ا او ا ا ةرازو ة او د !ا م#ا آ
ا م#%
ةآ&
' ()
*+ ت- ا م#% . ا ةد/0
123 :
ت56ا 3
7-ا دا%إ ر#آا فا0إ
يه ا
ا
: ;ا ;< ء%أ
د / ) ذ5أ ةA يو
Cر ة
د / ) ذ5أ D;ا % 5#
ار' ة
د / ( ) ذ5أ : :%
: ; ة
د / ) ذ5أ رد'ا % ت#+
: ; ف)#
<ا ;ا 2007
/ 2008
Iا /Jر (ا ياو Kإ تDو تD ا وز ،ا '.ر Kإ
،
% M.رو M .آو ;
*ا ا&ه ج ه!# ،هآ K% ( تو6ا ( Pاو Pا د##ا Kإ .
C;أ Kإ :
لDو ،Iا % ،ه ،س;إ .
3ا#أو 3#أ Kإ .
Aا ةPا T&ه يهأ ء!6ه Kإ .
يه ا
أو و ا أ !"و #$و ذإ ا'( #" ء
*!ا ...
(و
تارو .ا ت"/ 01( 2أ نأ ن$او ء$ا *4 50 إ يذ6أ إ " 76ا
ا ر6آ ا
نآ ي'او
9 $ " " :ار ا ف :
( و جر 6ا ه
=2
'ه دا إ *9ا ءأ ة " !ا إ *"@Aا .( 2أ 0آ ،Cا ا
*DEا 7"
50ا :6$ ذ6Fا
5 7"و 4 *آ
ء4 Fا آ'( GHأو ة !0ا " م 4 5 *آ إو ،تا ! ة'Fا
J0ا ةده@ ،@"@( ن. ، 0 :.
.
(اا : :!K ل0و :$ ا ءMز إو ة!( *
. يه ا
: 7
...:
...
01
لوFا *REا :
*0ا طD
...:
04
لوFا C0ا :
طUا :ه ...:
...
06
لوFا WX0ا :
طUا Y"
...:
06
Zا WX0ا :
*0ا طD ...:
...
09
CZا WX0ا :
*0ا طD *9ا ...:
...
...
10
\(اا WX0ا :
*0ا طD عاأ ...:
...
13
Zا C0ا :
*0ا طD $ :RR_60ا جذ0ا `(
...:
17
لوFا WX0ا :
نو *0ا طD جذ0 ...:
...
17
Zا WX0ا :
bMزو ن!2 جذ0 ...:
...
18
CZا WX0ا :
آو 6"اآ جذ0 ...:
...
21
\(اا WX0ا :
سfاوو 4M! جذ0 ...:
...
...
21
CZا C0ا :
*0ا طD ردR ...:
...
22
لوFا WX0ا :
:0g6ا ردR0ا ...:
...
23
Zا WX0ا :
دEا :R_.( :760ا ردR0ا ...:
...
34
Zا *REا :
*0ا طU( 64M :و Ehا Dا
...:
.
42
لوFا C0ا :
Ehا Dا م=E 60هأ
...:
..
43
لوFا WX0ا :
Ehا Dا م=E ...:
...
43
Zا WX0ا :
Ehا Dا :0هأ ...:
...
46
Zا C0ا :
Ehا Dا ت"g ...:
...
47
لوFا WX0ا :
ت2ا :"g ...:
...
47
Zا WX0ا :
5ا تاد :"g ...:
...
51
CZا WX0ا :
:ا ا :"g ...:
...
55
\(اا WX0ا :
و ر( :"g ...:
...
...
59
CZا C0ا :
4 و Ehا Dا *ا ...:
62
لوFا WX0ا :
دE( :760ا *اا ...:
...
62
Zا WX0ا :
:0g0( :760ا *اا ...:
...
...
65
CZا WX0ا :
Ehا Dا س4 ...:
...
71
\(اا C0ا :
Ehا D( *0ا طD :4M : ...:
76
لوFا WX0ا :
!ا طرfا ...:
...
...
76
Zا WX0ا :
:4Mا :"د06ا ...:
...
78
CZا WX0ا :
:4Mا 7 ...:
...
80
CZا *REا :
ة!( *(اا : :!K0( :ا :ارد
...:
84
لوFا C0ا :
:ار ا * :!K0ا j" 7 ...:
..
85
لوFا WX0ا :
:!K0ا ة1.
...:
...
85
Zا WX0ا :
:!K0( Y"6ا ...:
...
86
CZا WX0ا :
:!K0 :"دR64fا :0هFا ...:
..
87
\(اا WX0ا :
:!K0 0g6ا *=ا ...:
...
88
Zا C0ا :
ا 0ا Cا :A=
...:
...
. 92
لوFا WX0ا :
Cا : ...:
...
92
Zا WX0ا :
تا \02 تاودأ ...:
...
95
CZا WX0ا :
:bR9kا *bا ...:
...
...
97
CZا C0ا :
lb6ا !Eو تا * ...:
. 97
لوFا WX0ا :
:!K0ا $ ة b!ا *0ا طD ردR ...:
98
Zا WX0ا :
*0ا طD ت"6!
...:
...
...
108
CZا WX0ا :
Ehا Dا ت"6!
...:
...
112
\(اا WX0ا :
Ehا Dاو *0ا طD 5( :4Mا ...:
116
ا :0_
...:
...
...
...
122
\2ا0ا ...:
...
...
125
لوا Aا س=$
...:
...
...
. 130
ل Fا س=$
...:
...
. ...
131
#9M0ا ...:
...
...
...
132
G_
م#ا U.د نإ (5رااو (PJا
W مه Pآأ ي:ا در#
. ا&ه ةر #ه
'ا ج+إ K% Xا .ا
. و Y+أ Z .
ت!# ا *[
ل%Xا % /. ا
\Dأ در#ا ا&ه ط#^ا ( Pا Kإ ض
<3+ ن#3 او ،ةداو ;ا
ن# ا `;ا Kإ وأ ،/A+أ (ا فو[ Kإ د# /; ةPآ ب5أ (%
5او Y+زا#3 K% b+ا ،/.
##Aاو A;ا Tرا' .
T)رو Yآ#5 K% cأو
A[#ا .
