استراتيجيات التدويل و أشكال التواجد في الأسواق الخارجية

Texte intégral

(1)‫ﻗﺴﻢ اﻟﻌﻠﻮم اﻟﺘﺠﺎرﻳﺔ‬. ‫أﻃـﺮوﺣ ـﺔ ﻟﻨﻴﻞ ﺷﻬـﺎدة اﻟﺪﻛﺘﻮراﻩ‬ ‫اﻟﺘﺨﺼﺺ‪ :‬ﻣﺎﻟﻴﺔ واﻗﺘﺼﺎد دوﱄ‬. ‫ﺑﻌﻨـﻮان‪:‬‬. ‫وأ‬. ‫ا‬ ‫لا ا‬ ‫!ـ‬. ‫ا‬. ‫تا و‬ ‫اق‬ ‫ا‬. ‫ر‬. ‫ا ـ قا ـ ا‬ ‫ﺗﺤﺖ إﺷﺮاف ‪ :‬اﻟﺪﻛﺘﻮر ﺑﻮﻟﻨﻮار ﺑﺸـﻴﺮ‬. ‫إﻋﺪاد اﻟﻄﺎﻟﺐ ‪ :‬ﺣﻤـﺪاﻧﻲ ﻣﺤـﻤﺪ‬ ‫أﻣﺎم ﻟﺠﻨﺔ اﻟﻤﻨﺎﻗـﺸﺔ‪:‬‬ ‫ﺳﺎﱂ ﻋﺒﺪ اﻟﻌـﺰﻳﺰ‬ ‫ﺑﻮﻟﻨـﻮار ﺑﺸـﲑ‬ ‫ﺑﻦ ﻋﺰوز ﺑﻦ ﻋﻠﻲ‬ ‫ﻛـﺮﺑﺎﱄ ﺑﻐـﺪاد‬ ‫ﺑﻦ ﺷﻬﺮة ﻣـﺪاﱐ‬ ‫ﺳﻲ ﻋﺒﺪ اﳍﺎدي ﻋﻤﺮ‬. ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ وﻫﺮان‬ ‫أﺳﺘﺎذ‬ ‫أﺳﺘﺎذ ﳏﺎﺿﺮ "أ" ﺟﺎﻣﻌﺔ وﻫﺮان‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻟﺸﻠﻒ‬ ‫أﺳﺘﺎذ‬ ‫أﺳﺘﺎذ ﳏﺎﺿﺮ "أ" ﺟﺎﻣﻌﺔ وﻫﺮان‬ ‫أﺳﺘﺎذ ﳏﺎﺿﺮ "أ" ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺗﻴﺎرت‬ ‫أﺳﺘﺎذ ﳏﺎﺿﺮ "أ" ﺟﺎﻣﻌﺔ اﻟﻌﻠﻮم و اﻟﺘﻜﻨﻮﻟﻮﺟﻴﺎ‪-‬وﻫﺮان‬. ‫اﻟﺴﻨﺔ اﳉﺎﻣـﻌﻴﺔ‪:‬‬ ‫‪2011/2010‬‬. ‫رﺋﻴﺴﺎ‬ ‫ﻣﻘﺮرا‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﺎ‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﺎ‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﺎ‬ ‫ﻣﻨﺎﻗﺸﺎ‬.

(2) ‫ﻛﻠﻤﺔ ﺷﻜـﺮ‬.

(3) ‫ﻛﻠـﻤﺔ ﺷﻜـﺮ‬ ‫أﺗﻮﺟﻪ ﺑﺎﻟﺸﻜﺮ اﳉﺰﻳﻞ إﱃ ‪:‬‬ ‫اﻷﺳ ـ ـ ـ ــﺘﺎذ اﳌﺸ ـ ـ ـ ــﺮف اﻟ ـ ـ ـ ــﺪﻛﺘﻮر ﺑﻮﻟﻨ ـ ـ ـ ـ ـﻮار ﺑﺸ ـ ـ ـ ــﲑ اﻟ ـ ـ ـ ــﺬي ﻛ ـ ـ ـ ــﺎن ﻧﻌ ـ ـ ـ ــﻢ اﳌﻮﺟ ـ ـ ـ ــﻪ ﺑﺈرﺷ ـ ـ ـ ــﺎداﺗﻪ‬ ‫وﺗﻮﺟﻴﻬﺎﺗﻪ اﻟﱵ ﻛﺎﻧﺖ ﱄ ﻧﱪاﺳﺎ ﻳﻨﲑ اﻟﻄﺮﻳﻖ‪.‬‬ ‫وإﱃ اﻷﺳﺘﺎذ ﻛـﺮﺑﺎﱄ ﺑﻐﺪاد اﻟﺬي ﻃﺎﳌﺎ ﺳﺎﻋﺪﱐ ﻃﻮال ﻣﺪة إﻋﺪاد ﻫـﺬﻩ اﻻﻃﺮوﺣﺔ‪.‬‬ ‫ﻛﻤﺎ ﻻ أﻧﺴﻰ اﻷﺳﺎﺗﺬة اﻟﺬﻳﻦ ﻗﺒﻠﻮا ﻣﻨﺎﻗﺸﺔ ﲝﺜﻲ ﻫﺬا ﻟﻴﻘﻴﻤﻮﻩ و ﻳﻘﻮﻣﻮﻩ‪.‬‬ ‫وإﱃ ﻛـ ــﻞ أﺳـ ــﺎﺗﺬة و ﻋﻤـ ــﺎل ﻛﻠﻴـ ــﺔ اﻟﻌﻠـ ــﻮم اﻻﻗﺘﺼـ ــﺎدﻳﺔ‪ ،‬ﻋﻠـ ــﻮم اﻟﺘﺴـ ــﻴﲑ و اﻟﻌﻠـ ــﻮم اﻟﺘﺠﺎرﻳـ ــﺔ‬ ‫و ﻋﻠــﻰ رﺋﺴــﻬﻢ اﻷﺳــﺘﺎذ ﻓﻘﻴــﻪ ﻋﺒــﺪ اﳊﻤﻴــﺪ ‪ ،‬اﻷﺳــﺘﺎذ ﺑﻮﻳﻌﻘــﻮب أﲪــﺪ ‪ ،‬اﻷﺳــﺘﺎذ ﺳــﺎﱂ ﻋﺒــﺪ اﻟﻌﺰﻳــﺮ‬ ‫و اﻷﺳﺘﺎذ زاﻳﺮي ﺑﻠﻘﺎﺳﻢ ‪.‬‬.

