تقنيات الوصف في رحلة "الإفادة والاعتبار" لعبد اللطيف البغدادي

(1)

Résumé

Cet article cherche à permettre au monde du texte nomade de rechercher les techniques de description dans le livre "avantages et considération"du voyageur Adb El Latif al- Baghdadi en se concentrant sur les schémas de description les plus importants employés dans les textes du voyage et les fonctions sémantiques les plus importante. Dans notre étude, nous avons constaté que le sujet de la description dans la littérature de voyage n’avait pas attiré beaucoup d’attention par rapport à d’autres catégories narratives telles que fiction et récit, d’où l’envie de percer dans le texte de voyage et de rechercher comment utiliser la technique de description, qui est la technique de rédaction narrative la plus importante pour les voyageurs. Une série de concepts procéduraux pour les critiques contemporains tels que Philippe Hamon et Gerard Jeanette

Mots-clés : parcours ; avantages et considérations ; modèles de description.

Abstract

This article seeks to acquire and clarify the world of a nomadic text .This can be done by researching the description techniques in "Benefit and Consideration" by the traveler Abd El Latif al-Baghdadi and by emphasizing on the mostimportant description patterns used in the texts of the trip and the most important semantic functions.

In our study, we noticed that the subject of description in travel literature did not get so much attention and care compared to other narrative fields such as fiction and story. So there was a strong need to know some concepts from nomadic texts and how to use the description technique , which is the most prominent narrative writing style for travelers .It was based on a set of procedural concepts of contemporary critics such as Philippe Hamon and Gerard Jeanette

Keywords: The journey; benefit and

consideration; description patterns; description function

ﻧﻘﺗ تﺎﯾ يدادﻐﺑﻟا فﯾطﻠﻟا دﺑﻌﻟ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" ﺔﻠﺣر ﻲﻓ فﺻوﻟا

The techniques of describing in the journey of " Benefit and Consideration" by Abd EL latif al-Baghdadi

ﺗ مﻼﺘﺳﻻا ﺦﯾرﺎ 18 :

11/ 2019/ : لﻮﺒﻘﻟا ﺦﯾرﺎﺗ ؛ /22

/11 2020

صﺧﻠﻣ

* Corresponding author, e-mail:rouiguiraziqa@gmail.com

* ﻲﻘﻳور ﺔﻘﻳزر

تﺎﻐﻠﻟاو بادﻵا ﺔﯾﻠﻛ ،

ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﺑرﻌﻟا

ﻲﺳﺑﺗﻟا

، ﺔﺳﺑﺗ .رﺋازﺟﻟا ،

ﯾ لﺎﻘﻣﻟا اذھ ﻰﻌﺳ ﻟا مﻟﺎﻋ هﺎﻧﻛﺗﺳا ﻰﻟإ

ﻲﻓ ثﺣﺑﻟا لﻼﺧ نﻣ ﻲﻠﺣرﻟا صﻧ

تﺎﯾﻧﻘﺗ فﯾطﻠﻟا دﺑﻋ ﺔﻟﺎﺣرﻠﻟ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" فﻧﺻﻣ نﻣﺿ فﺻوﻟا

يدادﻐﺑﻟا

، ﻣﻟا فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ زرﺑأ ﻰﻠﻋ زﯾﻛرﺗﻟﺎﺑ كﻟذو ﻲﻓ ﺔﻔظو

.ﺔﯾﻟﻻدﻟا ﮫﻔﺋﺎظو مھأو ﺔﻠﺣرﻟا صوﺻﻧ ّنأ ﺎﻧﺗﺳارد لﻼﺧ نﻣ ﺎﻧﯾﺑﺗ دﻗو مﻟ تﻼﺣرﻟا بدأ ﻲﻓ فﺻوﻟا عوﺿوﻣ

ﺔﯾاورﻟﺎﻛ ىرﺧﻷا درﺳﻟا فﺎﻧﺻأ ﻊﻣ ﺔﻧرﺎﻘﻣﻟﺎﺑ ﻎﻟﺎﺑﻟا مﺎﻣﺗھﻻا ﻖﻠﯾ ﻟا صﻧﻟا مﺎﺣﺗﻗا ﻲﻓ ﺔﺣﻠﻣﻟا ﺔﺑﻏرﻟا تﻧﺎﻛ اذﻟ ،ﺔﺻﻘﻟاو ﻲﻓ ثﺣﺑﻟاو ﻲﻠﺣر

فﯾظوﺗ ﺔﯾﻔﯾﻛ ﻲﺗﻟا فﺻوﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ

ﺗ دﻧﻋ ﺔﯾدرﺳﻟا ﺔﺑﺎﺗﻛﻟا تﺎﯾﻧﻘﺗ زرﺑأ دﻌ

دﺎﻘﻧﻟ ﺔﯾﺋارﺟﻹا مﯾھﺎﻔﻣﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﻰﻠﻋ كﻟذ ﻲﻓ نﯾدﻣﺗﻌﻣ ،ﺔﻟﺎﺣرﻟا .تﯾﻧﯾﺟ رارﯾﺟو ،نوﻣﺎھ بﯾﻠﯾﻓ لﺎﺛﻣأ نﻣ نﯾرﺻﺎﻌﻣ تﺎﻣﻠﻛﻟا ﺔﯾﺣﺎﺗﻔﻣﻟا :

؛ﺔﻠﺣرﻟا فﺋﺎظو ؛فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ ؛رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا

.فﺻوﻟا

(2)

276

:ﺔﻣدﻘﻣ ﻲﻓ درﻔﻠﻟ ﺔﯾﻠﺧادﻟا ﺔﺑﻏرﻟا ﻰﻠﻋ نﺎﺳﻧﻹا ﮫﺑ موﻘﯾ يرﺷﺑ طﺎﺷﻧﻛ ﺔﻠﺣرﻟا سﺳﺄﺗﺗ

نﻣ هرﻣﺛﺗ ﺎﻣو ﺔﻠﺣرﻟا رﺎﺳﻣ ﻲﻓ ﺔﺑﻏرﻟا مﻛﺣﺗﺗ اذﻟ ،ﺔﻓرﻌﻣﻟاو فﺎﺷﺗﻛﻻاو لﻘﻧﺗﻟا بﺣ تﺎﻔﻧﺻﻣو تﺎﺑﺳﺗﻛﻣ

؛ ﻧﺗﻟﺎﺑ فﺗﻛﯾ مﻟ ﺔﻟﺎﺣرﻟا دﺟﻧ ثﯾﺣ نودﯾ نأ رﺛآ لﺑ ةدھﺎﺷﻣﻟاو لﻘ

.ﺔﯾﻣﻠﻌﻟا ﺎﮭﺑﺳﺎﻛﻣو ﺔﻠﺣرﻟﺎﺑ فﯾرﻌﺗﻟا رﺎطإ ﻲﻓ ﮫﺗﻠﺣر برﺎﺟﺗ نﻋ رﺑﻌﯾو هدھﺎﺷﻣ لﻛ اروﺿﺣ ﺎﮭﻧﯾﻣﺎﺿﻣو ﺎﮭﻟﺎﻛﺷأ فﻠﺗﺧﻣﺑ ﺔﯾﻠﺣرﻟا تﺎﻔﻧﺻﻣﻟا روﺿﺣ نﺎﻛ ﺎﻧھ نﻣ

ئرﺎﻘﻟا هﺎﺑﺗﻧا ﻲﻋرﺗﺳﯾ ﺎﻣ نأ رﯾﻏ ،ىرﺧﻷا ﺔﯾﻣﻠﻌﻟاو ﺔﯾﻋادﺑﻹا تﺎﻔﻧﺻﻣﻟا مﺣازﯾ ﺎﯾوﻗ رﻟا تﺎﻔﻧﺻﻣﻠﻟ لﺻﻔﯾ دﺎﻛﯾ ﻻ ثﯾﺣ ،ﺔﯾدرﺳﻟا ﺎﮭﺻوﺻﻧ ﻲﻓ فﺻوﻟا نﺎﯾﻐط وھ ،ﺔﯾﻠﺣ

.ﻲﻔﺻو وھ ﺎﻣو يدرﺳ وھ ﺎﻣ نﯾﺑ ﺎﮭﯾﻓ رﮭﺷأ نﻣ يدادﻐﺑﻟا فﯾطﻠﻟا دﺑﻋ ﮫﻔﻟؤﻣﻟ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ دﻌﯾو

نﻣ ﺎﺿﯾﻓ ﮫﺑﺣﺎﺻ ﮫﻧﻣﺿ ،ةرﺟﮭﻠﻟ سدﺎﺳﻟا نرﻘﻟا ﻰﻟإ دوﻌﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻠﺣرﻟا تﺎﻔﻧﺻﻣﻟا ىوﺗﺳﻣ سﻛﻌﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻔﺻوﻟا صوﺻﻧﻟا ﻲﻓ ﺎﻧﯾﺄﺗرا دﻗو .بﯾدﻸﻟ ﻲﻧﻔﻟا قوذﻟاو ﺔﺑﺎﺗﻛﻟا

ﺿوﻣ تﺎﯾﻧﻘﺗ ﻰﻠﻋ ءوﺿﻟا طﯾﻠﺳﺗ ﺎﻧﺗﺳارد عو "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" صوﺻﻧ ﻲﻓ فﺻوﻟا

ﻲﻓ ﺔﻔظوﻣﻟا فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ ﻲھ ﺎﻣﻓ ،ﺔﻠﺣرﻟا ﻲﻓ ﮫﻔﺋﺎظوو فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ ﻰﻠﻋ زﯾﻛرﺗﻟﺎﺑ .؟ﺔﯾﻟﻻدﻟا ﮫﻔﺋﺎظو زرﺑأ ﻲھ ﺎﻣو "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ

ﻧدﻣﺗﻋا دﻗو ﺔﻘﯾﻣﻌﻟاو ﺔﺻﺣﺎﻔﻟا ةءارﻘﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻟﺎﻛﺷﻹا هذﮭﻟ ﺎﻧﺗﺟﻟﺎﻌﻣ ﻲﻓ ﺎ

فﺻوﻟا ﺔﯾرظﻧ ﻲﻓ ﺔﯾﺋارﺟﻹا تﻻوﻘﻣﻟا مھأ ﻰﻠﻋو ،ﺔﮭﺟ نﻣ ﺔﻠﺣرﻟا صوﺻﻧﻟ ةرﺎﺷﻹا ﺎﻧﺑ ردﺟﺗو ،ىرﺧأ ﺔﮭﺟ نﻣ صوﺻﺧﻟا ﮫﺟو ﻰﻠﻋ نوﻣﺎھ بﯾﻠﻓ دﻧﻋ ةرﺻﺎﻌﻣﻟا ﯾﻘﻧﻻا رﺧﻵاو نﯾﺣﻟا نﯾﺑ ﺎﻧﯾﻠﻋ ضرﻔﯾ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" صﻧ نأ ﻰﻟإ ﻰﻟإ دﺎ

.ﺞﮭﺗﻧﻣﻟا يرظﻧﻟا ءارﺟﻹا ﻰﻟإ دﺎﯾﻘﻧﻻا نﻣ رﺛﻛأ ﻲﻠﺣر صﻧﻛ ﮫﺗﯾﺻوﺻﺧ - 1 يدادﻐﺑﻟا فﯾطﻠﻟا دﺑﻌﻟ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" ﺔﻠﺣر : (*)

