أثر تقلبات سعر الصرف الدينار عى ميزان التجاري

ا ا ا ا ا ر ا ا او ا ! ا ةرازو $ %!&' ()د + ,+ - ا . ' / 01 &2 ا م .و ر 4! او د 5!67 م ا 8 د 8أ0:; ' ةد < = $ ت ?!' , @ ' ' ج BC ة DE' ا : ا م د 5!6G H5B! ا : ت &;IJا01 &Kو د 5!6إ

$ %!& + M & ا ع ? ا

?C O CPو Jا رود

Q ? ا ف ,' ' ' : فا <إ S C ا T' Uر ل W د / ﷲ . U ,+ 6 TJا T ء [.أ \5 ا Q او ;7 C ا ' ا ,. &] ر ن1&U ر ,+ ذ !;أ @ ' )أ ( ' / $ %!&' ار ' ﷲ . U ,+ ذ !;أ @ ' )أ ( ' / $ %!&' 6 T' ; و ' ذ !;أ @ ' ) ب ( ' / $ %!&' ' ا T& ا : 2017 / 2018

ا ا ﷲ ا ا ا ا ھ م إو ز إ ! و ي ا # $ ا ف & ا ذ ()ا * إ +,- ا .& م$! ﷲ $ / 012 ـ ـ ه / ل طأو ﷲ 08$9 ، ـ ﷲ ء < نإ ـ ر و ا *?/ ل @ 0 8 ت B C 8 D @ و ا ا ھ ز إ $ او /$ ا E F G 9 H . 9 ة (أو ة Fد C * إ +,- ا .& م$! F د @ 9ا K@L G,د @ 9Mا م ?N ا ت (O ا و ل / C * إ " G,$ ?! ا G/ @ ا و G ا G, ,$8 " G,Mو P 8 GQ Rو ، خMا دا 8 8 +F .& R)ا و وأ T, 9 8 ھ ( ة F ا ه ھ ز إ $ N

ﷲ ل إ ي

ة

ي ھأ

"

8 ل ا ح C B V2Rاو

ا PQ

ر F B را ر +9و G

ا

"

ا

ا إ

ا او " ا ا # ا إ ي

ة

ي ھأ نأ % &'

(ار * + م-% ا . ط

0 ن 1 ا م2آ

د 56 * إ ،

% او 8 ا ھ %* . %1 %* ء & ا : ا ; < % *ر إ ،

=>

?: + او

....

ـ ھ * ﷲ ل طأ ـ ن-% او A ; ا أ

ّ عرزو A0ر ا إ ي > EFأ إ

80 : ا ? G > % :Hأو I ا A J ا

ـ ه * ﷲ ل طأ ـ L'L ا ي او إ ?: + ا ل-(

و

إ

ا- Fأ

تاL 'L*

ا ح- 6 ، سو ا :*، A :ھ،ل % Fأ ء %>أ إ و

8 0و ق 0إ ; ا %>ا و

وز

.

ـ 8 0و Q * ﷲ < ـ ﷲ ل-0ر 8 ل إ

"

Q

?/ 8

0 ت

ا$ /

"

ا ،Q - او طR ا ذ 0Gا

يE

8

'

Q T =%> % * ?U:

'

ﷲ $ /

"

?V إو

و ةE 0أ

A: ط

0

ت +0R ا + و د = ا

ـ

A< F ' وأ > ? ا اEھ ز W6ا 8ھ 0 ?V ا

ش Y ءZ L ا

0 &: >، +( - ،

ر +V ، ة H *، فر & ا

ء %>أ و (ا

\ *- A - *

.

VE > ]Fأ و ءZ L ا و ء <2ا ?V ا

:

5 ر

ةد '

،

:* 1>->

: ا

،

را ، Q وز و ن ^0 \ -V ،A% ' د % >

.

?9 B ., و ?9 B? , 8 +F * إ و

.

س ا ا ا ا لو ا و ا و ا لو ا ! ا لو م# ا $% ا و &' ( ا ! ا ة*+' ا ( ا ! ا عا#-أ ا ! ا /0ا ا ا 1 ( ا . و ا &' ( ا ا ! ا لو لو ا و و ا م# &' ( ا ! ا 34 5 ا678ا و 89 ا : ( ا ! ا ت آ =>د ء +'إ %اBCDا EF ت 89 ا ا ا ت 89 ا ( ا ! ا لو ا ت 89 ا G H ا ت 89 ا I% J &' ( ا ! ا ا ت 89 ا 6K L و لMNO8ا طو Q ( ا ! ا =- NO R ES ا ع !T &' ( ا ا ا لو ا ت # ! ا لو 8ار ا CVW %اBCD R ا ت # &' ( ا ! ا ( ا ! ا GX L Y و =- NO ق#8 &' ( ا ا ا =- NO R

س ا ! ا لو ES ا ض > ! ا &' ( ا ES ا \ =- NO R ا و ا ( ا ا ! ا لو =- NO EF Y O ا > W] رود ! ا &' ( ا ^ ن `O8 ا aDا

لوا

ا س

ا لو انا لو ا ر 49 _{$% & ا و ا ا ! ا د ن# $لو (1-II)} 49 ف -./0 1 ا ا ! ا لو (2-II) 51 4 ا ! ا د ن# $ لو (3-II) 52 ة8#9: تا 1 <!= ا ل>9 4 ا ! ا د ر .6 ن# $ لو (4-II) 54 -A = ات ? @ ا لو (5-II) 54 4 ا ط .C ا د ن# $ لو (6-II) 55 ل > و - F ن#& ? - - ات -E ا د لو (7-II) 55 - -1 ت ? ا و لHA و قد J ن# $ لو (8-II) 56 2018 1 ? C ا L9 6 MN ا OPر ! ا ن# $ لو (9-II) 57 - - ا ت% R ات% R ا لو (10-II) 58 (2017-2015) ن- -J وS! ا ةر Tا دد= UJو V د ا V - ا ب ط ا روط4 (11-II) 59 (2017 -2015) ة XU ا V - ا دد ل>E ن V د ا V - ا ب ط ا روط4 (12-II) 60 V - ا دد / وS! ا ةر Tا دد ) V - ا ب ط ا و لد= ل\ -:) م رلودY ا ة XU ا ( >E قد ا VJ ل ) 2015 -2017 ( (13-II) 62 2017-2015 ةد4 ا ةر4 ا VJ ^- إ ن- ط ا دد لو (14-II) 63 -28 $ ` abإ ف<@ ا و $ - U4 ا ا ل Y? cd ن#.e ا ن#-J<@ ا دا =f :لو 02 -2018 (15-II) 63 LS! ا g/ ? h 9 cd ع .U ا j ? ى ? ن# $ لو (16-II) 65 2018ف -./0 1 ? l-!m4 $ - U4 ا n 8o ا ت !m ا p? A<&لو (17-II)

ل

س

ا ا نا ا ر 19 ر ا ى ا جذ (1-I) 47 ! "# $ ا % " ا (1-II) 60 &' ا ى $ ( )*+ ح " ا - ا جر-( (2-II)

ا

ا

1 رد س ا م لو ى ا ا ت د و ! ا ا ع # $ ا ع ا % ي '() ! ا *# +(, ا لو ، و ،د . ت /+ # *#01 !2 3(4 4 (5 ا 6 7 896أ ا *# ! ا لود ; ! ذ و 0=9> م ?ا @ ABC D6C E ا 4 (5 ة+? G ا ( او ( , @ ? ، ا ! ا م +! ا ، ! ا ، + ا 4 ، م H I. و ، +H# ! ; ا ة+? J د ( إو (L 5L > ا M N أ O6 P 96 Q+# *# ا O ا ت # ا R# () ! ر S ا ( O و + C ا C درا د . ف U( را+ I. ا و C O يد . و . AV ا C !W > ،نزا ن 5Z[ يأ ا L 8\ 5 ا I] ا س % ي د ﻰ) أ S( 'I I ا RL] ا CI _ ءا +a 9# وأ ة +(b +a 9# ة O# ا O () ا _6اCcا، ت ، ل . او ; ، 3(4 ا نأ *# +(, ا ا لو # N( ! إ + ادا ﻰ) ا ا ع 4 (5 . O, 5 ; 4 (5 ا ا لو N # أ و e ا لود ; ! ا 3 , ذإ ، fLC ! ، + # او +g ب ; !# *# 4 (5) )9 أ +i ، ر ($ د ، (O إ M إ ﻰ ا 5Ij ا ت (4 (5 ، 3(4 ;? 5W ا%? ا ع ا ا N(7 ا (OﻃC ، O( ا lH ا 6 ! +\ رد ر ا ] و ﻰ ﻰ) ا ع + و ت و ا%? +GL ا I (5 ا و %O# )1973 I (I ا + و ت ( ه و ، % ا + 7 N R ا ﻰ) إ + ادا و 6 7 ! ا ار I ا ت j9O ا P)6C إ ﻰ نأ C# ا در + 9 لو C# از در * N\ ا د j# N R '() ، tH E % إ ا ةد C# +GO در C?و أ ع ا 4 (5 . إ ﻃ ر S CO و ا N(7ا # _7 *# ل u( v $# ا 4 (5 ذ و + w E ءا _ ! ت ا $ ا C O ا0=(g2 UQ+ﻃ * 5 ار x O و ا _g I ا ل C ا درا + C أ ة *54 ا ،ل_g Iا + ءا او CR ا yﻃ إ M إ ﻰ ا 5Ij ا ت (4 (5 ، +(b نأ C L و + C ا ا ع C 4 (5 ن l! ل * ا ا ت +7] ى *# را 9 ط 5Ij ا ت ( O ا ، l ار ( ا ا%> و # $ ا ت +7] ،ى * O? ), # و 4 (5 ا A{ ( و cا لC7د |4_L O ،قد ; # ت /وو ، 4 (I او ~I] ور +(b ه . و cا ( ( ?أ ا ا د CL • 7 E % OﻃC ع *# ا ه ذ و ،م _7 *# E و ا ء RZإ ل ةl@ أ @)(?€ و ) C ذ و Iر cا *# ص 7 عCL t) ي% ا A‚ (5 ا ع ا @ﻃ RZ N RW 3(4، ، E ار _ 7 S ا ف !(9 ا 9 +R9 ار 8\ 5 C? ا tL H ا I I] ا % ي () D C HL ' وأ ح NR ا ع ا 4 (5 .

ا

ا

2 01 !2 و و ;L g 5# *# C ا +7l „… ا (4 (5 ا ت ت_?j إ و (L # ت (4 (I ةد Q+ ا ل_ 4 @)?j و ، ل Hcا ا%? A{ +R ف + # ا C) 4 (5 أ ا%> و 6 ا ب 5Ij او ت ا ت /و (4 (5 †‡ ا ، ع ا v(Rˆ +9 U9I # _ L إز O, ( a ا و ), : # ؟ ;L g 5# C A‚ (5 ا ع ا+QC A{ ( و cا رود C? ﻩ%? A{ U ! ) ( Œa[ ح+ L *# ) ا )uI] ا ( +~ . # اذ 4 (5 O!L و # ه أ CL ا ؟ # ا C د ؟ ( و # # و (4 (5 ا ت 5Ij# A• @ O6أ ؟ # ه 95L إ I (4 (5 ا ( و cا م ( + و C L ا ا ع 4 (5 و ؟;L g 5 9 ا ف ﻰ) Ž ا ( a ا ( 5(\+ و ا%> ا )uI] ا w O ( +~ ن=) جارد ار I او CI ف L لو _7 *# إ 9i وأ ت 6 ~L ا (M+~ ا ت ( : - ;? 52 ( و cا ا+QC ا ع )(uM 95O 4 (5 . - ;? 52 ( و cا C L و ( + ا ا ع +9 !# 95O 4 (5 ة . ارد -1 ل و دو ار ا : P 3(4 Iار ا ر طإ „‘#ز و Z Œ# . دود ا ا : Iار ا ترC O5 20.15 -2017 Žا ن] (\ 4إ ت ﻩ%•– U)! ةدC Ccا ةر ~ ا E %> و زا+ Ž ت Rˆ# *# C ا 'QC # +M —˜ا P C ا A{ . دود ا (L Œcا : , ( ل H ا ل Z Œcا ( و ( دO~ ا ت 55ؤ ا ن O( 5ارد) 5# ;L g ك ذو U(5ˆ S# Q+ # (4 (5 ا C) . دود ا ا : د P) a O(! ا ABCu5# قد O C ا . د L ا ›!œ ت Iار ا و ث ž ا و 9 5 ا جر O * M (5 ا ع ط ا -2 ارد ا تاودأ ) ت (O ت ( !cا N() و S Iار ا :( O( ! ا . )9 ا . ةر I. ) ن (Ÿ I. ( .