(4) ‫اﻹﻫــﺪاء‬.

(5) ‫اﻹﻫــﺪاء‬ ‫إﱃ ﻣﻦ زرع ﱄ ااﻷﻣﻞ ﻓﺤﺼﺪﺗﻪ ﻋﻠﻤـﺎ‬ ‫واﻟـﺪي اﻟﻌﺰﻳـﺰ‬ ‫إﱃ ﻣﻮﻃـﻦ اﳊﻨـﺎن و ﻋﺒﻖ اﻟـﺮوح‬ ‫أﻣـﻲ اﳊﺒﻴﺒ ـﺔ‬ ‫وإﱃ ﻛﻞ ﻣﻦ ﳛﺐ ﻫﺬا اﻟﻮﻃﻦ و ﻳﻄﻤﺢ إﱃ ﺳﻌـﺎدﺗﻪ‬.

(6) ‫ﻣﻘﺪﻣﺔ ﻋﺎﻣﺔ‬.

(7) ‫د‬. ‫‪:‬‬. ‫واق ا !د دة و‪" #‬‬ ‫ا دا م و ا وا ل‬ ‫لا‬ ‫دي ا دو و ھ ل‬ ‫دا طا‬ ‫ل ا ‪.‬د ت‬ ‫ظ ور و ط ور ' ر & ط"‬ ‫د " !د دة زا &‬ ‫(' " و & وء وى ا‬ ‫ا*&ظ " ا‬ ‫ن‬ ‫ا زا دة‪ .‬إذ ‪1 #‬ت ا ‪12‬و " ‪ 01#‬ر'ز " ا ؤ ت & !" و " ‪ 6‬م ا ‪12‬و ت و ر‪16& "#‬‬ ‫را ! ت‬ ‫& وع ا‬ ‫‪.1‬ص ‪8‬‬ ‫& < ‪ 2 ; &#‬دد ‪ 8‬أ ' ل ا وا! د و ا ر " و ھ و‬ ‫ا ‪1 2‬ن‪،‬‬ ‫>‪ 1‬ا ط ا دو ا !د د‪.‬‬ ‫ا طورة ن ل ‪1 .‬ف ا ؤ ت '?! " ‪ 01#‬ا ‪2‬وا ق و ا رص ا‬ ‫ر رورة ‪" 1‬‬ ‫' ن ! م‪ ،‬و وى ا زا ‪ .‬رج ‪ 1‬دا& ا* ‪ 8 " 1‬ن طورھ ا دو‬ ‫‪8‬‬ ‫د ت وا* واق‬ ‫دي ا دو ا !د د دا و! ; ا زا د إ ‪ 0‬ا و " ا‬ ‫طا‬ ‫&ظ را ‪ 62‬د ا‬ ‫زداد دة‪.‬‬ ‫وا& ح ا ؤ ت ‪ 01#‬ا & ‪ " 8‬ا دو " ا‬ ‫ا ‪6‬ر ت ا ‪ 16‬د " ‪ ! 1‬رة ا دو " و ا و ق ا دو ‪ ! 1‬وب أ'>ر‬ ‫ا ‪2‬وا ل ھذه ‪1 #‬ت ‪ 01#‬و‬ ‫‪.‬‬ ‫دو ل ا ؤ ت و ‪1 .‬ف وظ‬ ‫ظروف ا و ول إ ‪ 0‬ا واق ا*!& " و‬ ‫ا ر' ت ا دو " ‪ 2‬ل ‪ 01#‬إ " ا را ! ت و دو '?! " رور " ‪ E‬ر ظروف ا & ‪" 8‬‬ ‫ل ' ت وا!د &و‪ "#‬ا* ' ل ا ‪& 6‬و& "‬ ‫ل ن ‪(.‬ل ا وا!د ‪ 8‬ا ‪ .‬رج‬ ‫د‬ ‫وا زام ‪ 8‬ا‬ ‫ن ا ‪ .‬راق ا ر و ‪ 8‬ا و ت ا & ب ‪ 1‬وق ا ذي م ا‪ .‬ره و‪8‬ق‬ ‫ن &‬ ‫ودر! ت ا ر " ا‬ ‫رورة & ظ "‪.‬‬ ‫ا !زا ر ‪1 #‬ت ‪ 01#‬إ دار ! ‪ "1‬ن ا ‪6‬وا& ن و ا ‪ 2‬ل‬ ‫رار ‪ 1 ' 01#‬و‪ 8‬ر ا & خ ا ( م‬ ‫ن‬ ‫رة و !ذب اھ م ا ر' ت ا دو " ن ‪(.‬ل ا ر ‪01#‬‬ ‫‪6‬ط ب ا > رات ا*!& " ا‬ ‫دة ن ا زا ا ‪2‬ددة‬ ‫و‪ 8‬ر ا & ! م و ا* ن و ا ر " ا رور "‪ .‬وھذا دف ا‬ ‫ا وا!د ا* >ل‬ ‫>‪ 1‬ھذه ا*‪ .‬رة ‪.‬‬ ‫وا ‪ " 1 .‬ا‬ ‫ن ا ‪.‬ر‬ ‫ا د‪.‬ول إ ‪ 0‬ا وق ا !زا ر " 'ون ‪ 8‬ظل إ را ! " دو ل ‪ 1‬ر'" ا د‪ "8‬ا‬ ‫ح ‪ 6‬ق ا د‪.‬ول ا ! د و ‪1‬وغ ا &! ح ا ر‪G‬وب‪.‬‬ ‫ا* >ل ‪ 1‬وارد وا ‪ .‬رات و درة ‪ 01#‬ا ' ف ' ‪"1‬‬ ‫‪ 8‬ھذا ا ق &درج إ ' " >& ‪ " :‬ا را ! ت دو ل ا ر' ت و ‪1 .‬ف ا* ' ل ا '&"‬ ‫‪ 1‬وا!د ‪ 8‬ظل " ا*‪ #‬ل ا دة ؟‬. ‫ر‬. ‫ت ا درا‬. ‫‪.‬‬. ‫ل ھذا ا ' ل د & ! ‪ "1‬ن ا ر ت &>ر ‪ 01#‬دى طول ا ث ا &ظري‪:‬‬ ‫" دد 'ل و !م دو ‪. 1‬‬ ‫‪ -1‬ا راض ا ول‪ :‬ا ر' ت ‪ 6‬م ا را ! " دو ‪ 01# 1‬ا س ددات ا‬ ‫د‪. "8‬‬ ‫وق ا‬ ‫‪ :‬ا ر' ت و اھ " و " ‪2‬وا ل ' ن أن رھن اھ‬ ‫‪ -2‬ا راض ا‬ ‫ن ا د‪.‬ول‬ ‫د‪ "8‬ن ل ا ر'" م و‪ 8‬ق ' ت ن &‬ ‫‪ -3‬ا راض ا ث‪ :‬ا‪ .‬ر ا وق ا‬ ‫ا ر و ‪ 6‬ق ا ھداف ا طرة‪.‬‬ ‫ا ‪ # 0‬دة ‪#‬وا ل دد‬ ‫‪ -4‬ا راض ا را ‪ :‬أھ " وا! د ا ر' ت ا*!& " ‪ 8‬ا وق ا !زا ر " ‪.‬‬ ‫أ ' ; و ا ! ;‪.‬‬. ‫‪I‬‬.