تﻧﺎﻛ تﻼﺣر رﮭﺷأ يدادﻐﺑﻟا

ثدﺣ ﺎﻣ دﮭﺷ ثﯾﺣ ،رﺻﻣ دﻼﺑ ﺎﮭﯾﻓ دﺻﻗ كﻠﺗ

) ﻲﻣﺎﻋ ﺔﻋﺎﺟﻣو طﺣﻗ نﻣ رﺻﻣﺑ ـھ597

- ﺔﻌﺟﺎﻔﻟا دھﺎﺷﻣ لﻘﻧ نﻣ نﻛﻣﺗو (ـھ598

ﻔﺻوو ﮫﺑﺎﺗﻛ ﺎﮭﻧﻣﺿﯾﻟ ،ﺎﻘﯾﻗد ﺎﻔﺻو ﺎﮭ

) 1

" ـﺑ ﮫﺑﺎﺗﻛ مﺳو .(

روﻣﻷا ﻲﻓ رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا

"رﺻﻣ ضرﺄﺑ ﺔﻧﯾﺎﻌﻣﻟا ثداوﺣﻟاو ةدھﺎﺷﻣﻟا

" :فﯾﺿ ﻲﻗوﺷ لوﻘﯾ ، نﻣ ﺔﻓرط بﺎﺗﻛﻟاو

هدھﺎﺷ ﺎﻣ فﺻﯾ مﻠﻓ ،ﺎﻓوﺳﻠﯾﻓ ﺎﻣﻟﺎﻋو ،ارﯾﺻﺑ ادﻗﺎﻧ نﺎﻛ ﮫﻧﺈﻓ ،تﻼﺣرﻟا بﺗﻛ فرط

"ﮫّﺻﺣﻣو ﮫﺳرد لﺑ طﻘﻓ

) 2

. (

ّمﺳﻗ ﯾطﻠﻟا دﺑﻋ ﺔﻟﺎﻘﻣﻟا ّصﺧ ،نﯾﺗﻟﺎﻘﻣ ﻰﻟإ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ يدادﻐﺑﻟا ف

سرﮭﻓ نﻣﺿ نﯾﺑﻣ وھ ﺎﻣﻛ ،لوﺻﻓ ﺔﺛﻼﺛﺑ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﻘﻣﻟا ّصﺧو ،لوﺻﻓ ﺔﺗﺳﺑ ﻰﻟوﻷا :ﻲﺗﻵا لﻛﺷﻟا ﻰﻠﻋ بﺎﺗﻛﻟا

) 3

. (

(لوﺻﻓ ﺔﺗﺳ ﻲھو) ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﻘﻣﻟا - ﺎﮭﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا رﺻﻣ صاوﺧ ﻲﻓ :لوﻷا لﺻﻔﻟا

- صﺗﺧﺗ ﺎﻣﯾﻓ :ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا تﺎﺑﻧﻟا نﻣ ﮫﺑ

- ناوﯾﺣﻟا نﻣ ﮫﺑ صﺗﺧﺗ ﺎﻣﯾﻓ :ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا

- ﺔﻣﯾدﻘﻟا ﺎھرﺎﺛآ نﻣ دھوﺷ ﺎﻣ صﺎﺻﺗﻗا ﻲﻓ :ﻊﺑارﻟا لﺻﻔﻟا

- نﻔﺳﻟا و ﺔﯾﻧﺑﻷا بﺋارﻏ نﻣ ﺎﮭﺑ دھوﺷ ﺎﻣﯾﻓ :سﻣﺎﺧﻟا لﺻﻔﻟا

- ﺎﮭﺗﻣﻌطأ بﺋارﻏ ﻲﻓ :سدﺎﺳﻟا لﺻﻔﻟا

(لوﺻﻓ ﺔﺛﻼﺛ ﻲھو) :ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﻘﻣﻟا - لﯾﻧﻟا ﻲﻓ :لوﻷا لﺻﻔﻟا ﮫﻧﯾﻧاوﻗو كﻟذ لﻠﻋ ءﺎطﻋإو ﮫﺗدﺎﯾز ﺔﯾﻔﯾﻛ و

- ﺔﻧﺳ ثداوﺣ ﻲﻓ :ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ـھ597

- ﺔﻧﺳ ثداوﺣ ﻲﻓ :ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا ـھ598

نﻋ ثﯾدﺣﻠﻟ ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﻘﻣﻟا صﯾﺻﺧﺗ مﺗ ،بﺎﺗﻛﻟا سرﮭﻓ ﻰﻠﻋ ظوﺣﻠﻣ وھ ﺎﻣﻛ

ﻲﺗﻟا ﺔﻣﻌطﻷا اذﻛو نﻔﺳو نارﻣﻋو رﺎﺛآو ،ناوﯾﺣو تﺎﺑﻧ نﻣ ،ﺔﻣﺎﻌﻟا رﺻﻣ صاوﺧ

(3)

ﻟ ،ﺎﮭﺑ زﯾﻣﺗﺗ ثدﺣ ﺎﻣ مﺛ ﮫﻧﯾﻧاوﻗو لﯾﻧﻟا نﻋ ثﯾدﺣﻠﻟ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﮫﺗﻟﺎﻘﻣ لوﺻﻓ يدادﻐﺑﻟا درﻔﯾ

ﻲﺗﻧﺳ لﻼﺧ رﺻﻣﺑ ـھ597

- .ـھ598

- 2 :"رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ ﻲﻓ فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ ﮫطﺎﻣﻧأو فﺻوﻟا عوﺿوﻣ تﻟوﺎﻧﺗ ﻲﺗﻟا تﺎﺳاردﻟا تﻧﯾﺎﺑﺗو ءارﻵا تﻔﻠﺗﺧا

و مﮭﻧﻣ لﻛ لوﺎﺣ ،نﯾرﺻﺎﻌﻣ دﺎﻘﻧ ﻰﻟإ ﻰﻣادﻗ نﯾﯾﻏﻼﺑ نﻣﻓ دﻧﺗﺳﯾ ﮫﺑ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﯾرظﻧ ﻊﺿ

ﺔﻟﺎﺟﻌﻟا هذھ ﻲﻓ ﻊﯾطﺗﺳﻧ ﻻ ﺎﻣﺗﺣو ،ﺎﮭﻠﻣﺟﻣ ﻲﻓ ﺔﺳﺳؤﻣﻟا تﺎﺣورطﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﻰﻟإ ﺎﮭﯾﻓ اذﻟ ،دﯾدﺣﺗﻟا ﮫﺟو ﻰﻠﻋ فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ لوﺣ تﺎﺣورطﻟاو ءارﻵا كﻠﺗ لﻛ ﻰﻠﻋ فوﻗوﻟا مﺛ فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ دﯾدﺣﺗ ﻲﻓ هرظﻧ ﺔﮭﺟوو "نوﻣﺎھ بﯾﻠﯾﻓ" ﺔﯾرظﻧ ﻰﻟإ ةرﺎﺷﻹﺎﺑ ﻲﻔﺗﻛﻧﺳ و ﻲﻓ ثﺣﺑﻟا ةدﺎﻓﻹا" ﺔﻠﺣرﻟا صﻧ ﻰﻠﻋ رﺷﺎﺑﻣ ﻲﻘﯾﺑطﺗ ءارﺟإ لﻼﺧ نﻣ ﮫﻔﺋﺎظ

ﺔﯾﺋﺎﻧﺑﻟا رﺻﺎﻧﻌﻟا نﻣﻓ .برﺎﻘﻣﻟا صﻧﻟا ﺔﯾﺻوﺻﺧ ﻰﻟإ ةرﺎﺷﻹا ةرورﺿ ﻊﻣ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو كﻟذو ﺎﮭﻧﻋ جورﺧﻟا ضرﻔﯾ ﺎﻣ ﺎﮭﻧﻣو نوﻣﺎھ طﺎﻣﻧأ بﻋوﺗﺳﯾ ﺎﻣ صﻧﻠﻟ ﺔﯾﻔﺻوﻟا .ىرﺧﻷا ﺔﯾﻌﻗاوﻟا تﺎﯾورﻣﻟا ﻲﻗﺎﺑو ﺔﯾاورﻟا نﻋ ﺔﻠﺣرﻟا صﻧ فﻼﺗﺧﻻ ﻰﻟإ رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا ﻲﻓ فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ مﯾﺳﻘﺗ ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ ﻖﺑﺳ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﺳﯾﺳﺄﺗ

ﻰﻠﻋ كﻟذو طﻣﻧﻟا نﻣﺿ ﺔﺟردﻣﻟا فﺻوﻟا تﺎﻋوﺿوﻣ ﺎﮭﺗﺣﺗ جردﻧﺗ ﺔﯾﺳﯾﺋر طﺎﻣﻧأ :ﻲﺗﻵا لﻛﺷﻟا - 1.2

" :لوﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا Description de type dire

"

ﺧﺷ نﻣ رﺛﻛأ ﻰﻠﻋ رﻓوﺗﺗ ﻲﺗﻟا فﺻوﻟا ﻊطﺎﻘﻣ طﻣﻧﻟا اذھ نﻣﺿﺗﯾ ﺔﯾدرﺳ ﺔﯾﺻ

مﻠﻛﺗﻣﻟا /فﺻاوﻟا وأ ﻊﻣﺗﺳﻣو ثدﺣﺗﻣ يأ

، ثﯾﺣ ،دﺣاو ءﺎﺿﻓ نﻣﺿ ﻊﻣﺗﺳﻣﻟا /ﻲﻘﻠﺗﻣﻟاو

ﺔﯾﻠﺻاوﺗﻟاو ﺔﯾﻐﯾﻠﺑﺗﻟا ﮫﺑﯾﻟﺎﺳﻷ ﺎﻛﻟﺎﻣ فﺻوﻟا عوﺿوﻣﺑ ﺎﻣﻟﺎﻋ فﺻاوﻟا نوﻛﯾ

) 4

نﻣﺿو .(

:جردﻧﯾ طﻣﻧﻟا اذھ .نﺎﺳﻧﻹا فﺻو ،تﺎﺑﻧﻟا فﺻو ،ﺔﯾﻧﺎﻛﻣﻟا ﺔﯾﺿﻓﻷا فﺻو

أ- :ﺔﯾﻧﺎﻛﻣﻟا ﺔﯾﺿﻓﻷا فﺻو ﺧﻣ تﻧﺎﻛ

رﺎﺛآ نﻣ ﮫﯾوﺣﺗ ﺎﻣﺑ ﺔﯾﻧﺎﻛﻣﻟا ﺔﯾﺿﻓﻷا فﻠﺗ

ﮫﺗﻠﺣر ﻲﻓ يدادﻐﺑﻟا مﺎﻣﺗھا ﻰﻠﻋ تذوﺣﺗﺳا ﻲﺗﻟا تﺎﻋوﺿوﻣﻟا رﺛﻛأ ،تﺂﺷﻧﻣو نارﻣﻋو

:لوﻘﯾ ﺎﮭﻣﺎﺟﺣأو ﺎﮭﺗﺎﺳﺎﻘﻣ دﯾدﺣﺗو ،ﺎﮭﻔﺻو ﻲﻓ بﮭﺳأ ﻲﺗﻟا تﺎﻣارھﻷا ءﺎﺿﻓ ﺎﮭﻧﻣ

"

ةرﺷﻋ ﻊﺑﺳ وﺣﻧو عارذ ﺔﺋﺎﻣﺛﻠﺛ ﺎھدوﻣﻋ عﺎﻔﺗرا لﺎﻗ سﺎﯾﻘﻟا بﺎﺑرأ ضﻌﺑ تﯾأرو ﻋارذ عارذ ﺔﺋﺎﻣ ﻊﺑرأ ﺎﮭﻧﻣ ﻊﻠﺿ لﻛ لوط عﻼﺿﻷا تﺎﺛﻠﺛﻣ حوطﺳ ﺔﻌﺑرأ ﮫﺑ طﯾﺣﯾ ﺎ

"ﺎﻋارذ نوﺗﺳو

) 5

هﺎﯾاوز تﺎﺳﺎﻘﻣو مارھﻷا دﺣأ لﻛﯾﮭﻟ ﻖﯾﻗدﻟا ﻲﻔﺻوﻟا دﯾدﺣﺗﻟا اذﮭﻓ .(

ﺎﮭﻟوﻗ ﻖﯾرط نﻋ ﺔﻔﺻاو ﺔﯾﺻﺧﺷ وھو سﺎﯾﻘﻟا ءﺎﻣﻠﻋو ءارﺑﺧ دﺣأ نﺎﺳﻟ ﻰﻠﻋ درو

رﺷﺎﺑﻣ ﮫﺗﻠﻘﻧ ،ﺔﻘﯾﻗد ﺔﻓرﻌﻣ ﺎﮭﻔﺻو عوﺿوﻣﺑ ﺔﻓرﺎﻋ "ﺔﻟﺎﺣرﻟا" ﺔﻌﻣﺗﺳﻣ ﺔﯾﺻﺧﺷ ﻰﻟإ ة

:ﺎﻣھ لوﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا ﻲﻓ نﯾﺗﯾﺻﺧﺷ ءﺎﻘﺗﻟﺎﺑ نوﻣﺎھ بﯾﻠﯾﻓ ﮫﻧﻋ رﺑﻋ ﺎﻣ وھو ﻊﻣﺎﺳﻟاو فﺻاوﻟا