/. (ا )ر (% لd ! `;ا فاهأ e' 3 نXو .
خ; *[ . !و
ط#^
. (%#)# هر% ،A[#ا )او *ا ط#^) Kإ `;ا نg.
T&ه h (% i:ا و Kإ ;.د #ه ،(-ا Wا
.
Résumé
Ce qui a motivé plus aujourd’hui les chercheurs à mettre en valeur la ressource humaine, c’ est la capacité de cette dernière à la production de la valeur ajoutée sauf que dans ces mutations que connaît le monde de travail .La ladite ressource est soumise à maints stress qui serait les résultats des plusieurs facteurs , entre autres ceux qui résultent des conditions des travailleurs eux-mêmes , ou à l’organisation à laquelle ils font partie , ce qui a influé sur son équilibre et sa stabilité psychique et physiologique affectant même à son comportement et sa satisfaction professionnelle .
Du fait que la réalisation des objectifs de l’organisation ne se fait ni sans la satisfaction de ses travailleurs ni dans un milieu de travail stressant .Nous nous sommes trouvés à établir la relation entre le stress au travail et la satisfaction professionnelle vu la liaison étroite qui les réunit.
Abstract
What pushed the researchers to be more interested in human resources today, is due to the latter ability to create plus value .But the mutations that the world of business knows, exposed the human resources to many and different kind of stresses which could be caused by the employees themselves conditions, or by the organization in which they work .This reflects psychologically and physiologically on them and affects their behavior and their job satisfaction .
Since the achieving of the objectives of organization won’t be accomplished without its employees satisfaction nor in a stressful climate. The view of work stress and job satisfaction as related subjects pushed us to try to find out the nature of this relation.
: 7
ي:ا در#ا Kإ ةرادjا ل< . (5راو (Aا ة`+ . ل# ا نإ
مها ر# Y; M ،.ا 'ا ج+إ . ةر K%Xاو ةر+ PآXا در#ا Y+أ K%
)% M Dأ ةDا ت`;ا . :ا درا#ا نأو 5! ،(5رااو (PJا ا ( P k وأ *: تcأ ا ةدا ردا تاذ ;ا ط#^او تاcl
،يAاو A;ا /+زا#3و هرا'5ا تدهو /3`; T<3 /A ا#و (ا ك#5 K%
ي:او يدا ى#ا K% ت56 C2ا ( Pا o& ' .
T&ه ` نXو
3 رد ( 3l3 ط#^ا 5ار ة<ا U)ا#ا ىJإ /; * ،* -
* او .
ط#^) نأ Kإ ،)ا 'ا د#'ا . Mأ ا ت5ارا pC+ تA5أ '
A[#ا )او ،ء!#او ،ءادXا ى#آ `;ا تا^ا ( -3 *ا .
ا )ا نأ نو (PJا نXو ،/.و 56ا D تا06 هأ ( A[#
هZ ( `J .وأ ن#5 ،Pآأ ) /. ن#ا : ا 56ا نأ Kإ اد;5ا )ر رد ( U. iآ ف ي&ا كاذ #ه ،ءiا ا نg. ،ح<;ا e' 3 . /C!و ن)و /Cادأ (J e' Y5وؤ .
3را '. e5 ا لؤا . ;P 0إ U+ نأ ;l
:
:!K0ا $ Ehا D( *0ا طD m( 6ا :4Mا :
؟:"bا@Aا :"دR64fا
%Aا ت!ؤا (% jا لW ( ،bCا لؤا ا&ه K% jا لو ;5و ا :
•
#ا ) / W% و *ا ط#^) ه
؟A[
.
• د !ا ت56ا . (ا ;% *ا ط#^) رد ه
؟Cاd<ا .
•
؟ت56ا T&ه . (ا ;% A[#ا )ا رد ه .
• ،b;<ا 7J A[#ا )او *ا ط#^) ت# . فWا ك;ه *ه
؟A[#ا ى#ا ، Xا ،ا ى#ا ،(ا .
تD$
Cا
:Fا :DEا
• . A[#ا )او *ا ط#^) ( *آ ( 5 ط3را W% ك;ه نأ
Cاd<ا د !ا 56ا .
ا # ;ا K% /ZD ( Cd<ا ت)Aا ( %#< Kإ )Aا T&ه عA3
وFا :Eا :DEا
• 3ر!ا Wا رد . فWا د#و )او *ا ط#^) ( *آ ( h
(;<ا ;% ،A[#ا Cاd<ا د !ا 56ا .
.
:Zا :Eا :DEا
• )او *ا ط#^) ( *آ ( h3ر!ا Wا رد . فWا د#و
ا تuAا i2 ; ،A[#ا Cاd<ا د !ا 56ا .
.
DEا :ZZا :Eا :
• )او *ا ط#^) ( *آ ( h3ر!ا Wا رد . فWا د#و
ا ى#ا فW! 3 ،A[#ا Cاd<ا د !ا 56ا .
.
:(اا :Eا :DEا
• )او *ا ط#^) ( *آ ( h3ر!ا Wا رد . فWا د#و
A[#ا
;/ا ة2ا تا#;5 فWا 7J ،Cاd<ا د !ا 56ا . .
:!_ا :Eا :DEا
• )او *ا ط#^) ( *آ ( h3ر!ا Wا رد . فWا د#و
A[#ا ت# 3 ،Cاd<ا د !ا 56ا . A[#ا .
Cا فا هأ
;ا A2ا . A[#ا )او *ا ط#^) ( * `
56ا . A[#ا )او *ا ط#^) ( *آ ( Wا h (% i:ا Cاd<ا د !ا .
5ارا ي^ ( Wا h (% i:ا )
A[#ا )او *ا ط#^) (
ا ، Xا ،ا ى#ا ،(ا ،b;<ا فW! 3 A[#ا ى#
.
Cا :0هأ
نأو 5! ،Cاd<ا د !ا 56ا . *ا ط#^) ''J K% ف# #ا +اا ت5ارا Kإ 'A ع#)#ا ا&ه .
*[ . D ،Cاd<ا د !ا 56ا . A[#ا )ا ت# 5ارد ط#^ا رد د3 .