ل

ا

لو ا

ا ھ

و ا و ا ھ لو ا _ا 3 د : ر ا ط ا ر و ن ا ن ث او ط ا ! ا" ا و ع$ %& ، ر ( ن ن) ا *+ , -. / , 0 ءاو2 ا ن$3 او ، در5 ا رط6 اذ 8 ا ن ن$3 يذ ا 2: ار ا ; ، و نو) ا <اور ، = ا ، $>? ا ، ن د ا ، ك ذ >: ل$ ;B ;Cا DE$% ، $ أ يذ ا ط$ B ا م >: H د ; $ ا ، 0 د D<$ ا نأ ر ( ; $ I ط$ J $K LM$ ا H NE$%و K$? K*O ت$ > ط$ B ا ك ذ 0 $ ا ، ط 0ھ ن $RB ) Tطاو ا ، ت$ $U ا ، تا VWا Bد ( و $YZ ت$ %[ د $I وأ \]K , ) 0ھ$> ، ف $ ، B قد$ ، م $ط ( ، $RB ) : $`5 J=, a ت$ ؤ ة*+ d قد$B5 ا e? تاذ f5 ا g h مو2B ، و $YZ $`5 J=, ) : a ة*+Ui ت$ %[ و j% $ ا تk$)و e? 0 او قد$B ر$5 او j l D<$ ا & د$ ;6ر( ق > $R ، ) ل ن) $ھر (و بBاو2 ا ك ef ن $R ارد ل ث $ ا ,n : لو ا : ا و ا ب ط ا ل : م او ا ةد ك$Bھ pqر$ او ا ق$طB ا H D<$ ا و $ ، ك ذ =: م ھ$5 ء$ط إ $s و > Iد ، ;B و "dtC ! $RB ف ر$ ا ن : -1 ف ر % ا : &'(%) " 1 نو+ ,- . ر در/ 1 :" م 1 "1905 $Yz{K رھاوظ ن ةرھ$ظ ن ةر$ 2$ ا ن ق? B $Bر= $ 2 س$ ~ا و ءاوR ا ر U H إ و ار ةد ز ا ل $I~ا ن ا و 2R $ رو ا H إ و ط ا =$f ا $R ط $R قط$B 0 ، ت$ $ 2 ا ن 5 f بو ن صf ا H تk$= ~ا و B H إ $6 أو kا 0ھو B$ B~ا ةر$2 ا ق$طB ع$ ~ ةر ? تB$) 0 ا تk$= و ن $ ا ب$ ) ا ." &'(%) " 2 345ا(6 ن,- 6 19102 : ت$ ا $i =h ت$ يا ‚ j: يt ا حeji& L„ $ ا

…Y† N ,", ة K :ا وا B >jB جر$hو -hاد C$!&ر$ ˆCا و $Iاو د K ‚ , ‰Š ا :د$= I& $‹$ ,را ا"s$ . d $ ل k$> B ا g5C LŒ" • " د :. ;< ;=ا " Ž و ذ$ %أ " $ •ا $Bi نا B • , ، - dو"K $2K ; >K $B=d $Žرودو $ ا ` ; piو ، " نإ ‰Š ا %ا ا ى •ا و $ ا $Y† م >, ‰Š ا `•ا "’C `!و N> “” : k $` و" . ; -/< وأ ا ، $•ا `! ا ) و ن+ E$ يأ `! 1 ،ب " م ا ا " ، راد ا و ، !ز#$ ا ، %&' ا ،( و ا 2002 ، ص 16 2 2 ش ورد ن ر " ندر ا ا تار ا " ر ، ، ر از ا ، ر 1996 ص ، 11

و ا و ا ھ لو ا _ا 4 لا • $Y† 5 J: و DE$ ا $`>5B: ‰Š ا ة*+ ا /< وأ -> J: :t ا …Y– إ ن 3 , و …Yzا K LŒ ل 2 : و DE$ ا DE$ ا $`>5B: ‰Š ا pqر$=•ا ‚q"‹ ة"s$ *+( و قد$B5 ا $B= ة"s$ ة E$5 ا ع$ s~ اءا % ;,$ (ر ا -!ا … وأ •ا . &'(%) " 3 زو شو AB " 3 م$ 0 $R ر 1994 ن 2 $B ا ت$Ie ا و رھاوظ ا و 2 $RBأ H ت$ $5 او ل $ ا ت™ B و ح$ ا ن ل ود ا و ل ءkؤھ $6 ا فدR ك ذ و 5 6 ا ت$ 2 ا و ن ر<از او ح$ ا ." CD يد F GD H + ا I ا &'(%) JKLM( ا NO LŒرد$= ا ﻩرا"I LŒ 1972 $` " l ، $Yzأ " : , ‰Š ا ع B ا ة : ا ت$ (" ا , •إ 0 ا ل$2•ا جر$h ->B ا " 4 . &'(%) " 5 % ا ظA ا :" $RBأ H $ ا ت ر " ر5 ا ن 0 ر ءز2 0ھ ، و ل ا دار ا ط Bأ H H و ا 2رد $ د=> ةد$ ا مR < جر$f > ن)$ أ 0 نو > و نور $ ن ذ او م$ 2 kاو ار ا ل ىرf ا ضار( او ." 5 ef ل ط$ B $RBأ H $ ا ف ر ن) > $ ا ف ر$ ا •I ا g5C LŒ LŸ$ !ا يد$= Iا مو> ; ر ا فدR D<$ ا ; ، ef ن $>? ا و جe ا ل $> Bا ل ن در5 ا $ ءاو رfأ ن$) H إ ; $Iإ ن$) قو5 ةد $ ود وأ 24 > و $ ل B ن . -2 ا ف ر % : $R ھأ ن D<$ ف ر$ ةد ك$Bھ . &'(%) :1 " ,[ م$ $ 0 $ ا $ ور 1963 D<$ ا ن¡ " ﻩد ر ( اد روز ن وھ م > يذ ا ةد$ و <اد ةرو= ; ، ب ي و I ىد $ ب$ ا ن ل 5 ظو "!$K ﻩروز يذ ا د ا 0 ، يأ Iؤ ةر 5 ةد$ ا $I~ا ن$) ر U ، < ا ر U D6وأ ةر$ و $ !& ضار( ا ن ضر( ي ا ضر( ر ( ل "!$K ." 6 &'(%) :2 " يذ ا صf ا وھ " $ l جر$h ل ; $Iإ i• kا وأ :د$ ي و ¢% ر ( ) ا يد$ ا ب fاد 0 ن$) ءاو ارد ا وأ ل ﻩد ) 0Bطو ا D<$ ا ( fاد 0 وأ ل ﻩر ( د ) 0 B2 اD<$ ا ( ن د ز ةر 5 و 24 > نإو $ ل ھزB د=$I ر وR ك ذ ن ." 7 &'(%) :3 " ) وھ D<$ ا ل 2أ ن ر $ صf ل ; ر ا ، ن ر?)أ ةد رد$U و 24 ن $ ; $Iإ ن$) >B او ل Iأ ةد ل ن 24 ﻩزB H $ ." 8 ن لeh ا ا = ا $I~ا ن اد $I~ا ةد وھ ﻩزB ا و D<$ ا ن قر5 ا نأ ¤B B ف ر . &'(%) :4 ر ؤ ا 0 $ ا ر$5 ا و $ ةد ا م ا < ھ فرط ن D<$ ا فر B د> B ا 1963 ;Bأ H " I ا H 06> يذ ا صf ا ل د ا 0 ل و= ا ضرU س ةر$ ز ا ل 5 ظو H 3 &* +& ا ،+, ' ا " ل أ ا " ، قار# ا و ، !ز#$ ا ،ندر ا %&' ا ، / 0 ا 2006 ، ص 24 4 12 34/ ت # % ا ةراز# * ا و ،ند % ا " ھ و ر و ء ا " ، د + 7 38ر 01 ، 1994 5

Tessa Ahmed, Economie et Aménagement du territoire, OPU, Alger, 1993, P21

6 ( ' &* ،رد ا " رود ن ا ! " # ا ا " ، راد ,او و ، !ز#$ ا ،ندر ا %&' ا ،( و ا نو 9 ﺳ ، ا ص 37 7 ن ﺳ ،يد#&* " $ ت &'( ) ا ا و *+ ا " ، اد ر ز#/آ 7 % ا و ، !ز#$ ا %&' ا ،( و ا 2006 ، ص 110 8

Marc boyer, Histoire de l’invention du tourisme, Edition de pube, Assais, 2000, P09

و ا و ا ھ لو ا _ا 5 ةرو2{ ، د 0 ن > ر ( اوBو) نأ ن) ح$ ا ءkؤھ ل ن > ن Bطو ح$ وأ بB$2أ يأ ةر$ ز ا جر$f ا 0 ." 9 و ء$= ¥ 0Bطو ا ناو د ا (ONS) ، 0Bطو ا ناو د ا $ھر B 0 ا ت$ <$= ~ا ن¡ ء$= ¥ > او $ ا ةرازو $R د> IدB5 ا د $> ا ت™ B ا H ح$ ا د او $a~$K ت$ ط= ا H إ 0ھو ا : 10 وRد ا ل : رو ا >طB جر$f نطو ا ضرأ ر $ ا مادIأ {ط $ دB . ر/ ا : ) ل fد صf ل ن$) $ R ر<از2 ا H إ ¢% و ; $Iإ ن$) و ; >B ; © J! ء$B? $ ح$ ا 0 وط مھرfاو 0 نو > ن ذ ا ر ا ھزB ا ر$طإ ل ة مR $Iإ $Yz l ﻩزB ا 0 . ر از ا : -. ª«¬ fد ل رو2{ $ط$ B ; س و ر<از2 ا ، و ل راوز ا ن ن < ف ر ا اذھ $ ھ ﻩزB او D<$ ا . ا : I ا H م > تIؤ ر<از وھ ل 24 R ر ب$ ر<از2 ا 0 $ ) ط ، = ، ن د ارد <$ 6$ ر و ، $ أ ،ل R .( ن S ا ر T : ر$طإ0 نو و2 ا ء$B? $ نور $ ا نور $ ا و نو و2 ا ر U ا ح$ ا مھ ر ا ھزB ا . نو S ا : ن > ا ر و ر ھزB 0 ح$ ا و ن > ا ر ( ء$B? $ نور $ ا مھو ! 2 ا جر$f ا 0 ن > ا مR $ ن ر<از . ﻩزA ا : ر<از2 ا 0 ; $Iإ ةد زو$2 k تIؤ ر<از وھو 24 $ ، ن ر $ ا ك ذ 0 $ 0Bطو ا بار ا نو fد k نوB$> ا م) اtd ن$3% ر<از2 ا 0 نو U ن ذ ا دود ا . ef ن ل و> ا ن) > $ ا ف ر$ ا ل ر5 ا ك ذ وھ D<$ ا ن{ > B يذ ا د ل H إ ; $Iإ ن$) ن ن$3 "hأ اءا % > و $ ن ر و رأ ن د ز ةد ود وأ $ ل $ ضار(أ ةد ق > فدR B ن ا ضر( ىد ل . نو V نور/ / < 1 ن ھ : = ل $ $ نور k مRB) و $ $ مھر5 ) B2 ا ا تاو> ا ، ةر<$ط ا مI$ط وأ ةرf$ ا نو $ و د ا $ ا ر5 ا ن مR6ر( نو) ن ذ ا نور $ ا ) 6$ ر ر ؤ ، ; ر ا و جe ا .( نأ ن) ر $ $ ن 3: $ ا س ;6ر( نأ ن م(ر $ <$ ، وط ةد ر $ $) ;B) : ذf{ نأ I ار ا ن $ط I ل = نأ ل ا ت$ط ا ىد إ 0 ةدو=> ا >طB ا H إ $ . $ ا وھ ﻩر5 ن 0 $ ا ضرU ا نو) ر<از ا $ أ ، د2B ; $Iإ ةد س$ أ H : 11 9 ر !#8 ة1!# ا ، " ا , ر -يد #*ا و /0ﺳ 2# *3 ! 34ا5$ ا " ، % = ، ,ا1 ا آ م# % ا !د $8 ا و ، * $= ا ? @ . يد $8ا ة 2A ، $ = 2000 ، ص 11 10 B ا + ط# ا يد $8Dا و ،+* $= ا " عو37 3 38# ا ل )ھ ) ا , /9أ ةد إ + +& ﺳ ا ط ا " ، ق 7أ $ ا !د $8Dا ، * $= او !رو ا ﺳد ا ، * 2000 ص 22