) 6

. (

" ﺎﮭﻧدﻣ زرﺑأو رﺻﻣ مﯾﻠﻗإ فﺻو قﺎﯾﺳ ﻲﻓ درو ﺎﻣ كﻟذ نﻣ نﻋ ﻲﻟ ﻰﻛﺣ

ﮫﯾﻠﻋ ﻊﻘﯾ مﺛ رﯾﺛﻛ بارﺗﺑ ﺔﻋارزﻟا تﻗو ﮫﯾﺗﺄﺗ حﺎﯾرﻟا نأ لوﻷا مﯾﻠﻗﻹا لﺎﺑﺟ ضﻌﺑ ﻣﻟا درﺟأ دوﻌﯾ ﻰﺗﺣ ﮫﺗﻔﺳﻧﻓ ىرﺧأ حﺎﯾر ﮫﺗءﺎﺟ دﺻﺣ اذﺈﻓ عرزﯾو ثرﺣﯾﻓ دﺑﻠﺗﯾﻓ رط

"ﻻوأ نﺎﻛ ﺎﻣﻛ

) 7

ﻲﻔﺻوﻟا ﻊطﻘﻣﻟا اذھ مﺳرﯾ .(

– ﮫﻘﺑﺳ ﺎﻣو -

فﺻوﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ فﯾظوﺗ مﻟﺎﻌﻣ

ﺔﻛرﺣﺑ ﺔطﺑﺗرﻣ لوﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ ﺔﯾﻔﺻوﻟا ﻊطﺎﻘﻣﻟا رﺛﻛأ درﺗ ثﯾﺣ ؛يدادﻐﺑﻟا ىدﻟ ﺎﻔﻗو لﻛﺷ ﻲﻓ ﺎﮭﻧﻋ ﺔﻠﺻﻔﻧﻣ تﺳﯾﻟو ﺔﻣﺎﻌﻟا درﺳﻟا نﯾﺑ لﺻﻔﻟا ﺔﺑوﻌﺻﻟ كﻟذو ،ةدودﺣﻣ ت

."رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" صوﺻﻧ ﻲﻓ ﻲﻔﺻو وھ ﺎﻣو يدرﺳ وھ ﺎﻣ

(4)

278

ب - :تﺎﺑﻧﻟا فﺻو زﺎﺗﻣﺗ ﺎﻣ نﻋ ثﯾدﺣﻠﻟ ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﻘﻣﻟا نﻣ ﻲﻧﺎﺛﻟا ﮫﻠﺻﻓ يدادﻐﺑﻟا درﻓأ

ﺎﮭﻟﺎﻛﺷﺄﺑ مﺗھاو ﺦﺑطﻟاو مﺎﻌطﻟا ﻲﻓ مدﺧﺗﺳﺗ ﻲﺗﻟا كﻠﺗ ﺎﻣﯾﺳ ،تﺎﺑﻧﻟا عاوﻧأ نﻣ رﺻﻣ ﮫﺑ ﺔﯾﻔﯾﻛو ،ﺎﮭﻓﺎﻧﺻأو طﻣﻧ فظوﯾ ﺔﯾﻔﺻوﻟا ﻊطﺎﻘﻣﻟا كﻠﺗ نﻣﺿ .كﻟذ رﯾﻏو ﺎﮭﺗﻋارز

" :لوﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا نأ ﻊﻣ لﺻﺑﻟا تﺎﺑﻧ ﮫﺑﺷﯾ لﯾﺑﺟﻧزﻟا تﺎﺑﻧ نإ رﺧآ ﻲﻟ لﺎﻗ

"ﻲﻧﺎﺗﺳﺑ ﮫﻧﺄﻛو دﻼﺑﻟا كﻠﺗ ﻲﻓ نوﻛﯾ سﺎﻘﻠﻘﻟا

) 8

زرﺑأ ﻰﻠﻋ ﻲﻔﺻوﻟا صﻧﻟا اذھ موﻘﯾ .(

" :لوﻘﻟا وھو فﺻوﻟا نﻣ لوﻷا طﻣﻧﻟا ﮫﺗﺎﻣزﻠﺗﺳﻣ

"ﻲﻟ لﺎﻗ طﻧﯾ ﺎﻣو

ﻎﯾﺻ نﻣ ﮫﯾﻠﻋ يو

" تارﺎﺑﻋو

"ﻲﻧﺎﺗﺳﺑ ﮫﻧﺄﻛ" ،"لﺻﺑﻟا تﺎﺑﻧ ﮫﺑﺷﯾ تﺎﺗﺎﺑﻧﺑ رﯾﺑﺧ فﺻاو نﻋ ردﺻﺗ

ﮫﯾﺑﺷﺗﻟا ﺔﻐﯾﺻ مدﺧﺗﺳا دﻗو ،صوﺻﺧﻟا ﮫﺟو ﻰﻠﻋ لﯾﺑﺟﻧزﻟا تﺎﺑﻧﺑو ،ﺔﻣﺎﻋ رﺻﻣ .ئرﺎﻘﻟا ﻰﻟإ ﮫﻧﻣو ﺔﻟﺎﺣرﻟا نھذ ﻰﻟإ ﺔﯾﺳﺣﻟا ﮫﺗروﺻ بﯾرﻘﺗﻟ ج - :نﺎﺳﻧﻹا فﺻو ردﺎﺻ ﮫﯾﻓ ﺔﺑﻏرﻟا وأ لوﻘﻟا لﻌﻓ نأ كﺷ ﻻ

ﺔﯾدرﺳ ﺔﯾﺻﺧﺷ نﻋ

ﺔﺣﺎﺳﻣ تدرو دﻗو ،اءدﺑ نﺎﺳﻧﻹﺎﺑ ﺔطوﻧﻣ لوﻘﻟا ﺔﻣﮭﻣ نﺈﻓ اذﻟ ،"نﺎﺳﻧإ" بﻟﺎﻐﻟا ﻲﻓ ﻲھ نﻣ ةرﯾﺧﻷا لوﺻﻔﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧ تﻘﻠﻌﺗ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ نﻣﺿ "نﺎﺳﻧﻺﻟ" ﺔﯾﻔﺻو

" ،ﺎﮭﻧﺎﻛﺳو رﺻﻣ ﺎﮭﺑ ترﻣ ﻲﺗﻟا ﺔﯾوﺎﺳﺄﻣﻟا ثادﺣﻷا يورﺗ ﻲﺗﻟاو بﺎﺗﻛﻟا مھدﺣأ لﺎﻗ

مﻠﻓ ﺔﻧﯾدﻣ ﺎﻧﻠﺧد ﺎﻧﯾﻘﻟﺄﻓ توﯾﺑﻟا ﺎﻧﻠﻠﺧﺗﻓ ءﺎﻣﺳﻟا ﻲﻓ ﻻو ضرﻷا ﻰﻠﻋ ﺎﻧاوﯾﺣ ﺎﮭﯾﻓ دﺟﻧ

ﻰﺗوﻣ راد لﻛ نﻛﺎﺳ دﺟﺗﻓ (نﯾدﻣﺎﺧ ادﯾﺻﺣ مھﺎﻧﻠﻌﺟ) (لﺟو زﻋ) ﷲ لﺎﻗ ﺎﻣﻛ ﺎﮭﻠھأ

"هدﻻوأو ﮫﺟوزو لﺟرﻟا ﺎﮭﯾﻓ

) 9

لﻼﺿ ﻲﻣرﺗ رﺧآ ﺎﻔﺻو دروﯾ ﮫﺳﻔﻧ قﺎﯾﺳﻟا ﻲﻓو .(

" ﮫﻧﺎﻛرأ ﻊﯾﻣﺟ ﻰﻠﻋ ةﺎﺳﺄﻣﻟا دﺻ ﮫﻟ نﺎﻛ ﮫﻧأ لﺟر ﺎﻧﻟ ﻰﻛﺣ

ﺔﻟزﺎﻧﻟا هذھ ﻲﻓ ﻊﻗدأ ﻖﯾ

لﺧد ﺎﻣﻠﻓ ،لﺑﻗ ﺎﻣﮭﺗدﺎﻋ ﮫﺑ ترﺟ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ هدﻧﻋ لﻛﺄﯾﻟ ﮫﻟزﻧﻣ ﻰﻟإ اذھ ﮫﻘﯾدﺻ هﺎﻋدﻓ ﮫﻌﻣ سﯾﻟو مﺣﻠﻟا رﯾﺑﻛ ﺦﯾﺑط مﮭﯾدﯾأ نﯾﺑو رﻘﻔﻟا ﺔﺛﺎﺛر مﮭﯾﻠﻋ ﺔﻋﺎﻣﺟ هدﻧﻋ دﺟو ﮫﻟزﻧﻣ مﺣﻠﻟﺎﺑو ،ﻲﻣدﻵا مﻣرﺑ ﺔﻧوﺣﺷﻣ ﺔﻧازﺧ هدﻧﻋ فدﺎﺻﻓ ضﺎﺣرﻣﻟا بﻠطو كﻟذ ﮫﺑارﻓ زﺑﺧ عﺎﺗرﺎﻓ يرطﻟا

"ارﺎﻓ جرﺧو

) 10

هذھ رﺛﻛأ ﻲﻓ فﺻوﻟا ﺔﯾﻧﻘﺗ ﻊﻣ درﺳﻟا ﺔﻛرﺣ لﺧادﺗﺗ .(

فﺻوﻟا عوﺿوﻣ نوﻛﯾ ثﯾﺣ ،رﺻﻣ ةﺎﺳﺄﻣ ﻰﻠﻋ "فﻟؤﻣﻟا" ﺎﮭﺑ لدﺗﺳا ﻲﺗﻟا صﺻﻘﻟا

" ﮫﺗﺎﺳرﺎﻣﻣ برﻏأو هروﺻ أوﺳأ ﻲﻓ "نﺎﺳﻧﻹا" وھ ﺎﮭﯾﻓ "مﺣﻠﻟا رﯾﺑﻛ ﺦﯾﺑط مھدﯾأ نﯾﺑو

"ﻲﻣدﻵا مﻣرﺑ ﺔﻧوﺣﺷﻣ ﺔﻧازﺧ"

ﺑﯾﺟﻌﻟا تﺎﻔﺻاوﻣﻟا هذھ لﻣﻌﺗﻟ ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا زوﺎﺟﺗ ﻰﻠﻋ ﺔ

ﺔﯾﻌﻗاوﺑ ئرﺎﻘﻟا مﺎﮭﯾإ فﺻوﻟا ضرﻏ نﺎﻛ نإو ﻰﺗﺣ ،ﻲﻌﻗاوﻟا ﺎﮭﻣﻟﺎﻋ ﺔﻓوﺻوﻣﻟا .ثادﺣﻷا - 2.2

" :لﻌﻔﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا Description de type de faire

"

كﻟذو درﺳﻟا ﺔﻛرﺣ نﻣﺿ لﺧدﯾ لﻌﻓ وأ لﻣﻌﺑ موﻘﺗ ﻲھو ﺔﯾﺻﺧﺷ فﺻو يأ

ﯾﻌﯾﺑطو اررﺑﻣ درﺳﻟا ﻲﻓ فﺻوﻟا جاردإ نوﻛﯾ ﻲﻛ ﺎ

) 11

دﯾدﻌﻟا "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" ﻲﻓو .(

:ﻲﺗﻵا لﻛﺷﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﮭﻔﯾﻧﺻﺗ ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ ثﯾﺣ ،ﻲﻔﺻوﻟا طﻣﻧﻟا اذھ جذﺎﻣﻧ نﻣ

فﺻو .ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا دھﺎﺷﻣﻟا فﺻو ،ناوﯾﺣﻟا فﺻو ،تﺎﯾﺻﺧﺷﻟا

أ- :تﺎﯾﺻﺧﺷﻟا فﺻو :دﺟﻧ (ﺎﻣ لﻣﻌﺑ موﻘﺗ) لﻌﻔﺗ ﻲھو ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا فﺻو ﺔﻠﺛﻣأ نﻣ

"

