HAL Id: ird-00275457
https://hal.ird.fr/ird-00275457
Submitted on 23 Apr 2008
HAL is a multi-disciplinary open access archive for the deposit and dissemination of sci-entific research documents, whether they are pub-lished or not. The documents may come from teaching and research institutions in France or abroad, or from public or private research centers.
L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des établissements d’enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics ou privés.
La question alimentaire dans le Sahel : de l’insécurité à
la vulnérabilité alimentaire
Georges Courade, Pierre Janin, François de Charles Ouedraogo
To cite this version:
Georges Courade, Pierre Janin, François de Charles Ouedraogo. La question alimentaire dans le Sahel : de l’insécurité à la vulnérabilité alimentaire. Forum national de la recherche scientifique et des innovations technologiques (FRSIT), “ Rôle de la recherche scientifique face aux grands défis du 3° millénaire : “ santé, sécurité alimentaire et environnement ”, Apr 2000, Ouagadougou, Burkina Faso. �ird-00275457�
!
"
#
$ %
&'''
(
) *
+
, -
) .
/
0
!
1
2
3
! !" #" $ % & ' &( ) & & * + , - & &
* & & . ) & & ( & / (
) & / & + & /
&0 * & * ) & 1 2 3 - & 0
3 + 4+5 + $ &$ + ( &
-& % % & + &) & - 6 $
- - , 6 ) 4 & ( * 3 /
& * / & - '
) &) % / 3 ( & & ( - * & /
7 (
% % & ( & 8 9 3 ( 8 :9 ;< * ( =
* ;!>? @0: 0A , & B *& $ - CD B *& $
-( ) & )& &) % "> = !"E "> ,
- & & &)&B
*-ird-00275457, version 1 - 23 Apr 2008
Manuscrit auteur, publié dans "Forum national de la recherche scientifique et des innovations technologiques (FRSIT), « Rôle de la recherche scientifique face aux grands défis du 3° millénaire : « santé, sécurité alimentaire et environnement », Ouagadougou : Burkina Faso (2000)"
E
F & / / & : % & G
& *& 6 ) / & -- (
+ *& - +&-- & ' * &
/ ) % * &
--& & & & / & & & G
%$ &0 H & 8 #<" , % 0@& : ) 9 & ( H / & 0
/ / & ( = . ' & ) * ) 8I& 0
) = ) J ) :& & 9
& & &0 & & /
D& +% ,
+ - +5 % C
E + & &) &0 * / ' &) + D C
> ) & / & G C
; & ) &* + $ & C
< & ( % & &) / ( & 6 ) & +
& C
? ) & * + % ) & 8 (
) 9
! & & * 8 .
I & I 0 * * 9
D& +% & & - % & ( 6 )
& & ( ' % 4+5 +
+ ( & & % 1 & ( 2 3 & ) 0
& $ $ ) & ' % & )G 3
+& / &$ ) % : * / / & ( 0
* & - & &K +5
% & ) 6 % G %$ / & & / '
' & & + $ % ) * & /
-& & & & : % + 6 + % : %
6 = . 0 &
( + ' & - ' & %G & &
/ / - & - / 3 & & / 3 & & &$
4+ + / & (& %$ /
& & / 6 & * & & & ' )&L
% * & & 4 & ( *
& $ / + & & %$ & &) / & & & /
& / M ( * & / %$ & &) / -- *
& & & & / ( ' & ' & & /
& ( ' ( & 4 + & -- & (
( 5 - G & (& + & & &
&( & / ) - %
- & + & * &$ & & +
- 6 & ( & & ( ( G & ' %
4 % ) & / % / / & & / G
N - +5 % * -& ) &
/ O & + D & / - 0
G + 1 *& )& ( 2 &
/ & & / 3 / & 6 - !"