(8) ‫أ‬. ‫با‬. ‫ر ا و وع‪:‬‬. ‫و ا‪ .‬ر& ‪ 01#‬ھذا ا و وع ‪2‬دة أ ب & ط إ ! زھ ‪: 1 8‬‬ ‫و ھذه ا ر' ت ا دى ( " & خ‬ ‫‪ .1‬دا>" و اھ " و وع دو ل ا ر' ت و ا ھ " ا ' رة ا‬ ‫‪ .‬رج ن ! " وا ‪ 2‬ا زا د ن ل ا دول و ا دول‬ ‫ا& ط‬ ‫ا > ر ‪ 8‬ا دول ا ‪ "1 6‬و‬ ‫& ; ن ‪8‬رص ‪1‬وغ ا & " ا & ودة ن‬ ‫رة ا‬ ‫ا & " ‪ 01# " .‬ا ‪6‬ط ب ا > رات ا !& " ا‬ ‫دي واء ' ن ‪ 8‬ا ' ت ا ‪ " 12‬أو‬ ‫در ا* داث ‪ 01#‬ا وى ا‬ ‫! " ا‪.‬رى ‪ ' .‬ان ا و وع‬ ‫درھ ‪#‬دة ھ ت دو " ‪ (8‬ر وم دون ا ط(ع ‪#‬ن دوث‬ ‫ا ‪ 6 1‬ت ا دو "‪ ،‬أو ‪ 8‬ا ‪ 6‬ر ر ا‬ ‫‪ 1 #‬ت ا واذ ‪ ،‬ا واء او ا&د ج او ر ل ر' ت او و دات ا& ! "‪.‬‬ ‫د وا >ل ‪ 2 8‬ا دول * داث‬ ‫‪ .2‬ا ر‪ "! 2 8 " G‬و وع ل ‪ 8‬آن وا د ا ! &ب ا '‪( 1‬‬ ‫وا ! &ب ا !ز وا >ل ‪ " 8 & 8‬ا ؤ " ‪ 01#‬ا وى‬ ‫د‬ ‫ا & " و ‪1‬وغ ا واز& ت ا '‪" 1‬‬ ‫ا دو ‪ ،‬و‪8‬د &‪ & 0‬ذ ك ‪ 8‬ھذا ا و وع ا ذي م ‪ 8‬ط ; ‪#‬دة !وا&ب "‪.‬‬ ‫ن‬ ‫‪6‬ط‬ ‫‪1‬ط ا وء ‪ 01#‬دو ل ا ر' ت و ا ل ا ' ‪"1‬‬ ‫‪ "1 .3‬ا ' ت وا*‪ #‬ل ا*' د " ا‬ ‫ن ا را ! ت دو ‪' (8 ، 1‬ن ا د ث ‪#‬ن‬ ‫د ا وط& ' ددة ھ "‬ ‫‪(.‬ل !‪2‬ل ( " ا‬ ‫ا > رات ا!& " دون ‪2‬ر‪& "8‬ظرة و ا را ! " ا ر' ت ا دو " ‪.‬‬ ‫ل د‪.‬ول ا ر' ت ا دو " ‪ 1‬وق ا وط& " ب ط ‪! ، "2‬م‬ ‫و " ا ث ‪#‬ن ا ' " ا >‪01‬‬ ‫‪.4‬‬ ‫و دان ا & ط ‪.‬‬ ‫راھ ا ر' ت ا دو " رور " ‪ 1‬وا!د‬ ‫و " ‪ 1‬ط ا وء ‪ & 01#‬خ و ددات ا > ر ا‬ ‫‪.5‬‬ ‫ا وق ا !زا ر " ‪.‬‬. ‫أھ‬. ‫ا درا‬. ‫وأھدا ! ‪:‬‬ ‫& ‪،‬‬ ‫دد‬. ‫و " !د دة ‪ 1‬ط ا وء ‪# 01#‬دة ! ت را ط" ‪8‬‬ ‫' ن أھ " ھذه ا درا " 'و&‬ ‫دأ ا را ! ت دو ل ا ر' ت >م ‪1 .‬ف ا ' ل و ' ن ا وا!د ‪ 8‬ا واق ا ‪ .‬ر! " و &‬ ‫رة‪.‬‬ ‫‪1 .‬ف ا ددات ا رور " ا ‪6‬ط ب ا > رات ا !& " ا‬ ‫دي ن ‪(.‬ل ا طور ا '&و و! ا ل وا & و ا ‪6‬وي ‪ 1‬د ت‬ ‫اذ ‪ #‬ل ا ر ر وا & ح ا‬ ‫و " ز دة ‪ 8‬ا > رات ا*!& " ‪ 8‬ا ‪ .‬رج ‪ 1‬ر' ت ا ' رى وا ‪2‬ددة ا !& ت‬ ‫ا ! ر " ا دو " ا‬ ‫‪1‬ت ا رب ا ‪ " 2‬ا > & " ‪2! 01#‬ل ا دو ل ا د ا رز ا را ! ت ‪1.‬ق ا زة ا & ‪" 8‬‬ ‫‪ 8‬ا ‪ "6‬ا‬ ‫ا دا " ‪ 8‬ا* واق ا دو "‪.‬‬ ‫‪ '1‬ن‪،‬‬ ‫واء ا ر' ت‪ ،‬ا‬ ‫با‬ ‫‪6‬د ا دو ل ‪1 .‬ف ا د‪ 1.‬ن و أ‬ ‫‪&8‬ظرا ‪ 1‬زا ا‬ ‫ف !‪12‬ت &; أ'>ر ا را ! ت ط ‪ 6‬و طو را ن ‪(.‬ل ا* ' ل ا ‪" 1 .‬‬ ‫ا ‪1‬د ا* ‪ 1‬أو ا ‪1‬د ا‬ ‫ت ‪،‬ا&د ج ‪ ،‬راء ر' ت ‪ " 1‬و ا ‪ 2‬ل ‪#‬دة أ&ظ " ‪ 2‬د " ‪ 8 .‬ا و ت ا ذي رت ‪; 8‬‬ ‫‪ 8‬إ ;‬ ‫" و ا ر وراء ا وا!ز و ا ‪ 6‬ود ا ‪. " 1 .‬و‪ 8‬ن ‪68‬دان و ‪2‬‬ ‫ا ر' ت ا ‪ " 1‬ث ‪#‬ن ا‬ ‫ت ا دول إزاء ا ر' ت‬ ‫وى أ وا ا ‪! & ' ، " 1‬ل ‪ 8‬ھذا ا وى ن‬ ‫ا & ‪01# " 8‬‬ ‫رة ن ‪(.‬ل‬ ‫ا دو " و ا ‪2‬ددة ا !& ت ا راو " ن ا ‪8‬ت ‪ 01#‬ا ‪6‬ط ب ا > رات ا*!& " ا‬ ‫و‪ 8‬ر & خ أ‪ #‬ل ( م ' ‪6‬د م ا د‪#‬م ا روري و إ " ا 'ل ا ‪# 6‬د " ا رور " و ‪2‬د ل ا ر ‪ 2‬ت‬. ‫‪II‬‬.

