ ر و ا ا ر ا 03 ة ا ل ك ا را إ : 2001 -2015 ا ا نأ ا ل تزو ك 750 ر ود ر ة ا ز 2001 -2015 و ا ، ة ا تارا إ ة ، 2001 -2007 را إ 50 ،ر ود ر ل ا إ 2008 ( ز ا ) ءا ا 2009 ، ا را ا أ أ ، ت را را إ 2012 زو 137 و ر ا ،ر ود ر 60 ر ود ر 2015

2 1 ة ا ل ا ك ا ق تارا إ 2001 -2015 ر ا 04 ا ك ا ق تارا إ : ، ا ك ا ا ر ارا إ 67 349 % ك ا تارا ا ا ا را ا ع ك ا تارا ا ا و ا ا ا : ر ا 05 ل را ا ع ك ا تارا ا ا : ة ا 2001 -2015 ا يد ا او ةر ا م ت ا أ نأ ا و ا ا ةر ا ر او ر ا ءا ث ا ا ر 28 % ر را إ ا ا را ا

13 539 % و 11 253 % ا ا 3 1 : ا ل ا ق و ا ا رود ذ و : ا ا ا ر ا 06 ل ا ق و ا ا : :ر ا ود ،ي ا ا ا ا ا ر ارد م ا ،ت ر و قا أ د ا م ا ة ،ناد او ص ، ا ا ،ة ا م و ر او د ا 178 -180 2 ا ت ا او : ا ا ا ءا ى تار ا ا ر ا ب أ ع إ ا ت ا أ ا ا و ةء تاذ ت د و ، ا ا ت ا او ا 1 2 : ا ا ا ا ت ة : ا ا - :ة ا ، ا ا ا او ر ا ا ، ا ا ا ا ا ت ا 1 أ ب ا ا ا - : ا يأ ،ة ى أ إ ل ت أ وأ ق ا نأ ى أ ت أ وأ ق ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - Munawar Iqbal; Ausaf Ahmad et Trikllah Khan “DEFIS AU SYSTEME BANCAIRE ISLAMIQUE” Institut islamique de recherche et de formation, Banque Islamique de Développe-ment ,P42.

ا ا ا ا ا نأ ا 1 - :ر او ا و ف ا ء ا ت ا او ء ا ت ة ارد ل ا ت ا ا ا ا أ ، أ ا ا ا ا ت ا و أ ، و ىو 2 2 2 : ا ا ا ت ا ا ا ت ا ا : ، ا ك ا ح و ا ر ا 3 - : ا ف ا جو ا ا إ و ا ا ا ا يأ عو ي ؛ ا ا ى ا ة ا نأ إ ذ تا ذ : د ا ةء ا ا ا إ ا ف ا جو ا ا إ د ا ةء تاذ ن نأ و ، ا ا تا ا ر -ق ا ا إ : ا ت او ت ا ك ا و او د ا ة ا ا تا دا إ ا ا ا نود د ا ، - : ا ا ا إ ح ا ك ا تا ،با ا ا إ و ا ا ة ك ا ه ن و ار - : ا ا ا ناد ا ا ل ناد ا ا ن ة ا ا ا و اد ا 1 :ناد ا ا ت ا ا ت ا ر و ا ا ك را ناد ا ا ت ناد ا ط ا ا وأ ، ا و و ا ت ثا ا ا او ا ةرازو نو ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 - ا ا ، ا ا ، ا ا ط ا ، ا ث ،ة ، ر او 2007 ص ص، 130 -131 2 - ا ص ص ، 131 -132 3 - ودو د ا ، ا فر ا ا ر ا ت ا ا ،ر أ ر ،تارا و q=pages/view/9329 http://pbf.org.ps/site/?