و ا و ا ھ لو ا _ا 6 ﻩزB ا 0= . ةر =I ةد D<$ ا 3> م$ أ . 3 م$ أ > وط ةد D<$ ا > Iأ ل B ن و ا ب ط ا ل : ةYZM ا . مد> ا ذB ور $ ا ةرھ$ظ ا ) >B ا ل و ل$ *¯ ا ( $RBأ ر ( •C$. $R $ أ $ھرRظ 0 ءاو <اد \Š $R دھأ $Yz . "= B, $ ورھ و ىو{ ا و م$ ط ا ن ث ا 0 ر$jh• ، دود ةد > ن) م $ ) وأ Iإ يأ °!ا 8 ا LŒ"= B, ة*¯5 ا / , LŒ تe>B ا …’ 8 ، قا %أ - ا 8 ا و pa •إ ةر$qز / ذ d$ • >•ا ن+ •ا B ةر B•ا B: •ا و ")•ا ) d % B ن$3 ,$5 ا و ن$. $ d ، ن+ •ا ء$ B(• و ﻩ±² نو" $ l $6:أ ) : ; و ء$5 ˆ%& نأ LŒ ن+ ` ن+ " ±+ C $ Ž و $ ا ³qر$, : A ز ا ر ا : . 1914-184012 $> Bا ةد$ ز ر ا ﻩذھ ت ر ل ا 2و وB) ا تاروط او ت$ ار fkا H إ ﻩدر اذھ و رfµ ن$) ن ر ةر 5 ا ﻩذھ 0 =$ ا ، تIو ا س5B 0 ر ا و ر ا ن5 ا و ةر$ ا و ر$ط> ا عار f$ ك ذ و ، ) ل 2 اذھ ل >B ا و $ $ e م R ن$ B~ا ن ، ل 5 ا اد ا 0ھ ر ا ﻩذھ د $ و و ط$ B م $ ا ر 0 $ ا . ر5ظ دIو " د ) س$ و " 0B$ط ر وھ و ، وأ م ظB ل $ ر $ ! fاد ر$ط> ا ق رط ن ل ار 2Bإ ، ود H إ $ھد$I م? ل $ وروأ ، $) ر أ م? ، وطأ و مھأ ن و ل ت 0 ا تe ر ا ﻩذھ ـ " " Grand Tour ، و ر$ fا $R م ث <$ ل >B ا ل $I~ا ن)$ أ و اذ) و d$ • $ ز م 0 ا ر $R ، روRظ ;B تB$) 0 $ ا ط$ B ا . A ز ا ر ا : ن 1914 اذھ A و d إ . ت±+ , ر ا ةر<$ط ا وھ و ر ا ; ر عار fا مظ { ر ا ﻩذھ ، $ ا بر ا ن از يذ ا و H و ا ، $2 ةر<$ط ا ت fد ك ذ د و ل ا نار ط ا $fد¡ تز و 0Bد ل <$ و ن$ • ل ر و ل$> C& ، <$ و ا H ةر f ا ﻩذھ تUط ث ل ىرf ا ، $ ا ترRظ $ ) Iأ د 0 ا و ر ا ل 5 ) . نإ $) ا ل <$ و 0 ل >B ا ل و2 ا و ر ا و ر ا ، H و ا $ ا بر ا $RB د $=و=f ، ةد$ ز و >B ل ن ر ا جاو ا رfآ H إ ن$) ، ) ل 0 ا و ث د ا $R وR5 $ > > ا اد ا د اذھ $ ا $B= $ H ت =أ ، و $?: د د2 ا م kا رRظ Tourisme" أد و ن ر ا نر> ا د و وھ و م$ Ž& $ $K B ا فرط ن ةد ا م ا =$f $ ا ت$ ظ . 11

Louis Barma Jean, Marketing du tourisme et de l’hôtelier ،édition d’organisation, Paris, 2001, P17

12 رد ا د ر دھ " ر از ا ا ا " ص ، ر ر ، ر ا مو! ، ر از ا ، 21

و ا و ا ھ لو ا _ا 7 $ ا H وأ د> ; و ار$طإ ; او 6و و ==f دھ$ ; اؤ Bأ و ط$ B ا اذR $U $ $ ھا نو? $i$h e=5B >B ا و ةر$2 ا ن ل e> $ $ ا تر$= و ىرf ا ط B ا و . بر ا $RB ن از يذ ا و 0 $ ا ط$ B ا قeطBk > > ا ةرار ا ت ر ت$ B f ا د $ و و B$? ا $ ا ، H إ نو ورو ا د ث كا*¯s& د سو5B ا 0 >? ا ةد$ ~ اذھو ود ا $ ا 0 ن $ ا ن ر ا ، 8 ت$)ر ةر 5 ا ﻩذھ 0 ت $I $ % ر م ظB تe $ ، وأ $ B$ إ د و ل ود ا ل 0 ا رو ا •©6 $ > $ ل H إ ن د او ا ح$ ا $¸وروا $RBار 2 Bر$> ، اد k 2ر اذھ و ل ىرfأ R2 ن $R ر$ ا ض$5fBk و R2 ن $Rf$B . 65 $R إ ن د او ا حاو ا 0 ةد$ ز $ $ط إ تدR $ ) ل $ 2 و رز2 ن 0 $ ا $ھو2 B عوB ل $ و $>¹ 2e و ، ود ا مھأ ن $ B$) ن$ ا ار و و $ Bر H BB نأ نود ل $>? ا $ > ا و = ا ، ود ا $ أ ل فور ا HB $ $ $ $ط$ B فر م $B ا ، B د ا $ ا ىو ، ب ا و ود ا ﻩذھ $R ر 0 ا ر$ kا تار H إ 2ار 0f ر$ ل . ef $ ا ت =أ ل ود ا تأد و $ ةرھ$ظ ت$B ا ل ef ن $R ططf ورو ا ل ططf ا ا B 0B$ ~ا $R<طاو ر وط اذھ و $ ، وfد ةر 5 ا ﻩذھ ت ر $ ) ل ود ا ل $B $B ا ح$ ا بذ2 ود ا ، رار> kا ن $ وB ت ر $ د ، و برU ا و ر<از2 ا و ر= ) و ادB $ و سBو ود و $ BودBإ ل $ و) و ، ود ا ﻩذھ ر ث ل ث $? ا م $ ا 0 $ ا B B H ح$ 5Bkا و ود ا ل رU ا ، ود ا صf $ اذھ ل $ > ا . ود ا ىو H $ أ ل ت دI و $ ا ¤ ار ا م ظB ىر ) ت$)ر ترRظ د> $ ةرد= ا LŒ $ 2kا $ ا ر= ت$B ا ، ط> ء$ B( ا H ةرھ$ظ ا ﻩذھ ر= > م ذإ ل ت$> ط ا ت 2kا و$B 0 ت =أ و ىرf ا $ ل 2 ا ، تe ا م I ض 5f و ط > $ $ ا روRظ و ود ل $ Bر و $ $ط إ و $ B$ ¡) $ ةدرو ا . $ d ار$?أ $ھروط $ D =أ ، ر?ؤ H 6أ يذ ا سورد ا و مظ B ا ر U ا و ا ق رط ن > H ل و= ا ل و ط ا ود ر$6 ا ل 0 $ ا ط$ B > ا ، $ 2kا ر$?µا اذ) و م > ا و ير ا كو ا H ، ){ ا 0 مR اد$ و ن <$ ا كو د > H إ ةدھ$ ا ر?أ يدؤ ث ل و < تاد$ روRظ H إ يدؤ دI ر f ا اذھ س ا و بر ا ، ا 0 ثو ا 0 ت ? < ا ر$?µا $ أ ء$ ود ا 0 ءاوR ا و ل ح$ > ا ، e B~ا و قار(~ا H إ $6~$ ل ضار ا ن د د ا ترRظ و 0> f ا =$f ن و$ B ا و ن$ ا ن ? $ ا ن د د ا H و{ طe fkا 2 B $> ا ، ارد ةر ) $B و 0 $B= ا 2 ا ت$2 B ن ¤ B ) $ ا ل $B ا ف $) ا ، و < ا H دو 0 ا )) 0Bطو ا د$= Ikا ل ىو=I ھأ < اوط أ دIو ، ت ={ ل و ن ? $ ا ن د د ا م$ ھkا نµا ن راد ا . و> ا ن) و ل ) نأ ل ار ا ن ر ل ) ن تز $R =$f ت$ تز 0 $ ا ير ا روط ا ل ر ، اروط H و ا ر ا ت ر د> <$ و 0 $ظو ل >B ا ل و تار$ $) ير ا و ىر ا وfد و ةر ) ا ن5 ا و تار$ط> ا ل fد ا 0ط و ل ت$)ر روRظ ب $= يذ ا 0 $ ا يد$B ا 0

و ا و ا ھ لو ا _ا 8 >B ا م ظB $ ، ل <$ و 0 <$ھ ةر5ط $R ت?د B$? ا ر ا $ أ ل >B ا ل 5 f ا ، ا ط$ B ا ةد$ ز H إ ىدأ $ اذھ ; B ا 2 دو 0 $ . ث V ا ب ط ا : ا عاوAأ . 1ـ ا عاوAأ : p f, 5 f ا ت$2$ kا و ت$ (ر ا عوB $ دد و $ ا عاوBأ ، و 0 ا روط ا مھ$ $ ) عوB ا اذھ H 0 $ 2kا و يد$= Ikا ، I ن ن) م $ ةد د2 عاوBأ ك ذ ترRظ ل ) $ $ھر ( و ز او ا و ضر$ ا و تار ؤ ا ، µا ر $ $ $ ا عاوBأ ت5B= دI و : اـ I ص RZ ا دد1 : 0ھو ر$ ا اذھ ب عاوBأ ةد ك$Bھ 13 : ا =د( ا : وأ و 2 $R مو> و ظB ر ( 0ھو دد وأ مظB ¤ $Bر H د k $ 0ھ ةر$ ز د او صf $ ن$) وأ د ، غار5 ا تIو ب وأ ن$) $ مR ب مR $Iإ ةد حوار و مR د ر و ا . 1 + ا ا : H و ا س) 0ھ و ، ظB 0R ، ) م ظB و ب ر م ث ل فرط ن $> ء0 $ ا ت$)ر ا . ب -ـ SA ا و ب ل % ا : $ د2B ر$ ا اذR B $ H :14 ر $ . رRB وأ ر $ . و2 $ . ج -ـ ن ا ب : د2B ر$ ا اذR $> ط :15 q rط ا : ن ن $ ط ر و 14-07 B ، $ ) ا تe ر ر$طإ 0 نو) $ ةد$ 0ھو ، وأ ا وأ ت$ $>B ا وأ ت$)ر ا فرط ن مظB و ط ا H فر ا وأ $ ا م تe ر ر f ا ت$ 2 . ب Z ا : ةر$?~ا ن ث ا ك$Bھ نو) عوB ا اذھ 0 ، $ 2kا ة$ ا ن ث ا و اذھ ن $ حوار يذ ا ن $ ;ط$ رk 21-15 B . ن +s A ا : ن $ مھر$ أ حوار ن ذ R2و 0ھو 55-35 B ، ن ث ا و ا $ 0ھو م$ 2 ~ا و ار ا . ن د1 S ا : 5 ر ر$ أ و وط تار 5 نو) و ن ا ر$ ) $R كر$ . د -ـ Gtا ةد ب : 13 ھ &* 1!1% ا – * ﺻ ا - راد نا ھز ، ، 1997 ، ص 52 14 ى ! B&*د ، ا ، ( $ ا ي ا عا 9I $ او – ة ھ ا ، 2001 ، ص 113 15 ى ! B&*د ، ا ص " ر ا س$ 114