ﻊﻣ نﺎﻛ برﻐﻣﻟا ةﻼﺻ دﯾﻌﺑ ﻲﻟﺎﯾﻠﻟا ضﻌﺑ ﻲﻓو رﯾﺳﺎﯾﻣﻟا ضﻌﺑﻟ ﮫﺑﻋﻼﺗ مﯾطﻓ ﺔﯾرﺎﺟ

ﮫﻧﻣ لﻛﺄﺗ تﻠﻌﺟو ﮫﻧطﺑ ترﻘﺑﻓ ﺔﻛوﻠﻌﺻ ﮫﻧﻋ ﺎﮭﺗﻠﻔﻏ تﻠﺑﺗھا ﺎﮭﺑﻧﺎﺟ ﻰﻟإ وھ ﺎﻣﻧﯾﺑﻓ

"ﺎﯾﻧ

) 12

ّنأ صﻧﻟا اذھ ﻲﻓ ﺢﺿاوﻟا نﻣ .(

ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا لﺎﻌﻓأ فﺻو ﻰﻠﻋ زﻛر فﻟؤﻣﻟا

،ﺎﮭﺳﻔﻧ ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا ﻰﻠﻋ هزﯾﻛرﺗ نﻣ رﺛﻛأ لﻌﻔﻟا تﺎﻣﺳ نﺄﺑ ﮫﻧﻣ ﺎﻣﯾﻠﺳﺗ كﻟذو

بﺣﺳﻧﺗ

(5)

رﺷﺎﺑﻣ لﻛﺷﺑو :لﺎﻌﻓﻷﺎﻓ ،ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا ﻰﻠﻋ

...لﻛﺄﺗ ،ترﻘﺑ ،تﻠﺑﺗھا ﺔﻋﺎﺷﺑ ﻰﻠﻋ ﺎﯾﻠﺟ لدﺗ

تﻟوﺣﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا –

لﻌﻔﻟا اذﮭﺑ -

نود مﯾطﻔﻟا ﻰﻠﻋ ضﻘﻧﯾ سرﺗﻔﻣ ناوﯾﺣ ﻰﻟإ

.ددرﺗ وأ ﺔﻣﺣر ب - :ناوﯾﺣﻟا فﺻو رﺻﻣ تﺎﻧاوﯾﺣ زرﺑأ نﻋ ثﯾدﺣﻠﻟ ﻼﻣﺎﻛ ﻼﺻﻓ يدادﻐﺑﻟا درﻓأ

اوﺗ نطاوﻣو ﺎﮭﻓﺎﻧﺻأو ﺎھءﺎﻣﺳأ رﻛذﻓ ﺎھرﮭﺷأو زﻛر دﻗو .ﺎﮭﻧﻣ بﯾرﻐﻟا ﻰﺗﺣو ،ﺎھدﺟ

ﮫﺟاردإ ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ ﺎﻣ وھو ،لﺎﻌﻓأ نﻣ ﮫﺑ موﻘﺗ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ تﺎﻧاوﯾﺣﻟا ضﻌﺑﻟ ﮫﻔﺻو ﻲﻓ فﻟؤﻣﻟا

" :ﺎﮭﻧﻣ "ﻲﻠﻌﻔﻟا فﺻوﻟا" طﻣﻧ نﻣﺿ جورﺳﻟﺎﺑ بﻛرﺗو ادﺟ ﺔھرﺎﻓ رﺻﻣﺑ رﯾﻣﺣﻟا

"ﺎﮭﻘﺑﺳﺗ ﺎﮭﻠﻌﻟو ﺔﺳﯾﻔﻧﻟا لﺎﻐﺑﻟاو لﯾﺧﻟا ﻊﻣ يرﺟﺗو

) 13

. (

ﺻو ﻲﻓ يدادﻐﺑﻟا دروأ ﺎﻣ بﯾرﻏ نﻣو سرﻓ ﮫﺑ مﺳو ﺎﻣ ناوﯾﺣﻟا لﺎﻌﻓأ ف

" رﺣﺑﻟا كﻠﮭﯾو ﺎﮭﻗرﻐﯾﻓ بﻛارﻣﻟا ﻊﺑﺗﺗﯾ سﺄﺑﻟا دﯾدﺷ رظﻧﻣﻟا لﺋﺎھ ةروﺻﻟا مﯾظﻋ ناوﯾﺣ

"ﺎﮭﻧﻣ ﮫﺑ رﻔظ نﻣ

) 14

سرﻓ" فوﺻوﻣﻟا لوﺣﯾ كﻼھﻹاو قارﻏﻹا لﻌﻓ نإ ثﯾﺣ .(

ﮫﺗﺳرﺎﻣﻣ لﻼﺧ نﻣ ﻊﻣﺎﺳﻟا نھذ ﻲﻓ ﮫﺗﯾﺷﺣو مﻟﺎﻌﻣ مﺳﺗرﺗ لﺗﺎﻗ شﺣو ﻰﻟإ "رﺣﺑﻟا .ﺔﯾﺷﺣوﻟا ﮫﻋﺎﺑطو ناوﯾﺣﻟاو نﺎﺳﻧﻹا لﺎﻌﻓأ :ةرﺋاد نﻣﺿ لﻌﻔﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا ﺞﯾﺳﺗﯾ ﻻ

دھﺎﺷﻣﻟا فﺻوﻛ ،ﺎﻌﻣ لﻌﻔﻟاو ﺔﻛرﺣﻟا ﺔﻟﻻد لﻣﺣﺗ ىرﺧأ لﺎﻛﺷﺄﺑ ﻖﻠﻌﺗﯾ ﺎﻣﻧإو ،طﻘﻓ ﺔﯾﻌﯾﺑطﻟا

) 15

" :رﺻﻣ ضرﺄﺑ لﯾﻧﻟا هﺎﯾﻣ دادﺗﻣا دﮭﺷﻣ فﺻو ﺎﮭﻧﻣ ،(

رﺻﻣ لﯾﻧ نأ مﻠﻋا

ﻷاو نﺎطرﺳﻟا سﻣﺷ ﻲﻓ كﻟذو ضرﻷا هﺎﯾﻣ بوﺿﻧ تﻗو دﻣﯾ ﻰﻠﻋ وﻠﻌﯾﻓ ﺔﻠﺑﻧﺳﻟاو دﺳ

ﮫﺑو ادﺟ لﯾﻠﻟا ﻲﻓ ىدﻧﻟا رﺛﻛﯾ مﺛ تﻋرزو تﺛرﺣ ﺎﮭﻧﻋ لزﻧ اذﺈﻓ ﺎﻣﺎﯾأ مﯾﻘﯾو ضرﻷا

"دﺻﺣﺗﺳﯾ نأ ﻰﻟإ عرزﻟا ىدﻐﺗﯾ

) 16

ﺎﻔﺻو ﮫھﺎﯾﻣ دادﺗﻣاو لﯾﻧﻟا دﮭﺷﻣ فﻟؤﻣﻟا فﺻﯾ .(

ﻰﻟإ ﻲﻔﺻوﻟا دﮭﺷﻣﻟا ﮫﻟوﺣ يذﻟا رﯾﺧﻷا اذھ ،لﯾﻧﻟا نوﻧﺎﻘﺑ ﺔﻘﯾﻣﻋ ﺔﻓرﻌﻣ نﻋ مﻧﯾ ﺎﻘﯾﻗد ،ﻲﺣ نﺋﺎﻛ

" نﻷ كﻟذو ،عرزﻟا يذﻐﯾو لزﻧﯾو مﯾﻘﯾ فوﺻوﻣﻟا ءﻲﺷﻟا ﻲﻓ ةﺎﯾﺣﻟا ثﺑ

"ﺎﻏﺎﺳﺗﺳﻣ هرﯾﺻﯾو ﺔﯾﻛرﺣ فﺻوﻟا بﺳﻛﯾ

) 17

. (

- 3.2

" :ﺔﯾؤرﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا Description de type voir

"

ﺔﯾرﺻﺑﻟا ﺔﯾؤرﻟا وأ رظﻧﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻو لﻛ وھ

) 18

نوﻛﯾ ثﯾﺣ ،(

ﻟا اذھ ﺔﻘﯾﻘﺣو ،ﻲﺋارﻠﻟ يرﺻﺑﻟا لﺎﺟﻣﻟا نﻣﺿ فوﺻوﻣﻟا

" ﮫﻧأ ﻲﻔﺻوﻟا طﻣﻧ رﺛﻛأ

"بﺎﺗﻛﻟا ىدﻟ ﻲﻔﺻوﻟا ﻊطﻘﻣﻟا ءﺎﻧﺑ ﻲﻓ ﻻوادﺗ قرطﻟا

) 19

نﺋﻠﻓ ،مﮭﻧﻣ ﺔﻟﺎﺣرﻟا ﺎﻣﯾﺳ .(

فﺻﯾ ﻻ ﺔﻟﺎﺣرﻟا نﺈﻓ ،ىرﯾ ﻻ ﺎﻣو ىرﯾ ﺎﻣ فﺻﯾ ﺔﯾﺣرﺳﻣﻟا وأ "ﺔﯾاورﻟا" بﺗﺎﻛ نﺎﻛ ﮫﻧﯾﺎﻋو هآر ﺎﻣ دودﺣ ﻲﻓ ﻰﻘﺑﺗ ﮫﻟﺎﯾﺧ ةدﺎﻣ نﺈﻓ لﺎﯾﺧﻟا ﻰﻟإ ﺢﻧﺟ نإو ،ىرﯾ ﺎﻣ ﻰﻟإ إ يأ ؛

ّﻧ ﮫ

ﻊﻧﺻﯾ ﻲﻓ ﺢﺿاو لﻛﺷﺑ هﺎﻧﺳﻣﻟ ﺎﻣ وھو ،ﺔﯾرﺻﺑﻟا هدھﺎﺷﻣ لﻼﺧ نﻣ ﻲﻧھذﻟا ﮫﻠﯾﺧﺗﻣ

."رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا"

ةدﺎﻓﻹا" ﺔﻠﺣرﻟ ﺔﯾﻔﺻوﻟا صوﺻﻧﻟا رﺛﻛأ جردﻧﺗ يرﺻﺑﻟا فﺻوﻟا نﻣﺿ

ﺎﯾرﺻﺑ هدھﺎﺷﯾو هارﯾ ﺎﻣ لﻛﻟ ﮫﻔﺻو ضرﻌﻣ ﻲﻓ نﺎﻛ ﺔﻟﺎﺣرﻟا نﻷ كﻟذو "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ا فﺻو لﻣﺷﺗﻟ ﺔﯾرﺻﺑﻟا ﮫﺗﺎﻋوﺿوﻣ كﻟذﺑ تددﻌﺗﻓ تﺎﺑﻧو ناوﯾﺣ نﻣ ﺎﮭﯾﻓ ﺎﻣو ﺔﻌﯾﺑطﻟ

نﻣ ﮫﻠﻣﺣﺗ ﺎﻣو ثادﺣﻷاو ،رﺎﺛآو نارﻣﻋو تﺂﺷﻧﻣ نﻣ ﮫﯾوﺣﺗ ﺎﻣو ندﻣﻟاو رﺑو رﺣﺑو ﻰﻠﻋ ﺔﻟادﻟا نﺋارﻘﻟا رﺛﻛأ ﮫﺗﻠﺣر ﻲﻓ يدادﻐﺑﻟا فظوﯾ .ﺎھرﯾﻏو ﻊﻣﺗﺟﻣﻟاو ﺦﯾرﺎﺗﻠﻟ روﺻ

" ﻲھو يوﯾؤرﻟا وأ يرﺻﺑﻟا فﺻوﻟا

"تﯾأر

"و

"تدھﺎﺷ تﺑﺎﺛ ﻊﺿوﻣ ﻲﻓ نﺎﻛأ ءاوﺳ

،لﻘﻧﺗﻣ وأ

" فﺻاوﻟا ﻲﺋارﻟا نأ رﺎﺑﺗﻋا ﻰﻠﻋ كﻟذو نﺎﻛﻣﻟا ﻲﻓ ﺎﺗﺑﺎﺛ نوﻛﯾ نأ نﻛﻣﯾ

(6)

