أثر تنمية الانتباه الانتقائي على الفهم الشفهي لدى التلاميذ ذوي اضطراب نقص الانتباه بعد إعادة التأهيل المعرفي لوظيفة الانتباه

(1)

Résumé

L’objectif de cette présente étude est étudier l'effet du développement d'une attention sélective sur la compréhension orale chez les élèves souffrant de troubles du déficit de l'attention après la réhabilitation cognitive de la fonction d'attention, et l'étude a été appliquée à 26 élèves de sept ans étudiant au deuxième niveau primaire,. L'étude a défini deux phases : la première a mesuré l'efficacité du plan de réadaptation cognitive pour la fonction de l'attention, et la seconde a identifié l'effet du développement de l'attention sélective sur la compréhension orale, et a été utilisée dans l'étude grille d'observation du comportement au sein du département, teste du trouble du déficit de l'attention et des tests d'attention sélective et de compréhension orale, avec l'application du plan Réhabilitation cognitive de la fonction d'attention. Les résultats ont indiqué qu'il y avait un effet du développement de l'attention sélective sur la compréhension orale des élèves atteints de trouble du déficit de l'attention après la réhabilitation cognitive de la fonction d'attention, où il y avait des différences statistiquement significatives dans la performance du test d'attention sélective avant et après la réhabilitation cognitive de la fonction d'attention chez les élèves souffrant d'un trouble du déficit de l'attention. En plus d'une différence statistiquement significative a été trouvée dans le test de compréhension orale avant et après la réhabilitation cognitive de la fonction d'attention des répondants.

Mots clés: attention sélective, compréhension orale, trouble déficitaire de l'attention, réadaptation cognitive.

Abstract

The current study aimed to reveal the effect of developing selective attention on the oral understanding of students with attention deficit disorder after the cognitive rehabilitation of the attention function. The study was applied to 26 pupils and seven- year-old pupils studying at the second primary level, the quasi- experimental one-group approach was used with Measurement before and after, and the study defined two stages: the first is the effectiveness of the cognitive rehabilitation plan for the function of attention, and the second is the identification of the impact of the development of selective attention on oral understanding, In the study, it was used: the behavior observation network within the section, the Attention Deficit Disorder Scale, selective attention and experiential understanding and oral, with the application of the plan re-cognitive rehabilitation of the function of attention. The results showed that there is an effect of the development of selective attention on the oral understanding of students with attention deficit disorder after the cognitive rehabilitation of the attention function, where there were statistically significant differences in the performance of the selective attention test before and after the cognitive rehabilitation of the attention function in students with attention deficit disorder. In addition to finding statistically significant differences in the oral understanding test before and after cognitive rehabilitation of the attention function of the sample members

Keywords: selective attention, oral understanding, attention deficit disorder, cognitive rehabilitation.

بارطﺿا يوذ ذﯾﻣﻼﺗﻟا ىدﻟ ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﯾﻣﻧﺗ رﺛأ هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ دﻌﺑ هﺎﺑﺗﻧﻻا صﻘﻧ

The impact of the development of selective attention on oral understanding to students with attention deficit disorder after cognitive

rehabilitation attention function : مﻼﺗﺳﻻا ﺦﯾرﺎﺗ 03

/ 02 / 2020 ؛ : لوﺑﻘﻟا ﺦﯾرﺎﺗ 28

/ 06 / 2020

صﺧﻠﻣ

* Corresponding author, e-mail: asmaorthophoniste@gmail.com

* ءﺎﻣﺳأ خوﺷﺧﺷ نﺑ

نﯾﻣأ نﺎﻧﺟ

موﻠﻌﻟا ﺔﯾﻠﻛ ،لﻋﺎﻔﺗﻟاو ﺔﻓرﻌﻣﻟا ،ﺔﻐﻠﻟا رﺑﺧﻣ ﺔﯾﻧﺎﺳﻧﻹا

،ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻻاو ﻲﻠﻋ ﻲﺳﯾﻧوﻟ ﺔﻌﻣﺎﺟ

ةدﯾﻠﺑﻟا 2 ، .رﺋازﺟﻟا

ذﯾﻣﻼﺗﻟا ىدﻟ ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﯾﻣﻧﺗ رﺛأ نﻋ فﺷﻛﻟا ﻰﻟإ ﺔﯾﻟﺎﺣﻟا ﺔﺳاردﻟا تﻓدھ ،هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ دﻌﺑ هﺎﺑﺗﻧﻻا صﻘﻧ بارطﺿا يوذ و

ﻰﻠﻋ ﺔﺳاردﻟا تﻘﺑط

26 وذ ةذﯾﻣﻠﺗو ذﯾﻣﻠﺗ ي

،ﻲﺋادﺗﺑا ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ىوﺗﺳﻣﻟا ﻲﻓ نوﺳردﯾ تاوﻧﺳ ﻊﺑﺳﻟا دﻗو

ﺗﺳا مﺗ مادﺧ

ةدﺣاوﻟا ﺔﻋوﻣﺟﻣﻟا لﺎﻣﻌﺗﺳﺎﺑ ﻲﺑﯾرﺟﺗﻟا ﮫﺑﺷ ﺞﮭﻧﻣﻟا ﻊﻣ

يدﻌﺑو ﻲﻠﺑﻗ سﺎﯾﻗ .

ﺔﺳاردﻟا تﻓرﻋو

ﻰﻟوﻷا :نﯾﺗﻠﺣرﻣ سﺎﯾﻗ

ﻰﻠﻋ فرﻌﺗﻟا ﺔﯾﻧﺎﺛﻟاو ،هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ ﺔطﺧ ﺔﯾﻟﺎﻌﻓ

ظﺣﻼﻣ ﺔﻛﺑﺷ :ﺔﺳاردﻟا ﻲﻓ مدﺧﺗﺳا دﻗو ،ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﯾﻣﻧﺗ رﺛأ كوﻠﺳﻟا ﺔ

مﺳﻘﻟا لﺧاد ،

ﻊﻣ ،ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟاو ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا يرﺎﺑﺗﺧاو ،هﺎﺑﺗﻧﻻا صﻘﻧ بارطﺿا سﺎﯾﻘﻣ

تﻧﯾﺑ دﻗو .هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ ﺔطﺧﻟ ﻖﯾﺑطﺗ ﺔﯾﻣﻧﺗﻟ رﯾﺛﺄﺗ كﺎﻧھ نأ ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا

ﺑ هﺎﺑﺗﻧﻻا صﻘﻧ بارطﺿا يوذ ذﯾﻣﻼﺗﻟا ىدﻟ ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ دﻌ

ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا رﺎﺑﺗﺧا ءادأ ﻲﻓ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ قورﻓ تدﺟو ثﯾﺣ ،هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا .هﺎﺑﺗﻧﻻا صﻘﻧ بارطﺿا يوذ ذﯾﻣﻼﺗﻟا ىدﻟ هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ دﻌﺑو لﺑﻗ لﺑﻗ ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟا رﺎﺑﺗﺧا ﻲﻓ ﺔﯾﺋﺎﺻﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ قورﻓ دﺟو ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿإ لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ دﻌﺑو

ﺔﻧﯾﻌﻟا دارﻓأ ىدﻟ هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا

. : ﺔﯾﺣﺎﺗﻔﻣﻟا تﺎﻣﻠﻛﻟا

لﯾھﺄﺗﻟا ةدﺎﻋإ ،هﺎﺑﺗﻧﻻا صﻘﻧ بارطﺿا ،ﻲﮭﻔﺷﻟا مﮭﻔﻟا ،ﻲﺋﺎﻘﺗﻧﻻا هﺎﺑﺗﻧﻻا

.ﻲﻓرﻌﻣﻟا

(2)

ﺔﻣدﻘﻣ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻞﻋﺎﻔﺗ ﺔﺠﯿﺘﻧ ﻢﻠﻌﺘﻟا ثﺪﺤﯾ و

ﺮﯿﺧﻷا اﺬھ ﺎﻣو ،ﺎﮭﻟوأ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺪﻌﯾ

ﻲﺋﺎﻘﺘﻧا ﻲﻓﺮﻌﻣ ﺆﯿﮭﺗ ﻮﮭﻓ ،ىﺮﺧﻷا لﺎﻤھإو ﻦﯿﻌﻣ ﺮﯿﺜﻣ ﻮﺤﻧ رﻮﻌﺸﻟا ﺰﯿﻛﺮﺘﺑ ﺰﯿﻤﺘﺗ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻻإ ﺮﺼﺣ ﮫﻨﻣ ﺐﻠﻄﺘﯾ ﺔﺻﺎﺧ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟاو ﺔﻣﺎﻋ دﺮﻔﻟا ﮫﺑ مﻮﻘﯾ ءادأ يأ نﺈﻓ ىﺬﻟ .ﻦﯿﻌﻣ عﻮﺿﻮﻣ هﺎﺠﺗا ﻲﻓ ةﺪﻋ تﺎﻋﻮﺿﻮﻤﺑ ﺔطﺎﺣﻹا ﻲﻨﻌﯾ ﻻ ﻮﮭﻓ ،ﻦﻣﺰﻟا ﻦﻣ ةﺪﻣ ﺎﻣ ﺮﯿﺜﻣ هﺎﺠﺗا ﻲﻓ ﻲﻨھﺬﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﺑ ،ﺪﺣاو ﺖﻗو ﺞﺋﺎﺘﻧ ﻰﻟإ ىدأ ﻢﻠﻌﺘﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﻰﻠﻋ ﺰﻛﺮﻣ نﺎﻛ ﺎﻤﻠﻜﻓ ،اﺮﺿﺎﺣ ﻲﻋﻮﻟا ءﺎﻘﺑإ ﻞ

ىﺪﻣ ﻲﻓ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا توﺎﻔﺘﯾو ﺎﻤﻛ .ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﻰﻟوﻷا ﺔﺟرﺪﻟﺎﺑ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧا نﻮﻜﯾ هﺎﺒﺘﻧﻻﺎﻓ ،ﺔﯿﺑﺎﺠﯾإ تاﺮﯿﺜﻤﻟا ﻦﻣ ﻦﻜﻤﻣ رﺪﻗ ﺮﺒﻛأ بﺎﻌﯿﺘﺳاو هﺎﺒﺘﻧﻻا ةﺮﺘﻓ ﺪﯾﺪﻤﺗ ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا ﺚﯿﺣ ﻦﻣ يأ ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺮﺘﯾ ﺎﻣ اﺬھو هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻦﯿﺑ ﺔﯾدﺮﻄﻟا ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺎﻨﻟ ﺢﻀﺘﺗ ﺎﻨھ ﻦﻣو .ﻢﮭﻨﯿﺑ ﺎﻤﯿﻓ ءادﻷا فﻼﺘﺧا ﻢﺟ

ﺔﯿﻨھﺬﻟا تارﺎﮭﻤﻟاو ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟاو

، ﮫﻧﻮﻛ ﺎﮭﺣﺎﺠﻨﻟ ﺎﯿﺳﺎﺳأ ﻼﻣﺎﻋ هﺎﺒﺘﻧﻻا نﻮﻜﯾ ﻦﯾأ

ﺎﻤھأ ﺎﮭﻟ ﺪﮭﻤﯾو ﺎﮭﻘﺒﺴﯾ :

ﻞﻣﺎﻋ ﻰﻟإ هﺎﺒﺘﻧﻻا ضﺮﻌﺗ اذﺈﻓ ...ﺔﻐﻠﻟا ، ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ،ةﺮﻛاﺬﻟا ،كاردﻹا

ﻣ

،تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا هﺬھ ﺪﺣأ ﺲﻤﯾ ﻞﻠﺧ ثﺪﺤﯾ ،ﻲﺟرﺎﺧ وأ نﺎﻛ ﻲﻠﺧاد ءاﻮﺳ ﮫﻟ ﺖﺘﺸ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻞﻌﺠﯿﻓ

ﻞﺧﺪﺘﺴﯾ ﺎﺌﯿﺷ ﻞﺧﺪﺘﺴﯾ ﻻ وأ ﻂﯿﺴﺑو ﻦﯿھ ﻮھ ﺎﻣ ﻂﻘﻓ

، ﺊطﺎﺧ ﻞﻜﺸﺑ ثﺪﺤﯾ ﻚﻟذ نﺎﻛ نإو

، ﺮﺛﺄﺘﺘﻓ

وذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﮫﻨﻣ ﻲﻧﺎﻌﯾ ﺎﻣ اﺬھو ،ﻞﻜﻛ ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻚﻟﺬﺑ ي