و ا و ا ھ لو ا _ا 9 و ا ا : رR ن $R د و ن م و و ن$) 0 ; ط D<$ ا ء$6> ق $ 0ھ و رR أ ?e? H إ ، رار) ا و رود $ ز و . ا 1 . ( ة : و >B ق رط ن نو) ل H مR> رط 0 يرارط6kا مھرور و ر ا قرط $ حاو ا ن د ، $ ر$ط 0 ةر<$ط يرارط6kا طو R ا وأ . ه ـ I سA+ ا : ن 1وA ك Aھ : $2ر ا $ ل و $ % ا $ B ء . وـ I 1 +xا S ط ا و ق Atا ىو : . fد مR د ن ذ ا $ ل نور $ مR 5 ر =$f ا مR <$ و . . ت$ دf ا ن ةز$ ا ت$ وB ا مدf 0 ا ةز ا > ط ا $ ، د $> و مو2B f قد$B <$ و ن $ھر ( و تار<$ط ا 0 H و ا 2رد ا ل >B ا ل ... . 16 . وfد ا يوذ $ ا وأ $ 2kا $ ا ل ةدود ا . ي . /ار{+ ا قط A ا ب : Rاد ا ا : >B 0ھ و ل fاد دار ا ل ; 5B د ا ، ر$ ا و ت$ دf ا ن ن عوB H إ ج$ وھ و . +ر R ا ا : بB$2 ا ح$ ا H د و ، ) H و ل $ ا ن عوB ا اذھ 2 H ود = ا ا ب 2 ، ) 0 fاد بذ2 ر=$B H د و ل م ، ن ا و ا HB ا =$f و و ر$ ا 0 ظ$5fB~ا اذ) و رار> kا . ن ـ A+ ا ب : بA + ا : بB$2 ا حاو ا بذ2 مظB ، 5 f ا مR $ (ر . د ا جر R ن S ا : د ا ةر$ ز $ تe ر مظB . خ ـ ا ضارTأ ب : % ا ) م + tا و • /ر ا :( ط ا ء$6> 0ھو ،ل و $R ر 0 ا $ ا عاوBأ مدIأ ن د م $ ا . / SV ا ا : د $ ا و ف $ ا و ر? ا ن)$ ا ةر$ ز . Z tا ا : ھ$>B ا تار ء$6I وأ جe ا H إ فR . s ر ا ا : ىرfأ ناد 0 6$ ر ا ط B ا ر$ H إ فدR . ر + ا ا : $2ر $R مو> ل $ ا ل ر$2 ا و ، ر$2 ا قاو ا و ضر$ ا نوروز . A د ا ا : 0f ر$ ا $ط ا تاذ و د> ا ن)$ ا ةر$ ز . ح ـ موA ا نB أ ب : µا عاوB ا H إ موB ا ن)$ أ ب $ ا م > : قد A ا ‚/ ا : $ ادf ا عاوB ا ر?)أ ن 0ھ و $I~ و موB مدf e 65 و ، =$f ن 2وز ا و ن ا ر$ ) ح$ ا فرط ن ، $) $ ت$ دf مد> و $ ار ن ؤ و ل $ ا ت$ دf ا . تr و ا ‚/ ا : =أ ل و ) ل 0) ر أ ، ن ) ا ر$= fا 0ھ " رو و " وأو ل " ، 16 شا#2 K ، ھأ ا +7 ظ ت # $ ا !د $8 ا ، و طأ ةر#$2د 2003 ص، ,ا1 ا % = ، 44

و ا و ا ھ لو ا _ا 10 و ا و ل ? ل مR $ )ر مR نو ط= ن ذ ا ح$ قدB ر5 ا ء$B?أ . ا ىرS ا ‚/ ا : ظ د $ B ا و $ ر 0 اد ا 0 $ ا ىر> ا ترR بر ا B$? ا $ ا ، $ Iاو $ $ ت =أ و $ ا يداوB ا ء$6 ==f تB$) و ? د ا ق ار ا $R تB و ح$ ا 2 . ت Aو A ا ‚/ ا : قد$B 0ھ و ةر U= و $R $ =أمظ $ھو?رو ن ن طار> ر امھداد2أ ، 0ھ و ل $) ةر ) ت$ B . ا ت R ا ‚/ : اد2 ةر ) ر روط $ ا ن عوB ا اذھ ، س$B ا نأ وھ روط ا اذھ ب و ¤ 26 ا و ج$ زBkا ن د$ kا و ط ا ن بار Ikا نو 2 ، ص fر ر عوB ا اذھ و ب$ ا ح$ او ا مR د ر و k ن ذ ا ل ز ا . q ار ا ب ط ا : ا / SV ا . ? $ 5= $>? ا نإ ل ار f و 2 ، ) ن$ •& ن ر$) kاو عار fkاو ف ) ا ن ، > B 0ھو ل 2 ن ل $= kا ق رط ن رfµ ل ر> ا وأ و ا ت$ ) $ ر $ ا ر U او ر $ ا ك$) kاو ةءو ، د$ 0 ر ) رود $R $ ا $>? او ل $> Bاو ل بو ا ت$ $>? ، >B ل ود ا ر D<$ ا ،ل ; ) ةد د2 ت$ $>? ، ﻩد $>? ر B ن $6 أ ;B) $ ) ، ; > ا ت$ 2 ا ط$ وأ ىد . ) وؤ $ ا $>? $ ; و ل 2 ا 0 ةدو2و ا $ ا ت$ ؤ ا ، H إ $6~$ رد او ةر ا ، ةز ر ر وأ تIو ةد > ت و ةر $ ا $>? ا ن ، $ يو ر رود $ ا مو> 0) $ ا $>? ا ن اءز2 ن 6 نأ ر ا ن$) ¡ ل ) $ و ر (. 0 $ $ھر)ذB بBاو2 ?e? $ ا $>? و : 1ـ بA + ا ‚/ر% ا : 0ھ م ھ$5 او ت$ و ا ن 0 ر ا بB$2 ا H $ ا $>? ا د ث او ر ا س$ أ ، B $ $R ھأو $R وR5 و $ $ ف ر ا H بB$2 ا اذھ يو و 0Bطو ا د$= Ie ، او و ل 0 $ ا بذ2 ا ، fاد ا $ ا ھأو ، $ ا $B=و ، ط طf او > و 0 $ ا ل د ا 0 $ ا . 2ـ ير ا بA + : در5 ا ; يذ ا ءاد ا 0ھ ةر$R ا ، مR و وR ; مو> و ، ةرو= ىدؤ و Bد وأ > ، ءاد ا اذھ H در5 ير$R ا بB$2 ا ز)ر و ، ef ن ل نأ ب2 0 ا $ ا $>? ا در5 ا ىد نو) ، طf و داد إ H ; ردIو $) 0 $ ¤ $Bر ط ،ل $ ا H ; ردIو ل ن <$ ا ، $R ادf ا ن و $ ا ط رf ا ةءارI H ; ردI H إ $6~$ .

و ا و ا ھ لو ا _ا 11 3ـ ‚Aاد+و ا بA + ا : $ ا و B $R بو(ر و $2 إ ت$ )و دار ا ب$ )ا 0ھو ن <$ او ، د$2 إو $ ا B ا 0 0 مھ$ نو) 0) و ل $ ا $B= ر وط ، ب U او $RR2او 0 ا تe) ا H . ـ / SV ا ف ر% ا : k ! : $ د او ف ر ل $ ا $>? ، $RB ت$5 ر ةد د2B ذإ : ت$ھ$2 kاو تار$R او م ھ$5 او ت$ و او فر$ ا ن رد> در5 ا كe ا 0ھ $ ا $>? ا م > او ، ) 0 ا ل اد ر $ $ $)و ك 0) $B 5 f $R 2 0 ) و B ل تe ا $ ا رھ$ظ او ، $ او م ظB او ط طf زe ا ت$ ا ك ذ)و ل ن)$ او ت$ ؤ ا ح$ او $ ا . "17 ش 0 ا < ا ن $ ت$ و در5 ا ب$ )ا $RBأ H نورfآ $R ر و $R ، 0 $ $ و $ $ ضوRB ا H إ يدؤ $ $RB ةد$5 kاو ت$ و ا ﻩذھ ف ظو H ; د $ . $ ا $>? و 0 $ $ھر)ذ ن) ىر ) ھأ : 18 ثار ا A و م / : ير$6 ا $R?ار 0ھ ود ي f ر$ ا ةر)اذ ا نإ ، 0 او ل H $ ا $>? ا $ او ; B ; ظ ، ef ن ل ; 2 ا ف ر ، ? أ > رط ; eU او ; ظ $ ا 5 )و ،ل ; ھ{ 2 ا ىد 0 و ا ةد$ زو . ا / SV ا 1 : ت$ھ$2 kاو تار$R او م ھ$5 او ت$ و ا مد> $ ا $>? ا تر$= 2 ا دار أ 2 ، $ ودو $ ، ef ن ك ذو ل $ و ا ةرھ$ظ H مو ا D =أ ، اوزو ل ود $ ا دود ا ل . ج ا ر { q + ا : $ 2kا ت$Ie ا ط$ Bأ 0 ر U ا ةرور6 H إ 2$ 0 2 ا نإ ، k 0 او ef ن kإ ثد نأ ن) ل 0 $ 2kا ر U ا ، يد$= Ikاو 0 $>? ا . ةرو(„ A ا / SV ا : ل e إ H ل ةد د2 د $> و م I ، در5 $ ط ا < ا H $ ، ا ىو رو ر U ا $R دھ 0 او . 0 $ 2ا ط$ B $ ا $>? ا : $ ا B ا ططf ذ 5B و داد إ رور6 $ ا $>? ا ، مR د2 $ ا $>? ا B ¤ ار داد إ 0 ر ھ$ 2 ا )ر$ و . 0ھ ئد$ ا ن و 2 H مو> $ ا $>? او : $ Bاد2وو $ ر$R $ ر $) $ ا $>? ا د . دار ا ىد $ ا $>? ا B او R نأ $R $ ؤ و ود ا H . $ ا $>? ا ¤ ار ذ 5B 0 ت$ ؤ او ت$< R ا )ر$ . > ططf $Iإ 2 د $ ا $>? $ ا B ا ¤ ار =$f B ا . 2 $ 2kاو $>? ا بBاو2 $ م R $ ا $>? ا . $R م$ ھkاو < ا H ظ $ ا . 17 ءﺎﻨﻫ دﻤﺎﺤ نارﻫز ، ﺔﻓﺎﻘﺜﻝا ﺔﻴﺤﺎﻴﺴﻝا ﺞﻤارﺒو ﺘﻴﻤﻨﺘ ﺎﻬ ، مﻝﺎﻋ بﺎﺘﻜﻝا ﺔﻌﺒطﻝا ﻰﻝوﻷا ةرﻫﺎﻘﻝا ، 2004 ، ص 24 18 سﻔﻨ ﻊﺠرﻤﻝا ، ص 25