Cا l=
5ا ف#5 ث# ا . +اا ت5ار 75;ا ا AD#ا p/;ا ما2
c نآ نإ . ( ( 5;ا CJjا * ا 75أ ما25ا ا&آو ،++jا Wا T&ه ردو ،5ارا تا^ ( W%
.
Cا دو 9
ا 5ار * ة *ا#ا %;D 56 را 3 ( ;آ ،+ا
*آ:ا ( K+دأ J . / ك:3 /+أ +د'%! ،Cاd<ا د !ا ت56ا
*ا ط#^) : /هأ *و .
ا ا ت56ا ( ( 3 56ا T&ه نأ آ
ت5ارا T&ه *P ءاإ . %3 اPآ .
Cا :XH
0إ < ف#5 ط#^) ه لوXا *Aا لو; ،ل#. cWc . ا
A[#ا )ا p5 +Pا *Aا أ ،/. 2ا جذ;او ،هردو ،*ا 56 +اا 5ار 125 Pا *Aا أ ،*ا ط#^ Y W% hو ةر#آ&ا .
*REا لوFا
: طD
*0ا
(5رااو (PJا * ( ةXا د#'ا . *ا ط#^) ع#)# ف%
مه!ا ( Pا ،يرادjاو `;ا ك#ا ء% Dو .
ءارو ب5Xا هأ ( *و
#ا Y3J . ي:ا ;ا / ض \Dأ ا *آ:ا <J #ه ،مه!ا ا&ه M5 ،56ا . ط#^ا ( Pا هرو Y
.
ةه`ا T&ه ع3ا K% *C!ا (و
، ;5 ا; Mأ 5ارد Y تء
12002
نأ M;
38.8 ( هر%أ حوا3 (&ا (;ا ( %
15 و 75 ( W ن#+ ;5
ط#^ا (Un Peu Stressés)
و 25 J Kإ ط#^ا ( ن#+ /; %
(Assez
Stressés) + ;
5.4 ة0 ط#^) ( /; % (Extrêmement Stressés)
.
'3 . ء آ او A[#ا W ;h#ا /
(NIOSH)
ت5ارد نأ
نأ M; ىأ :2
(A[#ا Uر - )
4 / 1 ( /3J . }^ لوXا را ه /%أ نأ نو' .
و - ى (A[#ا عرأ cWc )
4 / 3 ( آأ ط#^ ض ) ا M #ا . *ا نأ
eا . Y+ا أ / ض3 ا o3 ( .
<Jو ،*ا ط#^) /3 ا ضاXاو ضا%Xا نg. e5 .)j ،ت56 /' 3 ا C2ا ،/% ء#ا ء'إ و و /5ارد Kإ (PJا #%3
Y ض;5 ي&ا Xا
;P ( لوXا *Aا . *ا ط#^) ه ق-ا لW ( ،
ط#^ا T&ه رد c (و ،/5ارد . 2ا جذ;ا و .
1- Jean pierre brun et al : Evaluation des coûts de stress au travail, Rapport de recherche janvier 2006, Universitélaval, Quibec , canada. Source site Internet
http// :wwwcgssc.com/chaire/stock/fra/doc332-1069pdf.
2- NIOSH: Stress at work, source site internet, http//www.cdc.gov/
لوFا C0ا :
طUا :ه
لوFا WX0ا طUا Y" :
5ار (/ا ( Pا ى ط#^)
*ا تار3 cWc ك;ه نأ A2
i
ط#^ا
`; ، *آ
; ط#^ / (
(PJ Aا ت'-;ا فW A2 واز ،
/+أ K% ا ا ها . ،<5آ / `; ( /;و ،Pآ / `; ( /;.
uاو دAا ( *%A3 .
Z0آ طUا- :
ط#^ا i3 bA;ا ء% ( Pآ K;3 ط#^ا نأ نوو ،تاP هر%
دAا K% ضA3 ثاJأ ه %#0 PآXا
3.
ي&او uا . i # وأ ثJ وأ D Tر% }^ا T<3!ا ا&ه ب Dأ *و
#Z Z وأ 5 pC+ '- Y;% 73
4.
b+و له /. ا&ه K%و (Hall & Mans)
ةر% /+l (%
"
. c63 ر ة#
د/إ ةر#D . اد تا^3 ثوJ Kإ يد63و `; وأ اد. نآ ءا#5 م`;ا
"
5.
أ (Lazarus & Cohen) هر% ط#^ا ن.. (ه#آو سوراز!
"
ثاJXا
آ#ا وأ .ا وأ ##Aا iا 7-3و دAا ى 3 ا
"
6.
آ طUا- :(A6
:
A;او +ا ل.Xا دودر هر% ط#^ا U T<3!ا ا&ه ب Dأ *و ; تاP ضا <+ دAا (% ر3 ا آ#او .
T<3!ا ا&ه ب Dأ (و (Selye)
ط#^ا ف J "
ةد ا Z <5!ا /+l
دAا K% فو`ا Y)A3 ت-ا (
."
7
Kإ :3 }^) آ نأ ا ى آ "
ا A;او <ا تا^ا %#<
Y ا/3 *P3 او Y - ا i ا# Y/ا# ء;cأ Y. دودر . دA ث 3 ."
8
-3
i5# 5
،*0ا طD ةرادإ: :ر00او W"ر 6 جذ0
، ةه'ا،:;او %- كاا 2004
ص 16 .
-4
5ا (ا ل و
Jا % Mc
( bردإ
،0g6ا ك!ا : ةرادk 0 #Xو جذ0و ت"g
:0g0ا $ ك!ا ر;5jا ،<ا راا ،
2000
، ص 514 .
-5
نوو A;J رA^ا % jg6ا تاD :
;Aا ع0jا -و ، 2002
ص ، 181 .
-6
i5# 5 :
ص، e5 U 17
.
-7
A;J رA^ا % نوو
: ص، e5 U 181
.
فو (Luthans)
ط#^ا b+c#
"
i ا#ا ( %#< <ا <5ا /+l
او /% 73 او uا تا^
ت.ا +!ا ( ا ##Aاو آ#ا رcاو
`;ا . ( A;او ."
9
:pاو دEا 5( *E6آ طUا- :
. i) ط'+ د## ط#^ (;ا (PJا * ) 'ا تAا (3 تAا T&ه .