(9) ‫ا‪ N‬را ! "‬. ‫رة ر'‬ ‫‪.‬دم ا ر' ت ا*!& " و و إ ‪ 0‬ا ص و ا ر " ا‬ ‫و ا ‪6‬وا& ن‬ ‫ھداف ا ر!وة & و دي دوث ا طرا ت ‪ 01#‬ا ‪ 2‬د ا ‪. 1‬‬ ‫و ط ‪ "6‬دى ‪6 6‬‬ ‫ا ‪2‬وا ل ھذه رض ‪ 01#‬ا ر' ت ا دو " إ " ا را ! ت و دو '?! " رور " ‪ E‬ر‬ ‫ل ن ‪(.‬ل ا وا!د ‪ 8‬ا واق‬ ‫د‬ ‫ظروف ا & ‪ " 8‬و رھ ن ‪ 01#‬دى در ‪ 01#‬ا زام ‪ 8‬ا‬ ‫ن ا ‪ .‬راق‬ ‫ن &‬ ‫&" و ا‬ ‫ل ' ت وا!د &و‪ "#‬ا* ' ل ا ‪& 6‬و& " و دة ر "‬ ‫ا*!& "‬ ‫‪ 0‬و دى درة ا ر'" ‪ 01#‬و ف واردھ ‪01#‬‬ ‫ا ر و ‪ 8‬ا و ت ا & ب ‪ 1‬وق ا*!& و ھو‬ ‫ت‬ ‫د ت ا ( م و &‪6‬ل ا*‪ '8‬ر و ا ' ءات ن ‪1 .‬ف ا ‪.‬‬ ‫نا ‪" 2‬‬ ‫ا ‪ 2‬د ا دو‬ ‫و ا ‪ .‬ذ و ‪ 2‬ت ! دة إزاء ا & ‪ " 8‬ا " او‬ ‫زة & ‪ 01# " 8‬ا ‪ 2‬د ا ‪2‬‬ ‫&‬ ‫ا دو " و ھو‬ ‫ا ر ‪ " 6‬و ا ! وب ا* >ل ط ‪ "2‬ا & ‪ " 8‬ا دو " ا ر ط" دى و ف ‪#‬وا ل ا &د ج وا & ق ا ل‬ ‫" و ا ! ‪ " #‬أو ‪ 0‬ا و ‪ " 6‬و ا ر ‪01#‬‬ ‫د" ‪ ،‬ا‬ ‫و وى ا ' ف ا ‪ 8 1‬ظل ا ‪ 6‬ق ا‬ ‫در ا و ن ا دو و ا ‪ 2‬ل ا دا م‬ ‫ا ‪.‬د " ا دا " و ا و!ود ا دا م ن ‪(.‬ل ا ز ن و ا ‪(E‬ل‬ ‫ؤ رات أ ( " ا دو "‪.‬‬ ‫‪ 8‬اط ر إ را ! " دو ل ‪ 1‬ر'"‬ ‫‪ . 8‬ر ا وا!د و د‪.‬ول إ ‪ 0‬ا وق ا !زا ر " 'ون‬ ‫ا دو " و &; ‪ 8‬ن ا روري ا ‪ 1‬ط ا وء ‪ 01#‬دو ل ا ر' ت ‪ ،‬أ ; و أھدا‪ ;8‬و دى ا*ھ " ا‬ ‫‪6‬ط ب ا ر' ت ا دو "‪.‬‬ ‫& " ‪1‬دول ا ‪ "1 6‬وا ددات ا ر "‬ ‫>‪1‬‬ ‫ن ا ‪6‬ط ب ا ! د ( > رات‬ ‫ن & خ ا*‪ #‬ل‬ ‫‪! 8‬زا ر رت ا ‪2‬د د ن ا !راءات‬ ‫د‪ 0#‬ا و وف ‪ 01#‬دى ! وب ھذه ا ‪ .‬رة ن‬ ‫رة و ا ر' ت ا ‪2‬ددة ا !& ت ‪،‬‬ ‫ا*!& " ا‬ ‫ول دون ذ ك ‪.‬‬ ‫! " و ا ؤل ول ا* ب ا ر " ا‬ ‫*ھ " ا و وع ‪ #‬د& ‪ 8‬ھذه ا ر " إ ‪ 0‬و " ا‪1 . 01# " !N‬ف ا ؤ ت و ذ ك ن ‪(.‬ل‬ ‫ن 'ل وا د & ‪#‬دة ‪ 8‬ول‪.‬‬ ‫ن‬ ‫‪ 6‬م ا ث إ‪0‬‬. ‫‪#‬دود ا درا‬. ‫‪:‬‬. ‫و & ‪ 8‬ا ! &ب ا &ظري ذا ا ث د د وم ا را ! ت ا دو ل و ا > رات ا !& "‬ ‫رة ‪ ،‬و'ذا ا ‪ .‬رات ا را ! " و ا ‪2‬وا ل ا ددة ' ت ا دو ل ‪ ،‬و ‪ 1‬ط ا وء ‪# 01#‬وا ل و‬ ‫ا‬ ‫طرق ا‪ .‬ر ا 'ن و ' ت ا وا!د ‪ 8‬ا واق ا !& " و ا ‪2‬راض ‪1 .‬ف & ذج ا ‪.‬ط ط ا را !‬ ‫ر& دود ا درا " ا ' & " ‪ 8‬ا !زا ر‪ ،‬أ ا دود ا ز & " ‪1> 8‬ت ‪ 8‬ا رة‬ ‫‪ ،‬أ ا ! &ب ا ط ‪68 6‬د‬ ‫و &و& " ‪8 "6 #‬‬ ‫د"‬ ‫دت و ت ا‬ ‫ا دة ن &" ‪ 2003‬إ ‪& 2009 " G 0‬ظرا ا رة ا‬ ‫‪ 1‬ر' ت ا دو " ‪ 1‬وق ا وط& " و ا ‪6‬ط ع ا & ! '‪6‬ط ع ‪1‬درا " ‪ ،‬اذ‬ ‫د ا وط& و د‪.‬ول &‬ ‫ا‬ ‫رأ & ن وا!د ا ر' ت ‪ 8‬ا وق ا !زا ر " ن ‪(.‬ل ‪8‬روع و و دات ا& ! " >ل ا وا!د و ا زام‬ ‫ا ‪. 12‬‬. ‫‪III‬‬.