و ا و ا ھ لو ا _ا 12 2أ ن > ةرظB 0B ل 6 أ $ $>? ل در5 . ¤ ار داد إ 0 ن 5>? او 2 ا دار أ كار إ $ ا $>? ا B . د ي ; وfد ر?إ D<$ ا نإ ، )) ود ا H ف 6 وR ،ل و=أو د اوI $ 6 و ،ل $B ) $ھ$B أ $ اذ د ةر ) ةد<$ اذ D = يذ ا D<$ ا اذھ >?و ةدو ، د او نآ 0 ر 5 و ق د=و ، ef ن ل ع$ طBkا ن ا ; ﻩذf{ يذ ا ، ; ف 6 ا د ةر $ ر ( وأ ةر $ ةرو= جور وR 0 $ $ و ، $ اذھو دد2 ا حاو ا ن د ز ب 2 H إ يدؤ ، 2 ا وؤ $ ا $>? $ ; و ، ت$ ؤ ا ر)ذ ن) و 0 $ $ ا $>? ا ق f 0 م$ھ رود $R 0 ا : 1ـ و ر ا ت ؤ ا : ef ن ل رد ا داو او ¤ھ$B ا ، $>? ا B س رد ا قرط وB و ef ن سراد ا بeط ىد $ ا ل ت$ $>? ا ةدد ر $ فر $ . 2ـ ا / SV ا A ‚/ ھرودو رد ا : ef ن ل م ھ$5 او ت$ و $ ن رد ا د وز 6 $R2اردإو $ ا تار$R او رد ا ¤ ار ا ن ، $ ا ن ةرور6 مR و ل ن <$ ا دe ر$6 ا ن)$ ا ةر$ ز H مR? و . 3ـ ا / SV ا A ‚/ % + ا رود : ن $ ا ءار f ا داد إ H $2 ا رود ر= > k نأ ب2 ط> ، ل f ن $ $ ن 5>? ن Bطاو داد ¡ مو> نأ $R ب2 e ل $ ا ھ{ بeط ا ف ر 0Bطو ا د$= Ikا B 0 ، ع$ط> $ ضوRB ا ةرور6 H د ){ او . ef ن $2 ا بeط ىد $ ا $>? ا H B و ل ef ن وأ =$f ¤ ار داد إ ل ن 6 $R2اردإ $2 ا تارر> ا ، ef ن ك ذ) ل تاودB ا ، تار6$ او ، تار ؤ ا ، ت$ 2 ا ، نأ ب2 و ط> بeط ا H ك ذ ر= > ، ل ةذ $ ا H H ، $ ) ل بB2 H ا $ ا $>? ا مد$= ا ، بو ا ن ير)5 ا عار= او ، ef ن ل دار أ ن Ief او B د ا ئد$ او م > ا سر( =$f ب$ او 2 ا . 4 ـ ا / SV او ةر : > > ا رد ا ةر ا د در ي ، H ةر $ ةرو= ر?ؤ 0 ا 0R ;)و ، ) H وؤ و ل ن < $B ا ت$ھ$2 ا ، $>? ا B 0 ر )و مR رود ةر ½ ; و f ن $ ا ل $5ط ا ىد $2 إ م Iو ت$ھ$2 ا B ل در5 ا H $R د<$ و $ ا ن ب$ او 2 او ، ن $6 أ يو ر رود ةر ½ $ ) ef ل $ ا 5 ) دار ا ب$ )إ ل ن و ن <$ ا مR $>? 0 ر$R=Bkا مد و مR $ > ا ، $ ا ت$ ) ا H ظ $ $ ير$6 ا كو ا B و < او . 5 ـ و رود ل مr1tا : ) ل 0 $ $ھرود : دe ا 0 $ ا م $ ا ن $>? ا ¤ ار ا م د> . ر ا د ا H I$ ا تار$6 $ ف . د ا 0 $ ا قط$B ا H ظ $ س او و ا . ن Bطاو ا 2 ل $2 0 ل $ ا . fاد ا $ ا H ن Bطاو ا ث .

و ا و ا ھ لو ا _ا 13 ل $ ا و B مR اد> و ءار> ا ر$) أ H ر ?{ ا H $ = ا . او ف = ا ءارI د وز $ ا ن)$ ا ن تe2 . $ ا 5 )و ن <$ ا كو مR ل مR . ‚M V ا ا : 5xو S ا . ` , " 5) ا - ا ةد$qز • 5 )K م$ Ž& ;B و ت$ %[•ا ع$jI Žا ت داز :د$= I& تk ا

:د$= I& B ا LŒ $Y¾ Ž$ ةد$qز • U¿ $Y¾ !$ Cإ

LŒ*+ d • ة*+U= ا ت$ %[•ا د 8 - t ق"j ا و - ا د$2:إ ل =B *+)5 ا D iأ ة*+h• Cوn LŒ $Y¾ Ž و 5 À ا ص"5 ا p h ن+ و$>•ا م$ أ ت$ > ا -. لو S ا و 5xو S ا ‡ BŽ ! : k ) ,kو$>•ا ;,thأ ‰Š ا*+ ) ا م$ Ž& …(ر ; aو …, ل > ‰Á $ و د pq" ك$ q"’C LŒ ;a" …, $ k$ !ا ª«Â: ;,اذ LŒ “Âj=•ا ر j, نا ذا ، entreprenace “Âj=•ا و ‰ÊË•"5 ا entrepreneur $ Kدا *O l نا ;B) : يt ا " N % ا " U ا •ا “Âj=•ا / ذ ¿" …¹ :±+ 2C& . 1.1 و و S ا ن-. ق( ا ˆ‰ ء ZMا 19 و لو$>•ا حور Ž$ : , kوا LÍ J: %[ ء$ •ا و و$>•ا ن+K ق"5 ا : K م$ > ا - I و$>•ا . 1.1.1 و S ا حور &'(%) entreprendre لو S ا و entrepreneur ا pq" …, $ ارد$C ;C اtŽ و ، i" ا و$> 3 pq" ء$j ا *O j •& و لو$>• I و ، د pq" ! : e ، 6 $( و ة > و ، ة*+U ة"Ž$’ ا نا $ d ، $ Y¾%ارد اtd و و$>•ا k اtŽ و ، … ا و 8 ا … $ LŒ و$>•ا pq" aو ل ل ! ثو VW q ‹ ة • و / ذ د q ر i ل$> ك$BŽ نا $B $ اذا {!$5 C $B 2: *¯Cر$( م$ william gartner ت$ J ˆ ا :ا K LŒ نا B - : " و$>•ا … 3 C $ B ل >C اذ$ "

‘whate are we talking when we talk about

entrepreneurship’ و$>•ا q"Ž$À نا d$, $ B 0•$? ا°d"•ا •ا !ا", لؤ$ ˆ ا اtŽ و ، $ $ C *O= ا !ا", م ا و L„

-!ا و ، ÚÛ$B و ت$==f, ة B2, لeh $:اوز ة $Y¾%ارد ) : و د$ ¿& ةد

…: > K $B D ˆ% ‰Š ا و ن ت$¸"> و"’C ت$`!و و pqر$ ة ض" B% 3 ا ﻩtŽ م `5 K i$ & لو$>•ا م `5 :ا ا LŒ ض" B% اt` و ن و$>•ا “Âj=• -? ا pq" . 19 ط & ، ؤ ا ء ) ا تار* ، ةرد , ةرو -د . 2014

و ا و ا ھ لو ا _ا 14 2.1.1 و$> -6 ا …` C ن+K ج° , ‰Š ا ن م ا و$>•ا 5 f ل$3sا •ا :د"5 ا a ا و$>•ا “Âj= -> Cا > ’B ا ت$< ` ا و دا" & ت$q . 2C اt beranger و$>•ا ن " l نو"hا و entrepreneurait > •ا و entrepreneurship’ و j •ا B, و ء$ •ا ة°d" •ا ": ح a K ف" ‰Ü ط$ • ن 3, ‰Š ا ت$==f ا : $. L„ ، ء$ ) ا ن j $. "... ن+ >q"jK ف" نا ) : و$>•$ : kوا : ط$ • $Yzا س$%ا : 2 وا j •• ¤ , ء$ •إ %[ B, و وأ ء$ •ا - sا -3 ¿ • ط$ . $ C$¹ : LÝ $! ª=f, $Yzا : لeh LŸ$ !ا q 3, و ةو"¹ ‚ h ةرو*+% و N •ا “Þ : … يا يد" -3 ¿ "jh Y†$2 ل :$ ن& $ ا alain fayolle 20 L : $ d $` " ": … : i$h $ $Yz{K ، ‹$ ¢K و$>•ا pq" ) : :د$= Iا تاو"¹ ‚ h $` eh و ن"j«Wا !ا , يا ، ةد$.& م ¿ pB=, ªE$=h $` $ !ا و و ، d*¯ ر$jhا و *+ U ا - > K ª=f , ة $I تاذ ت$. % …` ن 3, نا LÍ J: دا" ا $Y– ¤ , ‰Š ا يد"5 ا -h ا و ةرد$ •$K th& " ــK N ,", نا ) : تk$VWا ﻩtŽ و ، : -ا ف"‹ ط$ • وا %[ ء$ •ا ت$ %[ ف"‹ وا ن+ > دا" -ة ! Vá LŒ ن 3, %[ وا ط$ • ةد$ %ا " % " دا" ا ف"‹ ت$¸ i ;!ا , وا ت$ %[ ف"‹ وا ن+ > -ت$ %[•ا LŒ ة"jf•ا âر$ •ا ã ¿ ةرادا و"q j, -ت$ %[•ا -hاد -ت$ و[ •ا وا pE$À ا ã ¿*+ ˆK م$ > ا 2Ce J $K $ ا ، ت$ J ˆ ا تا B% tB “Âj=•ا ا %ا > ن )q" & i$h و ن d$% ر © و*O ا 2C ذا ' howard stevenson $2K harvard ن$K “Þ : : " $Y¾ ¿$ و ت$ ’B وا دا" ا ف"‹ ل$ & ص" ف" ا 0jUl “Âj= ةر$ و$>•ا

$Ž 2, و " ر$s&ر 2, ، م `5 : ن+= f - I •q"!ا ة : ت$%ارد ك$BŽ ;Cا •ا ة اtd و ، e > $Vç$C ن 3: \Š ة")5 ا $i د"5 ا ى $Ž" , !ا ا*+:$ •ا و لو$>•ا عو" ن 3, نk و"q K$I ة : ! ة") ف$ ˆdا $` eh ) : ‰Š ا ق"j ا و ةرو*+ ا يد$= Iا . 2.1 •• <ا و •5 Žا و •%/اود ;=; 5 و لو S ا &'(%) : و ; اود : , اtd و ، و$>•ا ةا C *O l يt ا لو$>•ا pq" "=B ا اtŽ لeh لو$ B% 2•ا دا" ا >K $5 f اد" ; 2, ‰Š ا ، ;‹$ Cا اtd و ;,$5iا . 1.2.1 لو S ا &'(%) 20

و ا و ا ھ لو ا _ا 15 >•ا م `5 ر j, 05 ، يد$= I& ط$ J ا > ر j K / ذ LŒ ;K$ 8 ، ° ا رو" لو$ . •C$. ن Hj% ا ر = ا لeh و $ •" " لو$>•ا " و و[ ف" l يt ا ª«è ا ‰] - , -!ا Ý l يt ا و ءي"éWا د"5 ا ‰] l D iا …¹ ، دا" & 2 ء$ ا - : f :د$= Iا "‹$ . ، ¸ر$6•ا j •ا •ا ;2 : يt ا د"5 ا لو$>•ا*O l ن$. ، " ¿$ ا و سد$ ا ن+C"> ا لeh يt ا ª«è ا $ -K ، ضو$5 ا k و ق ا k و LŸ$B= ا - ا *O l k “Âj=•$ t ا وا 0 \] ء$BK -!ا / •ا ) > ي"2: ê©é q ا 6 : ي ءادا -!ا 3VWا : I$ Ie لeh Ž$ يt ا د"5 ا *O l لو$>•ا ن$.ر$= h$K و N ,"•ا L•$•ا"j«Wا نا 8 ، L•$ Ž "j«Wا ; ن 3: :ا ، ë$6 $K q ا ن$ a وا h •ا ل$ & : -!ا " ?ˆ •ا ì •$K > L 5 ا t 5B ا - I د I ن 3: ¸ j . 3 $ و " لو$>•ا " •ا " ¿$ ا ن"> ا LŒ*+ " $ ء‰Êí¿ م±¯ : ª«¬ " •ا $ak$K وا N • ! د" / ذ . م$ gâر$ K" • يt ا ‰Á $ ا س $> ا LŒ $ ا 1723 و$>•ا حور و لو$>•ا 3 Hj ا > L•$ ا pq" ا : 21 و S ا حور : ء$BK وا - وا ، aو$5•ا وا ، ل$ & ح$2BK -5) , .... لو S ا : ل >C ن $ ء‰Êí¿ م±¯ : يt ا Ž " ء$BK وا - لو$> " ل I -!ا " L " وا " g©Eر ن+E$B ا " B% لeh 1755 *+ •ا -. م$I alembert ور :د و didrot ;Cا % •ا LŒ لو$>•ا pq" K $ - ز$2C$K -5) : يt ا ª«è ا . *O l $ ارد$C ن$. و j ا و ض" ا ن+K N %و Ž لو$>•ا D iا $B= ا ةر ? ا -À LŒ و Wا J= ا " LŒ D iا …¹ ، "‹$f - ¿ م$ > ا ل$ I& LŒ ;5I K ز$ : و ¤ B•ا "éî