280

"ﺎﻛرﺣﺗﻣ ﻼﻘﻧﺗﻣ وأ ارﻘﺗﺳﻣ

) 20

بﻠﻏأ تﻧﺎﻛ لﻘﻧﺗﻟاو ﺔﻛرﺣﻟا ضرﻔﺗ ﺔﻠﺣرﻟا نﻷو .(

.ﮫﻠﻘﻧﺗو ﮫﺗﻛرﺣ رﺑﻋ ﺔﯾﻔﺻوﻟا هدھﺎﺷﻣ :ﻲﻓ يرﺻﺑﻟا فﺻوﻟا جذﺎﻣﻧ رﺻﺣ ﺎﻧﻧﻛﻣﯾ ،تﺎﯾﺻﺧﺷﻟا فﺻو ،ﺔﻌﯾﺑطﻟا فﺻو

.تﺎﺑﻧﻟاو ناوﯾﺣﻟا فﺻو أ- فﺻو :ﺔﯾﻧارﻣﻌﻟا ﺔﻌﯾﺑطﻟا ﺎھدﻧﻋ فﻗو دﻗو ،تﺂﺷﻧﻣو رﺎﺛآ نﻣ ﮫﯾوﺣﺗ ﺎﻣو ندﻣﻟا ﺎﮭﻧﻣ

مﺎﻧﺻﻷاو مارھﻷﺎﻛ ،ﺔﯾورﻣﻟا بﺋﺎﺟﻌﻟا ةرﺋاد ﺎﮭﻧﻣ لﺧدﯾ ﺎﻣ ﺎﻣﯾﺳ ارﯾﺛﻛ "فﻟؤﻣﻟا"

ﺎھرﯾﻏو ﺔﻣﺧﺿﻟا ﺔﯾرﺟﺣﻟا تﺎﯾﺎﻧﺑﻟاو رﯾﻐﺻ ﮫﺑ لﺻﺗﻣ مﻧﺻ ﮫﯾﻠﺟر نﯾﺑو ﺎﻣﻧﺻ تﯾأر»

مظﻋﺄﻛ كﻟذ ﻊﻣ وھو ﮫﯾﻟإ سﺎﯾﻘﻟﺎﺑ دوﻟوﻣ ﮫﻧﺄﻛ لﺎﻣﺟﻟاو ﺔﺣﻼﻣﻟا نﻣ ﮫﯾﻠﻋو نوﻛﯾ لﺟر

ﮫﺗظﺣﻼﻣ نﻣ لﻣﯾ ﻻو ﮫﯾﻟإ رظﺎﻧﻟا قوﺷﯾ ﺎﻣ

«

) 21

ﻰﻠﻋ مﻧﺻﻠﻟ يدادﻐﺑﻟا فﺻو موﻘﯾ .(

ﺔﯾﻠﻣﻋ أدﺑﺗ ثﯾﺣ ،ﺔﯾھﺎﻧﺗﻣ ﺔﻗدﺑ ﺎھزﯾﺣ لﺧدﯾ ﺎﻣ لﻛ روﺻﺗو طﻘﺗﻠﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾرﺻﺑﻟا ﺔﯾؤرﻟا

،لﺎﺛﻣﺗﻟا لﻔﺳأ ﻰﻟإ ﮫﯾﻧﯾﻌﺑ كرﺣﺗﯾ مﺛ مﻧﺻﻟا /لﺎﺛﻣﺗﻟا ﻰﻠﻋأ وﺣﻧ هرﺻﺑ دﻣﺑ ﮫﻔﺻو دﺷﯾﻟ

" ادﻏ ﻰﺗﺣ ﺎﻧﯾﺗﻣ ﻻﺎﺻﺗا ﮫﺑ لﺻﺗا ،لوﻷا نﻣ رﻐﺻأ رﺧآ مﻧﺻ ﮫھﺎﺑﺗﻧا دوﻟوﻣ ﮫﻧﺄﻛ

"ﮫﯾﻟإ سﺎﯾﻘﻟﺎﺑ ﺎﯾﻧﻣز ازﯾﺣ قرﻐﺗﺳﺎﻓ مﺳﻘﻟا ﻰﻟإ فﺻاوﻟا ﺔﯾؤر دﺷ ﺎﻣ رﺛﻛأ ﺎﻣأ ،

– ةدﻣ

فﺻوﻟا -

" وھ ﮫﻔﺻوﻟ

"لﺎﻣﺟﻟاو ﺔﺣﻼﻣﻟا نﺎﯾﺣوﺗ ،مﻧﺻﻠﻟ نﺎﺗزﯾﻣﻣ نﺎﺗﻔﺻ ﺎﻣھو

.ﮫﻌﻧﺎﺻﻟ ﻲﻟﺎﻣﺟﻟاو ﻲﻧﻔﻟا قوذﻟﺎﺑ ﺗﻧﯾ

ﺎﮭﺑﺋﺎﺟﻋ لﻛ ﻰﻟإ هرﺻﺑﺑ ذﺧﺄﻓ ﺔﯾرﺻﻣﻟا ندﻣﻟا رﮭﺷأ نﯾﺑ يدادﻐﺑﻟا لﻘ

ةزﯾﺟﻟاو سﻣﺷ نﯾﻋ ،ﺔﯾردﻧﻛﺳﻹا :ـﺑ دﺟوﺗ ﻲﺗﻟا لﯾﺛﺎﻣﺗﻟاو مﺎﻧﺻﻷا هذﮭﻛ ،ﺎﮭﯾﻧﺎﺑﻣو يدادﻐﺑﻟا لوﻘﯾ ﺔﯾرﺛﻷا رﺻﻣ بﺋﺎﺟﻋ تظﻔﺣ ﻲﺗﻟاو ﺔﻣﯾدﻘﻟا رﺻﻣو نﯾدﺳأ تﯾأرو»

ظﻔﺣ دﻗو ادﺟ ﺔﻠﺋﺎھ ﺎﻣھروﺻو بﯾرﻗ دﻣأ ﺎﻣﮭﻧﯾﺑ نﯾﻠﺑﺎﻘﺗﻣ ﻲﻌﯾﺑطﻟا مﺎظﻧﻟا ﺎﻣﮭﯾﻓ

ارﺳﻛﺗ دﻗو ،ادﺟ ادﺟ ﻲﻘﯾﻘﺣﻟا ناوﯾﺣﻟا نﻣ ﺔﺛﺟ مظﻋأ ﺎﻣﮭﻧوﻛ ﻊﻣ ﻲﻧاوﯾﺣﻟا بﺳﺎﻧﺗﻟاو بارﺗﻟﺎﺑ ﺎﻣدرو

«

) 22

"فوﺻوﻣﻟا" دﯾزﯾ ﻲﻌﯾﺑط وھ ﺎﻣو ﻲﻋﺎﻧﺻ وھ ﺎﻣ نﯾﺑ لﺛﺎﻣﺗﻟا نإ .(

دﺳﻷا ﻖﺑﺎطﯾ ﺎﻣﮭﻧﻣ دﺳﻷا دﺎﻛﯾ نﺎﺗوﺣﻧﻣ نادﺳأ ﺎﻣﮭﻓ ،"ﺎھﺎﺑﺗﻧاو ﻻوھذ" فﺻاوﻟاو ﺔﺑارﻏ ﻘﯾﻘﺣﻟا ﺎﻣﮭﻣﺟﺣ توﺎﻔﺗ نأ مﻏر ﮫﺗروﺻ ﻲﻓ ﻲ ﻲﻠﺟ ﺢﺿاو

"

ناوﯾﺣﻟا نﻣ ﺔﺛﺟ مظﻋأ

ﻲﻘﯾﻘﺣﻟا ."

ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ ﻲﻓ نارﻣﻌﻟاو رﺎﺛﻵا مﻟﺎﻌﻣﻟ ﺔﯾرﺻﺑﻟا ﺔﯾﻔﺻوﻟا دھﺎﺷﻣﻟا ددﻌﺗﺗ

كﻠﺗﻟ ةرﺷﺎﺑﻣﻟا ﺔﯾرﺻﺑﻟا ةدھﺎﺷﻣﻟاو ﺔﻧﯾﺎﻌﻣﻟا كﻟذ ﻰﻠﻋ دﻋﺎﺳ دﻗو "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ﮫﺗﻣﻼﺳو "ﺔﻟﺎﺣرﻟا" رﺻﺑ ةدﺣ ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿإ ،تﺎﻓوﺻوﻣﻟا ﺎﻣ وھو ،بارطﺿا يأ نﻣ

.لﯾﺛﻣﺗﻟاو فﺻوﻟا ﺔﻗد نﻣﺿﯾ ب - :تﺎﯾﺻﺧﺷﻟا فﺻو "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" تﺎﯾﺻﺧﺷﻟ ﺔﯾﻔﺻوﻟا ﻊطﺎﻘﻣﻟا روﺣﻣﺗﺗ

ﺎﻧرودﺑ ﺎﮭﻠﺧدﻧ ﻲﺗﻟا ﺔﯾوﺎﺳﺄﻣﻟا دھﺎﺷﻣﻟا كﻠﺗ لوﺣ ةرﺷﺎﺑﻣ ﺔﻟﺎﺣرﻟا ﺎھآرو ﺎھدھﺎﺷ ﻲﺗﻟاو ﺎﮭﺳﺎﺳأ ﻲﻓ ﺔﻠﺣرﻟا نﻷ كﻟذو "تادھﺎﺷﻣﻟا بﺋﺎﺟﻋ" ةرﺋاد ﺎﺟﻌﻟ ﻊﯾﻣﺟﺗ»

بﺋارﻏو بﺋ

ﻲﮭﻓ ﺎﮭﺟﺳﻧﯾ وأ ﺔﻟﺎﺣرﻟا يوارﻟا ﺎﮭطﻘﺗﻠﯾ تارﺎﺑﺗﻋﻻ ،ﺎﺧﯾرﺎﺗو ﺎﻧارﻣﻋو ﺎﻧﺎﺳﻧإ ،رﺧﻵا فوﻟﺄﻣﻟا ﻊﻣ ﺔﻧرﺎﻘﻣﻟا ﻲﻓ ﺎﻣﺋاد ﻊﺿوﯾ فوﻟﺄﻣ رﯾﻏ ءﻲﺷ

«

) 23

رﻘﻔﻟاو طﺣﻘﻟاو عوﺟﻟﺎﻓ .(

رﺻﻣ عﺎﻘﺑ نﻣ دﯾدﻌﻟا ﻲﻓ نﺎﺳﻧﻹا ﻰﻠﻋ ﺎھرﺛأ نﻛﻟو يدادﻐﺑﻟا دﻧﻋ ﺔﻓوﻟﺄﻣ دھﺎﺷﻣ ﻊﻗدﻣﻟا - ﻘﻟا ﻲﺗﻧﺳ لﻼﺧ طﺣ

- ،ﺎﻌﻣ ﻲﻘﻠﺗﻣﻠﻟو فﺻاوﻠﻟ ﺎﻓوﻟﺄﻣ نﻛﯾ مﻟ ﻲﻓ ﺎﯾوﺷﻣ ارﯾﻐﺻ تﯾأر»

رﻣﺄﻓ هاوﺑأ ﺎﻣﮭﻧأ سﺎﻧﻟا مﻋز ةأرﻣاو لﺟر ﮫﻌﻣو ﻲﻟاوﻟا راد ﻰﻟإ رﺿﺣأ دﻗو ،ﺔﻣﻗ

(7)

ﺎﻣﮭﻗارﺣﺈﺑ

«

) 24

ّنإ .(

لﺟأ نﻣ ﺎﻣﮭﻧﺑﻻ بﻷاو مﻷا قارﺣإ روﺻﯾ يذﻟﺎﻛ ﺎﯾﻔﺻو ادﮭﺷﻣ

نﺎﺳﻧﻹا ﺎﮭﯾﻠﻋ لﺑﺟ ﻲﺗﻟا ﺔﻣﯾﻠﺳﻟا ةرطﻔﻟا هذﺑﻧﺗو ﻊﻗاوﻟاو لﻘﻌﻟا ﮫﻠﺑﻘﯾ ﻻ رﻣأ ﺎﻣﮭﻋوﺟ ّدﺳ

ةرﺎﺑﻌﻓ ﺔﻣﻗ ﻲﻓ ﺎﯾوﺷﻣ ارﯾﻐﺻ»