(10) ‫ا !‪ %‬وأدوات ا ‪ $#‬ل ا‬. ‫& ‪$‬‬. ‫ا درا‬. ‫‪:‬‬. ‫ا & ة م ا‪ .‬ر‬ ‫د ا‪ # " !N‬ن ا‪ " ' N‬ا طرو " ‪ 8‬ھ ذه ا درا "‪ ،‬و' ذا ا‪ .‬ر ‪8‬ر‬ ‫‪.‬د ن أ ‪1‬وب درا " ‪ ."& #‬وا*دوات ا ‪ > "1 2‬ل‬ ‫رة و رة أ‪.‬رى ا & < ا ‪1 1‬‬ ‫ا & < او‬ ‫" ا رورة‪ ،‬و'ذا‬ ‫" ا و‪8‬رة وأ!راء ا ‪ 6‬ر&" ‪8‬‬ ‫‪ 1‬ل ا ‪2‬ط ت ا‪N‬‬ ‫ء او‬ ‫‪ 8‬أدوات ا‪N‬‬ ‫ر& < ‪ < 2‬ا !داول )‪ (MS-EXCEL‬إ دار &" ‪.2003‬‬. ‫!' ا ‪#‬ث‪.‬‬ ‫را ! ت ا دو ل‬ ‫ن ‪ ،‬ا ول &ظ ري و ل ‪ 1 .‬ف ا !وا& ب ا &ظر "‬ ‫& ‪ 6‬م ا درا "‬ ‫وأ ' ل ا وا!د ‪ 8‬ا واق ا !& " ‪ ،‬ا ا ‪ 6‬م ا > & ‪ '8‬ن ط ‪2 6‬ر & ‪ ; 8‬ا ‪ & 0‬خ ا ‪ #‬ل ‪ 8‬ا وق‬ ‫& ا ث و‪ 8‬ق‬ ‫"‪ 0 1# .‬ھ ذا ا س‬ ‫ن ‪ 01#‬ا س ا درا ت و ا &ظر ت ا‬ ‫ا !زا ر " و ا " ا‬ ‫‪:‬‬ ‫ا ‪ 1‬لا‬ ‫ا م ا ول ‪ :‬إ را ‪ #‬ا دو ل و ا راق ا واق ا ' ‪.‬‬ ‫" ‪ #N‬داد ا را ! "‬ ‫ب ‪ 1 ! 8‬ا ‪ 0‬د د ا را ل ا‬ ‫و ن ھذا ا ‪ 6‬م ‪ 8 " .‬ول‬ ‫واق ا !& " و ‪ 1 .‬ف‬ ‫د‪ "8‬و ‪ 6‬ق ا‪ .‬راق ر و & !‬ ‫ا دو ل و' ت د د ا واق ا‬ ‫ا ‪6‬ر ت ا ‪#‬دة ‪1 01#‬وغ اھداف دو ل ا ؤ ت و ا ر & ذج ا دو ل و ‪ 6‬د م ‪ 1 .‬ق ا ' ل ا وا! د‬ ‫‪ 8‬ا ‪ .‬رج‪.‬‬ ‫ا ‪/‬رة ‪:‬‬ ‫رات ا '‬ ‫ا ‪+,‬ل ا ول‪$ :‬ف ‪ ,‬ھ م و & ر ف ا را ' و ا دو ل و ا‬ ‫رة ‪01#‬‬ ‫طر & ‪ ; 8‬ا ‪1 . 0‬ف ھ م ‪ 2 ،‬ر ف ا را ! " و ا دو ل و ا > رات ا !& " ا‬ ‫ورات ا‪ #‬رھ ' ‪،" 1‬‬ ‫وى اول ‪ 2‬ر ف و ھ م ا را ! " و د د‬ ‫د ا واء ا ن & و & ‪8‬‬ ‫ون ا ‪6‬ط ع‪ ،‬ا ‪،" 2‬ا & ‪ "#‬وا ! و‪ #‬ت ا را ! " وا ط رق‬ ‫" وأھداف ‪ "8 N‬ا ‪6 0‬د م‬ ‫و وم‬ ‫وى > ث & و & ‪2‬ر ف‬ ‫وى > & ا ‪ 0‬ا دو ل ؛ ‪#‬وا ‪ ،; 1‬زا ه ‪ ،‬و‪#‬وا ; و ‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫" 'ل‬ ‫ر و ا رز& اھ ; و ددا ; &‪ 2‬ل ‪ 8‬ا & " ‪6 01#‬د م ا ‪.‬طوات ا‬ ‫ا > ر ا !& ا‬ ‫إ را ! " دو ل ن ‪(.‬ل ا ‪2‬راض ا را ل ا*و " ' ل إ را ! " ا دو ل و رورة ' ل و إ‪ #‬دة‬ ‫' ل إ را ! " ا دو ل و د د ا را ل ا*و " ' ل إ را ! " ا دو ل وا‪ .‬ر ا 'ن ا وا! د و‬ ‫ا‪ .‬ر ' ت ا وا!د 'ل ‪ #‬م و ا و وف ‪1 . 01#‬ف رھ & ت ا‪ .‬ر ' ت ا وا!د ‪ .‬رج‪.‬‬ ‫‪ :‬ا رات ا را ' و ا &وا ل ا ‪#‬ددة ‪ , 0‬ت ا دو ل ‪:‬‬ ‫ا ‪+,‬ل ا‬ ‫ر د ا ‪ 6‬ء ‪0 1#‬‬ ‫& و & ‪ 8‬ھذا ا ل ‪1 .‬ف ا ‪ .‬رات ا را ! " ا و! ودة ا م ا ر' ت ا‬ ‫واء ‪ 8‬إ& ! ‪ ،‬أو ‪ & 1 2 8‬و! ت‪.‬‬ ‫&‪8‬‬ ‫وى اول ا ‪ 0‬ا را ! ت د‪ .‬ول ا واق ا ‪ .‬ر! " و ‪ 1 .‬ف ا ‪2‬وا ل ا ددة‬ ‫ا ن طر & ‪8‬‬ ‫‪ Q‬را ! " ا دو " ) وى ا ' ل و ا ' ف ( و ! ل ا ‪ .‬رات ا را ! " ا و‪8‬رة ا دى ا ر' ت‬ ‫وى > & ا ‪.‬ط وات‬ ‫ا دو " و ا ‪2‬ر & ا ط ر ا &و‪ ( #‬را ! ت ب ‪2 & . M.Porter‬رض ‪8‬‬ ‫واى را‬ ‫واق ا دو " ‪6 && ،‬ل ‪2‬دھ ‪8‬‬ ‫" ' ل ا را ! " ا دو ل و & دد ‪ 2‬ر ا !ز "‬ ‫ا‬ ‫د‪. "8‬‬ ‫ا ‪ 0‬ا س ا‪ .‬ر ' ت ا دو ل و د د ا دول ا‬. ‫‪IV‬‬.