"‹$f•ا - , - >, ة") LŒ را" %& د 2: و ¤ J: ` ، :د$= I& B ‰Êï$%& B% " • يt ا ي*¯ - k •"5 ا U ا س $I LŒ $ ا 1889 ء‰Êí¿ م±¯ : يt ا ;C$K لو$>•ا ف" ل J $K و $ robert petit لو$>•ا 3 pqر$ ثe¹ ك$BŽ : •"5 ا U ا س $I LŒ درو يt ا ; 5C Ž لو& $ - t 5BˆK p 3: يt ا د"5 ا ;Cا لو$>•ا LŒ ى": 0•$? ا 6: يt ا و ص$«Wا ;K$ VW %[ ": : د" $. Ž لو$>•ا يد$= Iا*ðdا ر ’B K و *+h& LŒ و ج$ C& - ا p f ) ل$•ا سار ، ن+ j ا نا & - ا ، (... وا $% ت$2 B K ف Y† $ ª«Â ء$j k و$ و ، ةد ل$3sا • , م >: يد$= I& بد& LŒ لو$>•$ ت$ h ن$ ! ; I يt ا pq" ا • ‚ % " julien 0•°dر$ و marchesny -5) : $ Yòار %& ªE$=«Wا 2 - K لو$>•ا %$ " >¹ ;: و : éWا - f : يt ا Ž لو$>•$ 21

Sophie BOUTILLIER, Dimitri UZUNIDIS, L’entrepreneur . une analyse socio-économique,

و ا و ا ھ لو ا _ا 16 ن+,و" ا عر$=: يt ا *+ ˆ ا : و -.$ •ا - : يt ا ، = ا و g •ا ; 5C LŒ ة*+ d k ما :د$= Iا "’C `!و لeh kوا $Ž ‚ f: يt ا Ž ، ت$ > ا و $=•ا ã ": و ) ى د 2: ‚q ˆ ا وا ج$ C& ةرو*+% LŒ وا L •ا ى •ا وا ت$2 B•ا (... م >: يt ا وا

:د$= I& درا •ا ‚ J: p d ف" l و 2: يt ا Ž ، q"h& - I":$U -3 ¿ •ا ﻩtŽ

¿ و ، Iا ا ضرا $Y¾ !", و$ و $Y– ز 2: ‰Š ا I ء$j ا -!ا

/ ذ و ل$ -3 $6:ا وا ، D¸" ا و ا و e> %& و ح j ا و ذ 5B ا -? =«¬ تار$ ا اء$BK :د$= I& a ا و ; 5C $Y¾%ر$ ;B) : ‰Š ا j ا " H> : e ، > Iد ! • © ° ا رو" لو$> • j ا ‰Š ا pqر$ ا •C$. اذا و -Iا $B *+ d VW ن$j ," $ Ž"‹$f•ا - , و لو$>•ا نا Ž و ، ;K ظ$5 & ) : •K$¹ او ء‰Êó و تا > ;K N : $ ا ¿*+)5 ا LŒ ; $ «W q"VWا ك", •ا •وا " LŒ لو$>•ا ج$ : > $`> > , q": ‰Š ا فا Ž& LŒ*+)5 ا e ` E$>K ن+ l ; 2: I $ اtŽ و ، e ‚ I ا " check list " ) ; 5C ( $` "jK لو$>•ا د"5 ا م >: <%ا ة ن 3 , E$I L„ و ;,$ C$3 ا : , . 22 2.2.1 لو S ا q/اود

ا •ا $ Eاد ب$Žt ا LŒ ةراد& Ž ن > jB: ن و$>•ا - 2: $ ن$ & (ا LŒ LŒ (" ا و

ب$Žt ا LŒ (" ا نا 8 ، j ا كe ا LŒ (ر -Iا !رد LŒ 0 $, و ، - ا ءادا LŒ q"VWا

LŒ (": -. ف Ž Ž اtŽ ن 3: $ $ $( و ن $=•ا و°!ا VWا زو$2, ) , ا •ا

… ©% $VWا ﻩtŽ LŒ - ا LŒ را" %k$ %[ ء$ •ا LŒ (ر ت$¸ = ا •ا "’B ا نود >¹ -3K

LŒ ا" H> : نا -65: لو$>•ا ن . •ا $aا اtŽ ، B) "% *Od$K ة"j •ا فا Ž& •ا ل i ا ;: $ و ; ر$‹ار$ hا و ، ;,اtK …)VWا و ; ا Žا*+j و ; ! , . 23 3.2.1 لو S ˆ ˆD F•• ا ت Žا ا ;=; 5 ن+K$K ت"¸ور " r.rapin " لو$>•ا ى $Ž" , !ا ا Cا éWا LŒ*+ d ع B, و د ك$BŽ ما “ç$B ا لو$>•ا $:ا° $ ª«¬ ى ;Cا ل > $K D 5iو حا*¯Iا نذا ن$3 k$K g© “ç$B ا $i ª«è ا ى $Ž" , LÍ J: ‰Š ا ت$5= ا H•دا ك$BŽ ) و ، k ) : ‰Š ا و ة")5 ا L : $ $Ž"= : 1 ( ‘(’“ا و G ” ا :

ء$ •ا نk ;B ء$BU %& ) : k يرو"a ك % d"VWا و I$j $

ل$ & ز$2Ck زe ا I$j ا و LŒ$3 ا •I ا < Yô •ا $aا ، *O `! لtK j , %[ . 2 ( H A ا N• SV ا : g5B ا LŒ >? ا -، لو$> qر = ا و dارد& Cا éWا N J, LŒ >? ا ن 3 : :t ا دا" k$ ، ة : éWا ; $ ا I •ا ﻩ$2, kؤ$5,*ðdا ; 2: $. / ذ و 22

Robert Papin, Stratégie pour la création de l'entreprise, 09 éme édition, Dunod, Paris, 2001, P.13.

23

Robert Papin, « Création d'entreprise «, Cité in . Encyclopédie de gestion , Sous la direction de Yves Simon et Patrick Joffre, Tome I, édition Economica, Paris, 1989, P. 640

و ا و ا ھ لو ا _ا 17 j l g5B ا LŒ >? ا ‚q"‹ و ن ت$: ا ا K$>: نا ) : …Yz$K نو" l g5B ا ا 2: نا ن و$>•ا …` $ أ k$ أ و $I 5 ار s ن 3 : …Yzا ، Vç$C $%$ إ عا C{K ة±+ ، ا ت$!ر K 5 f•ا -.$ •ا س$ õ ن$ $K $YZ 8 : ‰Š ا دا" • , k ةد$

و ، ل$ & q"a ; , و $j«Wا ثو نو*O l و ر & ة"j ا LŒ …Y¾q" و …Yôر I اد 2 ة : ! ت$ h و … I $aا و"q j ا و عا Ke *+ d . 3 ( –G ا ءا ا —˜1 ةر;S ا : "q j K م > % ;Cا ن$ VWا LŒ 6: نا ة")5 ا $i LÍ J: ر =, ) : e ن $> k"¹ا يا $` ن 3: ف % ‰Š ا و ، "a$VWا LŒ j •& 2 LŒ*+)5 ا نود %[ ح$2C -q j ا و N% •ا ى •ا qؤ" ا : , و - > •ا . 4 ( ™š Z ا & R ™ —˜1 ةر;S ا : و ; %[ ء$ •$K ; $ I B ة : ت$ > لو$>•ا ;!ا , > 2: e اtŽ و ، ى"hا فا"‹ا •ا ن$ & ã ¿ LŒ ء é ا و ، $` و$ ; ض"5: $ اtŽ ˆ%ا •ا -.$ •ا -. ->C ير$ ˆ%ا •ا J $K / td ن 3: k 3 ; -3 l I ;Ck ، $ ير$ $ $ وا . 5 ( ™Z ا ™ S5 : L„ … VWا و $j«Wا و - 5 ا لو$> J $K و ، ح$2B ا اء°! - 5 ا -3 l > ت$ $2C ‚ > , L•$ $K و ، ة : ! ص" لeU %kرد$= . 6 ( (• R ا س G : ن 3: نا LÍ J: •C$. ءا % - > •ا LŒ ;`!ا % ‰Š ا"‹$f•ار I I لو$>•ا 0 $: ح$2B $ ، ر") : $ ارد$C يt ا öVWا l نا 2: e ، -q j ا وا N% •ا ى •ا ط$ J " … >, و …Eاد - و q ‹ د `éW 2 ˆC . 7 ( عا;.D ور : .D : j , نا 2: %[•ا " نا -!ا و $` .$ Ž و $Yô$! B $C ر

ةر I j : $ اtŽ و ،"q j ا و ر$3 K& ح$ 5Ce ةرو"a $ J, اt` ، LŸ$ !& $`jjf

‰Š ا ة : éWا ت$`! K$2 %e زe ا I$j ا *+ , و ع$ %e دا %ا و - ا %[•ا "q j, D ,$5 ن 3 % . 8 ( —˜1 ةر;S ا ;› S ا IFA ; S5 : $<©s > -3 Ž •ا %[•ا ط$ J 0÷$2:& ر j ا د >: ش$ •ا ةر > $K : و ، ; ’B *+ نا ;B) : يرادا E$I د !و j : $ اtŽ و ، $<© -.$ ` ا p ), و ت$ ا"= ا - $ ا و ط$ J ا . ا ى $Ž !ا , ض*¯5: ‰Š ا ت$5= ا …Žا L„ / , j l ة") ; K k يt ا و ، “ç$B ا لو$>• ; و" ط$ • ل$2 : , $` eh .

و ا و ا ھ لو ا _ا 18 ‚M V ا I ” ا 1 œ+5ا,•ˆا و ž ا 3 : LŒ - 5 ا *O l و ، $ ا $Y¾ 2,ا*¯%ا L•$ $K و ، %[•ا - *+¹$ ا LŒ ارود N •ا : & ب$ %& ا ; p ) ا p f و N •ا •ا"=B ا اtŽ LŒ ق"j J% اt` ، $` 5 %$% ة*+U= ا ت$ %[•ا 2,ا*¯%ا ﻩ*+¹$, و ;,$C 3 . 1.1 =د F GD ˆ‰ ا ž :

"i$B ا ﻩtŽ -? , و ن $Yøادا LŒ "¹[, ‰Š ا و %[ !ر$«Wا"i$B ا qواز N •ا •ا "’B ا ) : •ا قا %ا LŒ L•$ $K و ن $ !& و :د$= I& فو"’ ا و ‰Êï$ ا éWا و ن %[ 24 … >, ) : L : $ d ;=E$=h و N •ا"i$B : 1.1.1 ž ا ت < B •ا 2,ا*¯%& ت$ "= ا و تار$ «Wا ة"¹[•ا !ر$«Wا"i$B ا … >B, : 1 . % ا Ÿ ا : H> , ‰Š ا - ا ا -. - و L : $ $Ž°! C و ن %[•ار$‹ا جر$h : • C AB ا : $Yz$K $ ! B) ا ف" " ’B•ا تار$`•ا و ت$C$3 & و ف" •ا 2 ج$ C& ةء$5d ر -!ا " 25 ا -? , %[•ا جر$h >, ‰Š ا ! B) ا ثا & و تا*+U $ $Žthا LÍ J: ‰Š ا %$%& د$ ¿& I ا LŒ - 5 ا نk ، 2,ا*¯%& : , B ر$ & ن+ ¿

:$U $5 3 l ! B) ا تا*+U K$2 %& و

•

B’“ا :

ز*O, وا $ 2,ا*¯%ا ا I 6, نا ) : C C$I وا â" د I فt وا $aا نا

6 ا ت$6 5f ا و تاء$5 & $YZ K ، 2,ا*¯%ا i" ت$ 3VWا $` >, ‰Š ا ¢q" ة*+U= ا ت$ %[ • /ا(T =; ا : C$: ا و ، LŒا"UéWا I •ا ،… ا ، -h ا ، ا - ا $YZ K و ... ùWا 2 ( 1 AF ا Ÿ. : ",ر K ف" l " m.porter م >, ‰Š ا ت$ %[•ا 2 $Yzا $B= ا و ، : K ت$2 B ج$ C$K "¹[, ‰Š ا و ع$j> ا :دود" د , !ر$h ى I g h ك$BŽ ;:ار

L•ا •ا -3 ا لeh $` ? , ) : ‰Š ا و ن تار$ ?ˆ%& و p $3 ا ور$ %& : 24

Olivier Torrés – Blay, Economie d'entreprise, Economica, Paris, 2000, P . 84.