$ % 3 & & &*D - * ) / * - 8*
' / * P - * / *& 0
* / ( 9 ' (& & / ,
>
* &
E +&-- & ( & &L + D
& 8 ( & 9
& / & & * ' ) & ( '
( -- )& & 8 ( 9 -- & &
& ( *
0
4
4
$
5
& & 6 / & & ( & &
& & H& / ( *
4+ ) &) % / % ) & & 6 * ( &
E"" "" ( ) & / & 6
%
& ( & / & /
& 6 -& & ) G -- & & * D&
& ' * & ( & 0 )
&
4 ( & & ( ' 6 -& + & & &
& ) & ( & & ( ) & - M *
%$ / G ' + ) G /
/ & ' & Q & G +
4+ ' / 6 $ & ( -&
) & & / & & + & ) & 6 + & D&
&* ) % 6 ) & . & - - 6 & ) &
& +& * & / #;0#< P> + & -&
+ &
4 & + & ( & / - - ) & 6 + & &
& %$ / / ) 8 &
9 & & ( ( ) - ' * & - (& ) &
& / / & & 4 R ) 3 / '0 M
* - ( & / 3 & & % ) &
( & - ( & / & & ' ( & (
& M / -& ) & &
) & / * & 4 ) &
& & &) / %$ & &) / 3 / + Q + '& & + ) % / ) & & / & +& * % / & ( & & 3
& + H& % 8><"0?<" 9 / /
) & & & & & &% * & + )
& -& & % ) % & 4 * & 0 %
/ ( * * & & 6 / ) &
( &
4 G ( & / + & : % & / &
& & & & N & 8 ( &( & 9 * 0
) & / & & - +$ ( + * + &( &
% & &) / & / +M &
4 % / & H& & * & + & / -G
& - - / & C ) & G
) / & G - * - + & - - 6
- &
4+ ' & & & G % G & 0 M & &
- (& * ' & & S 4 % % - / & )
M +& & / + ' & * & ( )
+ - & & + & & + N &* & +
;
-& ( & + ' & & Q & & '
( ( G
4 - * & * & %$ & %& &) % *& &)
( & )%& & ' / - * 6 & &
& &* 6 + ) ) & : )& T
H & ( & -- & ' %
4 & & ( & &* &
--/ & 6 +% +5 & - 8 &
$ ) & 9 + 4 * 6
/ & & & ' ' - % & * +
& + M ) ) )
& : % & + & & : %
& & & & ) / / &( & ) / 6
& & * - + 6 -- ( '
0
4
4
$
4
3 /
4
5
4 & / 3 / & 7 ( : % 6
% !E0!> 3 & 6 -& & / +& & : %
& (&) + / & & / & &) / 5
% G -&
4 ( & + M ( &
G 4+5 % ) 7 ( 1 )
& 2 #" 4 4:: ) & * -& *
: % & & ) - ' & & & / !#
4 & & + & -- 3 / ( ( 6 & 4:: 3
* & & / + -- % & 4 )& #
--& + M & = )
--+ -& &-& & / & & / - / * %
) ) +5 * & % 1 *&
)& ( 2
4 & &/ A & #? & / ' ) &
-- / & + & . )
* & +&-- ' & ' '
& & ' *
4 G ( & & = & U && & D $
& 6 & % & % ) &
+ ( ( & - ; / + * * +& &
1 * & % 2 4 = . & + ) & &
& 6 D
-&) / *
4+ &*D - D & 6 ) & / &D
& + % ) & & ) ( 6 ( & 1 &$ 2
& H / & & 6 + % - /
( + & & 4 5 1 & * 2 8= * 9 '
% & / $ & & / + D
M + ' / & / & &
5 & ) / & ( & & 0- & &
& & * + & & & V : * / +6 +%
% 1 & ( 2 & ( ' +
/ + & D&
4 * -& & -& 6 #< ( &
8 U :9 -- $ G ( & 8 F WA @ O A:9
) & 6 & + & ) $ G
<
' & $ & +& ) & $ &
( & & & / +
4 / + & ) & -& + % &
) ( * / +
* * - & / & V & & ' *&
& & / 6 +& & + ( ) $
4 & - + -& & 7 ( 3 / * (
) ) & & & 6 / % 3 & -& )
/ & & & / ) - +
&* +
& * $ % + V & 6 % )
) &* 4+& ( 3 & V & & 3 + 0