نأ J يأ نأ oذ ،ت5ارا T&ه . .ا مه!ا *;3 دAا قوAا
# ر Jاو P ن) (20 ن
ا (% A2 Pا ا&/ /; *آ *. در
3 . وأ 5 3 ! cدJ يأ نأ نو' T&ه `;ا /# 3 (PJا <+ ا&/و
Aا ى }^ ار o&آ /+أ K% دAا /آردأ اذإ !إ د
.10
دAا ( د W% هر% ط#^ا i3 Kإ * c T<3ا /[ c (و Y - ا uاو .
(ه<3!ا ؤر ;3 . #ه +إ با#ا نأ T<3!ا ا&ه ب Dأ ىو
(% 3 0 ؤر . ('ا 2ا *%A3 11
فو`ا U دA 3ا&ا 1C
T<3!ا ا&ه 3ا iراو ءارا *P3و ،دA - ا uا :
سوراز! آ6 (Lazarus)
Y;و <5!ا #ه bو Pا #ه b }^ا نأ K%
<5!او Pا ( ص *%A3 .
ن#.و سوراز! ف ا&/ '.وو -
Folkman) و
(Lazarus
ا Y+l }^
"
W%
ق#A3 /+أ وأ 'هو 0 /+أ K% دAا هر' او uاو دAا ( D -2 Y D ض3و / * Tرد ."
12
ه ط#^ا نأ نو. TؤWزو +ا. أ - :
"
% ضA3 ا o3 /% uو دا.Xا ( e.ا#او م<+!ا i) (% p;3 J /
//ا# K% /3ر ق#A3 ةاd ت-
".
13
-8
ا e.#
Ehا ءادFا هأو *0ا طD : :"X7ا كا عX4 :ا :ارد ،
<ا
،ر<ا ت5اراو ث# ا دا ،ر;5jا
2004 ، ص 172 .
-9
، نوو A;J رA^ا % ص ، e5 U
181 .
-10
(Jا % (
ن<ه ( Jأ
=رادإ :Eآو =Ab6و هردR :ار * l= *0ا طD: / ،
ا ةرادjا
، ضا 1998 ص ، 19 .
-11
نوو A;J رA^ا % :
ص ، e5 U 182
.
-12
J `ا % Yh و (
(J `ا % W5 6ا طUا ةرادإ تAا6ا :
:!Eاو :"(
، ،ن% Aا راد
ندرXا 2006 ص ، 18 .
ثا<آ أ - (Mc Grath)
/+l ط#^ا ف.
:
"
وأ eCا#% وأ 7- مأ دAا U3 uاو دAا ( *%Aا (% p;3 J ص.
."
14
Pآ ط#^ا ت%ا ا o3 ءا#5 'ا iر ;)ا5ا لW ( وأ ،تا
;3 ; ( Y+g. uاو دAا ( *%Aآ /إ ت`+ ا وأ ،<5آ /3%ا ا o3 Y3`+ . Xا را ( 0 ة`+ ط#^ا Kإ `;ا ( ( A3 ط#^
. ا&ه ;P . T;+ ف#5 ي&ا ا iا ZD ; ( c (و :
"
ا طU ه
9 دEا WR :
،
*0ا :p( \ 7$ا م :A6
، إ
= Y6او *6ا $ 64 قE :p(و :اذ تاZ0 D
، 6"و l
:آ!او :2!Eاو :!Eا رrا 5 :0A =
".
-13
نوو A;J رA^ا % :
، e5 U ص
182 .
-14
Uا bA+
Aا bA+ ، .
Zا WX0ا
*0ا طD :
ا ( %#< ن3 ; ( e5 هد او *ا ط#^ اا D;
ه 55أ D;% ثWc . س!اوو !d5
15:
Pا ;% -
<5!ا ;% - *%Aا ;% - آ D;ا T&ه \)#3 (و
16:
• Pا ;%
: ( <3;ا وXا تاc6او ط#^ا ت K% ;ا ا&ه *:
ط#^ ر#:ا .
و دAا وأ `;ا وأ uا ( ;ا ا&ه 3l .
•
<5!ا ;%
: آ#او A;او ##Aا *Aا دودر ( ;ا ا&ه 3lو
e'او طJjا *P ط#^
.
•
*%Aا ;%
: تاPا *ا#% ( *ا *%Aا <+ ث ي&ا ;ا #هو
*%Aا ا&ه نlو ،ت<5!او *ا . `;ا *ا#او uا *ا#% (
ت<5ا ( /% 73 و ++jا %:او .
)او ةر#D ا *:ا .و
}^ا D;% وأ ت+# (%
.
ر *:ا 01
01- : }^ا D;%
-15
!d5 يد ور+ا و
س!او كر ءادFاو 0g6ا ك!ا :
، Jا 5'ا #أ A 3
، ةرادjا /
ضا،ا 1991
ص ، 180 .
-16
ا % (ا حWD ت0g0ا $ لEا ك!ا:
، ،<ا راا ر;5jا
، 2004 ، ص 337 .
را : !d5 يد ور+ا و
س!او كر :
،e5 U ص
180 .
CZا WX0ا :
طUا *9ا
آ وأ }^ا ر#-3 *Jا Kإ `;ا ;% ط#^ا م#/A hJjا ( (+
ط#^ا ةJ ةرود *Jا ا / .
3 ا *Jا T 3 . 5 b+ه `+ /و ;3 K% (PJا ` eAو /
ط#^ا .
`; cWPا *Jاا K% ehأ J ;% دAا / ا %.ا *Aا در م
(اdا ما iا 5ا ط#^ا /ا#
(General adaptation syndrome)
، 'و
5
(Seyle)
' -+ U3 -Zا ثاJ دAا *. دودر نأ 'و.
iا (Adaptation)
/3 <ا . ث 3 ا %.ا تاPا نأ دAا ة% Kإ ف
Yآ ;3و iا K% *ا }^) M 3 U ا#ا م%
(General)
%.ا *Aا در نأ
;اdا ضا%Xا آ أ A2ا <ا ءاdأ K% cl3 Y ن# }^ا ت ) (اdا وأ
(Syndrome)
Jاو M و . ث 3 < %.ا *Aا دودر نأ ;.