: ا ز إ او ا ا ك او قارو ا ا 1 1 1 :( ) ا ر ا تاد و ( ) ار ا ف رو ةر ر ا م و ا ةرازو ا ر إ ر ا ا و ق ا ة 500 عز و رأ . : ةد ا ه ف ا -ا ق -ا ت -ا د ا ى ا ةرادإ ؛ ا ا - قاروأ د ا ن اذإ زا ا ا ء ار آ قارو ا ه نأ ي ا ا ا وأ ؛ ا د ا - ر ا و ا تا ا ير د ا ا ؛ر ا ةد ز إ يد و - ل ا سأر قا أ ة ةا ن إ قاروأ ا . ل ( ) ا ر ا تاد ط ر ا ا لو او )ة ا 2012 -2015 ( ر لو ا 02 ر : )ة ا ل ( ) ا ر ا تاد ط 2012 -2015 ( ا ا ر ا :ر ا ي ا ناد ا تاد ا د إ ةد زو ر ك نأ لو ا )ة ا ل ى 2012 -2015 ل ( 41 60 % ك ا نأ لو ا ُ تز ( ) ا ر تاد ا ا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ،ةدو ا ا ت ناد ا ، ا ا -http://www.shahama lslmy -sd.com/ar/content/lsyg

40 % حوا د او ت ا ، 20 % -30 % ا ، ي ا ناد ا ض ا ،بو ر ي ا 21 7 % 2013 إ 10 % 2015 ا و ه دأ لو :ة ا ل تاد تارا إ ر لو ا 03 : )ة ا ل ( ) ا تاد تارا إ 2012 -2015 ( ي ا ناد ا ا ر ا :ر ا لو ا ة ا ت ا ض ا ) 2012 -2013 ل ( 125 8 % ، را 2014 ض ا دو ، 2015 ل 6 9 % ل ا ت ء ا 806 %. ل )ة ا 2013 -2015 ة ا ل تا ا را ( 9994 5 ن 2012 إ 15471 7 ن 2015 2 1 :(ح ) ا ر ا تاد ر إ رو ةر ق ا تا ةر او ر ا م و ا ةرازو ا ا ا تا إ ا ا 100 وأ ر رأ عز و . و تاد ط ر ا ا لو ا )ة ا ل (ح ) ا ر ا 2012 -2015 (

ر لو ا 04 : ة ا ل (ح ) ا ر ا تاد 2012 -2015 ر ا ي ا ناد ا ا ر ا : )ل ا تاد ا د ع را ه أ لو ا 2014 -2015 ( ل 9 2 % أ ، 2013 ا ر ا تاد وا 3 1 :(ب ) ي ا ا تاد تر أ إ رو ةر ة ةر ا م و ي ا ا ا ق ا تا و ر ا ا 1000 ةر ا عز و . لو او (ب ) ي ا ا تاد ط ر ا ا ر لو ا 05 )ة ا ل (ب ) ي ا ا تاد : 2012 -2015 ( :ر ا ا ا ر ا ي ا ناد )ل أ لو ا 2012 -2013 تاد ا ض ا ( ل فر ا ى 68 4 % ي ا ناد ا ر ع راو ، 2012 ل 206 6 % ي ا ا ةر إ تاد أ فر ا ى ب 2014 ناد ا آو ي ا ل ا ا ا أ ) 2012 -2015 : (

ر لو ا 06 : ا ا ا )ة ا ل 2012 -2015 ( ر ا د ا ا ر ا : ي ا نا ا ا ا ا أ نأ 49 % ا ر ك ا ة ذو ، ار ا ة ل ا إ راد ا ا إ ، و ا ه ا او ر و ا ا و او ا ن 8.9 -15 5 % ( ) ر 7 -11 1 % (ح ) ر ا ، 5 2 -6 -6 % ةر ، (ب ) 0 4 -1 % ا ا او ، ى أ ك ا نأ ل ا ةر و ،ح ، ) را إ ا ا ةراد و ا او ا ر (ب ا 2 اد ا ا - ا ا ل ا ك ا ل ناد ا دا ا ؛( ر او ر ا ) ة - ا ا تاودأ ا ا ا و ي ؛ ا ا هز زا ، و ع د و ؛ة ت و ر ا ، ا و ا - ا ه آ ا ت ا ءا ،ى او او ر ىدأ ا ت ا ه ا نأ ، ا ا وأ د ا ؛ ا ةرادإ د ا إ