25

و ا و ا ھ لو ا _ا 19 ™:6 ) I -1 : ( (5ر . I / A H •“ا ى S ا جذ < ر;F ا : ء ZMا N• تا(„ ، J¢= ˆ ةر;AŽ ةر ‘د ، ˆ‰ ا 2014 -2015 LŒ -? , و ن %[•ا N "¹[, g h ك$BŽ ;Cا 2C -3 ا اtŽ لeh • 2› £¤ ا : و p $3 ا $6:ا و ت$ %[•ا ف"‹ > j•ا ر$ %& E$¸° ا ة I "¹[, $K %[•ا p ), k E$¸° ا %ار اt` ن تار$ ?ˆ%& ق ا ى …Ž !ا , d$ : , $6:ا 2: -K : -ةا*¯ •ا ت$ ) ا --: ا 5 3, -e ا ةر i و ج B•ا±+ , ¤,$B ا LŒ$6 ا" ا يا نر$ %k$K E$¸° ا g , ى . ن+ •ا و د éWا ن+ hا ا ع$j> ا ‰ÊË $B ا°•ا ة s :در •ا _{E$¸° ا} : ا ت$2 B•ا

و ا و ا ھ لو ا _ا 20 • ع ”S ا JKL/ A : و ن ن+ $B•ا ض" •ا ;2 C … اذا \] يا ; g© j ا - , نا اt` …`5 a و …Yô I ط$>C و ، I ا …`== و …Yô$! B سر : نا عو" •ا $i 2:

و$ و ! B ت$5iا و p $3 ا و ر$ %& %ار K D %ار ا ﻩtŽ و ، …Y¾ 2,ا*¯%ا و ;K±+ ا 26 • ن- ا و د;¥“ا ن- ¦ا; ا : ن+ •ا و د éWا ن+ hا ا : Y¾ و ر$ %e p>% 6: I اt` و ، ع$j> ا LŒ ل h ة : éWا ت$ %[•ا عدر -!ا qرو"6 ا تار$ ?ˆ%e جذ$ C يt ا …éîWا ت$:د$= Iا "¹ا -? ل h ا°!ا *+?) ا 2, I ة : ! %[• J $

و ، qر$2 ا $Y¾ e ةر i •ا $aا ى*O) ا ت$ %[•ا -. ;K ,

%$ % و لا e !$VWا ة*+U= ا ت$ و" ا و تارد$ •ا éè $Ž 2C $ ا*+?d ‰Š ا و 3VWا . • 2=در ا „و ة G : ج$ C& -E$%وو و& دا •ا p $3, :در •ا aو$5 ة I د ,

*+¹$ $K و …Yô$2 B ر$ %ا "K …Ž : Yô LŒ ة > ا ﻩtŽ -? , $ d ، ى"h& ن ت$2 B•ا ةد ! ﻩtŽ جر$h ادر 2, k I %[•ا نا يا ن :در •ا °d" , ى K ة > ا ﻩtŽ N ,", $ d ت$2 B• 0ë$Yz ¤ B در •ا D =: نا وا ، ا*+?d $`5 3: I $ اtŽ و ﻩ*+U نا وا 2•ا $Žدر -= , •C$. ‰Š ا %[•ا ) و& دا •ا ( $YZ . • =; ا ت + A ا ;=;3§ : -6 ا …: >, : ا ا Lú B ةر I ى LŒ ): …Ž : Yô و ج B Ie / E$¸° $aا 5 3, يا -3 l k ج B•ا اtŽ ن$. اذا $ و ، ةد ! . •ا $ ف Yò $B= ا - , و : -$B= ا ﻩt` I •ا و L•$VWا …éîWا : , -, âز ا …’C : -$Y– ث , ‰Š ا تار j ا و ت$Ž$2,& : , -ج B•ا ة$ ةرود و $B= ا C !رد : , اt` Ee•ا 2,ا*¯%ا : K %[•ا م >, نk 05): k N •ا $` l ‰Š ا "i$B ا : , و ;=E$=h : K م >, نا LÍ J: . 2.1.1 N¨ر •“ا ž ا ©› F¦ 27 ªE$=«Wا …Žا L„ ﻩtŽ و ، g) ا وا 0ëا و g•$2 و "> و N ¿ N •ا ن 3: نا ) : L : $ $` =5, ) : ‰Š ا و N •ا $Y†±+ : ‰Š ا : 1 ( ž ا • « Cرد : ن+ ¿ ةthا … > ا … % ى I , نا ) : %[ -. اt` و ، N •ا ‹$ ¿ !ردر$ & ن+ $ صef %ا ) : : -±+d*¯ ا éèl L•$ $K و ن -`% ; 2: $ اtŽ و ن N •ا ‹$ ¿ $ 26

J.P.Benadet, A.Bouchez, Précis de marketing, Nathan, Paris, 2002, P . 18

27

و ا و ا ھ لو ا _ا 21 -و ن ; …) ا -!ا ة*+ d تاء$5d و تا*+U j : اtŽ و > $ LŒ N •ا ن 3: نا °d" ,e ا B, -!ا ء$5dا دا" ا د !و L•$ $K 2 ( ž ارا(S ˆا Cرد : " 5: ن 3: $ B تا*+U ا $?d و !رد د ¿ N •ارا"> %ا م ذا يا ، g) ا و ة$B¢ •ا ا > ا و تاءا"!& LŒ*+ U م / ذ ¤ J: *+U ا - I N •ا ةر =K تاءا"!& و ا > ا < Yô ةد$ ا j : اt` ةد$ و ة : و ة*+ d تا*+U ا •C$. $K و Eاد qر تe: و Iا" K م$ > ا L•$ 3 ( ž ا HM +5 Cرد : ن $3 ة $I ى تا ا 2, éèl g•$2 •ا N •$ ، 05 Àو -3 Ž ‰] , •ا $Y† : $ اtŽ و ، •$2 $`I % ن 3, ط$ J ا :د$ ا %[•$ %و ; ط$ • -. :ا j •& ةد %[•ا $ ا j : ، i$h K ق"‹ و !$ C& ; E$ م$ I& -3 Ž ‰] , %[•ا 4 ( ž ا ›ا;1 Cرد : 05 •ا ى ة !ا •ا تا : Y¾ $K" 5, نا ) : Eا ا J $K g) ا و 5 a ن 3, Eا ا !رد ن$ م$,ر$3 ار$‹ا LŒ - ة*+ d %[ $ %[ ة*+U= ا ت$ . $`j "¹[, ‰Š ا و ، %[ Lüر$«Wا N •ا -hاد $Ž 2C نا ) : ‰Š ا ت$5= ا …Žا L„ / , ر$ & ن+ ¿ اthا $Žر$ f, ف % ‰Š ا 2,ا*¯%& ى g) B, ‰Š ا و ، $`5E$Àو و L hا ا ى"h& ت$ %[•ا $Ž±+ , ‰Š ا ªE$=«Wا

R ارد F ة,-{F ا ت ˆ‰ ا •Cا 5 J¬ ا(• 2-2 ، $•ا"‹$f•ا و ،ل$ •"‹$f LŒ -? , و،ة*+U= ا ت$%[•ا ;!ا , ‰Š ا"‹$f•ا م$ Iأ ثe¹ ك$BŽ

;,اذ LŒرد$ •$K j ,"•ا"‹$f•ا و . 28 2 -2 -1 ل 1 (• R ا و ،ج$ Cõ N C 2,$B ا"‹$f•ا LŒ -? , و ن ¸ز Ie ا و ، •ا $ ! B) / $6:أ و ج B L :$ L•إ"‹$f•ا ﻩtŽ … >, ) : يأ ،ﻩ >, وأ ج B•ا ->C و ùý•"jh •إ $aإ در •ا : 1 ( ,- - ا(• R : دا •ا :$5d م و،ةرادõ ‚q" *+ LŒ فر$ •ا ª>C 2,$B ا"‹$f•ا L„ و *+ ˆ ا 5 À K i$«Wا ) $ ت$ •ا م$’C ،دا" •*+ ، % (... i$«Wا*+ ˆ ا تاودأ ب$ ( و ، $•ا Iا"•ا p aو ... ùWا . 2 ( 'ر + ا(• R ا : و ن+ $VWا ن+ $B•ا - در و - •ا ق ا K ير$2 ا"j«Wا N ,": ل$ أ …Iر ل =VWا ¸ i و ،…` ن ¸ز نا > C$3 إ و ،ن+ > •ا ت$¸ = ا •إ $aإ ل > âز ا ¿ j ,"•ا ت$¸ = ا . 28

Robert Beaudin, José Pierre, « Financement de l'innovation dans les PME Canada , Montréal , P . 17.

و ا و ا ھ لو ا _ا 22 3 ( C AB ا(• R ا : 5 3 K ج$ Cõ $ %إ و،"q j ا ` K I ا •إ Lü B) ا "j«Wا !": تار$ ?ˆ%¥ éWا … > ا و": > ا م و،ة : ! $ ! B), ر `À C$3 إ و q ا $= و، $B -= •ا $.*+( >q"jK $ ! B) ا ل$ %إ $6:أ و $Y– . 2 -2 -2 لو S . S % ا(• R ا

:دود" *Odأ ‚ > , و ةو*ð ا … ’ •إ ف Yò k Ž و،ة*+U= ا %[•ا -hاد $qر ارود لو$>•ا :

-? :د$ *+( فا Žأ ; -K،ة*+ ) ا ت$ %[ J $K ل$VWا Ž $ ? N> ; e> %إ ’ $ •ا ;j%و ى $ و" ن 3: وأ، - ا ن$ aو . ن+ !ر$h ء$."s þú• ل$2•ا D 5, I B ا LŒ (" $ اt` و ) ن+a"> وأ ن+ Ž$ ( : $ اtŽ و g) ا و ،ة" ?ˆ •ا لا • سؤؤر E$ و ا و :دود"•ا *+¹{ ا و Iا"•ا ;,ر I $ 05 ; { J, يt ا N% ا LŒ ء$> $K 05 ): I ء$."s بt! 2,$B ا <© ا ر$¹n اtŽ ر `À ف f ا را" %õ و ء$> ا ةر > ا م LŒ -? : ; J $K ا"jh -3 l I $6:أ اtŽ و N> . ى"hأ `! و و ،;,اذ LŒ رد$ =«è ا ت$5iا •$K"j«Wا N ,": $ $ $( ;Cا LŒ / td و ،"j«Wا ﻩ$2, ;5I ت$ L„ و ،‚q ˆ ا و -q ا و ةرادõ و ج$ Cõ -? م$`•ا و[ K j: يt ا ا ª«è ا ن 3: ص$«¬ا ة *+ ) ا ت$ %[•ا LŒ عز , . 2 -3 -ا(• R ا Ž و %[•ا ;,ر$ hإ يt ا -q ا -3 Y† L•$•ا"j«Wا N ,": -q ا د > و ن+ $VWا ء$." ا -iأ و q ) 2,$B ا طو" ا و ت$> •ا ( $VWا كe •ر$ ?ˆ%إ ةد$ إ ةر > ا و، Cا %õ ةر > ا و ، . 1 ( ™' ا ™: ‡ : ‰Š ا و $ •ارد$=•ا p f ن+K $•ا %[•ا درا … > K -q ا -3 Ž N ,": K$¹ p $3, j , ) ل$•ا سأر : ت$ âز , و، Eا ( 5,رإ $ . ة*+ d K$? ا p $3 ا •C$. $ 3 ، ¸ = ا و -.$ •ا و$> %[•ا ةر I ف$ aإ •إ يد[:$ اtŽ و،L•$•ا"j«Wا و ، Eر$= ا ت$ q°: $ اtŽ و ،p a L•$•ا"j«Wا ن$. $ . i$«Wا لا • ن 3 L•$•ا -3 ` ا ن$. $ . ى"hأ $C aا*¯Iõ $Yôر I . ،عو" •ا $`>> : ‰Š ا ل$ • 2 ˆC "’B ا ãU¿ $Žدا % ! l K$¹ ء$ أ Eا 5 ا -? , $ و $, ; ض"> ا -iأ نأ $ d إ يد[: نأ نود %[•ا ةرادإ ف"‹ $Y† :$B j : $ ن+ دا % ³qر $K > -.$ . 2 ( ن ا ء š(Z ا : ت$ ’B ا و،"‹$f•ا ل$•ا سأر ت$ %[ -? ن+ $•ا ء$." ا ã ¿ ر `À نإ ة*+U= ا ت$ %[•ا ;!ا , ‰Š ا $•ا"‹$f•ا ã ¿ ã5f, I 3VWا *+ $Ž*+¹{, لeh - 5 ا $ ب*¯>, ‰Š ا ت$ %[ " •ا $` د و ، %[•ا . 3 ( ™' ا د S1 : ا لeh $Y– I$ •ا طو" ا ã 2 ˆC %[ L•$•ا"j«Wا "`’: $ ا*+?d B ا "j«Wا •إ $aإ،$Ž C و %[•ا % , , و >, I ‰Š ا و ، q ا k و ت$C$ 6 ا DB ¤,$ ل i• ةرد$= ا ت$C$ 6 ا … >, =: $ ا*+?d 8 ،ر$3 Kõ س$%أ م >, ‰Š ا âر$ $ % % •ا*+( q B •ا .