(11) ‫ا ‪+,‬ل ا ث‪ :‬وا ل و طرق ا ر ا ‪0‬ن و ‪ , 0‬ت ا وا'د ا واق ا ' ‪:‬‬ ‫ؤ‪.‬ذ ‪ 2‬ن ا ‪ #‬ر ل ا زام و ا‪ .‬ر ' ت ا وا! د‬ ‫& و & ‪ 8‬ھذا ا ل ‪1 .‬ف ا ‪2‬وا ل ا‬ ‫رھ ‪& 8‬و‪ #‬ن ن ا را ! ت ا وا!د ‪ ،‬ا وا!د ‪ 2‬د او ن ‪( .‬ل‬ ‫'ن‬ ‫‪2‬دد ا ' ‪ .‬وا‬ ‫ا‬ ‫‪ 8‬ا‪ .‬ر ' ت‬ ‫وى > & ا ‪ 0‬ا درا ت ا و " وأھ‬ ‫ر ‪ & .‬ط رق ‪8‬‬ ‫ا > ر ا*!& ا‬ ‫" ‪1 1‬د‬ ‫وى > ث ‪ >R‬ر ا " ا‬ ‫د‪2 & "8‬رض ‪8‬‬ ‫ا وا!د ‪ 8‬ا واق ا دو " و ا‪ .‬ر ا واق ا‬ ‫" ‪ 0 1#‬إدارة ا ! رة‬ ‫" و أ> ر ا &ظم ا‬ ‫ف ‪ 01#‬ا‪ .‬ر ا واق ا ‪ .‬ر! " ‪ * ' ،‬د و و! " ا‬ ‫ا‬ ‫وى را ا ‪ 0‬ا ‪2‬راض ! ‪ " 1‬ن ا و ل‬ ‫ف ا & طرق ‪8‬‬ ‫" ‪1 1‬د ا‬ ‫ا دو " و ‪ 1‬ل ا ‪ .‬طر ا‬ ‫ا ‪#‬دة ‪ 01#‬أ‪.‬ذ ا ‪6‬رار ا دو ل ‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا ‪+,‬ل ا را ‪ :‬أ واع ‪ , 0‬ت ا وا'د ا واق ا '‬ ‫طر & ‪ 8‬ھذا ا ل ا ‪ 0‬ا س ا‪ .‬ر ' " ا وا! د ا >‪ 8 " 1‬ا ‪ .‬ذ رار ‪R‬ن ' " و ول‬ ‫'ل &‬ ‫واق ا ‪ .‬ر! " ‪ ،‬ا ن ا ‪2‬ر & ‪1 .‬ف ا&واع ' ت ا وا!د ‪ 8‬ا ‪ .‬رج ا‬ ‫& و! ت ا ر'"‬ ‫'طر ‪" 6‬‬ ‫‪ 21‬ب دور دد ‪ 8‬ا ‪ .‬ر ا &‬ ‫تا‬ ‫ص ‪ ،‬زا و‪ #‬وب و ا و وف ا ‪ .‬و‬ ‫‪.‬‬ ‫‪8‬ر ‪.‬‬ ‫(‪ .‬راق 'ل وا دة & داء را " ا درات ‪ ،‬ا د ر ن ا طن و ا د ر ا‬ ‫ا ‪+,‬ل ا س ‪ :‬ذج ا ط ط ا را ' ‪.‬‬ ‫‪ #‬د& ‪ 8‬ھذا ا ل ‪ 1 01#‬ط ا وء ‪ 01#‬اھم & ذج ا ‪.‬ط ط ا را ! ‪ ،‬ن أھ & وذج‬ ‫را ! ‪ & ،‬وذج ر'د'س !ردا ‪Le modèle Mercadex-‬‬ ‫ر و ر ‪ M. Perlmutter‬و أ&ظ " ا ‪.‬ط ط ا‬ ‫‪ & ، Desjardins‬ذج او ( و& ذج ا !د د ‪6 ، Modèle Uppsala Et Les Modèles Innovation‬ر ت‬ ‫ا دو ل ‪ #‬د ‪ 01#‬ا ' ءات‪6 ،‬ر ت ا دو ل ا & " ‪ 01#‬ا ‪2‬ر‪ ' . "8‬د & زا ط ‪ 6‬ت و دود ' ل‬ ‫'ل &وع ن أ&واع ا ر' ت ا دو "‪.‬‬ ‫& و (‬. ‫ا‬. ‫ما‬. ‫‪ :‬ا درا‬. ‫ا ط‬. ‫ن‪.‬‬. ‫و ‪ $#‬ل ا‬. ‫ن ھ ذا ا ‪ 6‬م >(> " ‪ 8‬ول دف ‪ 1 ! 8‬ا ‪ " ! 2 0‬ا ‪ 8‬را ت ا ‪ # " .‬ن ا ‪ 6‬م‬ ‫ا &ظري و ا و وف ‪ & "6 6 01#‬خ ا ‪ #‬ل ‪ 8‬ا !زا ر و دى ( ; & " ‪ 1‬ر' ت ا را‪ 8 " G‬ا وا!د‬ ‫‪ 8‬ا وق ا !زا ر " ‪.‬‬ ‫ل ا 'زا‪7‬ر‪.‬‬ ‫ا ‪+,‬ل ا ول ‪ :‬خ ا‬ ‫(ت ا ‪6‬د " ن ل ا ‪1‬ط ت ا !زا ر " دة‬ ‫طر & ‪ 8‬ھذا ا ل ا ‪ ! 0‬ل ا ( ت و ا‬ ‫زات ا &و " ن ! " و و " ‪ 6‬د ر ! وب‬ ‫ا ‪ 1 2‬ن ا ! & ب و ھ ذا ‪ " E‬ا و وف ‪ ! 0 1#‬م ا‬ ‫ا ر' ت ا دو " ‪. 2‬‬ ‫ن ‪ <$‬وء ا طور ا ظري ‪ $‬دو ل‪.‬‬ ‫‪ :‬ا >ص ا ‪ $7‬ا‬ ‫ا ‪+,‬ل ا‬ ‫د ا دو و دو ل ا ر' ت‬ ‫‪ 8‬ھ ذا ا ل ‪ 6 0 1# &1 #‬د م ‪ 1 .‬ف ا &ظر ت ا ‪" 612‬‬ ‫‪6‬ل درا & و ا >ل ‪ 8‬ا ‪6‬ط ع‬ ‫& ب‬ ‫‪ 1‬ل ز & و ھذا د ا ‪(.‬ص ا ‪ 8‬را ت ا &ظر " ا‬ ‫ور‬ ‫'ل ‪ 1 . 1 ! 8‬ف‬ ‫& ا ‪6‬د " ‪ 8‬دا " ا ر " ‪ .‬و ا‬ ‫> ري ا‪ 8‬را‬ ‫ا &‪ #‬وا‬ ‫&" ‪.; 8‬‬ ‫ن و ا ‪ "1‬ا‬ ‫ا‬. ‫‪V‬‬.