« ﺔﻟاد ﺔﯾﺣوﻣ ﺔﯾﻔﺻو ةرﺎﺑﻋ –

ﺎھرﺻﻗ مﻏر -

ﻰﻠﻋ

:ﺔﯾﺷﺣو ﻰﻠﻋو ﺔﮭﺟ نﻣ ةﺎﺳﺄﻣﻟا ﻖﻣﻋو رظﻧﻣﻟا ﺔﻋﺎﺷﺑ ﻷا

مﻷا /ب .ىرﺧأ ﺔﮭﺟ نﻣ

:لوﻘﯾ هدھﺎﺷ ﺎﻣ بﺋﺎﺟﻋ نﻣﺿ ةﺎﺳﺄﻣﻟا تﺎﯾﺻﺧﺷﻟ ﮫﻔﺻو "فﻟؤﻣﻟا" جردأ تدھﺎﺷ ﺎﻣ بﯾﺟﻋ نﻣ»

«

) 25

هرﺻﺑ تدﺷ لﯾﺛﺎﻣﺗﻟاو مارھﻷا بﺋﺎﺟﻋ تﻧﺎﻛ نﺋﻟو .(

ﺎﮭﯾﻟإ رظﻧﻟا نﻣ رﻔﯾ ﮫﻠﻌﺟﺗ تﻧﺎﻛ لﺗﻘﻟاو ﻰﺗوﻣﻟا بﺋﺎﺟﻋ نﺈﻓ ،ﮫﺗﺣﯾرﻗ تﻣﮭﻟأو ﺎﻣ ارﯾﺛﻛ»

رظﻧﻣ ﺔﻋﺎﺷﺑﻟ ﮫﺗﯾؤر نﻣ رﻓأ تﻧﻛ ه

«

) 26

،دھﺎﺷﻣﻠﻟ ﮫﻔﺻو ةردﻗ نﻣ ّدﺣ ﺎﻣ وھو .(

.ةزﺟوﻣ ةرﺻﺗﺧﻣ ﺎﮭﻣظﻌﻣ تءﺎﺟﻓ - 03 :"رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ ﻲﻓ فﺻوﻟا فﺋﺎظو

تﺎﯾﻧﻘﺗﻟ نأ كﺷﻻ صوﺻﻧ" لﺧاد ﺔﻔظوﻣﻟا فﺻوﻟا

و ةدﺎﻓﻹا دﯾدﻌﻟا "رﺎﺑﺗﻋﻻا

طﺎﻣﻧأ ﻖﯾرط نﻋ ﺎﮭﻟﺎﺻﯾﻹ بﺗﺎﻛﻟا ﻰﻌﺳ ﻲﺗﻟاو ،ﺎﮭﺑ ﺔطوﻧﻣﻟا ﺔﯾﻟﻻدﻟا فﺋﺎظوﻟا نﻣ ﺻو زارﺑإ ﻲﻓ كﻟذﻛ اوﻔﻠﺗﺧا فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ دﯾدﺣﺗ ﻲﻓ نوﺳرادﻟا نﯾﺎﺑﺗ ﺎﻣﻛو .ﺔﻔﻠﺗﺧﻣﻟا ﮫﻔ

ظو دﯾدﺣﺗو ﺑرﺎﻘﻣﻟا مﮭﺻوﺻﻧ فﻼﺗﺧﻻ ﺎﻌﺑﺗ ﮫﻔﺋﺎ

لوﺎﺣﻧﺳ ﻲﻠﺣرﻟا صﻧﻟا ﺔﻌﯾﺑطﻟو ،ﺔ

تﺎﺣﻠطﺻﻣﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﻰﻠﻋ كﻟذ ﻲﻓ نﯾدﻣﺗﻌﻣ ﻲﻠﺣرﻟا فﺻوﻟا فﺋﺎظو زرﺑأ ﺔﯾﻠﺟﺗ .دﺎﻘﻧﻟا نﻣ ددﻌﻟ ﺔﯾﻔﺋﺎظوﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻧﻓوﻗو دﻌﺑ

فﺋﺎظو دﯾدﺣﺗ ﺎﻧﻧﻛﻣأ رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻺﻟ ﺔﯾﻔﺻوﻟا صوﺻﻧﻟا

:ﻲﻓ فﺻوﻟا .ﺔﯾرﯾوﺻﺗﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا ،ﺔﯾﻟﺎﻣﺟﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا، ﺔﯾرﺎﺑﺧﻹا ﺔﻔﯾظوﻟا

- 1.3 :ﺔﯾرﺎﺑﺧﻹا ﺔﻔﯾظوﻟا نﺎﯾﺑﻟاو رﺎﺑﺧﻹا ﻰﻠﻋ ﺔﻔﯾظوﻟا هذھ موﻘﺗ

) 27

ﻖﻠﻌﺗﯾ ﺎﻣ نﺎﯾﺑ يأ ؛(

فوﺻوﻣﻟا ءﻲﺷﻟا تازﯾﻣﻣو تﺎﯾﺻﺎﺧﺑ

) 28

ظوﻟا رﺛﻛأ ﺎھدﺟﻧﻟ ﺎﻧﻧإو ،(

ﻲﻓ ﺎﻘﻘﺣﺗ فﺋﺎ

ّنأ كﻟذ ،"رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" صوﺻﻧ ّدﻣ ﺔﻠﺣرﻟا ﮫﻔﯾﻧﺻﺗ نﻣ فﻟؤﻣﻟا فدھ

ئرﺎﻘﻟا

زﯾﻣرﺗﻟا ﻰﻟإ بﺗﺎﻛﻟا ﺢﻧﺟﯾ ﺎﻣﻠﻗ كﻟذﻟ ،ﺔﻘﯾﻗدﻟا ﺎﮭﻠﯾﺻﺎﻔﺗ نﺎﯾﺑو ﺔﻋوﻧﺗﻣ ﺔﯾﻓرﻌﻣ ةدﺎﻣﺑ

ﻲﻔﺻوﻟا ﮫﻌطﻘﻣ كﻟذ نﻣ ،حﺎﺿﯾﻹاو طﯾﺳﺑﺗﻟا ﻰﻟإ ﻲﻣﯾﻠﻌﺗﻟا يرﺎﺑﺧﻹا ﮫﻌﻗوﻣ ﮫﻌﻓدﯾ ثﯾﺣ ﻐﺟﻟا رﺻﻣ ﺔﻌﯾﺑطﻟ ﺔﯾﻓار

ّنإ» رﺎﺑﺧﻷا ﺔﺑﯾرﻐﻟا رﺎﺛﻵا ﺔﺑﯾﺟﻌﻟا دﻼﺑﻟا نﻣ رﺻﻣ ضرأ

ناوﺳأ نﻣ نﺎﯾدﺗﺑﯾ ﺎﻣﮭﻣظﻋأ ﻲﻗرﺷﻟاو ﻲﺑرﻏو ﻲﻗرﺷ نﻼﺑﺟ ﮫﻔﻧﺗﻛﯾ داو ﻲھو ﺎﺟرﻔﻧا ﻻوط ادﺗﻣا ﺎﻣﻠﻛو ﻼﯾﻠﻗ ﻼﯾﻠﻗ نﺎﺟرﻔﻧﯾ مﺛ نﺎﺳﺎﻣﺗﯾ دﺎﻛﯾ ﻰﺗﺣ ﺎﻧﺳﺄﺑ نﺎﺑرﺎﻘﺗﯾو .../ موﯾ ﺔﻓﺎﺳﻣ ﺎﻣﮭﻧﯾﺑ نﺄﻛ طﺎطﺳﻔﻟا ﺎﯾزأ اذإ ﻰﺗﺣ ﺎﺿرﻋ ﺎﻣﮭﻧﯾﺑ بﺎﺳﻧﯾ لﯾﻧﻟاو /

ﺢﻠﻣﻟا رﺣﺑﻟا ﻲﻓ بﺻﺗ ﮫﺑﻌﺷ ﻊﯾﻣﺟو ضرﻷا لﻓﺎﺳﺄﺑ بﻌﺷﺗﯾو

«

) 29

صﻧﻟا اذھ لﺛﻣﯾ .(

صوﺻﻧ ﮫﺑ ﺢﺗﺗﻔﺗ ﺎﻣ لوأ ﺎﮭﻠﻌﺟو ﺔﯾھﺎﻧﺗﻣ ﺔﻗدﺑ فﻟؤﻣﻟا ﺎﮭﻣﺳر ﺔﯾﻧﻓ ﺔﺣوﻟ ﻲﻔﺻوﻟا نﻋ ﺎﮭﺑ درﻔﻧﺗ ﻲﺗﻟا ،ﺔﻣﺎﻌﻟا رﺻﻣ صاوﺧ ىدﺣإ لﺛﻣﺗ ﺔﻘﯾﻗد ﺔﯾﻓارﻐﺟ ةدﺎﻣ ﻲھو ،ﺔﻠﺣرﻟا ﻷا دﻼﺑﻟا نﻣ ﺎھرﯾﻏ نﺎﺟرﻔﻧﯾو ﺎﺋﯾﺷ نﺎﺑرﺎﻘﺗﯾ نﯾﻣﯾظﻋ نﯾﻠﺑﺟ نﯾﺑ ﻊﻘﯾ داو ﺎﮭﻧإ ،ىرﺧ

.ضرﻷا لﻓﺎﺳﺄﺑ ةدﯾدﻋ تﺎﺑﻌﺷﺗ ﺎﺛدﺣﻣ ﺎﻣﮭﻧﯾﺑ بﺎﺳﻧﯾ لﯾﻧﻟا رﮭﻧو رﺧآ ﺎﺋﯾﺷ رﺎﺑﺧﻹا ﺔﻔﯾظو ﻖﻘﺣ ﺎﻣ وھ ﺔﯾرﺎﺑﺧﻹا بﯾﻟﺎﺳأ حوﺿوو فﺻوﻟا اذھ ﺔﻗد نإ

نﺎﯾﺑﻟاو ، .ادﺟ ةرﯾﺛﻛ كﻟذ ﻰﻠﻋ ﺔﻠﺛﻣﻷاو

- 2.3 :ﺔﯾﻟﺎﻣﺟﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا ﻖﻘﺣﺗﺗ

موﻘﯾ نﯾﺣ ،تﯾﻧﯾﺟ دﻧﻋ ﺔﯾﻓرﺧزﻟا وأ ﺔﯾﻟﺎﻣﺟﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا

فﺻوﻟا نوﻛﯾو ،ﺔﯾدرﺳﻟا ثادﺣﻷا طﺳو ﻲﻓ ﺔﺣارﺗﺳا لﻛﺷﯾ وھو ،ﻲﻧﯾﯾزﺗ لﻣﻌﺑ»

ﻲﻛﺣﻟا ﺔﻟﻻدﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ ﮫﻟ ةرورﺿ ﻻ ﺎﺻﻟﺎﺧ ﺎﻔﺻو

«

) 30

بﯾﻠﯾﻓ ﻖﻠطأ ﻰﻧﻌﻣﻟا اذھ ﻲﻓو .(

(8)

282

" ﺢﻠطﺻﻣ نوﻣﺎھ

"ﺔﯾﻧﯾﯾزﺗﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا

) 31

ﯾظوﻠﻟ ﻰﻧﻌﻣﻟا اذھ نأ ﺔﻘﯾﻘﺣﻟاو .(

ﺔﯾﻟﺎﻣﺟﻟا ﺔﻔ

مظﻌﻣ لﻛﺷﺗ نﯾأ ،ﺔﺻﻟﺎﺧﻟا ﺔﯾﺑدﻷا ﺔﯾﺋاورﻟا صوﺻﻧﻟا ﻰﻠﻋ رﺑﻛأ ةروﺻﺑو طﻘﺳﯾ ﻲﻓ فﺻوﻟا ﺎﻣأ ،ثادﺣﻷا رﯾﺳ ﻲﻓ ﺎﮭﻟ ةرورﺿ ﻻ ،ﺔﺣارﺗﺳا تﺎﻔﻗو ﺔﯾﻔﺻوﻟا دھﺎﺷﻣﻟا ﻲﻓ فﺻوﻟاو درﺳﻟا نﯾﺑ جزﻣﯾ ﺔﻟﺎﺣرﻟا /درﺎﺳﻟا نأ ثﯾﺣ نﻣ ﺎﮭﻧﻋ فﻠﺗﺧﯾ وﮭﻓ ﺔﻠﺣرﻟا ﻧ دﺎﻛﻧ ﻻ ﻰﺗﺣ ﮫﺗﻠﺣر تﺎطﺣﻣ لﻣﺟﻣ ردﻧ ﺎﻣﯾﻓ ﻻإ ﺎﻣﮭﻧﯾﺑ ﻼﺻﻓ سﻣﻠ