ﺰﺠﻌﯾ ﻦﯾأ ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا

ﻦﻣ ارﺪﻗ ﺐﻠﻄﺘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤﻠﻌﺘﻟا ﻒﺋﺎظﻮﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻠﻟ ﺢﯿﺤﺼﻟا ءادﻷا ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﻲﻓ ءﻻﺆھ .هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ءاﻮﺳ هﺎﺒﺘﻧﻻا عﻮﺿﻮﻤﺑ ﺖﻤﺘھا ﻲﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﻚﻟﺬﺑ تﺮﮭﻈﻓ

ﺔﯿﺒﺼﻋ ﺔﯿﻓﺮﻌﻣ ةروﺮﯿﺴﻛ ﺔﯿﻔﯿظﻮﻟا

، ﯿﺣﺎﻨﻟا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﺴﻔﺗ وأ تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺎھﺮﺛأو ﺔﯿﺿﺮﻤﻟا ﺔ

ﻦﻣ لﺎﻘﻤﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﮫﻟوﺎﻨﺘﻧ فﻮﺳ ﺎﻣ اﺬھو ،ﺎھاﺪﺣإ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺪﻌﯾ يﺬﻟاو ،ﮫﻟ ﺔﻘﺣﻼﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺮﺛأ ﺎﮭﻟﻼﺧ ﻦﻣ زﺮﺒﻧ ﺔﯿﻧاﺪﯿﻣ ﺔﺳارﺪﻟ ﺎﻨﺿﺮﻋ لﻼﺧ ﺪﻟ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﺪﻌﺑ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿﺎﺑ ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟا ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﺔﺌﻓ ى

.هﺎﺒﺘﻧﻻا 1 - :ﺔﯿﻟﺎﻜﺷﻹا

ﺮﯿﺜﻣ وأ ﻦﯿﻌﻣ عﻮﺿﻮﻣ ﻰﻠﻋ ﺰﻛﺮﯾ نأ دﺮﻔﻟا ﺎﮭﯿﻓ ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﻲﺘﻟا ةﺮﺘﻔﻟا ﻰﻟإ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺮﯿﺸﯾ

ﺔﯾروﺮﻀﻟا ﺮﯿﻏ ىﺮﺧﻷا تﺎﻋﻮﺿﻮﻤﻟا ﻦﻣ هاﻮﺳ نود –

تاﺮﯿﺜﻤﻠﻟ ءﺎﻘﺘﻧا ﺔﯿﻠﻤﻌﺑ مﻮﻘﯾ -

طﺮﺸﺑ

مزﻼﻟا ﺖﻗﻮﻟا ﺾﻌﺒﻟ ﺎﮭﺑ ظﺎﻔﺘﺣﻻا ﺎﯿﻠﻌﻟا ﺔﯿﻨھﺬﻟا ﺰﻛاﺮﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻟا ﻰﻟإ ﺎﮭﻟﺎﺳرإو ﺎھﺰﯿﮭﺠﺗ ﻢﻨﯿﻟ

،ﻲﻔﻗﻮﻟا) 2009

ص ، 82 ) رﺪﺑ ﺪﻤﺤﻣو ﺪﻤﺣأ ﺪﯿﺳ ﺮﯿﺸﯾو ،(

1999 ﺔﯿﻠﻤﻌﺑ ﺎﺒﻟﺎﻏ مﻮﻘﯾ ﻮﮭﻓ ىﺪﻟ ،(

.هﺎﺒﺘﻧﻻا عاﻮﻧأ ﻦﻣ عﻮﻨﻛ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺮﻛﺬﻟا ﺺﺼﺨﻧ ﺎﻨﻧﺈﻓ ﺎﻨھو ءﺎﻘﺘﻧﻻا ﯿﻓﺮﻌﻣ ﺔﻔﯿظو ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻﺎﻓ تاﺮﯿﺜﻤﻟا وأ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺰﯿﮭﺠﺗ ﻲﻓ اﺮﯿﺒﻛ ارود ﺐﻌﻠﺗ ﺔ

ﺎﮭﻠﯿﺠﺴﺗ ﻢﺘﯿﻟ ،ﺎﮭﯿﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟاو ﺎﮭﻛاردا ﻢﺛ ،ﺔﯿﺴﺤﻟا تﺎﺑاﻮﺒﻟا ﺮﺒﻋ ،ﻲﺟرﺎﺨﻟا ﻂﯿﺤﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻠﺒﻘﺘﺴﻤﻟا ﻲﺘﻟا ،ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ةﺮﻛاﺬﻟا ﻲﻓ ىﺪﻤﻟا ﺔﻠﯾﻮط ةﺮﻛاﺬﻟا ﻦﻣ عﻮﺿﻮﻤﻟﺎﺑ ﺔﻠﺼﺘﻤﻟا ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تاﺮﺒﺨﻟا ﺎھروﺪﺑ ﻲﻋﺪﺘﺴﺗ . (Reed,

2007, p.9) ﻰﻠﻋ دﺮﻔﻟا ﺪﻋﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﻔﯿظﻮﻟا ﻚﻠﺗ":ﻰﻟإ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺮﯿﺸﯾ ىﺮﺧأ ﺔﮭﺟ ﻦﻣ ﻰﻟإ عﻮﺟﺮﻟﺎﺑ ﻚﻟذو ،ﺔﯿﮭﻔﺸﻟا ﺔﺛدﺎﺤﻟا وأ ﺔﯿﻌﺿﻮﻟا ﻢﮭﻓ ﻦﻣ ﮫﻨﻜﻤﺗو .ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﮫﺗﺎﺒﺴﺘﻜﻣ ﺮﯾﻮﻄﺗ

، ﺮﻓادأ)"ﺔﯿﮭﻔﺸﻟا ﺔﺛدﺎﺤﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹا ﻦﻣ ﮫﻨﻜﻤﺗ ﺔﺻﺎﺧ تﺎﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳا 2011

:ص ، 26 (

ﻮﻤﻀﻣ بﺎﻌﯿﺘﺳﻼﻓ تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﻞﺼﺤﯾ ﻞﻣﺎﻜﺗ ثوﺪﺣ ﺐﻠﻄﺘﯾ ،ﺎﻨﯿﻟإ ﺔﮭﺟﻮﻤﻟا ﺔﯿﻣﻼﻜﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا ن

(3)

هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا

،ﻲﻟزﺎﻏ) ﺎﮭﻟوأ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا نﻮﻜﯾ ،ﻦﯿﻌﻣ طﺎﺸﻧ ءﺎﻨﺛأ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا 2012

.(

ﻼﺑ ﻲﮭﻔﺷ ﻢﮭﻓ ﻼﻓ ،ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟاو ،ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻦﻣ ﻞﻛ ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﺢﻀﺘﺗ ﺮﻛذ ﺎﻤﻣ

ﺔﻔﯿظو ﮫﻧﻮﻛ ،ﻲﺋﺎﻘﺘﻧا هﺎﺒﺘﻧا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻦﻣ عﻮﻤﺴﻣ ﻮھ ﺎﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻢﮭﻓ ﻰﻟإ جﺎﺘﺤﺗ ةﺪﻘﻌﻣ ﺔﯿﻓﺮﻌﻣ

.ﻎﯿﺻو ﺐﯿﻛاﺮﺗو ﺪﻋاﻮﻗ ﻦﻣ ﮫﯾﻮﺘﺤﺗ ﺎﻣو تاﺮﻘﻓو ،ﻞﻤﺟ ،تﺎﻤﻠﻛ ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻲﻓ تﺎﺑﻮﻌﺻ رﻮﮭظ ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﻲﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻣو

ا ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﺎﺑ ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺔﯿﺋﺎﻤﻨﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا تﺎﺑﻮﻌﺻ ﻦﻤﺿ جرﺪﻨﯾ يﺬﻟا ﺰﯿﻤﺘﯾ ذإ ،ﻲﻓﺮﻌﻤﻟ

ﻦﻣ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻞﻘﻧ ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﻊﻣ ةﺮﺑﺎﺜﻤﻟا ﻒﻌﺿو ،ﺖﺘﺸﺘﻠﻟ ﺔﯿﻟﺎﻌﻟا ﺔﯿﻠﺑﺎﻘﻟاو ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻲﻓ رﻮﺼﻘﺑ ،نوﺮﺧآو ﻢﻟﺎﺳ ) ىﺮﺧأ ﻰﻟإ ﺔﻤﮭﻣ ﻦﻣ وأ ﺮﺧآ ﻰﻟإ ﺮﯿﺜﻣ 2008

ص ، 73 ﺔﺠﯿﺘﻧ ثﺪﺤﯾو .(

ﻰﻠﻋ ﮫﺗرﺪﻗ ﺾﻔﺨﻨﺘﻓ ،ﮫﺘﺘﺸﺗ ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﻞﻣﺎﻋ ﻰﻟإ ﺔﺻﺎﺧ ﻞﻔﻄﻟاو ﺔﻣﺎﻋ دﺮﻔﻟا هﺎﺒﺘﻧا ضﺮﻌﺗ ﺮﺘﻟا ﻢﺛ ﻦﻣو ،ﺎﮭﺑﺎﻌﯿﺘﺳا مﺪﻋ ﻰﻟإ يدﺆﯿﻓ ،ﺔﺑﻮﺘﻜﻣ وأ ﺖﻧﺎﻛ ﺔﯿﮭﻔﺷ ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا وأ ﺔﻤﮭﻤﻟا ﻲﻓ ﺰﯿﻛ تاﺮﯿﺜﻤﻠﻟ غﺮﻔﺘﻟاو ،ﺔﯾروﺮﻀﻟا ﺮﯿﻏ تاﺮﯿﺜﻤﻟا مﺎﻣأ ﻦھﺬﻟا قﻼﻏإ ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﺪﺠﯿﻓ ﺎﮭﻟﺎﻤﻜﺘﺳا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣ ﻰﻠﻋ ﺎھروﺪﺑ ﺰﺠﻌﺘﻓ ،ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ةﺮﻛاﺬﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻟإ ﺎﮭﻠﻘﻨﻟ ﺎھﺰﯿﮭﺠﺗ ﺐﺟاﻮﻟا ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﻟا هﺬھ ﻦﯾﺰﺨﺗو ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻠﻟ ﺎﮭﻟﺎﺳرﻹ ﺔﯿﻓﺎﻜﻟا ةﺪﻤﻟا ﺔﯾﺮﺼﺑ وأ ﺖﻧﺎﻛ ﺔﯿﻌﻤﺳ تاﺮﯿﺜﻤ

ىﺪﻤﻟا ﺔﻠﯾﻮط ةﺮﻛاﺬﻟا ،

ءﺎﻨﺛأ ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻔﺼﺑ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا وأ ﻞﻔﻄﻟا ىﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻚﻟﺬﺑ بﺎﺼﯿﻓ

ةﺮﻘﻔﻟا ﻰﺘﺣ وأ ﺔﻠﻤﺠﻟا وأ ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻦﻣ دﻮﺼﻘﻤﻟا ﻢﮭﻓ ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﺪﺠﯾ ﺚﯿﺣ ،ﺔﯿﻤﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻌﺿﻮﻟا ﺮﻌﻣ ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻو ،ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟا ﮫﻟ ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا ﺔﻠﯿﺼﺤﻟا ﻚﻟﺬﺑ ﺾﻔﺨﻨﺘﻓ ،ﺎﮭﯿﻧﺎﻌﻣ ﻢﮭﻓو ﺔﻓ

تادﺮﻔﻤﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳا نﻮﻌﯿﻄﺘﺴﯾ ﻻ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ يوذ لﺎﻔطﻷا نأ ﺚﯿﺣ ،(داﺪﺿﻷاو تﺎﻓداﺮﺘﻤﻟا) نﻮﻌﯿﻄﺘﺴﯾ ﻻ ﻢﮭﻧأ ﺎﻤﻛ ،تﺎﺛدﺎﺤﻤﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﮭﺣﺮﺷو ﻢھرﺎﻜﻓأ ﻦﻋ ﺮﯿﺒﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﻤﻠﻜﻟاو ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا وﺮﺧﻵا ﺎﮭﺣﺮﺸﯾ ﻲﺘﻟا رﺎﻜﻓﻷا ﻢﮭﻓ ﻢھ ﻞﺑ ،رﺎﻜﻓﻷا ﻚﻠﺘﻟ ﻢﮭﻋﺎﻤﺳ مﺪﻋ ﺲﯿﻟ ﻮھ ﺐﺒﺴﻟاو ،ﻢﮭﻟ ن

ﻦﻋ نوﺰﺠﻌﯾ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑو ،ﺎﮭﻧﻮﻠﺒﻘﺘﺴﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻈﻔﻠﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣو ﺰﯿﮭﺠﺗ ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺗرﺪﻗ مﺪﻋ ﻰﻨﻌﻤﻠﻟ ﮫﻤﮭﻓ مﺪﻋ ﺐﺒﺴﺑ ﺔﺌطﺎﺧ نﺎﯿﺣﻷا ﺐﻟﺎﻏ ﻲﻓ نﻮﻜﺗ ﻲﺘﻟا ،ﻢﮭﺘﺑﺎﺠﺘﺳا ﻚﻟﺬﺑ ﺮﺧﺄﺘﺘﻓ .ﺎﮭﺑﺎﻌﯿﺘﺳا