و ا و ا ھ لو ا _ا

23

و دا"5 ا p f نO K ‚ J ا - j • ’Cا 2 $Yzا م ا %[•ا نذا ف"

•ا و “W$=•ا و ت$ •ا د `éWا p f ن+K ‚ J, و درا •ا B2, •ا ف Yô و ن 5 f•ا تار$`

و $` $3sا د …(ر ، / ذ $` ل f, pE$Àو ة د ! K & … : يt ا و ن $Yø$>K - ` -!ا $` $é ا K لو$>•ا ª«è ا ; eh " : -q ‹ ر$ و ي !*+)5, ة" ¹ نذا %[•ا*O و ‰Š ا ;,$C$3 k %ار ة") $i / tK D = ة") 2: نk ; Ž[, . j ¿ و " و -q ,رد$= و ق > Iد و 5?) %ارد ; ض"5:" ا ة") د$2:ا و ، عو" $i D =: نk C C$> ا Cا é ‚ jB, > > %[ •ا عو" •ا / ذ -q K م >: $Ž ¿ و 8 ا …¹ ، $`‹$ • ءادا LŒ ¿ $

-. زو$2, ) ا و ن E$ ا N •ا -À LŒ $YZ •& ة !ا •ا 2,ا*¯%& تار$ «Wا ن+K

;K N , ‰Š ا"‹$f•ا . V ا I ” ا : (›ا¤¥“ا N• ”ˆ ا و ة,-{F ا ت ˆ‰ ا ®1د ت ا $? ا j•ا LŒ ﻩ"dذ …, $ لeh - ا" لeh لو$>•ا ;!ا , ‰Š ا "‹$f•ا و ت$¸ = ا ى $B ن+ , 0• ء$ •إ - ا"•ا LŒ ;`!ا , ‰Š ا / , / td و ; %[ • •و ، $`‹$ • :ا K ذإ نأ %[•ا s$ Ž *+ d د "q j, Ÿ %ا $B•ا ة `!ا $Yôر I م و ة*+U= ا ’Cأ و … ا ‰Š ا ف Yô K س$%{ •إ ، %[•ا $i > ا" \Š "Eا°éWا 05 تا > ا / , زو$2, ) : تء$! Cا I $YZ K و ، "VWا - ا و =i «Wا éè ة : ن+Cا I ت$ C$ ? ا :$Yz و ر$ ?ˆ%& ن+ ة"U=•ا ضو"> ا . ;B ¤ C $ اtŽ و ، $Ž*+( و ر `À ` ا : ا … , ‰Š ا ت$< ء$ •إ ، $YZ ة*+U= ا $ % k و ت$ %[•ا نإ ;! •ا د$= I& ل$> C& •إ ت$ %[•ا B, - % 8 ا • ! %ا ق ا د$= Iا \Š $Ž رود - 5, و j% •ا و ة*+U= ا , ) ءادأ ت$ %[•ا ﻩtŽ $• و ، B ا LŒ $Žرود Žأ : ا "Eا°éWا تtf,ا د$= I& LŒ U $K ت$ n ف Yô ‰Š ا ت$ 2,ا*¯%& و •إ اtŽ B, اtŽ 05 ، ع$j> ا ر$‹õ ! ثا %ا 2C ة°`!• و ة*+U= ا ت$ %[•ا B > ا"•ا ; ˆB: … ، ‰]‹ ا ى •ا - ‰Š ا j% •ا •إ >•ا حور 8 ¿ kو$>•ا و و$ , LŒ 2•ا N%و ) ، ا"h[ & k$ !إ • Ž ‰Š ا ت$ 2,ا*¯%& و ت$%$ ا -. •C$. •إ ة*+U= ا ت$ %[•ا "q j, $ B a ف Yô j% •ا و •إ kو$>•ا حور éè , p f ), و ، ت$ آ kو$>•ا B, و … د , %[•ا و LŒ j% •ا و ة*+U= ا ت$ -ت$ آ … د ء$ •إ j% •ا و ة*+U= ا ت$ %[•ا -ت$ آ -q ا ل =VWا … د -ت$ آ j% •ا و ة*+U= ا ت$ %[•ا … ى"hا 1 . ”ˆ ا و ة,-{F ا ت ˆ‰ ا ®1د ت ا L :$ ر$‹& اtŽ LŒ 2C و :

و ا و ا ھ لو ا _ا 24 1.1 ر V-ˆD(' ” A• ا š ا (andi) 29 ا , ، يرادا ¿$‹ تاذ %[ ةر$ L„ر$ ?ˆ%&"q j B‹ ا $.

…Iر ن C$> ا ! K • •ا L•$•ا لe> %& و q B •ا =«è $K 01 -03 LŒ خر[•ا 20 توا 2001 *O °d" *+( و ك$ s -3s LŒ 48 2K م$ > ا $. ل f: ‹ ا ى :kو !õ تاءا" ©%{ ا -3s LŒ ن 3, I ‰Š ا و ،ر$ ?ˆ%& âر$ t 5B, - ` و ت$ %[ -ء$ •إ ة : ! ت$ %[ -تار I % , ج$ Cõ -ةد$ إ - Ž{, ت$ %[•ا 3 Ž و -LŒ Ž$ •ا ل$ %أر d" ا -ا ت$ %[•-ا ã ¿ =i h LŒ 3 ا وا E°éWا Ž$ •ا ا م N• ر V-ˆD(' ” A• ا š : -تار$ ?ˆ%& - éý -جر$«Wا LŒ و "Eا°éWا LŒ تار$ ?ˆ%& I",

-و ص"5 ا I", ت$C$3 õ Iõ -%ر$ - ` ل$ õ ¿$ و g©%{, âر$ •از$2Cا و ت$." ا -…Y¾> ا" و …Yô $ و q" ?ˆ •ا … د -مe õ g© ا و تاء$> LŒ ل$ • -- Ž{, -? , ‰Š ا âر$ •ا Žأ و $` >, و ، ‰]‹ ا د$= Ie J $K i$h دا إ I$5,ا

$Y– > ا ر$ ?ˆ%e ‰]‹ ا g 2•ا ض" ‰Š ا ر$ ?ˆ%& . ر V-ˆD(' ” A• ا š از C لr¦ 2 ر V-ˆr FFR ا =ا¤ ا : . ): نأ qر$ ?ˆ%& âر$ •ا 5 تاء$5 õ I , ¢q"6 ا ت$6 5f ا و و ط$ J ا *+¹{, $ !& و :د$= I& B ا âر$ •ا . $:ا°•ا ت$q ¹e¹ ! , 1 / ‡‰ ا تار V-ˆr ‘,•Z =ا¤ أ ل Z ا N• ة¤+A ا q°ر Z ا أ . D ( ز +< : أ ( ز$2Cا LŒ ة"s$ -h , ‰Š ا ةدر •ا ا ªf: $ ، d" éWا ق >VWا ء$5 & ر$ ?ˆ%& ب ( وا ةدر •ا ت$ «Wا و ا ªf: $ ، $6•ا > ا …%" ا ء$5 & ر$ ?ˆ%&ز$2Cا LŒ ة"s$ -h , ‰Š ا $ ة$B >•ا 29 ANDI Mostaganem

و ا و ا ھ لو ا _ا 25 ت ( •ا ->C ‚ د ء$5 & qر$> ا ت$ J >•ا -. ر$`s& …%" ا ض ¿ ) ‰] •ار$ ?ˆ%&ر$‹ا LŒ … , ‰Š ا ث (

B‹ ا كe & ì $ و ير$> ا ر$`s& …%" ا و - éýˆ ا ق > ء$5 & âر$ ز$2Ck `! •ا J •ا *+( و J •ا qر$> ا كe & ز$ & ‚ B 6 •ا ح B •از$ & ‚VW $ C ا ة $:ا°•ا ﻩtŽ ‚ j, و ، qر$ ?ˆ%& ج ( JK ã 5f, %90

كe ا “W$= - I ةد •ا q B ا qر$2:& ةو$,& ì

ر$ ?ˆ%&ز$2Cا ة*¯ لeh و ا ح ( " ة • ء$5 & ) 10 ( ا qر$> ا ت$ ) •ا ير$> ا …%" ا تا B% LŒ -h , ‰Š ء$B I& ³qر$, اءا Kار$ ?ˆ%& ر$‹ا خ ( LŒ تاد$q° ا و ت$." ©%$ ا د > ا ªf: $ - éýˆ ا ق > ء$5 & ل$ %ار ب . لr{ ˆD ( : ت . ة • 3 ثe¹ ) 03 ( E$ \Š ¹ •ا تار$ ?ˆ%e J $K تا B% ) 100 ( اءا Kا -Us =B ¿ و ط$ J ا ء K " ?ˆ •ا jK E$ éWا “W$=•ا ﻩ يt ا ط$ J ا LŒ عو" ا B:$ أ ء$5 õ ت$." ا ح$¸را ‰ q"6 ا IBS ب ء$5 õ ‰Ü•ا ط$ J ا …%" ا TAP ت JK ã 5f, 50 % ì ةو$,õ “W$= - I ةد •ا q B ا qر$2:& كe أ و ا . ب ( 2B•ا تار$ ?ˆ%& i$h Ž$ $Y¾ B, LŸ ‰Š ا ‚‹$B•ا و $ ا ب$6` ا و ب BéWا LŒ ة° و ا - I . ا -ز$2C& " أ ( ء$5 õ ‰Š ا و $:ا°•ا ة$B •ا*+( و ةدر •ا ا ªf: $ ، d" éWا ق >VWا ر$ ?ˆ%&ز$2Cا LŒ ة"s$ -h , ب ( ء$5 õ > ا …%" ا *+( و ةدر •ا ت$ «Wا و ا ªf: $ ، $6•ا ر$ ?ˆ%&ز$2Cا LŒ ة"s$ -h , ‰Š ا و $:ا°•ا ة$B •ا ت ( ء$5 õ …%" ا ض ¿ ) •ا ->C ‚ د ر$`sõ ‰Š ا qر$> ا ت$ J >•ا -. ‰] •ار$ ?ˆ%&ر$‹ا LŒ … , ث ( ء$5 õ éýˆ ا ق > …%" ا و ر$`sõ ì $ و ير$> ا كe • B 6 •ا B‹ ا ز$ & ‚ كe • qر$ ?ˆ%& âر$ ز$2Ck `! •ا J •ا*+( و J •ا qر$> ا ، ح B •از$ & ‚VW $ C ا ة $:ا°•ا ﻩtŽ ‚ j, و ج ( ء$5 õ " ة • ) 10 ( B% LŒ -h , ‰Š ا qر$> ا ت$ ) •ا ير$> ا …%" ا تا ر$‹إ ء$B I& ³qر$, اءا Kار$ ?ˆ%&