رو ذو ، ا ت ا م ا ا ، م ي ا ا ا ا ت و ر ا ل د ا ثا ا عر ق ا ض و ، را او ، ا ا ا ب تأ او ت ا ةر و ا ز ا و ا ت ا ا ا 2008 ، ا ا ا ا ت أو ا ت ة ا ه ا م ا إ ىدأ ا ت ا ن ا إ ل ، ا ا او د ا ةء ا ا ا د ا ت ا را ا ت ا ت و تا م ا ا م ا را او ا رودو ا ا ا إ ض ا ار ا ه ل و ا ا م ق ا ل ا ا و ا و إ ت و ر م ا ئد او و ا ت ا را ا ا : : إ ا إ ا ا ل

زو ا ا م ا د ،ح ق ا ؛ ا

م ا و ا ا م ا ا تاذ ة ت إ ل ا أ او ا ،ة ة ؛ ا و د ا ةء

-ا -ا ا تاود ا : أ ا ت ا ا ك لوا ا ا ت او ( ، ر ا ، ا ا) ا ؛ى ا ت ا و ا

ا ا م ا ي ا ا و ، ا ا ا ؛ د ا

، ا ا ا ةر اد ا ا ؛ ا ا م أو ا و ا

د دز ، ا درا ا ا ك ا ؛ او ق ا و

-ا ر-ا تاودأ ةادأ ة ا ه ، ا ل ( ا ق ا ت ) ا ا

؟ت ا زو

قا و ا ت ا ا ا كارد ا ؛ ا

نو ا ا ا ا ا ا ف د او ء ا ا و رد  ا 1 و ا ا ةر ا ا ،ر د أ ن ا ا ةو م ، ا ا ت ا ت ا ن ر ا د 2009 2 أ رو ، د ا ؤر :لوا ا ر ا تاد ، اود ف تار ا ،ن او ا ، ا ا ت ا ،ة ا ا 2004 3 د ا ، ا فر ا ا ر ا ت ا ا ،ر أ ودو - ،تارا و ر http://pbf.org.ps/site/?q=pages/view/9329 4 ةرادإ ا ا ا ما ا ،زو ا ،زو ا رو ، ا فر ا ، ا ي ا و او ا ، ا د او ا ةرادإ – ندر ا 2007 . 5 د ا ث أ ، ا ا ل أ إ ، ا ،ة ، ا ا ، ا 2011 6 ا ا ، ا ا ط ا ، ا ا ، ،ة ، ر او ث ا 2007 7 راد ، ا ا و ن ا ،ي ا ر ، ر ، ا ا ، ز او او ا 2009 8 ا ا د ا ، ا ا ٰ ّ ا ارد راد ، ز ، د ا ، ا ا ، ز او ا 2010 9 ا ةراد إ ت " ، ا ا ا ا ،ة ، ا ا ، ا د ا ،" ر ا ا ، د ا ا 11 ، 1999

1₀ ا ا : ا ا ق تاودأ"، د ا ، ا ،" ا ا 26 د ،ناد ا ، ، 2002 1₁ رو ، إ ق ،ب ل ا ،ى ا مأ ، ا د ا ا ، 2005 1₂ ت او ا ر ا ك ا ،ب ل ة اد ،ل او ا ا ا فر ا رو ،ة ا ، ي ا او ا نو ا 31 ي -3 نا 2009 13 ا ةرو ا ، ا را ا ، ا ا ، ه 1998 14 ا ا ب ، ا ا ت ا او ا ، ا ، ا ا ت 2007 15 ا ا ت او ك ا او ا ، ك ا ر ، و ا ر ا  ا

1._{Berger.A and L. Mester, “Inside the Black box: What explains}

differences in the efficiencies of financial institutions”, Journal Of banking and Finance, Vol 21, 2011.

2. Munawar Iqbal; Ausaf Ahmad et Trikllah Khan “Defis au système bancaire islamique” Institut islamique de recherche et de

formation, Banque Islamique de Développement.

ا ا

www.bankofsudan.org/arabic/period/masrafi/vol_26/masrafi_26.htm. www.shahama-sd.com/ar/content/lsyg-lslmy