،ﺔﺑﺮﻋ ﻦﺑ) ﮫﻌﻤﺴﯾ يﺬﻟا مﻼﻜﻠﻟ ﻲﻓﺮﺤﻟا 2009

ص ، 54 .(

ﺔﺻﺎﺧ لﺎﻔطﻷا ﻦﯿﺑ ارﺎﺸﺘﻧا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ﺮﺜﻛأ ﻦﻣ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﺪﻌﯾو قﺎﺤﺘﻟا ﻞﺒﻗ ﺮﻜﺒﻣ ﻦﺳ ﻲﻓ ﺎﮭﺘﻈﺣﻼﻣ ﻦﻜﻤﯾ ﮫﺗاﺮﺷﺆﻣ باﺮﻄﺿﻻا نأ نﻮﻛ ،ﻢﮭﻨﻣ ﻦﯿﺳرﺪﻤﺘﻤﻟا

ﻦﺳ ﻲﻓ ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ﻢﺘﯾ ﻲﻠﻌﻔﻟا ﮫﺼﯿﺨﺸﺗ ﻦﻜﻟ ،ﺔﺳرﺪﻤﻟﺎﺑ ﻞﻔﻄﻟا 7

ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا ﮫﺗﺪﻛأ ﺎﻣ اﺬھو ،تاﻮﻨﺳ

ﺪﻟا ﻦﯿﺑ ﺎﻣ ﻚﻟذ رﺪﻘﺗ ﺚﯿﺣ هرﺎﺸﺘﻧا ﺔﺒﺴﻧ ﺮﯾﺪﻘﺗ ﺖﻟوﺎﻨﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺳار 3

% و 5

% عﻮﻤﺠﻣ ﻦﻣ

،ﻢﻟﺎﺴﯿﺳ)ﻢﻟﺎﻌﻟا لﺎﻔطأ )

س.د ( ص ، 34 ذإ سراﺪﻤﻟا ﺬﯿﻣﻼﺗ ﻦﯿﺑ ﺮﯿﺒﻛ ﻞﻜﺸﺑ ﺮﺸﺘﻨﯾ ﮫﻧأ ﺎﻤﻛ (

ﻦﯿﺑ ﺎﻣ ﺔﺒﺴﻨﺑ ﺔﯿﺋاﺪﺘﺑﻻا سراﺪﻤﻟا ﻲﻓ هرﺎﺸﺘﻧا ﺔﺒﺴﻧ ﺖﺣواﺮﺗ 3

% و 20

% ) Fondation centre

suisse de pédagogie spécialisée, 2016, p .2 ﻲﻓ هرﺎﺸﺘﻧا ﺔﺒﺴﻨﺑ ﻖﻠﻌﺘﯾ ﺎﻤﯿﻓ ﺎﻣأ (

ﻦﯿﺑ ﺖﺣواﺮﺗ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا لوﺪﻟا 6

% و 12

% ،(س.د) ،ﻢﻟﺎﺴﯿﺳ)ﻲﺑﺮﻌﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا لﺎﻔطأ عﻮﻤﺠﻣ ﻦﻣ

ص 34 رﺎﺸﺘﻧا ﺔﺒﺴﻧ لﻮﺣ (نﺎﺜﺣﺎﺒﻟا ﻢﻠﻋ ﺪﺣ ﻰﻠﻋ) ﺔﯿﺋﺎﺼﺣإ تﺎﺳارد بﺎﯿﻏ ﺎﻨﻈﺣﻻ ﻦﯿﺣ ﻲﻓ ،(

ﺎﻣ ،ﺔﯾﺮﺋاﺰﺠﻟا سراﺪﻤﻟا ﻲﻓ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﺎﮭﺑ مﺎﻗ ﺔﺳارد اﺪﻋ

دﻮﻠﯿﻣ ﻲﺑأ 2015

ﺪﺻر

طﺎﺸﻨﻟﺎﺑ بﻮﺤﺼﻤﻟا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا رﺎﺸﺘﻧا لﺪﻌﻤﻟ ﺔﯿﺋاﺪﺘﺑﻻا سراﺪﻤﻟا ﻲﻤﻠﻌﻣ ﺮﯾﺪﻘﺗ ﺎﮭﯿﻓ ﺪﺋاﺰﻟا

، ،رﻮﻛز) ﻂﻘﻓ ﺔﻠﻗرو ﺔﯾﻻو ﺔﺳارﺪﻟا ﺖﺼﺧ ﺎﻤﻛ ،ادﺮﻔﻨﻣ باﺮﻄﺿﻻا ﻰﻟإ قﺮﻄﺘﻟا ﻢﺘﯾ ﻢﻟو

،دﻮﻠﯿﻣ ﻲﺑأ 2015

ص ، 225 ( . إ ﺎﻀﯾأ تﺎﺳارﺪﻟا ﻢﻈﻌﻣ ﺖﻠﺻﻮﺗو ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ رﻮﻛﺬﻟا ﺐﯿﺼﯾ ﮫﻧأ ﻰﻟ

ﻞﺑﺎﻘﻣ ةﺪﺣاو ﻰﺜﻧأ دﻮﺟﻮﺑ ﻚﻟذو ،ثﺎﻧﻹا 9

ﻞﺒﻣﺎﻛو ﻞﺑﻮﺘﻧﺎﻛ ﺔﺳارد) ﮫﺑ ﻦﯿﺑﺎﺼﻣ رﻮﻛذ

(4)

) Kantobel et Kambl نأ لﺎﺠﻤﻟا اﺬھ ﻲﻓ ىﺮﺧأ تﺎﺳارد تﺮﮭظأ ﺪﻗو ،((

85

% ﻦﻣ

نأو ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا مﻼﻜﻟاو ﺔﻐﻠﻟا تﻼﻜﺸﻣ ﺪﺣأ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿﺎﺑ ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟا لﺎﻔطﻷا 35

% و يﻮﻐﻟ ﺮﺧﺄﺗ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻢﮭﻨﻣ 50

% ﻢﮭﻤﻈﻌﻣ ﻢﮭﻔﻟاو ﺮﯿﺒﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﻞﻛﺎﺸﻣ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ

،رﺪﺑ ﺪﻤﺤﻣ ،ﺪﻤﺣأ ﺪﯿﺳ) ﻦﯿﺳرﺪﻤﺘﻣ 1999

ص ، 73 .(

نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻦﯾﺬﻟا ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﻦﻣ ﺔﻨﯿﻋ ﻊﻣ ﺔﺻﺎﺨﻟا ﺎﻨﺘﺑﺮﺠﺗ ﺐﺴﺣو ﻖﺒﺳ ﺎﻣ لﻼﺧ ﻦﻣ ﮫﯿﻠﻋو

هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﻦﻣ

، ﺎﻨﻀﺣﻻ ﺎﻗﻼﻄﻧاو ،ﺔﯿﮭﻔﺸﻟا ﺔﻐﻠﻟ ﻢﮭﻤﮭﻓ ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ نوﺮﮭﻈﯾ ﻢﮭﻧأ

ﻰﻟإ ﻊﺟﺮﺗ ﺪﻗ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺼﻟا ﺐﺒﺳ نأ ﺎﻨﺿﺮﺘﻓا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷﻹا ﺔﯿﻌﺿﻮﻟا هﺬھ ﻦﻣ ءﺎﻨﺛأ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻲﻧﺎﻌﯿﻓ ، ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺎﮭﻤھأ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﺪﺣأ ىﻮﺘﺴﻣ ﻲﻓ باﺮﻄﺿا ﺎﺒﺘﻧﻻا ﺮﺼﺣ ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا مﺪﻋ ﻦﻣ ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻌﺿو ﻰﻠﻋ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﮫﻨﻣو ،ﮫﺘﯿﺒﺜﺗو ه

ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻠﻟ ﻢﮭﻤﮭﻓ صﻮﺼﺨﻟﺎﺑو ﻢﮭﯾﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﻔﯿظو بﺎﺼﺘﻓ ،ﺎﯿﻠﻌﻟا ﺔﯿﻨھﺬﻟا ﺰﻛاﺮﻤﻟا ىﻮﺘﺴﻣ سﺎﺳﻷا اﺬھ ﻰﻋو .هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﻢﻈﻌﻣ ﮫﻨﻣ ﻲﻧﺎﻌﯾ ﺎﻣ اﺬھو ،ﺔﯿﮭﻔﺸﻟا :ﻲﻟﺎﺘﻟا ﻮﺤﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﻨﺘﯿﻟﺎﻜﺷا غﺎﺼﺗ

ﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺮﺛﺆﺗ ﻞھ • باﺮﻄﺿا يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒ

؟هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﺪﻌﺑ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ

:ﺎﻤھو ﻦﯿﯿﻋﺮﻓ ﻦﯿﻟؤﺎﺴﺗ لؤﺎﺴﺘﻟا اﺬھ ﻦﻋ ﻖﺜﺒﻧا ﺪﻗو رﺎﺒﺘﺧا ءادأ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا تﺎﺟرﺪﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺋﺎﺼﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ قوﺮﻓ ﺪﺟﻮﺗ ﻞھ •

دﺎﻋإ ﻞﺒﻗ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﺎھﺪﻌﺑو هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ة

؟هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا يوذ رﺎﺒﺘﺧا ءادأ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا تﺎﺟرﺪﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺋﺎﺼﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ قوﺮﻓ ﺪﺟﻮﺗ ﻞھ • يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﺎﮭﻌﺑو هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﻞﺒﻗ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا

؟هﺎﺒﺘﻧﻻا 2 - ضوﺮﻓ :ﺔﺳارﺪﻟا

:ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا ﺎﻨﻌﺿو ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻺﻟو ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﻻؤﺎﺴﺘﻟا ﻦﻣ ﺎﻗﻼﻄﻧا :ﺔﺳارﺪﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﯿﺿﺮﻔﻟا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻠﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺮﺛﺆﺗ •

.هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﺪﻌﺑ

:ﺔﺳارﺪﻠﻟ ﺔﯿﺋاﺮﺟﻹا تﺎﯿﺿﺮﻔﻟا هﺎﺒﺘﻧﻻا رﺎﺒﺘﺧا ءادأ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا تﺎﺟرﺪﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺋﺎﺼﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ قوﺮﻓ ﺪﺟﻮﺗ •

يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﺎھﺪﻌﺑو هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﻞﺒﻗ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا .هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﻢﮭﻔﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا تﺎﺟرﺪﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺋﺎﺼﺣإ ﺔﻟﻻد تاذ قوﺮﻓ ﺪﺟﻮﺗ • ﻋإ ﻞﺒﻗ ﻲﮭﻔﺸﻟا يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﺎھﺪﻌﺑو هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎ

.هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا

3 - :ﺔﺳارﺪﻟا فاﺪھأ

ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا تارﺎﮭﻣ دوﺪﺣ نﺎﯿﺒﺗ ﻰﻟإ ﺔﺳارﺪﻟا فﺪﮭﺗ

:ﻲﻓ ﺎﮭﻠﻣﺎﻌﻟا فاﺪﮭﻟا رﻮﺤﻤﺘﯾ ﮫﯿﻠﻋو ،هﺎﺒﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺮﺛأ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا

ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا

(5)

ﻦﯿﯿﺋﺰﺠﻟا ﻦﯿﻓﺪﮭﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﺪﻌﺑ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا :ﻦﯿﯿﻟﺎﺘﻟا ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﻰﻠﻋ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﺮﺛأ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا •

.هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا يوذ ﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺮﺛأ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا • يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭ

.هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ ﺪﻌﺑ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا

4 - :ﺔﺳارﺪﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﻣ :هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا • Trouble de l’attention

ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻢﮭﻧأ ﻰﻠﻋ ﻦﯿﺼﺨﺸﻤﻟا ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا :ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺋاﺮﺟإ فﺮﻌﯾ ﺔﻛﺮﺣ طﺮﻓ نود هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻟإ رﺎﺸﻤﻟا ضاﺮﻋﻷا ﺐﺴﺣ ﺔﯿﻋﺎﻓﺪﻧﻻا وأ

DSM V سﺎﯿﻘﻣو ،

:ـﻟ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا .ﺐﯿھﻮﻟا ﺔﻤﯿﻌﻧ

ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻦﻣ ﻞﻛ ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﮫﻟ نأ ﺎﻤﻛ

.ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟاو هﺎﺒﺘﻧﻻا •

:ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا L’attention sélective

هﺎﺒﺘﻧﻻا رﺎﺒﺘﺧا ﻲﻓ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﺟرﺪﻟا :ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺋاﺮﺟإ فﺮﻌﯾو ﮫﯾﺪﻟ ﻦﯿﺣ ﻲﻓ .ﺔﯿﻌﻤﺴﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻟﺎﺑ صﺎﺨﻟا ﺮﺧﻵاو ﺔﯾﺮﺼﺒﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻟﺎﺑ صﺎﺨﻟا ،ﮫﯾأﺰﺠﺑ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا .ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ءﻻﺆھ ىﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺗ

:ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا • La compréhension orale

ﻢﮭﻔﻟا رﺎﺒﺘﺧا ﻲﻓ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﺟرﺪﻟا :ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺋاﺮﺟإ فﺮﻌﯾو .ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻﺎﺑ ﺮﺛﺄﺘﯾ يﺬﻟاو ،ﻲﮭﻔﺸﻟا

ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋإ • La réhabilitation cognitive :

ﺟﻼﻋ ﺔﻄﺧ ﻰﻠﻋ ادﺎﻤﺘﻋا ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظو ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺎﮭﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﺎﯿﺋاﺮﺟإ فﺮﻌﺗو ﺔﻤﻈﻨﻣ ﺔﯿ

ﻦﻣ ﻖﻘﺤﺘﺗ حﺎﺠﻨﻟا ﺮﯿﯾﺎﻌﻣ ﻰﻟإ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا لﻮﺻو لﻼﺧ .