.17
ه *Jاا T&هو را&+jا J :
و'ا J – ك/+jا J –
.
-17
#ا /. ( i+
:Fا ة@=2Fا $ =6=2ا *و *0ا طD ت"6! :
، ةآ&
i+ ،
;!ا م# ا
، ضا 2005 ص ، 21 ).
ةر#:; Z .(
را'kا :9 :
-2 Y;ا وأ) :(
&2 ي&او }^ا < وXا *Aا در *P3
عA3راو ب%Xا 3#3 . /`و ن+jا . وا تآا ^D م% Y#
ةدزو ما }^) ضا%Xا ( oذ Zو bA;ا ل
18.
7%او %&ا ( ء: J Y;ا ( Jا T&ه ا ن#3 Zو د. ( i23 هو ،/ ما e.ا#ا ( + ةA <ا نا'. /Jو
e'او ط#^ا ت- U e.ا#او Y3%.د `;3 <ا U- KJ
19.
:و70ا :9 :
و'ا J هو +Pا Jا Kإ دAا *'; KوXا ا 7'%
T&ه . دAا :و KوXا ا ( p+ ىذأ وأ ر) يأ حWDإ <ا لو /.و ح<;ا ع-5ا اذg. ،}^ا ت و' دAا لو و ، 3#او e'او 7 Jا
% 7^او لوd3 }^ا ضا%أ نg. :ا K
20.
ك=kا :9 }^ا ت K% 7^ا دAا U- اذإ Jا T&ه /`3و :
ة/<و /; \3 iا K% <ا h نg. ، #h ة. /; + 5او عA3راو عاا *P }^ا ضاX دAا ض3و و'او ع.ا *C5و i3و 'ا تزXاو J'او ما }^)
21. T<3 *Aا دودر *Jا \)# ا *:او
5 b+/ '.و ط#^ا
(Hans Seyle) .
ر *:ا 01
02- : i ا ضا%Xا
وFا :90ا
و' يدا ى#ا :Zا :90ا
:ZZا :90ا
-18
،س!او كرو ، !d5 يد ور+أ e5 U
ص ، 181 .
-19
،لWه (J ;^ا % Uا ةرادإ تار=
ط
، طUا $ j6او ةX!ا
،
،;او ءادXا #-3 dآ
2005
، ط 2
، ص 60 .
-20
ا e.#
:
، e5 U ص
173 .
-21
ص ، Uا bA+
174 .
-2ا T<3ا *Aا در
D2ا تا^ا <ا /`
}ـ^ا *ـا# . Yوـ' أ3و ة لوX M #ا bA+ . لWـ )!ا .
و'ا
آlا +Pا Jا . *ـا# ضـا نـآ اذإ iـا U eـ.ا# }^ا .
ى#ا زو< و'ا دادd3 يدا .
ك/+jا
' ـ ا 7 ـ ا ض ـ
د/jا *ا#% bA; *او / l <ا \Dأ ا .
ـh فd;3 ـ/;ا . iا .
را : س!او كر، !d5 يد ور+ا :
ص ،e5 U 182
.
ه ر%!ا ( ه&أ ( ! }^ e3 ط'+ ثWc MJh 5 ل%أ نإ
22:
1 .
;ه نأ \)ا#ا ( }^ا T<3ا ةد *. دودر ك
.
2 . قو. د#و لJا ( Z /3.3 . }^ *. دودر دا.Xا 7Zأ /`
*ا } . /;
.
3 . را5ا وأ را3 يد6 و YJا ( دوJ Yو ن+jا *' اأو
ك#او ضاXاو ثدا# 12:ا ةدز Kإ }^ا ت!J o3ا
`;ا YCادأ K% 5 c63 ا ىXا pC;او .
-22
+أ س!او كرو ، !d5 يد ور :
،e5 U ص
181 .
\(اا WX0ا :
*0ا طD عاأ
' . ن#PJا /ا
و A2 i;3 '.و عا#+أ Kإ *ا ط#^) '3
3ا رcا ر 7J ط#^ا '3 - آ راو UA;ا ر وأ /;%
Y% e
<إ h#^) هو (%#+ Kإ *ا ط#^) i; J !# و %#0 هPآأ ،نو
5 ىأو .
وأ U.;ا }^ا K% ehأ J ط#^ا ( (%#;ا (&ه ( 5 d+ه d و
<!ا }^ا (Eustress)
p%dا }^ا وأ ا }^او (Distress)
.23
أ . (A"kا طUا :
:
e' 3و Pآأ *ا K% دا.Xا dA ي&ا ط#^ا ( ى#ا oذ #هو دAا K% ةCA د# ،هزو<3و ت ا /ا#و ءادXا ( 3و تاز<+jا
`;او .
1C Y'3و *ا h Y-3 مز! }^) #ه }^ا ( ع#;ا ا&هو Y-و ط:;ا ءا#5 J K% /. (او 56ا ( * ^:ا i #ا
. ( P.
/# ظAJW Y (ا K% bCا وأ C'ا Y5ر }^) Kإ ج 3 ل%Xا
،/h:+و فو[ (%و *ا 3ر (% <; لذ23 وأ *53 يأ /' YA+ M #ا .و
دودرو #ا كJ!او *ا ل.Xا
. ن# نأ ^; }^ا ا&ه *Pو :24
ַ 5 إ ل# . ب#- #ه % d ! W. *ا Y- دوJ .
clا %و ىو<ا % }^) Kإ ل# . ب#- #ه % *' !و ر) .
ַ د# رhإ . ( . ( هرإ *: ! *ا فو[و ت-و
h3را +jا ا . ءآ0 /+l ر#:ا ه'Aو *ا Y' 3ا&ا / .
T&ه نأ Z ،A يد6 }^ا ( ر Kإ ج دAا نأ ا ى ا&/و }Zا i #ا /ا# . دAا * 3 % }^ا زو<3 اذإ *'3 Aا .
دAا Jو
3J . }^ا ( ر Kإ Y3+إو دAا تار }^ا زو< نأ ; ! Y% وأ Y
25.
ب . :!ا طUا :
-23
(J `ا % Yh و
(J `ا % W5 :
،e5 U ص
32 .