(12) ‫ن‪.‬‬ ‫و ‪ $#‬ل ‪ %7‬ا‬ ‫ا ‪+,‬ل ا ث‪ :‬ا درا ا ط‬ ‫ن ا ‪ 6‬م ‪1 " & # 0 1#‬ت‪ 150‬ر'" أ!& " وا! دة ‪8‬‬ ‫ن ھ ذا ا ل ‪ 1‬ل & < ا‬ ‫ا وق ا !زا ر " و & ط ‪ 8‬ا ‪6‬ط ع ا & ‪. #‬‬ ‫ن &‪ 6‬م إ ‪ 0‬أر ‪ "2‬أ!زاء ھ ‪:‬‬ ‫ا‬ ‫" ول ر' ت ا ‪"& 2‬‬ ‫ا 'زء ا ول‪ :‬و ت ‪#‬ول ا ‪/‬ر‪ . 0‬و ‪2‬رض ھذا ا ‪ 6‬م ا ‪12‬و ت ا*‬ ‫ول ط ور ا ‪ /‬ر‪ 0‬و وي ‪ 0 1#‬ا ‪ E‬رات ا ‪ 6 " 612‬ق ا ط ور ا ‪ 1‬وا دو‬ ‫‪:‬‬ ‫ا ' زء ا‬ ‫‪ 1‬ر'"‪.‬‬ ‫ا 'زء ث‪ :‬ا م ا ث و دور ‪#‬ول ‪ #‬ط ا دو ا ‪/‬ر‪ 0‬و ا ‪2‬وا ل ا ددة ‪ 1‬وا! د ا ر' ت ‪ .‬رج‬ ‫و أھ " و ددات ا وا!د وق ا !زا ر "‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ر ن ‪#‬ول ا دو ل و ‪+‬ور ا ‪'#‬م ا‬ ‫ا 'زء ا را ‪$& :‬ق ?راء ا‬ ‫ن‪ .‬و ‪' &2‬ل‬ ‫‪ 8‬ا‬ ‫ا ‪ E‬رات و‪ 68‬ر‬ ‫‪ E‬رات ا‪ !N‬ت‪ .‬إذ ‪&1 2‬‬ ‫& ‪! "! 2‬‬ ‫ا‪." !N‬‬ ‫إ! " ‪! 8‬دول و ر م & و‬ ‫‪' " & 8‬ل‬ ‫ر ب د د در!" أھ‬ ‫& < ا ‪ E‬رات م ‪ 1 1‬وا دة وا دة ‪6& ،‬وم ?>را‬ ‫ن‪.‬‬ ‫!زاء ن ا‬ ‫"‬ ‫ن ! ل ا & < ا و ل ا ‪ 01#‬وء ا‪ .‬ر‬ ‫&‪6‬دم ‪ 8‬ا & " ‪1 " (.‬درا " ا ط ‪" 6‬‬ ‫ن‪.‬‬ ‫ا ‪ 8‬را ت ا ‪6‬د " ‪ 8‬ا‬ ‫‪&+‬و ت ا ‪#‬ث‪.‬‬ ‫‪2‬ب ا و وع و دا> ;‪* ،‬ن‬ ‫وا! & أ>& ء إ‪#‬داد ھذا ا ث ‪8‬‬ ‫>ل أھم ا ‪2‬و ت ا‬ ‫ا را ! ت ا دو ل و ا ' ل ا وا!د ‪ 8‬ا واق ا ‪ .‬ر! " وم !د وا و م ا طرق ا ; ن ! ت‬ ‫ول ‪2 01#‬ط ت د ‪ "6‬ول ا را ! " ا ر'" ا دو " ا ر ا ذي ‪2‬د‬ ‫‪ ، " 1 .‬إ ‪ "8‬إ ‪2 0‬و " ا‬ ‫ري ‪ ' . " E1‬ان ‪#‬دم ا ' & " ا د د ا ! د ‪ 2‬م & خ ا > ر ‪ 8‬ا وق ا !زا ر " '>رة ا ‪ E‬رات‬ ‫ول ‪ 01#‬ا ‪12‬و ت ول‬ ‫را‪8‬ق ‪ E‬رھ ‪ ' ،‬ان ‪2‬و " ا‬ ‫و رع ا داث و ن ا ‪6‬وا& ن ا‬ ‫ر ‪ " 1 #‬ا ث اذ ' ن زم ‪ & 1#‬ا ‪!1‬وء‬ ‫ا > ر !زا ر و ا 'ن وا!د ا ر' ت 'ل ‪8 6 6 6 #‬‬ ‫ن وا ‪ "1‬ا ث و ‪1‬وغ ا ھداف‬ ‫ا ‪# 0‬دة ! ت ‪ 1‬ول ‪ 01#‬ا ‪2‬ط ت و ا ‪12‬و ت ا رور "‬ ‫ا & ودة ‪.‬‬. ‫‪VI‬‬.