4 - :ﺔﺳارﺪﻠﻟ يﺮﻈﻨﻟا رﺎطﻹا :ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا • ﺎﻗﻼﻄﻧا ،ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا مﺎﻤﺘھا ةرﺆﺑ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻞﻜﺸﯾ

ﺴﻔﺗ ﻰﻟإ ﻻﻮﺻو ﮫﯿﻠﻋ ﺔﻟاﺪﻟا تﺎﻛﻮﻠﺴﻟا ﺮﯿﺴﻔﺗ ضﺮﻐﺑ ،ﮫﺗروﺮﯿﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻦﻣ ﻒﻠﺘﺨﻣ ﺮﯿ

ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا عﻮﺿﻮﻣ ﻰﻟإ ﺖﻗﺮﻄﺗ ﻲﺘﻟا جذﺎﻤﻨﻟا ﻢھأ ﻦﻣو .ﺎﮭﻟ ضﺮﻌﺘﯾ ﻲﺘﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ﻢﻟﺎﻋ ﮫﺑ ءﺎﺟ يﺬﻟا ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا ﺢﯿﺷﺮﺘﻟا جذﻮﻤﻧ ﻮھ ﺎﻨﺘﺳارد ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻا ﻢﺗ ﻲﺘﻟاو ﺖﻨﺑدوﺮﺑ ﺪﻟﺎﻧود ﻲﻧﺎﻄﯾﺮﺒﻟا ﺲﻔﻨﻟا Donald Broadbent

) 1958 ( ﻮﻣ ضﺮﻋ ﻲﻠﯾ ﺎﻤﯿﻓو ، ﺰﺟ

:جذﻮﻤﻨﻟا اﺬﮭﻟ ﺖﻨﺑدوﺮﺑ ﺪﻟﺎﻧود جذﻮﻤﻧ D.Broadbent

) 1958 (:

) تﺎﯾﺰﻟا ﺎﮭﯿﻟإ رﺎﺷأ تﺎﺿاﺮﺘﻓﻻا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻰﻠﻋ جذﻮﻤﻨﻟا اﺬھ مﻮﻘﯾ 1998

ﻦﻤﻜﯾ ﻲﺘﻟاو (

:ﺔﯿﺳﺎﺳأ طﺎﻘﻧ ﻊﺑرأ ﻲﻓ ﺎھﺮﺼﺣ 1 - .ﻖﻓﺪﺘﻟا ﺔﻌﺴﺑ ﺎﻔﯿﻛو ﺎﻤﻛ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣو ﺰﯿﮭﺠﺗ ﺔﯿﻠﻋﺎﻓ دﺪﺤﺘﺗ

2 - ﺔﯿﺳﺎﺴﺣ فﻼﺘﺧﺎﺑ ﺔﻨﯿﻌﻣ بﺎﺼﻋأ وأ ﺐﺼﻋ ﺮﺒﻋ ﻖﻓﺪﺘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺴﺤﻟا ﻞﺋﺎﺳﺮﻟا ﻒﻠﺘﺨﺗ

(6)

ﺎﮭﻄﺸﻨﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﻀﺒﻨﻟا دﺪﻋ فﻼﺘﺧﺎﺑو ،ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ ﺎﮭﻟﻼﺧ ﻖﻓﺪﺘﺗ ﻲﺘﻟا بﺎﺼﻋﻷا فﺎﯿﻟأ .ىﺮﺧأ ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ

3 - ﺪﻤﺘﻌﯾ ىﺮﺧأ ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ ﻖﻓﺪﺘﻟا ﺔﻌﺳو ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻟا ﺔﻌﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﺔﯾدوﺪﺤﻣ ﺐﺒﺴﺑ

ﻤﺴﯾ ﻲﺿﺮﻓ ﻦﯾﻮﻜﺗ ﻰﻠﻋ ﺦﻤﻟا .ﮫﯿﻟإ ﮫﺒﺘﻨﯾ ﺎﻣ ءﺎﻘﺘﻧا ﻲﻓ ﺢﺷﺮﻤﻟا ﻰ

4 - ﺦﻤﻟا ﻰﻟإ ﻞﺼﺗ ﺚﯿﺣ ﺔﯿﺒﺼﻌﻟا فﺎﯿﻟﻷا ﺮﺒﻋ ﺔﯿﺴﺤﻟا ﻞﺋﺎﺳﺮﻟا وأ تاﺮﯿﺜﻤﻟا ﻖﻓﺪﺘﺗ

.ﺔﻨﻣاﺰﺘﻣ ةرﻮﺼﺑ

ﺖﻨﺑدوﺮﺑ ﻲﻨﺑ ﺪﻘﻟ ﮫﯿﻠﻋو Broadbent

ماﺪﺨﺘﺳا ﻰﻠﻋ مﻮﻘﺗ ﻲﺘﻟا ﮫﺘﺑﺮﺠﺗ ﻰﻠﻋ جذﻮﻤﻨﻟا اﺬھ

ﻷا ﻰﻠﻋ ﺔﻋزﻮﻣ ﻦﯿﺗﺎﻨﻗ ﺮﺒﻋ ﺔﯿﻌﻤﺴﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻟا ﻢﯿﯿﻘﺘﻟ زﺎﮭﺟ ﺔﺒﺴﻧ نأ ﺔﺑﺮﺠﺘﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺖﻧﺎﻛو ،ﻦﯿﻧذ

لوﻷا طﺮﺸﻟا ﻞظ ﻲﻓ ﺢﯿﺤﺼﻟا عﺎﺟﺮﺘﺳﻻا 65

% ، ﻲﻓ ﺢﯿﺤﺼﻟا عﺎﺟﺮﺘﺳﻻا ﺔﺒﺴﻧ ﺖﻧﺎﻛ ﺎﻤﻨﯿﺑ

ﻲﻧﺎﺜﻟا طﺮﺸﻟا ﻞظ 25

% ﻂﻘﻓ (Blanchet, 2016) تﺮﺴﻓ ﺪﻘﻟو .

ﻟا ﻧأ سﺎﺳأ ﻰﻠﻋ ﺞﺋﺎﺘﻨ ﮫ

ﻞظ ﻲﻓ

مﻮﻘﯾ لوﻷا طﺮﺸﻟا صﻮﺤﻔﻤﻟا

ﻰﻨﻤﯿﻟا نذﻷا ﻦﻣ ةﺪﺣاو ةﺮﻣ ﮫھﺎﺒﺘﻧا ﻞﯾﻮﺤﺘﺑ ،ىﺮﺴﯿﻟا نذﻷا ﻰﻟإ

ﻆﻔﺘﺤﯾ نأ ﮫﻨﻜﻤﯾ ﺎﻤﻛ ،ىﺮﺧأ ﺔﯿﻌﻤﺳ ةﺎﻨﻗ ﻰﻟإ ﺔﯿﻌﻤﺳ ةﺎﻨﻗ ﻦﻣ ﻞﻜﻛ ﺮﯿﺜﻤﻟا ﻰﻟإ ﮫﺒﺘﻨﯾ نأ ﻦﻜﻤﯾ ﺚﯿﺣ ﻧﺈﻓ ﻲﻧﺎﺜﻟا طﺮﺸﻟا ﻞظ ﻲﻓ ﺎﻣأ ،ﮫﯾﺪﻟ ةﺮﻛاﺬﻟا مﺎﻈﻧ ﻲﻓ ﺮﯿﺜﻤﻠﻟ ﺔﯿﻠﻛ ةرﻮﺼﺑ ﮫ

ثﻼﺛ ﮫھﺎﺒﺘﻧا لﻮﺤﯾ

ﻦﯿﻤﯿﻟا ﻰﻟإ رﺎﺴﯿﻟا ﻦﻣ ﻞﻗﻷا ﻰﻠﻋ تاﺮﻣ

، ﺘﺤﯾ نأ ﮫﯿﻠﻋ ﺐﻌﺼﯾ ﺎﻤﻛ ﺲﻜﻌﻟاو ﺔﯿﻠﻛ ةرﻮﺼﺑ ﻆﻔ

،تﺎﯾﺰﻟا) ةﺮﻛاﺬﻟا ﻞﻤﻋ مﺎﻈﻧ ﻲﻓ ﺮﯿﺜﻤﻠﻟ 1995

ﺖﻨﺑدوﺮﺑ ﮫﺒﺷ اﺬﻟ .(

Broadbent ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا هﺬھ

) ﻲﻗﺮﺷ ﺔﺤﺿﻮﻣ ،ﺔﺟﺎﺟﺰﻟا ﻖﻨﻌﺑ 2006

ﻦﻣ ةﺮﺜﻜﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻲﺗﺄﺗ ﺚﯿﺣ":ﺎﮭﻟﻮﻘﺑ ةﺮﻜﻔﻟا هﺬھ (

ﺮﺸﻘﻟا هﺎﺠﺗﺎﺑ ةﺪﻋﺎﺼﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻢﺠﺣ ﻞﯿﻠﻘﺗ ﻰﻟإ ﺔﺟﺎﺤﻟا ﻲﻨﻌﯾ ﺎﻤﻣ ،ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا نﺎﺴﻧﻹا ساﻮﺣ ة

ص) "ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ لﻼﺧ ﺎﮭﻠﻤﻋ ءﺎﻄﺑإو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻢﻛاﺮﺗ ﻊﻨﻤﻟ ﺔﯿﻏﺎﻣﺪﻟا 42

.(

ﺖﻨﺑدوﺮﺑ حﺮﺘﻘﯾ ﻞﺑﺎﻘﻤﻟﺎﺑ Broadbent

ﺢﺷﺮﻤﻟا دﻮﺟو نﺎﻜﻣ نأ ﻞﯿﺠﺴﺘﻟا ﺪﻌﺑ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ثﺪﺤﯾ

تﻼﺧﺪﻤﻠﻟ ﻲﺴﺤﻟا Cadet,1998)

ﺖﻨﺑدوﺮﺑ جذﻮﻤﻧ ﺢﺿﻮﯾ ﻲﻟﺎﺘﻟا ﻞﻜﺸﻟاو .(

Broadbent :

تﻼﺧﺪﻤﻟا

ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا ﺢﺷﺮﻤﻟا

ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا 1

ﺖﻨﺑدوﺮﺒﻟ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا جذﻮﻤﻧ : Broadbent

1985 ﻦﻋ ﻼﻘﻧ

(Lieury,2006,p. 220) ساﻮﺤﻟا

نﺰﺨﻣ تاﺮﺒﺨﻟا

ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ﺔﺒﻗاﺮﻣ تﺎﺟﺮﺨﻤﻟا

ءادﻷا

تاذ ةﺎﻨﻗ ةدودﺤﻤ ﺔﻌﺴ

ﻦﯾﺰﺨﺘﻟا ﺮﯿﺼﻗ

ىﺪﻤﻟا

(7)

ﻢﮭﻔﻟا • :ﻲﮭﻔﺸﻟا

ﻦﻋ ﺚﯾﺪﺤﻠﻠﻓ ،ﺮﺧﻶﻟ ﺎﻣ ﻰﻨﻌﻣ ﻞﯿﺻﻮﺗ ﻲھ ﺔﻐﻠﻟ ﺎﻨﻟﺎﻤﻌﺘﺳا ﻲﻓ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﯾﺎﻐﻟا ﺪﻌﺗ