-24
ي2ا Jأ ( :"رادkا طUا :
،ةهgا ، بFا
، جMا ةه'ا ،# ، 1991
ص ، 69 .
-25
(J `ا % Yh و
(J `ا % W5 :
e5 U ص،
33 .
ر)و ء5 *: (ا ك#5 K% c63 ا ط#^ا عا#+أ *:3 هو
26.
آ#ا ( %#< / #3و ت
e 3و `ه i3 ت56ا i3 ضاXاو
را)أ /. ( .
ه ةرو هJو ا تا2او ثاJXا *آ M Y+أ Kإ ةر0jا ر<3و ا }^ا /;% p;و <إ ثاJأ ك;ه ن#3 نأ (ا (. ط#^ ا
،Yد Y; d و دA %!ا +ا ( U. <إ ثJ WP A[#ا . . ا Y-3 (و -^) *: آأ *: و6 * 3و .)إ /< ل& (
دAا K%
27. 55أ ارود 7 Y% ا#ا ط#^ دAا كاردإ نأ Kإ ةر0jا ^; Y+أ Z
اهو 5 -^) . ،ا }^او <jا }^ا ( *DAا ا 5ر .
<إ دA Y iاو *ا . Y3ار زو< ! نأ K% ء;و
.
U)و و (Jا %
( ن<ه ( Jأ ا ط#^ا ( +ر' !و
. Tدر#+ <jا ط#^او :
ر لو<ا 01
01- : ( +ر'ا
<jا ط#^ا او
<jا ط#^ا
#^ا ا ط
1
* .اد \;3 - .
2 Aا K% %3 - .
3 pC;ا K% dآا K% . 3 - .
4 *ا Kإ `; دAا *<3 - .
5
*ا K% dآا K% . 3 - .
6 ا م#;ا - .
7
!A+!ا K% ا K% ةر'ا - ت
%:او .
8 سJjا \;3 - .
1
#;ا حوا . )A2+ا 73 - .
2 آ3را #3 - .
3 لو&ا /<ا . A #%3 - .
4 : دAا *<3 - Y% *ا آا
.
5 نأ ( ء0 *آ نl دAا :3 -
Y% ش#:و Yh' .
6 قرX ر#:ا - .
7 K% ةر'ا م%و ت!A+!ا ر#/[ -
/;% ا .
-26
،ي2ا Jا ( ص، e5 U
69
-27
(J `ا % Yh و
(J `ا % W5 :
،e5 U ص
33 .
9
\;3 - ز<+! ر#:ا .
10 'Pاو ة#' دAا 3 - .
11
*' لؤAا - .
12 A;ا ا Kإ ع#ا K% ةر'ا -
ةر5 Z < روا ;% -ا .
8 e' سJjا - .
9
*:A ر#:ا Kإ يد63 - .
10 iا دA 73 - .
11
*'ا ( مؤ:ا - .
12 ا K% ةر'ا م% - ا Kإ ع#
Z < روا ;% -ا A;ا ةر5 .
را : (Jا % (
ص ، e5 U ،ن<ه ( Jأ 30
.
/هأ ط#^ ىأ تA;3 ك;ه نg. ،eا i;ا Kإ .)j
28:
قXا ر W!9 :
e) ق-+ وذ *% }^) - :
و iC[#ا ( u. *: دو وأ وأ ،/. (ا
ةد *% ت!<
.
U5او ق-+ وذ *% }^) - :
ت56ا *اد ةPآو ةد *% ت!< *:و
(ا ( 5او تu.و .
t4ا ر W!9 :
J Kإ ط#^ا i;3 ( را ا&ه 7
29:
-' و ط#^) - :
/ا#و تا. K% ث 3 ا ط#^ا ( ترا o3 هو لW ( دAا /
oذ و / e.ا#ا ت!و
\ دAا U3 ط#^ا T&ه *Pو و
i #ا 7;< بو/ا وأ /ا# دا5ا K% Cاد .
ة ط#^) - :
دAا K% - *: Cادو *% }^) #هو .
mUا ة و Y ر W!9 :
'.و ( را ا&/
DXا <+ نأ ا ف;
30:
ة#'ا ة0 ط#^) - :
*ه<3 ( ! *Xا #h ة0و # ط#^) هو
هرا)أ .
-28
'% ADو % :
،ة0ا :".ا درا0ا ةرادإ Aا6ا (
، ندرXا ،:; *Cاو راد 2005
، ص 595 .
-29
لWه (J ;^ا % :
،e5 U ص
14
-30
ي2ا Jا ( :
،e5 U ص ص
81،80 .
ةc6 ة#'ا -5# ط#^) - :
&2 K% /'P K'3 *Xا -5# ط#^) هو
لوXا ع#;ا ( ةlhو * أ /;و Y (او را'ا .
%+ 5# Cده ط#^) - :
*3 3 ط#^) هو او ` ا i ا#
،ةl<. A23و ةl<. /`3 *Xا ة ط#^) هو ، #ا تWا (% l:;3 ة:ا -5# ط#^) Kإ ل# 3 ! KJ ط#^ا T&/ ا hJjا (و .
;ا ر نآ /و لJ يأ K%و i
ف %3 ا *ا#ا ك;ه نg. ،
ذإ . هو ط#^ W ار دAا Y ض نآ ا
31:
هXا : Y% ث ا cl دAا كاردإ ى e3و .
آlا م%
: ث نأ ( آ ح#)#ا م% وأ ت#ا 1'+ ت!J Kإ :و .
را5!ا :
-او د%Xا ة. Mh آ % A. ،ث ا را5ا ى هو 7
فا وأ i #ا وأ ث ا (% <3;ا ط#^ا تداز .
Zا C0ا :
`(
*0ا طD $ :RR_60ا جذ0ا
ت`;ا د3 Kإ نJXا ( Pآ . #% ي&ا #ه ++jا ةه`ا '3 نإ . فW!ا Kإ %د ها#`ا ( ع#;ا ا&ه ( ط#^او / ةAا جذـ;او U)و
&آو ،/5ار Aا hXا ا
. لو ;5و ،ع#)#ا ا&ه Mو;3 ا ت2ا د3
% ر !ا ا ا&ه K
*: *ا ط#^) A Mها ا جذ;ا لو;3
ص . لوFا WX0ا نو *0ا طD جذ0 :
1978
جذ#+ /[
ن#+و (Beehr & Newman)
'ا ت5ارا ( <+
* ةAا . M3 ا *ا ط#^
1978 ( ا ر#- اا -'+ *P #هو
ذ;ا ج ل<ا ا&ه . ت`;او
32.