+ 4 & 1 & 2 - ( & & & (& )& & 6 ( & ) & $ & * $& $ ) & 4 &* G
M % + ( ) & ( 6 N / & G &
& & / & : %
& ( V & , & / %
& & & ' &* G - + ' / * & & *
& % & / & / & G & / + *& %
4 & & ' ) + ( ) & & & &
' ' & & & &
& & 0 & & / M + &
4 %& ' -& & ( ) & - (
+ ' & & & * +& &* + &K
+ &( & 6 *& & %
4 & * / &
--& 6 -& & + * ) M ( )
( +5 G * : % + & 6 &
6 + &( & & & & / % ' & *
& ' * / & 3 / M *
-( & 3 & ( * $ & & - (& * / + +$ Q
D& +% 5 % & ) ) + & M
*( & ) & & ' & & & H
) ) +5 * & - G & & +M
& ' ) & / ) & * + 0
- & & / ' & % &
' -- )& & & S : * & +&* ( &
+5 M = / A& -&
) & / 8(& ( ' : ) H9
,
*
+
1
5
( " < & +% * = . 0 & -- % ' & >"X <0 ! & ?;X ! 0# & <0 ! ) & & *
& D& & +& E #" & -& 6 !<X & )%&
& & &) G & & + 6 + %
& + M % / + ) &* ( $ & D& (
! & D& / ;<X & & ( ( & &
& (
$ - & ) & D& N & D / +
! & * ' & ) / & ( & + ( &
) & 8 9 * G ) ' ( & -&
& ) 6 + &/ 4 ) & ' & . - & - 6
?
-- & 8 9 ( &* ) ( '
&* : ) & A
4 & * ( &) + D
4 * & & H & / &
: * & ' & ) & 8 : 9 ( & &
/ & & 7 ( ( & * + & 0
& 4 8 : 9 & &*D
--- & ' ( % ) * ) & & &
( * + )G 1 ( ) ( 2
8 9 4 $ + ) & ( 6 + $ % &D
& ( &% ( ) & & / +& & ( (
& & & & ( & / &
4 8 : 9 / %
8 : 9 & & & 6 -& +
( &
& & (& & ' 8- D 9 & + ) + & &
% 4 &$ 7 ( & &*D - %
& + 6 - +& ' ( & ) & & / +
- & & & -- -- ) & $ 4 & / ) 0
& - G 0 & & +&*D - ( - &
( & & ( ) & - = . + %& (
& & ' / & - G 8 & & % 9
&K - % % ) 6 + ' & & 0 0
M & ( ( G ( % S
( & &) + D & &
+ (& & & ' / + + ) & . ) -& +
& * & ( / ( /
+ M & + & & 4+& ) & & 3 /
( M & * ' ' 1 &
( & 2 3 & +M * / & &
& V -& /
&-YYYY
Z & - ' & / & : % S
4 + ' & / + & & &( &
% / & 1 % 2 8 Q % ) & )
( & ) & $ & (& 9
E : + & - & G )
* ) M -- 8 ' ) 9
> N / * ' -- $ +& / & '
-- & ( ' 3
/ + + ) & * -& 3 & ( N $ &
& ) ( ' &
; AM + ( / + &
/ & & -- +
/ +& 6 - ( & & /
< 4 ) & &0 & & /
/ $ &K + & & N
!
&$ & / / & & M 6 + % &K
- & * , & ( ) & - 8
* 9
? :+ - + $ ' % & & / +
& / * & &-- ) &
-' 6 ' & * ( & (& + % & &
D * & &
! 4 / & ( * & *
&* / / +
& & - 6 & / / + $ - )
M ' -- /
* 3 4 !
4 I8 9 #> 3
OG & - * : % = ' E?0E# & &* #> E 8 9 # 3 D & ( % , &
& ( ' / ! " " [ O& \ \ ] E>0 >
I 8@ U 9 !; 3 4 ( ?"0 !< " # (& T/ % % - / : ) & )& >0E#
4 @ 8 9 # 3 $ % "
& &/ 1 ) & / : % % % 6 & 2 E0 < D # ( ) & )& 4:: : % + ( 4 ( E !0>"E
A :@ 4+ 4@ 3 & '
( ) ) & )& !E
W @ 8 9 ! 3 * " + I %
& & 1 F & & 2 ;>
: U 8 9 !; 3 4 & / ( & ) & F 0O& , % D& +% " # (& T/ % % - / : ) & )& ; 0<!