يﺬﻟا عﻮﺿﻮﻤﻟﺎﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﻤﻟا ﺔﯿﻠﺧاﺪﻟا ﺎﻧرﺎﻜﻓأ ﻰﻨﻌﻣ ﻦﻋ ﺮﺒﻌﻧ نأ ﺪﺑﻻ ﺔﻨﯿﻌﻣ ةﺮﻜﻓ وأ ﺎﻣ عﻮﺿﻮﻣ نأ ﺪﯾﺮﯾ ﺎﻣ ﻰﻨﻌﻣ ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا وأ فﺎﺸﺘﻛا ﺔﯿﻐﺑ ﻊﻤﺘﺴﺗ ﺎﻨﻧﺈﻓ ﻦﯿﺣ ﻲﻓ ،ﮫﯿﻓ ثﺪﺤﺘﻟا ﺪﯾﺮﻧ ﮫﻟﻮﻘﯾ

ةرﺎﮭﻣ ﮫﻨﻜﻟو ،ةﺮﯿﺴﯾ ةﺪﺣاو ةرﺎﮭﻣ ﺲﯿﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا نأ ﻚﺷ ﻻو .ﮫﺴﻔﻧ عﻮﺿﻮﻤﻟا لﻮﺣ ﺮﺧﻵا حﺎﺠﻧ ﻰﻠﻋ ﺎﮭﺑ لﺪﺘﺴﯾ ﻲﺘﻟا ةرﺎﮭﻤﻟا ﺪﻌﯾ لﺎﻘﯾ ﺎﻣ ﻰﻨﻌﻣ ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟاو ،ةﺪﻘﻌﻣ ﻢﺛ ﻦﻣو ،ﺔﺒﻛﺮﻣ اﺬﻟ .ىوﺪﺟ يأ ﺔﻐﻠﻟا لﺎﻤﻌﺘﺳﻻ نﻮﻜﯾ ﻦﻟ ﻰﻨﻌﻤﻟا ﻢﮭﻓ بﺎﯿﻏ نﺈﻓ ﮫﯿﻠﻋو ،ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻮﻟﺎﻓ ﻰﻟإ ﺐھذ ﺎﻣ اﺬھو ، ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ةرﺎﮭﻤﻟا ﺮﺒﺘﻌﯾ ﺢﯿﺤﺼﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟا ﻰﻟإ لﻮﺻ

) ﺪﻠﯿﻓ ﻢﮭﻨﯿﺑ ﻦﻣ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﺪﯾﺪﻌﻟا هﺮﯿﺴﻔﺗ Field

يﺬﻟا(

ﺎﺟذﻮﻤﻧ ﻊﺿو 2008

ءﺎﺟ ﻮﮭﻓ ، ةﺮﻘﻔﻟاو ﺔﻠﻤﺠﻟا ،ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻢﮭﻓ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻦﯿﺑ ﮫﯿﻓ ﻊﻤﺠﯾ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻠﻟ

ﺑ ثﻼﺛ رﺎﻤﺜﺘﺳا ﺮﺒﻋ ﻢﺘﺗ ﺔﯿﻠﻤﻋ ةﺮﯿﺧﻷا هﺬھ نأ ﻰﻟإ ﺐھﺬﯾو ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟ ﻞﻣﺎﺷ جذﻮﻤﻨ ﻢﺘﯾ ﺚﯿﺣ .ﺔﯾﻮﺤﻨﻟا فرﺎﻌﻤﻟاو ،ﺔﯿﻤﺠﻌﻤﻟا فرﺎﻌﻤﻟا ،ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﻧﻮﻔﻟا فرﺎﻌﻤﻟا :ﺔﯿﺳﺎﺳأ تﺎﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟاو ﻊطﺎﻘﻤﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ،تﺎﻤﯿﻧﻮﻔﻟا) ﺲﻤﯾ يﺬﻟاو ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻠﻟ ﺮﯿﻔﺸﺘﻟا ﻚﻓ ﻰﻟوﻷا ﻲﻓ suprasegmentales ﻞﺧاد ﮫﻨﻋ ﺚﺤﺒﻟا ﻢﺘﯾ يﺬﻟا ،ﻲﺟﻮﻟﻮﻧﻮﻓ ﻞﺴﻠﺴﺗ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا هﺬھ ﻦﻋ ﺞﺘﻨﯾ ،(

،ﻲﺟﻮﻟﻮﻧﻮﻔﻟا لﺎﺳرﻹا ﺎﮭﯿﻓ ﻢﺘﯾ ﻦﯾأ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﺪﻌﺗ ﻲﺘﻟاو ﻢﺠﻌﻤﻟا ﻰﻟإ ﻲﺟﻮﻟﻮﻧﻮﻔﻟا ﻞﺴﻠﺴﺘﻟا لﻮﺤﺘﯾ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا هﺬھ ﺔﯾﺎﮭﻧ ﻲﻓ .تﺎﻤﻠﻜﻟا راﺮﻜﺗو ،ﺔﺋﺰﺠﻣ تاﺮﺷﺆﻣ ﻤﻠﻜﻠﻟ ﻞﺴﻠﺴﺗ ﻲﺘﻟاو ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﺔﺜﻟﺎﺛ ﺔﻠﺣﺮﻤﻛ ﻞﯿﻠﺤﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻰﻟإ ﺮﻤﺗ ةﺮﯿﺧﻷا هﺬھ تﺎ

ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﻢﺘﯾ ﺎھﺪﻌﺑ ،ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻠﻟ ﺔﻠﻜﺸﻤﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻰﻨﻌﻣ ﺰﯿﯿﻤﺗ ،يﻮﺤﻧ ﻞﯿﻠﺤﺗ ﻞﻤﺸﺗ ﻲﻓ ﺮﺜﻛأ جذﻮﻤﻨﻟا ﺢﯿﺿﻮﺗ ﻦﻜﻤﯾو .عﻮﻤﺴﻤﻟا ﺚﯾﺪﺤﻠﻟ ﺔﻠﻜﺸﻤﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻠﻟ ﻲﻘﯿﻘﺤﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟا ﻢﮭﻔﻟا :ﻲﻟﺎﺘﻟا ﻞﻜﺸﻟا ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا

(ﻲﺗﻮﺻ) ﻲﺟﻮﻟﻮﻧﻮﻓ ﻞﺴﻠﺴﺗ

تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻞﺴﻠﺴﺗ

ﻲﻘﯿﻘﺤﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟا ﻢﮭﻓ ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﺮﯿﻔﺸﺘﻟا ﻚﻓ

- تﺎﻤﯿﻧﻮﻔﻟا ﺮﯿﻔﺸﺗ ﻚﻓ

- ﻊطﺎﻘﻤﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺮﯿﻔﺸﺘﻟا ﻚﻓ

ﻲﻤﺠﻌﻤﻟا ثﺤ�ﻟا

- (ﻲﺗﻮﺼﻟا) ﻲﺟﻮﻟﻮﻧﻮﻔﻟا لﺎﺳرﻹا

- ﺔﺋﺰﺠﻣ تاﺮﺷﺆﻣ

- ﺎھﺮﺗاﻮﺗو تﺎﻤﻠﻜﻟا راﺮﻜﺗ

ﻞﯿﻠﺤﺘﻟا

- يﻮﺤﻧ ﻞﯿﻠﺤﺗ

- تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻰﻨﻌﻣ ﺰﯿﯿﻤﺗ

- ﺗدﻮﺟ ﺎﮭ

ﺔ�ﺠوﻟوﻨوﻔﻟا فرﺎﻌﻤﻟا (ﺔ�ﺘوﺼﻟا)

ﺔ�ﻤﺠﻌﻤﻟا فرﺎﻌﻤﻟا

ﺔ�وﺤﻨﻟا فرﺎﻌﻤﻟا

(8)

ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا 2

) ﺪﻠﯿﻓ جذﻮﻤﻧ : Field

( 2008 ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟا ﺔﻟﺎﺳﺮﻠﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻠﻟ

:هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ﺔﻄﺧ •

ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا تﺎﯿﻄﻌﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﺳارﺪﻟا تﺰﻜﺗرا –

ﻞﯿھﺄﺘﻟا ﺔﻄﺧ ءﺎﻨﺑ ﻲﻓ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا

دﻮﮭﺟو ﺔﻤﻈﻨﻣ تاءاﺮﺟإ ﻲﮭﻓ ﮫﯿﻠﻋو ، ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻨﯿﻋ ىﺪﻟ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﺔﯿﻤﻨﺘﻟ ﺔﻌﺒﺘﻤﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﺎﮭﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﺐﯾرﺪﺗ ﺎﮭﻟﻼﺧ ﻦﻣ ﻢﺘﺗ ﺔﻠﻣﺎﻜﺘﻣ ضاﺮﻋأ ﺾﻔﺧ فﺪﮭﺑ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تار

ثﻼﺜﻟا ﮫﺗﺎﯾﻮﺘﺴﻤﺑ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﻔﯿظﻮﺑ ﻖﻠﻌﺘﻤﻟا ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا تﺎﯾﻮﺘﺴﻣ ﻦﯿﺴﺤﺗو ﻢﮭﯾﺪﻟ باﺮﻄﺿﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ و ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ،ءادﻷا ﻦﺴﺣ ﻲﻓ ﺔﻠﺜﻤﺘﻤﻟا .

ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻨﺒﻣ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ﺔﻄﺨﻓ ﮫﯿﻠﻋو –

ﻟا ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﯾ يﺬ

ﻦﯿﺑ ﺞﻣﺪﻟا ﮫﺗﺎﯿﻨﻔﺑ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ا

ﺎﻀﯾأ ﺪﻤﺘﻌﯾ ﮫﻧﻮﻛ تﺎﯿﻨﻓ ﻦﻣ ﮫﻨﻤﻀﺘﯾ ﺎﻤﺑ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا جﻼﻌﻟاو ،ةدﺪﻌﺘﻤﻟ

،يزﺎﺠﺣ) ﻲﻛﻮﻠﺳ و ﻲﻟﺎﻌﻔﻧا ،ﻲﻓﺮﻌﻣ :دﺎﻌﺑﻷا ﻲﺛﻼﺛ رﻮﻈﻨﻣ ﻦﻣ باﺮﻄﺿﻻا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ 2018 ﮭﯿﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﻤﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا اﺬﻛو ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻨﻔﻟا ﻦﻣ ﻞﻛ ﺺﯿﺨﻠﺗ ﻦﻜﻤﯾو .(

لوﺪﺠﻟا ﻲﻓ ﺎ

:ﻲﻟﺎﺘﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﯿﻨﻔﻟا ﺎﮭﺣﺮﺷ

ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯿﻨﺒﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻰﻟإ ﻞﺼﯾ ﺎﮭﻟﻼﺧ ﻦﻣ ﻲﺘﻟا ﺬﯿﻣﻼﺘﻠﻟ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تﺎﺒﺴﺘﻜﻤﻟا

ﺎﻤﻛ ،ﺎﻘﺑﺎﺳ نﺰﺨﻣ ﻮھ ﺎﻣو ﺮﯿﺜﻤﻟا ﻦﯿﺑ تﺎﻄﺑاﺮﺘﻟا ثاﺪﺣإو ﺎﮭﺼﺋﺎﺼﺧو ﻦﻣ ﻞﻛ ﮫﯿﻟإ ﺐھذ ﺎﻣ اﺬھو .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣو ﺰﯿﮭﺠﺗ ﻰﻠﻋ ﺪﻋﺎﺴﺗ ﺎﮭﻧأ ﻞﺑزوأ ) نﻮﻤﯿﺳ و Osbel et Simon

(

ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺰﯿﮭﺠﺘﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﺎﮭﻟﻼﺧ ﻂﺸﻨﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯾﺬﯿﻔﻨﺘﻟا ﻒﺋﺎظﻮﻟا

ﺎﻣ اﺬھ و .ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا طﺎﺸﻨﻟا تﺎﯿﻟآ ﻦﻣ عﻮﻧ ﻲھو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣو ﺮﯿﺴﻧ ﮫﯿﻟإ ﺐھذ 1967

) neser (

ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ةﺮﻛاﺬﻟا ةءﺎﻔﻛ ﻟا ﺔﻓﺮﻌﻤﻟاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻠﻟ ﻦﻣاﺰﺘﻤﻟا نﺰﺨﻤﻟا