-31
5ا ل و
(Jا % Mc bردإ
: ص ،e5 U 516
.
-32
ن<ه ( Jا ( (Jا % :
،e5 U ص
61 .
ر *:ا 01
03- : جذ#+
ن#+و
را : (Jا % (
ن<ه ( Jأ :
e5 U ص ،
61 .
ا ط#^ا نأ جذ#;ا ضA ه (Cر (ر ( 3l3 دAا / ض
( %#< Kإ يد6 د (ز . (را (&ه ( *%Aا نأو ،`;او دAا CWا <5!ا ;3 Kإ /; *آ U. `;ا K%و دAا K% رcا .
Zا WX0ا bMزو ن!2 جذ0 :
1982
جذ#;ا \)# J دAا كاردإ % cl3و A2ا A[#ا ط#^ا رد
}^ا رcو pC+ K% و دAا Y : ي&ا }^ا ى# K% ط#^ا T&/
.
دAا قوAا رود Kإ جذ#;ا :و )
.اZ#دو ## ،Ah% ،.
( K%
//ا# ا -Zا فو` دAا كاردإ
33.
Uرأ . A[#ا ط#^ا رد YA;3 J ( دXا د جذ#;ا ا&هو ت%#<
:
دا uا - :
ث#او ةرا او ةء)jا فو`آ .
د. رد - :
*ا فو[و و6ا،ة-ا نا'. ،روا ض#Z،روا عاD .
-33
J (J 0g $ ت0Aاو دا$Fا ك ،0g6ا ك!ا :
ت ل0Fا ا - ،
، ندرXا 2004 ،
ص 286 .
eا 7+ـ<ا دAا 2:
eا 7+ـ<ا C;
p ا دA
M # eا 7+<ا
7+ـ<ا eا <5!
CWا
eا 7+ـ<ا
eا 7+ـ<ا u eا 7+ـ<ا
`;ا pC;
%<ا ى# K% رد - :
ا ت Wا . *P3و (5وؤاو ءWdا U A
ء5ؤاو .
`;ا ى# K% - :
)او ت55 د#و م% ،5 Z `;3 ء;
.
ت%#< Uرأ . /و ث 3 ا pC; جذ#;ا /;و :
3اذ وأ 20 - :
ة!Wاو e'آ .
آ#5 - : ثدا# او تار2ا K% ندjآ .
. - : i) dآ3 A+ قهرإو
.
`;3و - :
ت#3و ىو0و ىو%د ،7^3 ،* أ +إ .
(%#< . دAا قوAا جذ#;ا i;و :
Ah%و . - :
2:ا }+ . *P3 )
ب وأ أ (
، )
`+أ لو<ا 01
02- (
%!ا %ا وأ ةأ<آ .
.اZ#دو ## - :
او b;<او ا J ( قوAآ قاو ;/
.
`;او دAا ى# K% ط#^ا (% 3ا pC;ا Kإ 12 .
ر *:ا 01
04- : YCWزو ن# جذ#+
را : J (J :
،e5 U ص
286 . lb6ا
:
20 : ة!Wاو e'ا .
آ#5 : ،تار2ا،ندjا
ثدا# ا .
. : i) dآ3
قاJ!ا
##.
: ،ما }^) ةدز
ت د ةدز 7'ا
.
`;3 : ،7^3 ،* أ +إ
ىو%د .
:Ehا طUا uا- دا : )jا ء ةرا ا،ة
ث#او . دAا ى# K% - :
عاD
نا'. ،روا ض#Z ،روا فو[ ،و6ا ،ة-ا
*ا .
%<ا ى# K% - :
ءWdا U A) ت W%
ء5ؤاو (5وؤاو K% -
`;ا ى#
: ء;
د#و م% ،5 Z `;3 )او ت55 .
ط#^ا
#'ا % دAا كر iآ A[#ا ط#^ا
:"دEا قوEا
. /
## Ah%
/ .اZ#د
أ 2:ا }+
/ ا ب
b;<ا ة ء<ا
%ا قا ،;/ا %!ا
CZا WX0ا آو 6"اآ جذ0 :
و YCWزو ن# جذ#+ (% اPآ i2 ! جذ#;ا ا&ه رد جذ#;ا ' J
Kاو `;او ، %<او ،دAا ى# K% ط#^) Kإ ط#^ا ر ط#^)
كاردإ K% c63 دAا قوAا نأ آ ، ة ا %#+و 5Xاو د !ا ع)وXآ /<C+و ط#^ا ى# K% c (و ط#^ا رد دAا
34.
ر *:ا 01
05- : ذ#+
ج
*ا ط#^) 5ار ;آو ;اآ
را : J (J :
،e5 U ص
288 .
\(اا WX0ا سfاوو 4f@ جذ0 :
Y+أ K% /ذ#+ س!اوو !d5 م' ه ،Cر *ا#% رأ K% ي#
ه رد cWc ( l:; }^ا نأو ،}^ا pC+ ،-5#ا *ا#ا ،Tرد ،}^ا دAا *ا#ا ،`;ا ،uا .
نأ س5أ K% -5و *ا#% ه دAا قوAا نأو
<5او pC+ Kإ يد6 ،قوAا T&ه فW A2 ل.Xا دودر A+و آ#5 ت
`;ا K%و دAا K% هرو c63 .
ر *:ا 01
06- : ;% *ا }^) * 3 رhإ !d5
و س!او
-34
J (J :
ص ،e5 U 286
.
lb6ا آ#5 - . -
##. -
ا ردR طU
دAا *% ى# K%-
%<ا ى# K% - .
`;ا ى# K% - .
ر - .
طUا
:"دEا قوEا ) ،iا ،2:ا
b;<ا ،ا (...
:"دEا ا5Xا تW:ا د !ا تW:ا ل'+!ا تW:
را : س!او كرو ، !d5 يد ور+أ
،e5 U ص
62 .