. ﮫﻔﺻو كﻟذ نﻣ

نﻓدﻟا دﯾﻟﺎﻘﺗو ﺎﮭﺧﯾرﺎﺗ رﻛذﯾﻓ ،ﺔﻔﻠﺗﺧﻣ روﺑﻗو تﺎطﻧﺣﻣ نﻣ ﮫﯾوﺣﺗ ﺎﻣو ،ﺔﯾﺿرﻷا نﻓادﻣﻠﻟ ﺎﮭﻧﻣ ﺎﺋﯾﺷ ﺎﻔﺻاو رﺧﻵاو نﯾﺣﻟا نﯾﺑ فﻘﯾﻟ ﺎﮭﯾﻓ اذإ ﮫﺗﯾأرو رﻔﻘﻟﺎﻛ دوﺳأ ﺎﯾﻣوﻣﻟا اذھو»

ﮫﻧﻣ وﻧدﯾ ﺎﻣﺑ ﻖﺻﻠﯾو يرﺟﯾ فﯾﺻﻟا رﺣ ﮫﯾﻠﻋ دﺗﺷا

«

) 32

ﻧﺻأ ﻲﻓو .(

ﺔﺗﯾﻣﻟا ناوﯾﺣﻟا فﺎ

:لوﻘﯾ شﺣوﻟاو رﯾطﻟا نﻣ ناوﯾﺣﻟا فﺎﻧﺻأ مﮭﻧﻓادﻣ ﻲﻓ دﺟوﯾ ﺎﻣ بﺟﻋأ نﻣو»

ﮫﺑ ظﻔﺗﺣﻣ ﮫﯾﻠﻋ طﺎﺗﺣﻣ وھو ﺎﺑوﺛ اذﻛ اذﻛ ﻲﻓ ﺎﮭﻧﻣ دﺣاوﻟا نﻔﻛ دﻗو تارﺷﺣﻟاو

«

) 33

.(

رﯾﻏ درﺳﻟا ﻊطﺎﻘﻣ نﯾﺑ ﺎﯾﻟﺎﻣﺟ ﺎﯾﺑوﻠﺳأ ازﯾﺣ تﻠﻐﺷ ﺎھزﺎﺟﯾإ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻔﺻو ﻊطﺎﻘﻣ ﻲھو ءﺎﺟﻓ هرﺎطإ نﻋ جرﺧﺗ مﻟ ﺎﮭﻧأ .ﮫﻟ ﺔﻣدﺎﺧ ت

- 3.3 :ﺔﯾرﯾوﺻﺗﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا ﮫﻣﯾدﻘﺗو نﯾﺎﻌﻣﻟا مﻟﺎﻌﻟا رﯾوﺻﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻠﺣرﻟا صوﺻﻧ ﻲﻧﺑﻧﺗ

ﺎﯾﻋوﺿوﻣ ﻼﯾﺛﻣﺗ (ﮫﺻوﺻﻧ) ﮫﺗﻐﻟ ﺔطﺳاوﺑ مﻟﺎﻌﻟا لﯾﺛﻣﺗ ﻲﻓ كﻟذﺑ ﺔﻟﺎﺣرﻟا ﺢﺟﻧﯾﻟ ،ئرﺎﻘﻠﻟ ﺎﻘﯾﻗد

) 34

زﯾﻣﺗ ﻲﺗﻟا فﺋﺎظوﻟا رﺛﻛأ ﺔﯾرﯾوﺻﺗﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا رﺎﺑﺗﻋا ﻰﻟإ نوﻣﺎھ بھذ دﻗو (

ﺎﺑﺎﺗﻛﻟا ﻲﻓ فﺻوﻟا ﺔﯾﻌﻗاوﻟا ت

) 35

. (

ﺎﮭﻧﻣ ةدﯾدﻋ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" ﻲﻓ ﺔﯾرﯾوﺻﺗﻟا ﺔﯾﻔﺻوﻟا دھﺎﺷﻣﻟا ﺔﻠﺛﻣأ نإ

:لوﮭﻟا ﻲﺑﻷ يدادﻐﺑﻟا رﯾوﺻﺗ ﻖﻧﻋو سأر ةروﺻ ةوﻠﻋ نﻣ رﺛﻛﺄﺑ مارھﻷا هذھ دﻧﻋ»

ﻰﻟإ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ ﮫﺗﺛﺟ /.../ لوﮭﻟا ﺎﺑأ سﺎﻧﻟا ﮫﯾﻣﺳﯾ مظﻌﻟا ﺔﯾﺎﻏ ﻲﻓ ضرﻷا نﻣ ةزرﺎﺑ و ادﻋﺎﺻﻓ ﺎﻋارذ نﯾﻌﺑﺳ ﮫﺳأر ةروﺻﻟا نﺳﺣ وھو /.../ رﻣﺣأ نﺎھدو ةرﻣﺣ ﮫﮭﺟو ﻲﻓ

ﺎﻣﺳﺑﺗ كﺣﺿﯾ ﮫﻧﺄﻛ لﺎﻣﺟو ءﺎﮭﺑ ﺔﺣﺳﻣ ﮫﯾﻠﻋ ﺎﮭﻟوﺑﻘﻣ

«

) 36

وذ فﺻوﻠﻟ اذھ زﻛر .(

ﮫﻟ ﻰﻧﺳﺗﯾ ﻰﺗﺣ ئرﺎﻘﻠﻟ ﺎﮭﺑﯾرﻘﺗو لوﮭﻟا ﻲﺑأ ﺢﻣﻼﻣ رﯾوﺻﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯾرﯾوﺻﺗﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا ﻟاو سأرﻟا :ـﻓ رﺷﺎﺑﻣﻟا ﻲﻌﻗاوﻟا لﯾﺛﻣﺗﻟا ﻖﻠطﻧﻣ نﻣ فوﺻوﻣﻠﻟ ﺔﯾﻠﯾﯾﺧﺗ ةروﺻ مﺳر ﻖﻧﻌ

ﺔﺣﺳﻣﻟا نﻣ لﻣﺣﺗ ﻻ ،ﻲﻌﻗاو فوﺻوﻣﻟ ﺔﯾﻔﺻو نﺋارﻗ ﺎﮭﻠﻛ ﮫﺟوﻟا نوﻟو ةزرﺎﺑﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻖﯾرط نﻋ لﯾﺛﻣﺗﻟاو رﯾوﺻﺗﻟا ﻲﻓ فﺻاوﻟا ﺔﻣﮭﻣ ترﺻﺣﻧا اذﻟ ،ﺎﺋﯾﺷ ﺔﯾﻠﯾﯾﺧﺗﻟا بﺎﺗﻛ ىدﻟ عادﺑﻹاو ﺔﺑﺎﺗﻛﻟا تﺎﺟرد توﺎﻔﺗﺑ توﺎﻔﺗﺗ لﻘﻧﻟاو رﯾوﺻﺗﻟا ﺔﻋارﺑ ﻰﻘﺑﺗﻟ .ﺔﯾﻌﻗاوﻟا صﺻﻘﻟاو تﻼﺣرﻟا :ﺔﻣﺗﺎﺧ ﺧ ﻲﻓ

صوﻠﺧﻟا ﺎﻧﻧﻛﻣأ ﺔﯾﺛﺣﺑﻟا ﺎﻧﺗﻟوﺟ مﺎﺗ ﺎﻣﯾﻓ ﺎھزﺟوﻧ ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا نﻣ ﺔﻠﻣﺟ ﻰﻟإ

:ﻲﻠﯾ -

ﺔﺑﺎﺗﻛﻟا ىوﺗﺳﻣ نﻋ ﺢﺻﻔﯾ ،ﻲﻔﺻو ﻲﺑدأ ﻲﻠﺣر صﻧ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" بﺎﺗﻛ .بﺗﺎﻛﻠﻟ ﺔﯾﻟﺎﻣﺟﻟاو ﺔﯾﻧﻔﻟا

- فﺻوﻟا نﯾﺑ تﺣوارﺗﻓ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" ﻲﻓ ﺔﻔظوﻣﻟا فﺻوﻟا طﺎﻣﻧأ تددﻌﺗ

ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟا ،لوﻘﻟا ﻖﯾرط نﻋ .ﺔﯾؤرﻟا ﻖﯾرط نﻋ فﺻوﻟاو لﻌﻔﻟا

- ىدﻟ فﺻوﻟا تﺎﻋوﺿوﻣ زرﺑأ جردﻧﺗ فﺻوﻠﻟ ﺔﯾﺳﯾﺋرﻟا طﺎﻣﻧﻷا هذھ نﻣﺿ وأ ،(لﺎﻗ) لاوﻗﻷا ثﯾﺣ نﻣ ﺔﯾﺻﺧﺷﻟا /نﺎﺳﻧﻹا فﺻو :ﺎﮭﻣھأ يدادﻐﺑﻟا

(9)

ﺔﯾﻧﺎﻛﻣﻟا ﺔﯾﺿﻓﻷا فﺻو ،ﻲﻓ درو ﺎﻣﻠﺛﻣ ،(ىأر) ﺔﯾؤرﻟا وأ (لﻌﻓ) لﺎﻌﻓﻷا .ﺔﯾﻧارﻣﻌﻟاو ﺔﯾﻓارﻐﺟﻟا ﺔﻌﯾﺑطﻟا فﺻو اذﻛو ،تﺎﺑﻧﻟا فﺻو

- صوﺻﻧ ﻲﻓ ﺔﺣﺎﺳﻣ رﺑﻛأ يوﯾؤرﻟا فﺻوﻟا طﻣﻧ لﻐﺷ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا"

ﺟ نﺋارﻗ رﺑﻋ لﯾﺑﻗ نﻣ ﺔﯾﻠ

تدھﺎﺷو تﯾأر»

« ّنﻷ كﻟذو ، تاءﺎﺿﻓ ﺔﻠﺣرﻟا

وﺣﻧ ﺎﮭﺣوﻧﺟ نﻣ رﺛﻛأ ﻊﻗاوﻟا ﻰﻟإ لﯾﺣﺗ ﻲﮭﻓ كﻟذﻟ ﻰﻟوﻷا ﺔﺟردﻟﺎﺑ ﺔﯾوﯾؤر .لﺎﯾﺧﻟا

- رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا" صوﺻﻧ ﻲﻓ فﺻوﻟا فﺋﺎظو تﺣوارﺗ ﺔﻔﯾظوﻟا نﯾﺑ "

اروﺿﺣ فﺋﺎظوﻟا رﺛﻛأ ﻲھو مﻼﻋﻹاو رﺎﺑﺧﻹا صوﺻﻧﺑ ﺔطوﻧﻣﻟا ﺔﯾرﺎﺑﺧﻹا ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻏﻼﺑﻟا ﺔﺑﻌﻠﻟاو ﻲﻟﺎﻣﺟﻟا بوﻠﺳﻷا نﻋ رﺑﻌﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻟﺎﻣﺟﻟا ﺔﻔﯾظوﻟاو ﻻإ ﮫﻧﻋ ﺔﻠﺻﻔﻧﻣ رﯾﻏ ﻊﺿاوﻣﻟا بﻠﻏأ ﻲﻓ ﮫﺑ ﺔطﺑﺗرﻣ درﺳﻟا صوﺻﻧ لﻠﺧﺗﺗ وﺻﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺋﺎﻘﻟا ﺔﯾرﯾوﺻﺗﻟا ﺔﻔﯾظوﻟا مﺛ ،ردﻧ ﺎﻣﯾﻓ فﻠﺗﺧﻣﺑ ﺔﻠﺣرﻟا مﻟﺎﻋ رﯾ

.ﺎﮭﺗﺎﯾﻧﻓو ﺔﻐﻠﻟا ﻖﯾرط نﻋ ﺔﯾﻌﻗاوﻟا ﮫﺗﺎﯾطﻌﻣ - مﻟ ثﯾﺣ ،ﺎﺑﻌﺷﺗﻣ ﺎﺣوﺗﻔﻣ ﺎﻋوﺿوﻣ ﮫﻔﺋﺎظوو ﮫطﺎﻣﻧﺄﺑ فﺻوﻟا عوﺿوﻣ ﻰﻘﺑﯾ