و ﺰﯿﮭﺠﺘﻠﻟ عﻮﺿﻮﻣ ةﺮﺿﺎﺤ

مﺎھ ﺮﯿﻐﺘﻣ ﻲﮭﻓ ،ﺔﻘﺘﺸﻣ وأ ﺔﻠﺧﺪﺘﺴﻣ ﺔﻓﺮﻌﻤﻟا هﺬھ ﺖﻧﺎﻛ ءاﻮﺳ ﺔﺠﻟﺎﻌﻤﻟا ﺔﺠﻟﺎﻌﻣو ﺰﯿﮭﺠﺗ ﺔﯿﻟﺎﻌﻓو ةءﺎﻔﻛ ﻒﻠﺧ ﻒﻘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تاﺮﯿﻐﺘﻤﻟا ﻦﻣ .تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﻞﯿﺜﻤﺘﻟا ةءﺎﻔﻛ ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﻒﯿظﻮﺘﻟا ﻲﮭﻓ ،ﺔﯾﺪﺼﻗ ﺔﯿﻓﺮﻌﻣ تﻼﯿﺜﻤﺗ ثاﺪﺣإ ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ ىﺪﻣ

طﺎﻤﻧأ ﻒﻠﺘﺨﻤﻟ ﺔﻠﺧﺪﺘﺴﻤﻟا فرﺎﻌﻤﻟاو تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا

ﺲﻜﻌﯾ ﻮﺤﻧ ﻰﻠﻋ

ﺔﯿﻨﺒﻟا ﻦﻣ ﻞﻛ ةءﺎﻔﻜﺑ ﺎﺳﺎﺳأ ﻂﺒﺗﺮﻣ اﺬھو ،ﺬﯿﻣﻼﺘﻠﻟ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ةءﺎﻔﻜﻟا ﺎﮭﻔﯿظﻮﺗو ﺔﻠﻣﺎﻌﻟا ةﺮﻛاﺬﻟا ةءﺎﻔﻛ اﺬﻛو ،ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺔﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳﻹا ،ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻂﺒﺗﺮﻣ ﻞﻜﻓ ،ﮫﻣﺎﻣأ ﺔﺿوﺮﻌﻤﻟا ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا مﺎﮭﻤﻟاو ﺔﻄﺸﻧﻷا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ .ﺾﻌﺒﻟا ﮫﻀﻌﺑ ﻊﻣ

ﯿﻨﻔﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا تﺎ ﺎﮭﺣﺮﺷ

ﺔﻟوﺎﺤﻤﻟﺎﺑ ﻢﻠﻌﺘﻟا أﺪﺒﻣ ﻚﯾﺪﻧرﻮﺜﻟ ﺄﻄﺨﻟاو ) Thorndike (

تاﺮﺒﺧ ﻰﻠﻋ ادﺎﻤﺘﻋا ﻞﻜﺸﺘﺗ تاﺮﯿﺜﻤﻟاو تﺎﺑﺎﺠﺘﺳﻻا ﻦﯿﺑ تﺎطﺎﺒﺗرﻻا ﻲﺘﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻟا هﺎﺠﺗا ﺎﮭﺑ مﻮﻘﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا تﻻوﺎﺤﻤﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﺑ دﺮﻔﻟا ،لﻮﻏﺰﻟا) ﺎﮭﻌﻣ ﻞﻋﺎﻔﺘﯾو ﺎﮭﮭﺟاﻮﯾ 2003

(

راﺮﻜﺘﻟا أﺪﺒﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺐﯾرﺪﺗ نأ يأ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻاو ﺮﯿﺜﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﻂﺑاوﺮﻟا ﺔﯾﻮﻘﺘﻟ

(9)

هﺎﺑﺗﻧﻻا ﺔﻔﯾظوﻟ ﻲﻓرﻌﻣﻟا لﯾھﺄﺗﻟا راﺮﻜﺗ ﺪﻨﻋ ﮫﺘﺑﺎﺠﺘﺳا ﺔﻋﺮﺳ ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﻲﻓﺮﻌﻣ ءادأ وأ تارﺎﮭﻣ ﻰﻠﻋ

.ﮫﺑﺎﺸﻣ ﻒﻗﻮﻣ وأ ﻒﻗﻮﻤﻟا ﺲﻔﻧ

ﺮﺛﻷا أﺪﺒﻣ اذإ يﻮﻘﯾ طﺎﺒﺗرﻻا نﺈﻓ ﺎﻣ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا و ﺎﻣ ﺮﯿﺜﻣ ﻦﯿﺑ ﺔﻄﺑار نﻮﻜﺗ ﺎﻣﺪﻨﻋ

إ يدﺆﯾ عﺎﺒﺷإ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا هﺬھ ﺐﻘﻋ (ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا) ﺎﺿﺮﻟﺎﺑ رﻮﻌﺷ ﻰﻟ

ﺔﻄﺸﻧﻷ ﺎﻨﻘﯿﺒﻄﺗ ءﺎﻨﺛأ تاﺰﯾﺰﻌﺘﻟا ﻢﯾﺪﻘﺘﻟ ﺔﻄﺧ ﻰﻠﻋ ﺎﻧدﺎﻤﺘﻋا ﻢﺗ ﺪﻗو ﺮﺒﻋ ﺖﻣﺪﻗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﯿھﺄﺘﻟا ﺔﻄﺨﻟا 3

مﺎﻈﻧ ﻦﻣ ﺎﻗﻼﻄﻧا ﻚﻟذو ﻞﺣاﺮﻣ

) ﺮﻨﯿﻜﺳ Skiner :ﺰﯾﺰﻌﺘﻠﻟ(

وأ ﻦﯿﺘﺑﺎﺠﺘﺳا ﻞﻛ ةﺮﻣ ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا ﻢﯾﺪﻘﺗ :ﻲﺋﺰﺠﻟا ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا /ﻰﻟوﻷا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا .ﺔﺤﯿﺤﺻ تﺎﺑﺎﺠﺘﺳا ثﻼﺛ ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا ﻢﯾﺪﻘﺗ ﺢﺒﺻأ ءادﻷا ﻦﺴﺤﺗ ﺪﻨﻋ :ﻲﺒﺴﻨﻟا ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا /ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا .ﺔﺤﯿﺤﺻ تﺎﺑﺎﺠﺘﺳا ﺲﻤﺧ ﻞﻛ ةﺮﻣ ﺔﻤﻈﺘﻨﻣ ةﺮﺘﻓ ﺮﺒﻋ ﺎﻨﻣﺪﻗ ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ﻦﯿﺴﺤﺗ ﺪﻨﻋ :ﻲﺋﺰﺠﻟا ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا /ﻰﻟوﻷا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻞﻛ ﺪﻌﺑ ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا 15

.د

5 - :ﺔﺳارﺪﻟا ﺞﮭﻨﻣ

ﻟا ﺞﮭﻨﻤ ﻮھ ﺔﺳارﺪﻟا هﺬھ ﻲﻓ ﻊﺒﺘﻤﻟا ﺮﺛأ سﺎﯿﻗ ﮫﻟﻼﺧ ﻦﻣ ﺪﯾﺮﻧ يﺬﻟا ﻲﺒﯾﺮﺠﺘﻟا ﮫﺒﺸﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا

سﺎﯿﻗو ﻲﻠﺒﻗ سﺎﯿﻗ ﻊﻣ ةﺪﺣاﻮﻟا ﺔﻋﻮﻤﺠﻤﻟا أﺪﺒﻣ عﺎﺒﺗﺈﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺚﯿﺣ .ﻊﺑﺎﺗ ﺮﯿﻐﺘﻣ ﻰﻠﻋ ﻞﻘﺘﺴﻣ ﺮﯿﻐﺘﻣ ،ﺔﯾﺪﻌﺒﻟاو ﺔﯿﻠﺒﻘﻟا تﺎﺳﺎﯿﻘﻟا ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا تﺎﺟرﺪﻟا ﻂﺳﻮﺘﻣ ﻦﯿﺑ قﺮﻔﻟا بﺎﺴﺣ ﻢﺛ ،يﺪﻌﺑ ﻤﻟا ﻞﯿھﺄﺘﻟا ةدﺎﻋأ ﺔﻄﺧ ﺔﯿﻟﺎﻌﻓ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻠﻟ فﺮﻌﺘﻟا ﻢﺛ ،ﻻوأ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﻲﻓ ﻲﻓﺮﻌ

.هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا يوذ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ىﺪﻟ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻤﻨﺗ ﺮﺛأ ﻰﻠﻋ 6 - :ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻨﯿﻋ

ﺪﯾﺪﺤﺘﺑ ﺎﻨﻤﻗ ،ﺔﯿﻋﻼﻄﺘﺳﻻا ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﺎھﺎﻨﯾﺮﺟأ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻧاﺪﯿﻤﻟا تاءاﺮﺟﻹا لﻼﺧ ﻦﻣ

ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻨﯿﻋ ﺖﻐﻠﺑ ﻲﺘﻟا

26 ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ تﻼﻜﺸﻣ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﺬﯿﻣﻼﺗ ﻢﺋاﻮﻗ ﻦﻣ ،ةﺬﯿﻤﻠﺗو ﺬﯿﻤﻠﺗ

ﺔﯾﻻﻮﻟ ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا ﺔﺤﺼﻟاو ﻒﺸﻜﻠﻟ ﺔﯾﺰﻛﺮﻤﻟا ةﺪﺣﻮﻟﺎﺑ ﻦﯿﻠﺠﺴﻤﻟا ،ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تارﺪﻘﻟا ﺾﻌﺑ ) ﺔﻨﯿﻄﻨﺴﻗ UDS

ﺪﻌﺑ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﻰﻠﻋ ادﺎﻤﺘﻋا ﺔﯿﺋاﻮﺸﻋ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﻢھرﺎﯿﺘﺧا ﻢﺗ ﺪﻗو .،(

ﻮﻠﺴﻠﻟ ةﺮﺷﺎﺒﻤﻟا ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا ﺺﯿﺨﺸﺘﻟا ﺔﻠﺻﻮﺣو ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا سﺎﯿﻘﻣو ،ﻢﺴﻘﻟا ﻞﺧاد ك

.ﻲﻗرﺎﻔﻟا 7 - :ﺔﺳارﺪﻟا تاودأ

ﺚﺤﺒﻟا ﻞﺣاﺮﻣ ﻦﻣ ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻞﻛ ﻊﻣ ﺐﺳﺎﻨﺘﺗ تاودﻷا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺔﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻣﺪﺨﺘﺳا

:ﻲھو ﻞﺣاﺮﻣ ثﻼﺛ ﺖﻠﻤﺷ :ﺔﯿﺼﯿﺨﺸﺘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺪﺨﺘﺴﻤﻟا تاودﻷا

:ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا ﺔﻜﺒﺷ •

ﻚﻟذ ﻲﻓ ﺎﻨﻣﺪﺨﺘﺳا ﻦﻋ ﺪﯾﺰﺗ ﻻ ةرﺎﯾﺰﻟا ﻲﻓ ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا ةﺪﻣ نﻮﻜﺗ نأ ﻰﻠﻋ ،ةﺮﺷﺎﺒﻤﻟا ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا

25

ﻰﻠﻋ تﻮﺘﺣا ﺔﻈﺣﻼﻣ ﺔﻜﺒﺷ ءﺎﻨﺒﺑ ﺎﻨﻤﻗ ذإ ،ﺔﻘﯿﻗد 20

هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿﺎﺑ ﻂﺒﺗﺮﻣ كﻮﻠﺳ

ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻟإ رﺎﺸﻤﻟا باﺮﻄﺿﻻا ضاﺮﻋأ ﻰﻠﻋ دﺎﻤﺘﻋﻻﺎﺑ DSM V

ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا تﺎﻧﺎﯿﺒﻟا ﻊﻤﺟ ﻢﺘﯾو ،

ﻼﻋ ﻊﺿو لﻼﺧ ﻦﻣ ﻆﺣﻼﻤﻟا كﻮﻠﺴﻟﺎﺑ ) ﺔﻣ

x ﺪﺤﻟ ﺪﺟﻮﯾ) ،(ﺪﺟﻮﯾ ﻻ) ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا تﺎﻧﺎﺨﻟا ﺪﺣأ ﻲﻓ (

(10)

) ﺔﻣﻼﻋ ﻊﻀﻧ كﻮﻠﺴﻟا ﺎﮭﯿﻓ رﺮﻜﺘﯾ ةﺮﻣ ﻞﻛ ﻲﻓو،كﻮﻠﺴﻟا ثوﺪﺣ ةﺪﻣ ﺪﯾﺪﺤﺗ ﻊﻣ ،(ﺪﺟﻮﯾ) ،(ﺎﻣ x

(

باﺮﻄﺿﺎﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﻤﻟا ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا تﺎﻛﻮﻠﺴﻟا دﺪﻋ بﺎﺴﺤﺑ مﻮﻘﻧ ﺎھﺪﻌﺑ ﻢﺛ .كﻮﻠﺴﻟا راﺮﻜﺗ ﺔﻧﺎﺧ ﻲﻓ ﺎﻧﺪﺟو اذإ .ﺎھراﺮﻜﺗ دﺪﻋ ﻊﻣ ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ

10 ةرﺮﻜﺘﻣو ﺔﻈﺣﻼﻣ تﺎﻛﻮﻠﺳ 5

تاﺮﻣ

ﺪﻛﺆﻣ باﺮﻄﺿﻻﺎﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا وذ ﻆﺣﻼﻤﻟا كﻮﻠﺴﻟا نأ ﻲﻨﻌﯾ اﺬھ ،ةﺪﺣاﻮﻟا ةرﺎﯾﺰﻟا لﻼﺧ ﺮﺜﻛﺄﻓ .ﺖﺑﺎﺛو :هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا سﺎﯿﻘﻣ •

ﺬﯿﻣﻼﺗ ﻰﻟإ ﮫﺟﻮﻣ ،ﺐﯿھﻮﻟا ﺔﻤﯿﻌﻧ ﻦﯿﻨﻘﺗو داﺪﻋإ ﻦﻣ ﺔﻛﺮﺤﻟا طﺮﻓو هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺖﺘﺸﺗ سﺎﯿﻘﻣ

يوذ يأ ﻲﺋاﺪﺘﺑا ﺔﯿﻧﺎﺜﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا 7

ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻤﻟ ﺎﻌﺒﺗ باﺮﻄﺿﻼﻟ ﻲﺼﯿﺨﺸﺘﻟا ﻦﺴﻟا ﮫﻧﻮﻛ تاﻮﻨﺳ

DSM V ﻲﻗرﺎﻔﻟا ﺺﯿﺨﺸﺘﻟا ﻊﺿﻮﺑ ﺎﻨﻟ ﺢﻤﺴﯾ ﮫﻧأ ﺎﻤﻛ ،ﺎﻨﺘﺳارد ﺔﻨﯿﻋ ﻊﻣ ﺎﻣﺎﻤﺗ ﻖﺑﺎﻄﺘﯾ اﺬھو ،

ﺿا ﺰﯿﯿﻤﺘﻟ طﺮﻔﺑ بﻮﺤﺼﻤﻟا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄﺿا ﻦﻋ ﺔﻛﺮﺤﻟا طﺮﻓ نود هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ باﺮﻄ

ﺔﯿﺳﺎﯿﻗ ضاﺮﻋأ ثﻼﺛ سﺎﯿﻘﻤﻟا ﻞﻤﺤﯾو .ﺔﯿﻋﺎﻓﺪﻧﻻاو ﺔﻛﺮﺤﻟا :

ضاﺮﻋأ ،هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ ضاﺮﻋأ

ﺔﮭﺟﻮﻤﻟا تﺎﻧﺎﯿﺒﺘﺳﻻا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻰﻠﻋ سﺎﯿﻘﻤﻟا يﻮﺘﺤﯾو .ﺔﯿﻋﺎﻓﺪﻧﻻا ضاﺮﻋأو ،ﺔﻛﺮﺤﻟا طﺮﻓ ﻠﻌﻤﻠﻟ ﺔﮭﺟﻮﻣ ىﺮﺧأو ةﺮﺳﻷا ﻰﻟإ .ﻦﯿﻤ

1 - :ةﺮﺳﻷا نﺎﯿﺒﺘﺳا

ﺔﺑﺎﺟﻹا ﻲﻓ ﺎﻤھﺪﺣأ وأ مﻷاو بﻷا ﻦﻣ ﻞﻛ ﺎﮭﯿﻓ كﺮﺘﺸﯾ ،ةﺮﺳﻷا ﻰﻟإ ﺔﮭﺟﻮﻣ دﻮﻨﺑ ﻰﻠﻋ يﻮﺘﺤﯾ ﻦﻋ ﻒﺸﻜﺗ ،ﺔﯾﻮﺑﺮﺗ ﻞﻣاﻮﻌﻟ ﺎﮭﺒﺴﻧو ﻞﻔﻄﻟا تﺎﻛﻮﻠﺳو تﺎﻓﺮﺼﺗ ﻂﻠﺧ مﺪﻋو ،ﺔﯿﻗاﺪﺼﻣ ﻞﻜﺑ ﺎﮭﯿﻠﻋ لﺰﻨﻤﻟا رﺎطإ ﻲﻓ باﺮﻄﺿﻻا ضاﺮﻋأ .

2

:ﺔﺳرﺪﻤﻟا نﺎﯿﺒﺘﺳا-

ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻮھو ﺔﻗﺪﻟا ﺎﯿﻋاﺮﻣ ،ﺔﯿﻗاﺪﺼﻣ ﻞﻜﺑ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹﺎﺑ مﻮﻘﯾ ﺚﯿﺣ ،ﻢﻠﻌﻤﻟا ﻰﻟإ ﺔﮭﺟﻮﻣ دﻮﻨﺑ

ضاﺮﻋأ ﻦﻋ ﻒﺸﻜﺗ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﮫﻧاﺮﻗأو ﺔﺳرﺪﻤﻟﺎﺑ ﮫﺘﻗﻼﻋو ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا كﻮﻠﺴﺑ ﻰﻨﻌﺗ ذإ ،ﺔﯿﻋﻮﺿﻮﻤﻟاو ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻞﺧاد باﺮﻄﺿﻻا .

:ﻲﻟﺎﺘﻟا ﻮﺤﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﻋزﻮﻣ سﺎﯿﻘﻤﻟا تﺎﺟردو

ﻢﻗر لوﺪﺠﻟا 1

ﺔﯿﻋﺮﻔﻟاو ﺔﯿﻠﻜﻟا تﺎﺟرﺪﻟا : ةﺮﺳﻷا نﺎﯿﺒﺘﺳﻻ

ﺔﺳرﺪﻤﻟا نﺎﯿﺒﺘﺳﻻ ﺔﯿﻋﺮﻔﻟاو ﺔﯿﻠﻜﻟا تﺎﺟرﺪﻟا :

:سﺎﯿﻘﻤﻟا تﺎﺟرد عﻮﻤﺠﻣ :ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﺞﻣ 165

+ 183 = 348 ﺔﺟرد

ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا ﺔﺟرﺪﻟا

ﺔﺟرد ﻞﻗأ ﺔﺟرد ﺮﺒﻛأ

هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ نﺎﯿﺒﺘﺳا 45

ﺔﺟرد

ﺔﺟرد ﺮﻔﺻ 183

ﺔﺟرد ﺔﻛﺮﺤﻟا طﺮﻓ نﺎﯿﺒﺘﺳا

84 ﺔﺟرد

ﺔﯿﻋﺎﻓﺪﻧﻻا نﺎﯿﺒﺘﺳا 54

ﺔﺟرد

ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﺔﯿﻋﺮﻔﻟا ﺔﺟرﺪﻟا

ﺔﺟرد ﻞﻗأ ﺔﺟرد ﺮﺒﻛأ

هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ نﺎﯿﺒﺘﺳا 60

ﺔﺟرد

ﺔﺟرد ﺮﻔﺻ 165

ﺔﺟرد ﺔﻛﺮﺤﻟا طﺮﻓ نﺎﯿﺒﺘﺳا

57 ﺔﺟرد

ﺔﯿﻋﺎﻓﺪﻧﻻا نﺎﯿﺒﺘﺳا 48

ﺔﺟرد

(11)

:ﻲﻠﻜﻟا تﺎﺟرﺪﻟا عﻮﻤﺠﻣ ﻂﺳﻮﺘﻣ 384

÷ 2 = 174

،ﺔﺟرد

ﻲﻓ ﺔﻣﺪﺨﺘﺴﻤﻟا تاودﻷا :ﺔﯾﺪﻌﺒﻟاو ﺔﯿﻠﺒﻘﻟا تﺎﺳﺎﯿﻘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ

:ﺎﻤھو ﺔﺜﺣﺎﺒﻟا ﻢﯿﻤﺼﺗ ﻦﻣ ﻦﯾرﺎﺒﺘﺧا ﻲﻓ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا هﺬھ ﻲﻓ ﺔﻣﺪﺨﺘﺴﻤﻟا تاودﻷا ﺖﻠﺜﻤﺗ :ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا رﺎﺒﺘﺧا •

تاﺮﯿﺜﻤﻠﻟ ﻲﻧﺎﺜﻟاو ،ﺔﯾﺮﺼﺒﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻠﻟ هﺎﻨﺼﺼﺧ لوﻷا ،ﻦﯿﯿﺳﺎﺳأ ﻦﯾرﻮﺤﻣ رﺎﺒﺘﺧﻻا ﻞﻤﺷ

هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻢﯿﯿﻘﺘﻟ مﺪﺨﺘﺴﯾو ،ﺔﯿﻌﻤﺴﻟا ،ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ :ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ثﻼﺜﻟا تﺎﯾﻮﺘﺴﻤﻟا ﻲﻓ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا

.هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ىﻮﺘﺴﻣو ،ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ىﻮﺘﺴﻣ :ﺔﯾﺮﺼﺒﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻠﻟ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻﺎﺑ صﺎﺨﻟا ءﺰﺠﻟا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻮھو ،ناﻮﻟﻸﻟ يﺮﺼﺒﻟا ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ ءﺰﺠﻟا اﺬھ ﺲﯿﻘﯾ

ﮭﯿﻠﻋ عﻮﺒﻄﻣ ﺔﻗﺎﻄﺑ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ناﻮﻟﻷﺎﺑ نﻮﻠﻣ ﻮھ ﺎﻣ ﺎﮭﻨﻣ ،ﺔﻧﻮﻠﻤﻟا ﺮﺋاوﺪﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺎ

،ﺮﻀﺧﻷا ،ﻲﺠﺴﻔﻨﺒﻟا) ﺔﯾﻮﻧﺎﺜﻟا ناﻮﻟﻷﺎﺑ نﻮﻠﻣ ﻮھ ﺎﻣ ﺎﮭﻨﻣو (قرزﻷا ،ﺮﻔﺻﻷا ،ﺮﻤﺣﻷا) نﻮﻠﺑ ﺔﻗﻮﺒﺴﻣ ﺎﯿﺳﺎﺳأ ﺎﻧﻮﻟ ﻞﻤﺤﺗ ﻲﺘﻟا ةﺮﺋاﺪﻟا ﺖﺤﺗ ﻂﺧ ﻊﺿو ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻦﻣ ﺐﻠﻄﻧ ﻢﺛ ،(ﻲﻟﺎﻘﺗﺮﺒﻟا ﮭﻔﺷ ﮫﺑ مﻮﻘﯾ ﺎﻣ ﺔﻤﺟﺮﺗ ﻊﻣ ،يﻮﻧﺎﺛ ﺎﯿ

، يﻮﻧﺎﺛ ﺎﻧﻮﻟ ﻞﻤﺤﺗ ﻲﺘﻟا ةﺮﺋاﺪﻟا ﻰﻠﻋ / ﺔﻣﻼﻋ ﻊﺿوو

ﺎﯿﮭﻔﺷ ﮫﺑ مﻮﻘﯾ ﺎﻣ ﺔﻤﺟﺮﺗ ﻊﻣ ، ﻲﺳﺎﺳأ نﻮﻠﺑ ﺔﻗﻮﺒﺴﻣ .