ط#^) ةه` هA3 . Kإ J ( i23 جذ;ا T&ه نأ JW e5
` Y5ار CW رhإ د<إ . د/!ا J * \ *ا ةه
.
CZا C0ا
*0ا طD ردR :
ا ( Pا تر0أ Jا < اPآو ،*ا ط#^ %#; رد Kإ ت5ار
ثWc وأ (%#< Kإ /A;3 . وأ ،ا / (% تا T&ه لd% . #D Pآأ وأ .
ا نأ Kإ نو: /+g. (PJا فWا ( Zا K%
،ط#^ 55Xا رد
T&ه '3 *. ن<ه نأ !إ آ&ا '5 جذ;ا . /` آ ،uاو `;او دAا ه ـ oذ ار `;او دAا هو }'. (ر Kإ ردا :35
ַ J ،*ا ط#^) ع#)# . ن55Xا نار# ا ه `;او دAا نأ
*ا ط#^) د ;+أ
% A ط#^ا bو D A .
ַ *ا#ا T&ه نg. ،`;او دAا جر ىأ *ا#% د## فا%!ا U
(ر# ا (&/ /-ر ( u }33 Z او ر2ا .
-35
ن<ه ( Jا ( (Jا % :
ص ص ،e5 U 90
، 91 .
:0g6ا ا
`;ا ى#ا %<ا ى#
دAا ى#
ا :pا
د !ا 5ا ض#^ا ة ا %#+
:"دEا قوEا 2:ا
ت ا او cار#ا تادا
mUا
*ا }^) e'ا ،طJjا ة ا ط#^)
lb6ا ::آ!ا
،7^ا ،A[#ا )ا،ءادXا
*ا نارود .
:!Eا :
}^) عA3را ،7'ا ضاأ ىأ تW: ،ما
ַ ردا T&ه U< مjا Y; ! لJ يl Jا نأ .
ַ و Jا م2 *ا ط#^) رد i;3 نأ رc ضا ;% ئر'ا
*ا ط#^) .
Yؤ ظAJ!ا U p/;ا ا&ه U5 ط#^ا T&/ Y'3 . Jا نg. ،ا&و Y+ . ا رhإ م2 ،%#< * }33 ا ردا J ( ،D2ا
'-او ي`;ا .
لوFا WX0ا :0g6ا ردR0ا :
ردا o3 ه 3ا
- تا ( Pا #3 ذإ ،YA+ *ا وأ *ا }
دAا K% ا#ا ط#^ ار ن#3 نأ (ا ( ا .
هأ Kإ . ض;5و
تا T&ه .
رو ا ءW :
M #ا ق-+ ( وأ Y3ار ( Pآأ *% ء7% دA ن# نأ روا ء7 '
،* 12ا * أ *ا ء7% ن# نأ وأ ،Y% ط#^) ض. . oذ 7
ح3ر!ا م%و * ر#:ا . oذ 7. ،دAا ت hو تار ( .
ن# روا ء7.
م }3 %#+ و ل%Xا ةP }3 آ *% ء7% ةدز ،ا ر#ا ىJg ادX زWا تار/او تار'ا .#3 /C
. J;ا ( ءا#5 7< * l دAا * 3 وأ
Y3+إو Y3ار' +/5ا ; oذ نX ،%#;ا Jـ;ا ( وأ ا
36.
رو ا عا :
. 0ا YCر ( ; ت/#3 i[#ا K' ;% روا عاD ث
*ا . لوX Y% 0 WP 75 K' نlآ 0ا YCر ( ت/#3 ة
oذ ( /0 و ،ء-Xا يدA تا ثWc * Xا K% Yإ /5رإ * ر'ا ا ر'ا ا . M #ا ( اPآ س Y+lو Y+إ K% T&ا6 .37
-36
نور تور ،ج; ا ت0g0ا $ ك!ا ةرادإ :
3 ، ،:; ا راد ،%.ر %.ر
ضا 2004 ص ، 260 .
37- Pierre G .Bergeron : La gestion dynamique, Concept , méthodes et applications , gaetan morin , Canada 3eme ed , 2001 ,p 531 .
و *ا . دAا رود ت- ضر3 ;% ث عاا ا&ه نأ آ راودأ (
5Xا تا#ا *P *ا Z . ىأ
38.
راودأ ة% Kإ ا&/ 3 Jا#ا دAا راودأ د3 و :
ַ i[#آ Tرود
ַ جوdآ Tرود
ַ ة5أ بآ Tرود
ַ بlآ Tرود د3و < 3 دA ط;3 نأ (ا ( ا راودXا ( Pا 7+ Kإ
5Xاو %!ا Y3 W%
.
% . ل0أ ة% وأ ر#D ة% &l روا عاD نأ K
/; / ء.#ا دA ^; ا *ا 7- ضر3 ;% ت`;ا
39:
ت#وXا J ( *ا 7- ضر3 - :
(A[#ا < ;J ،/3#وأ J ( *ا 7- *ا3 اPآ نأ ذإ قزl . /A+أ 7-و #ا هراودأ /% /3 ا ل%Xا ز<+! /J <+
/ ير#Aا ز<+jا /; ن# #و *ا . هؤ5ؤر / /A ىأ .
ي نأ آ
7- U ا ةرادjا 7- ضر3 ;% J نو< اPآ K-5#ا ةرادjا
&A;ا وأ .ا0jا ةرادjا
.
`;ا ت- U دAا تJ ضر3 - :
سر ل#' آ ضرا ا&ه )
Argyris
( e-3 لو 3 ا ت`;ا . ث
ع3إ دAا Y. *A ي&ا M #ا . /3W . 5ا تاءاjا وأ ا
*ا . 5ا Z ا .
نإ ل#'ا سر i o&آ دAا ( e.ا#ا م%
تا&ا e' K و <)+ 20 اذ دAا ن# ;% oذو ،اء#5 دادd `;او لW ( /% ( دا.Xا *<3 نأ `;ا Y. لو 3 ي&ا M #ا . ،لW'5!او او ة-ا تاJوو *ا . e ا 12ا .
dا 7- ضر3 -
`;ا ت3 U ءW :
-38
نور تور ،ج; ا :
ص ،e5 U 259
.
-39
ن<ه ( Jا ( (Jا % :
ص e5 U ، 177