ﻊﯾﻣﺟﺑ مﺎﻣﻟﻹا ﺔﻟﺎﺟﻌﻟا هذھ ﻲﻓ ﻊطﺗﺳﻧ تﺎﯾﻧﻘﺗ

ﺎﻣﯾﻓ ﺎﻣﯾﺳ ﺔﯾرظﻧﻟا هذھ تﺎﯾﻟآو

" ﺔﻠﺣر صﻧﺑ ﻖﻠﻌﺗﯾ نأ لﻣﺄﻧ اذﻟ "رﺎﺑﺗﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا

نوﻛﺗ ﺎﻧﺗﺳارد روﺑﻋ ةذﻓﺎﻧ

.ﮫﺗﺑرﺎﻘﻣ ﻊطﺗﺳﻧ مﻟو هﺎﻧزوﺎﺟﺗ ﺎﻣ لوﺎﻧﺗﺗ ةدﯾدﺟ تﺎﺣورطﻟ

تﻻﺎﺣﻹا

:

(*) ــ ) يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ 557

ـھ - ت 629 اﻮﻓﺮﻋ ﻦﯾﺬﻟا ﺔﻗرﺎﺸﻤﻟا ﺔﻟﺎﺣﺮﻟا ﺮﮭﺷأ ﺪﺣأ (ـھ

بدﻷاو ﺐﻄﻟاو ﺔﻔﺴﻠﻔﻟاو ﮫﻘﻔﻟا ﻦﯿﺑ ﻊﻤﺟ ﺪﻘﻓ ،ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا ﻢﮭﻛراﺪﻣ عﺎﺴﺗاو ﻢﮭﻤﻠﻌﺑ

ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﺪﺼﻗ

،ﺮﺼﻣ ﻰﻟإ ﺎﮭﻨﻣو سﺪﻘﻟا ﻢﺛ ﻖﺸﻣد ﻰﻟإ داﺪﻐﺑ ﻦﻤﻓ ﮫﻨﻣ ﻲﺑﺮﻌﻟا ﺎﻤﯿﺳ ﻢﻟﺎﻌﻟا عﺎﻘﺑ تدﺪﻌﺗ اﺬﻟ

ط ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﺣﺮﻟا بدأ: ﻞﯾﺪﻨﻗ داﺆﻓ:ﺮﻈﻨﯾ .ﺎﮭﻌﻓاودو ﮫﺗﻼﺣر 02

ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا راﺪﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ،

،ﺮﺼﻣ، ةﺮھﺎﻘﻟا ، بﺎﺘﻜﻠﻟ 2002

:ص ـ ص م 419

ـ 421

. :ص ، ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﺣﺮﻟا بدأ : ﻞﯾﺪﻨﻗ داﺆﻓ- (1) 422

.

) 2 ( - ط ،تﻼﺣﺮﻟا :ﻒﯿﺿ ﻲﻗﻮﺷ 04

،ﺮﺼﻣ ،ةﺮھﺎﻘﻟا ،فرﺎﻌﻤﻟا راد ، 1987

ص ،م :ص 60 -

61 .

) 3 ( - ﺔﻨﯾﺎﻌﻤﻟا ثداﻮﺤﻟاو ةﺪھﺎﺸﻤﻟا رﻮﻣﻷا ﻲﻓ رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا بﺎﺘﻛ :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ

ط ،ﺮﺼﻣ ضرﺄﺑ 01

،(م.د) ،ﻞﯿﻨﻟا يداو ﺔﻌﺒﻄﻣ ، 1286

:ص ،ـھ 04

.

) 4 ( - ﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﻲﻓ ﻒﺻﻮﻟا :ﻲﻣﺎﻤﻌﻟا ﺐﯿﺠﻧ ﺪﻤﺤﻣ ط ،ءاﺮﺟﻹاو ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﻦﯿﺑ يدﺮ

01 ﻣ،

ﺪﻤﺤ

،ﺲﻗﺎﻔﺻ ،ﺮﺸﻨﻠﻟ ﻲﻠﻋ ﺲﻧﻮﺗ

2010 :ص ،ص ،م 74

.

) 5 ـ(

،رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ :ص ،ص

24 ، 25 .

Philippe Hamon, Texte et idéologie, PUF, 1984, P143.

) ـ 6 (

:ﻦﻋ ﻼﻘﻧ :ص ،ءاﺮﺟﻹاو ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﻦﯿﺑ يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﻲﻓ ﻒﺻﻮﻟا :ﻲﻣﺎﻤﻌﻟا ﺐﯿﺠﻧ ﺪﻤﺤﻣ 76

.

) 7 ( - ةدﺎﻓﻹا :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ رﺎﺒﺘﻋﻻاو

:ص ، 06 .

) 8 ( - :ص ،ﮫﺴﻔﻧ رﺪﺼﻤﻟا 12

.

(10)

284

.

) 11 ( - :ص ،ءاﺮﺟﻹاو ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﻦﯿﺑ يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﻲﻓ ﻒﺻﻮﻟا :ﻲﻣﺎﻤﻌﻟا ﺐﯿﺠﻧ ﺪﻤﺤﻣ 77

.

) 12 ( - رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ :ص ،

50 .

.

44 .

) 17 ( - ،ءاﺮﺟﻹاو ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﻦﯿﺑ يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﻲﻓ ﻒﺻﻮﻟا :ﻲﻣﺎﻤﻌﻟا ﺐﯿﺠﻧ ﺪﻤﺤﻣ :ص

80 .

) 18 ( - ا ﻞﻜﺸﻟا ﺔﯿﻨﺑ :يواﺮﺤﺑ ﻦﺴﺣ ءﺎﻀﻔﻟا ﻲﺋاوﺮﻟ

– ﻦﻣﺰﻟا – ط ،ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا 02

ﺰﻛﺮﻤﻟا

،بﺮﻐﻤﻟا ءﺎﻀﯿﺒﻟا راﺪﻟا ،ﻲﺑﺮﻌﻟا ﻲﻓﺎﻘﺜﻟا 2009

:ص ،م 180 .

) 19 ( - :ص ،ﮫﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﻤﻟا 180

.

33 .

.

) 23 ( - ،ﻞﯿﺨﺘﻤﻟا بﺎﻄﺧ ...ﺔﺑﺎﺘﻜﻟا تﺎﯿﻟآ ...ﺲﻨﺠﺘﻟا ﻲﺑﺮﻌﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﺔﻠﺣﺮﻟا :ﻲﻔﯿﻠﺣ ﺐﯿﻌﺷ

ط 01 ،ﺮﺼﻣ ةﺮھﺎﻘﻟا ،ﺔﯾؤر راد ، 2006

:ص ،م 463 .

49 .

.

) 27 ( - ط ،تﺎﯿﻨﺒﻟاو ﻒﺋﺎظﻮﻟاو عاﻮﻧﻷا ﻢﯾﺪﻘﻟا ﻲﺑﺮﻌﻟا دﺮﺴﻟا :يواﺮﺤﺻ ﻢﯿھاﺮﺑإ 01

تارﻮﺸﻨﻣ

ﺮﺋاﺰﺠﻟا ،فﻼﺘﺧﻻا 2008

:ص ،م 96 .

) 28 ( - :ص ،ءاﺮﺟﻹاو ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﻦﯿﺑ يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﻲﻓ ﻒﺻﻮﻟا :ﻲﻣﺎﻤﮭﻟا ﺐﯿﺠﻧ ﺪﻤﺤﻣ 185

.

) 29 ( - :ص ،رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ 05

.

) 30 ( - ﻟ ﺪﯿﻤﺣ يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﺔﯿﻨﺑ :ﻲﻧاﺪﻤﺤ ﻲﺑدﻷا ﺪﻘﻨﻟا رﻮﻈﻨﻣ ﻦﻣ

ط ، 03 ﻲﻓﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا ،

،بﺮﻐﻤﻟا ،ءﺎﻀﯿﺒﻟا راﺪﻟا ،ﻲﺑﺮﻌﻟا 2000

:ص ،م 79 .

.

) 32 ( - :ص ،رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ 36

.

) 33 ( - ﻧ رﺪﺼﻤﻟا :ص ،ﮫﺴﻔ

36 .

.

(35)- Philippe hamon : Du descriptif, P : 39

(11)

ﮫﺴﻔﻧ ﻊﺟﺮﻤﻟا :ﻦﻋ ﻼﻘﻧ :ص،

188 .

) 36 ( - :ص ،ص ،رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻋ 26

، 27 .

:ﻊﺟاﺮﻤﻟاو ردﺎﺼﻤﻟا :ردﺎﺼﻤﻟا 1 - ﺪﺒﻋ ﺔﻨﯾﺎﻌﻤﻟا ثداﻮﺤﻟاو ةﺪھﺎﺸﻤﻟا رﻮﻣﻷا ﻲﻓ رﺎﺒﺘﻋﻻاو ةدﺎﻓﻹا بﺎﺘﻛ :يداﺪﻐﺒﻟا ﻒﯿﻄﻠﻟا

ط ،ﺮﺼﻣ ضرﺄﺑ 01

،(م.د) ،ﻞﯿﻨﻟا يداو ﺔﻌﺒﻄﻣ ، 1286

.ـھ

:ﻊﺟاﺮﻤﻟا 2 - ط ،تﺎﯿﻨﺒﻟاو ﻒﺋﺎظﻮﻟاو عاﻮﻧﻷا ﻢﯾﺪﻘﻟا ﻲﺑﺮﻌﻟا دﺮﺴﻟا :يواﺮﺤﺻ ﻢﯿھاﺮﺑإ 01

تارﻮﺸﻨﻣ

ﺮﺋاﺰﺠﻟا ،فﻼﺘﺧﻻا 2008

.م

3 - ﺑ :يواﺮﺤﺑ ﻦﺴﺣ ءﺎﻀﻔﻟا ﻲﺋاوﺮﻟا ﻞﻜﺸﻟا ﺔﯿﻨ

– ﻦﻣﺰﻟا – ط ،ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا 02

ﻲﻓﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا ،

،بﺮﻐﻤﻟا ءﺎﻀﯿﺒﻟا راﺪﻟا ،ﻲﺑﺮﻌﻟا 2009

.م

4 - يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﺔﯿﻨﺑ :ﻲﻧاﺪﻤﺤﻟ ﺪﯿﻤﺣ ﻲﺑدﻷا ﺪﻘﻨﻟا رﻮﻈﻨﻣ ﻦﻣ

ط ، 03 ،ﻲﺑﺮﻌﻟا ﻲﻓﺎﻘﺜﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟا ،

ءﺎﻀﯿﺒﻟا راﺪﻟا

،بﺮﻐﻤﻟا 2000

.م

5 - ﻟا ﻲﺑﺮﻌﻟا بدﻷا ﻲﻓ ﺔﻠﺣﺮﻟا :ﻲﻔﯿﻠﺣ ﺐﯿﻌﺷ ط ،ﻞﯿﺨﺘﻤﻟا بﺎﻄﺧ ...ﺔﺑﺎﺘﻜﻟا تﺎﯿﻟآ ...ﺲﻨﺠﺘ

01 ،

،ﺮﺼﻣ ةﺮھﺎﻘﻟا ،ﺔﯾؤر راد 2006

.م

6 - ط ،تﻼﺣﺮﻟا :ﻒﯿﺿ ﻲﻗﻮﺷ 04

،ﺮﺼﻣ ،ةﺮھﺎﻘﻟا ،فرﺎﻌﻤﻟا راد ، 1987

.م

7 - ط ،ﻲﺑﺮﻌﻟا ثاﺮﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﺣﺮﻟا بدأ :ﻞﯾﺪﻨﻗ داﺆﻓ 02

بﺎﺘﻜﻠﻟ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا راﺪﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ،

،ةﺮھﺎﻘﻟا

،ﺮﺼﻣ 2002 .م

8 - ا :ﻲﻣﺎﻤﻌﻟا ﺐﯿﺠﻧ ﺪﻤﺤﻣ ط ،ءاﺮﺟﻹاو ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا ﻦﯿﺑ يدﺮﺴﻟا ﺺﻨﻟا ﻲﻓ ﻒﺻﻮﻟ

01 ﺪﻤﺤﻣ ،

ﺲﻧﻮﺗ ،ﺲﻗﺎﻔﺻ ،ﺮﺸﻨﻠﻟ ﻲﻠﻋ 2010

.م