زوﺎﺠﺘﺗ ﻻ ةﺪﻣ ﻲﻓ رﺎﺒﺘﺧﻻا ﺬﻔﻨﯾ 45

.ﺔﻘﯿﻗد

:ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد بﺎﺴﺣ ﻢﻗر لوﺪﺠﻟا 3

ءﺰﺠﻟا ﻲﻓ ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد : 1

ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا رﺎﺒﺘﺧا ﻦﻣ

زﺎﺠﻧﻹا ﺔﺟرﺪﻟا

ﺔﺌطﺎﺧ ﺔﺑﺎﺟإ 0

ﺔﺟرد

ﺔﺤﯿﺤﺻ ﺔﺑﺎﺟإ 1

ﺔﺟرد

ﺔﺤﯿﺤﺼﻟا تﺎﺑﺎﺟﻺﻟ ﻲﻠﻜﻟا عﻮﻤﺠﻤﻟا 36

ﺔﺑﺎﺟإ

:ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد بﺎﺴﺣ 

ءﺰﺠﻟا ﻲﻓ ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد : 1

زﺎﺠﻧﻻا ﺔﺟرﺪﻟا

ﻦﻣ لﻮطأ + ﺊطﺎﺧ ءادأ 45

ﺔﻘﯿﻗد

ءادأ ﻲﻓ وأ ﻞﻗأ + ﺊطﺎﺧ 45

ﺔﻘﯿﻗد

ﻦﻣ لﻮطأ +ﻂﺳﻮﺘﻣ ءادأ 45

ﺔﻘﯿﻗد

ﻲﻓ وأ ﻞﻗأ + ﻂﺳﻮﺘﻣ ءادأ 45

ﺔﻘﯿﻗد

ﻦﻣ لﻮطأ + ﺎﻣﺎﻤﺗ ﺢﯿﺤﺻ ءادأ 45

ﺔﻘﯿﻗد

ﻲﻓ وأ ﻞﻗأ + ﺎﻣﺎﻤﺗ ﺢﯿﺤﺻ ءادأ 45

ﺔﻘﯿﻗد 0

ﺔﺟرد 0 ﺔﺟرد

1 ﺔﺟرد

2 ﺔﺟرد

3 تﺎﺟرد

4 تﺎﺟرد

:هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد بﺎﺴﺣ 

(12)

: ءﺰﺠﻟا ﻲﻓ هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد 1

ﻦﻣ ﻞﻗأ 20 د

20 د ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ 20 د

ﻦﻣ 40 – 45 د 0

2 ﺔﺟرد

3 تﺎﺟرد

هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ﺔﺟرد + ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ﺔﺟرد + ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ ﺔﺟرد = ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﮫﯿﻠﻋو = ءﺰﺠﻟا اﺬﮭﻟ

10 تﺎﺟرد

:ﺔﯿﻌﻤﺴﻟا تاﺮﯿﺜﻤﻠﻟ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻﺎﺑ صﺎﺨﻟا ءﺰﺠﻟا ﺔﻗﺎﻄﺑ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻮھو ،ﺔﻋﻮﻤﺴﻤﻟا تﺎﻤﻠﻜﻠﻟ ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ ءﺰﺠﻟا اﺬھ ﺲﯿﻘﯾ ﺎﮭﻟ تﺎﻤﻠﻛ ﻞﻤﺤﺗ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﻞﻛ ،تﺎﻋﻮﻤﺠﻣ ﺮﺒﻋ ﺔﻋزﻮﻣ تﺎﻤﻠﻜﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺎﮭﯿﻠﻋ عﻮﺒﻄﻣ

ا ﺔﻤﻠﻜﻟاو ،نزﻮﻟا ﺲﻔﻧ ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺎﯿﮭﻔﺷ رﺎﺒﺘﺧﻻا ضﺮﻌﯾو .ةﺮﻣ ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ ةرﺮﻜﻣ ﺔﯿﻨﻌﻤﻟ

ىﺮﺧأو ﺔﻤﻠﻛ ﻞﻛ ﻦﯿﺑ ىﺮﺧﻷا ىﻮﻠﺗ ﺔﻤﻠﻛ ﮫﻌﻤﺴﺗ ﺚﯿﺣ ﺎﻨﻓﺮط 3

ﮫﯾﺪﯾ ﻊﻓر ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻦﻣ ﺐﻠﻄﻧ ناﻮﺛ

ةرﺮﻜﻤﻟا ﺔﻤﻠﻜﻠﻟ ﮫﻋﺎﻤﺳ ﺪﻨﻋ ،

ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻦﻣ ةردﺎﺼﻟا ﺔﺤﯿﺤﺼﻟا تﺎﺑﺎﺟﻹا بﺎﺴﺤﺑ مﻮﻘﻧ ﺎھﺪﻌﺑ ﻢﺛ

تﺎﺑﺎﺟﻺﻟ ﻲﻠﻜﻟا دﺪﻌﻟﺎﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻣ زوﺎﺠﺘﺗ ﻻ ةﺪﻣ ﻲﻓ رﺎﺒﺘﺧﻻا ﺬﻔﻨﯾ.ﺔﺤﯿﺤﺼﻟا

30 .ﺔﻘﯿﻗد

تﺎﺟرﺪﻟا بﺎﺴﺣ :ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد بﺎﺴﺣ 

ءﺰﺠﻟا ﻲﻓ ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد : 2

ﺔﺌطﺎﺧ ﺔﺑﺎﺟإ 0

ﺔﺟرد

ﺔﺤﯿﺤﺻ ﺔﺑﺎﺟإ 1

ﺔﺟرد

ﺔﺤﯿﺤﺼﻟا تﺎﺑﺎﺟﻺﻟ ﻲﻠﻜﻟا عﻮﻤﺠﻤﻟا 16

ﺔﺑﺎﺟإ

:ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد بﺎﺴﺣ 

ءﺰﺠﻟا ﻲﻓ ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد : 2

ﻦﻣ لﻮطأ + ﺊطﺎﺧ ءادأ 30

ﺔﻘﯿﻗد

ﻲﻓ وأ ﻞﻗأ + ﺊطﺎﺧ ءادأ 30

ﺔﻘﯿﻗد

ﻦﻣ لﻮطأ + ﺎﻣ ﺪﺤﻟ ﺢﯿﺤﺻ ءادأ 30

ﺔﻘﯿﻗد

+ ﺎﻣ ﺪﺤﻟ ﺢﯿﺤﺻ ءادأ ﻲﻓ وأ ﻞﻗأ

30 ﺔﻘﯿﻗد

ﻦﻣ لﻮطأ + ﺎﻣﺎﻤﺗ ﺢﯿﺤﺻ ءادأ 30

ﺔﻘﯿﻗد

ﻲﻓ وأ ﻞﻠﻗأ + ﺎﻣﺎﻤﺗ ﺢﯿﺤﺻ ءادأ 30

ﺔﻘﯿﻗد 0

1 ﺔﺟرد

2 ﺔﺟرد

3 تﺎﺟرد

4 تﺎﺟرد

(13)

:هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد بﺎﺴﺣ 

ءﺰﺠﻟا ﻲﻔھﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ىﻮﺘﺴﻣ تﺎﺟرد : 2

ﻦﻣ ﻞﻗأ 20 د

20 د ﻦﻣ ﺮﺜﻛأ 20 د

ﻦﻣ 25 – 30 د 0

2 ﺔﺟرد

3 تﺎﺟرد

هﺎﺒﺘﻧﻻا ىﺪﻣ ﺔﺟرد + ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﺬﯿﻔﻨﺗ ﻦﻣز ﺔﺟرد + ءادﻷا ىﻮﺘﺴﻣ ﺔﺟرد = ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا =ءﺰﺠﻟا اﺬﮭﻟ ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﮫﯿﻠﻋو 10

تﺎﺟرد ) + لوﻷا ءﺰﺠﻟا ﺔﺟرد =رﺎﺒﺘﺧﻼﻟ ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا

ءﺰﺠﻟا ﺔﺟرد ﻲﻧﺎﺜﻟا

( = ﻲﺋﺎﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا رﺎﺒﺘﺧﻻ ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﮫﯿﻠﻋو 20

ﺔﺟرد

:ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا رﺎﺒﺘﺧا •

ﻲﻓ ﺔﻠﺜﻤﺘﻤﻟاو ﮫﺗارﺎﮭﻣ رﺎﺒﺘﺧا لﻼﺧ ﻦﻣ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟا ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ رﺎﺒﺘﺧﻻا اﺬھ ﺲﯿﻘﯾ ﻰﻨﻌﻣ ﻢﮭﻓ ىﻮﺘﺴﻣو ،ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻰﻨﻌﻣ ﻢﮭﻓ ىﻮﺘﺴﻣ ،ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻰﻨﻌﻣ ﻢﮭﻓ ىﻮﺘﺴﻣ :ﻲھو تارﺎﮭﻣ ثﻼﺛ

ثﻼﺛ ﻦﻣ نﻮﻜﻣ رﺎﺒﺘﺧا ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻮھو .ةﺮﻘﻔﻟا

، ﺲﯿﻘﯾ لوﻷا ءاﺰﺟأ ﮫﻤﮭﻓ ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ

ﻞﻤﺤﯾو ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟ 18

،ﺔﺟرد ﻲﻧﺎﺜﻟا و ﺔﻠﻤﺠﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟ ﮫﻤﮭﻓ ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ سﺎﯿﻘﺑ صﺎﺧ

ﻞﻤﺤﯾو 6 تﺎﺟرد ﺎﻣأ ، ﺚﻟﺎﺜﻟا ءﺰﺠﻟا ﻞﻤﺤﯾو ةﺮﻘﻔﻟا ﻰﻨﻌﻤﻟ ﮫﻤﮭﻓ ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ سﺎﯿﻘﺑ صﺎﺧ

6 .تﺎﺟرد

ﺣ تﺎﺟرد بﺎﺴ :ﺔﺤﯿﺤﺻ ﺔﺑﺎﺟإ 1

:ﺔﺌطﺎﺧ ﺔﺑﺎﺟإ ﺔﺟرد 0

ﺔﺟرد

ءﺰﺠﻟا تﺎﺟرد دﺪﻋ+ﻲﻧﺎﺜﻟا ءﺰﺠﻟا تﺎﺟرد دﺪﻋ +لوﻷا ءﺰﺠﻟا تﺎﺟرد دﺪﻋ = رﺎﺒﺘﺧﻻا ﺔﺟرد .ﺚﻟﺎﺜﻟا :رﺎﺒﺘﺧﻻا تﺎﺟرﺪﻟ ﻲﻠﻜﻟا عﻮﻤﺠﻤﻟا 30

ﺔﺟرد

ﻲﻧﺎﺜﻟاو لوﻷا ﻦﯾأﺰﺠﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﯿﮭﻔﺷ ﺮﻛﺬﺗ ﺔﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ﻦﻜﻟ ﺎﺑﻮﺘﻜﻣ وأ ﺎﯿﮭﻔﺷ رﺎﺒﺘﺧﻻا مﺪﻘﯾ :ﺔﻈﺣﻼﻣ .ﺎﯿﮭﻔﺷ مﺪﻘﯾ ﺚﻟﺎﺜﻟا ءﺰﺠﻟا ﺎﻣأ ،(ﺎﮭﯾﺪﻟ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ىﻮﺘﺴﻣو ﺔﻟﺎﺤﻠﻟ ﺎﻧﺮﯾﺪﻘﺗ ﺐﺴﺣ) :ﻦﯾرﺎﺒﺘﺧﻻا تﺎﺒﺛ ﻰﻠﻋ ﻦﯾرﺎﺒﺘﺧﻻا ﻖﯿﺒﻄﺘﺑ ﺎﻨﻤﻗ 80

ﺑا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻢﺴﻘﻟﺎﺑ ﻦﯿﯾدﺎﻋ ةﺬﯿﻤﻠﺗو ﺬﯿﻤﻠﺗ يوذ ﻲﺋاﺪﺘ

7

طﺎﺒﺗرﻻا ﻞﻣﺎﻌﻣ بﺎﺴﺤﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺎھﺪﻌﺑ ،ﺮﮭﺷأ ثﻼﺛ ﺎﮭﺗﺪﻣ ﺔﯿﻨﻣز ةﺮﺘﻓ ﺪﻌﺑ ﻖﯿﺒﻄﺘﻟا ﺎﻧﺪﻋأ ﻢﺛ .تاﻮﻨﺳ .ﻖﯿﺒﻄﺘﻟا ةدﺎﻋإو ﻖﯿﺒﻄﺘﻟا ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﺘﻤﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻞﻛ ﺔﺟردو ،ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﻦﯿﺑ :ﻦﯾرﺎﺒﺘﺧﻻا قﺪﺻ ﻘﺘﻧﻻا هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺲﯿﻘﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻨﻨﻘﻤﻟا تارﺎﺒﺘﺧﻻا بﺎﯿﻏ ﻞظ ﻲﻓ ﻂﺳﻮﻟا ﻲﻓ ﻲﮭﻔﺸﻟا ﻢﮭﻔﻟاو ﻲﺋﺎ

بﺎﺴﺤﺑ ﺎﻨﻤﻗ ﺔﺳارﺪﻟا ءﺎﻨﺛأ ﺔﺣﺎﺘﻤﻟا تﺎﯿﻧﺎﻜﻣﻹاو ﺔﯿﻨﻣﺰﻟا دوﺪﺤﻟا ﻰﻟإ اﺮﻈﻧو ،يﺮﺋاﺰﺠﻟا ﻲﺳرﺪﻤﻟا طﺎﺒﺗرﻻا ﻞﻣﺎﻌﻣ بﺎﺴﺣ لﻼﺧ ﻦﻣ ،ﻲﻠﺧاﺪﻟا قﺎﺴﺗﻻا قﺪﺻ ) نﻮﺳﺮﯿﺑ

Pearson (

ﺔﺟرد ﻦﯿﺑ

ﺎﻨﻤﻗ اﺬﻛو ،رﺎﺒﺘﺧﻼﻟ ﺔﯿﻠﻜﻟا ﺔﺟرﺪﻟاو ةﺮﻘﻔﻟا ﺔﺟرد ﻦﯿﺑو ةﺮﻘﻔﻟاو ﺪﻨﺒﻟا ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا ﻂﺒﻀﺑ