(13) ‫اﻟﻘﺴﻢ اﻷول‬ ‫اﺳﺘﺮاﺗﻴﺠﻴﺎت اﻟﺘﺪوﻳﻞ واﺧﺘﺮاق‬ ‫اﻷﺳﻮاق اﻷﺟﻨﺒﻴﺔ‪.‬‬.

(14) ‫اﻟﻔﺼﻞ اﻷول‬ ‫ﺗﺤﺪﻳــﺪ اﻟﻤﻔﺎﻫﻴــﻢ وﺗﻌﺎرﻳــﻒ‬.

(15) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫د ‪:‬‬ ‫ن ا ط رق إ إ را‬ ‫د ا واء ‪! ،‬‬ ‫و ا دو ل‬ ‫دد ھ م و ر ف ا را‬ ‫‪ $ ،‬وأھ داف‬ ‫و د د ' ورات ا ‪ %‬رھ‬ ‫ا دو ل دون ‪ #‬ول ر ف و ھ م ا( را‬ ‫و ا ط رق إ ا دو ل ؛‬ ‫و ت ا را‬ ‫‪ ! * %‬إ ‪-‬د م * ون ا ‪-‬ط ع‪ ،‬ا ‪، % +‬ا ' ‪ #‬وا‬ ‫وا ‪ ،/‬زا ه ‪ ،‬و وا‪ /%0‬و ر ف و ‪$‬وم ا( ‪ 5‬ر ا‪ 3%# 4‬ا ‪+ %‬ر‪.‬‬ ‫ر‪:‬‬ ‫ا‬ ‫را‬ ‫ت ا دو ل‪ ،‬ا دو ل وا‬ ‫‪ .I‬د د ا ھ م‪ ،‬ا ر ف و ‪# $‬ف أ واع ا را‬ ‫‪:‬‬ ‫‪ .1.I‬ر ف ا‪ %‬را‬ ‫‪ ! ،‬ن أھ ‪ $‬ر ف ‪:‬‬ ‫را‬ ‫ا‪ 6‬ف (ت ‪$''6‬م ر ف‬ ‫‪0‬دم ا د د ن ا(‪ ' 0‬د ن‬ ‫‪ -1‬ا ن رل ر‬ ‫‪:Alain –charles martinet‬‬ ‫إ را‬ ‫ر ‪ ' 6‬ن ‪ 6‬ل ‪ 0‬رارات‬ ‫ا‪ 6‬ر‬ ‫دل‬ ‫أ ن رى ‪ %‬ن " ا را‬ ‫ددة !‪ 3‬ا دى ا طو ل"‪.1‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪ ،‬و‪$ $#‬دف إ و ‪ /‬أ‪+#‬ط وھ ل ا ؤ‬ ‫وى ‪:‬‬ ‫دد‬ ‫را‬ ‫!‬ ‫ت‬ ‫ت ا ر وا د ‪ Intellectuelles et physique‬ا ‪ -‬وا ‪6‬رة * ر و‪ 0‬دة ل ا‬ ‫لا‬ ‫ت ا د وا ر "‪.2‬‬ ‫ذات ا ‪'-‬د !‪ 3‬و وده ا 'را ت‪".‬ا ‪ 0‬ت ‪ %‬ن ا‬ ‫ا‬ ‫‪ -2‬د ر ‪:A. D. Chandler‬‬ ‫ت <* ن‬ ‫وا‪ 6‬ر ا‬ ‫أ‪ " $#‬ن !‪ 3‬د د ا = ت وأھداف ا ؤ‬ ‫ا ذي رف ا را‬ ‫ا ‪ 6‬ر ا د وارد ‪.3" $- -‬‬ ‫‪' -3‬ر ف ت ‪:Korlof Bent‬‬ ‫‪ '0‬د ا ' ول‬ ‫< ل ا وارد !‪6 3‬طط ت ل‬ ‫ن !‪3‬‬ ‫ا ذي ‪%‬ر أن " ا را‬ ‫ا زات ‪! #‬‬ ‫د وا* و ‪ -‬ق ا = ت ا ددة "‪.4‬‬ ‫ل ر( ‪:Michel Gervais‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫ا دى ا طو ل ‪ ( %‬دة أو ا 'ول‬ ‫!ن ا( زام ‪ %‬رار !‪ 3‬طر ق ? ‪$‬‬ ‫!>‪ /#‬رى " ا را‬ ‫‪0‬وا د ا ‪ %‬و* ن طورھ " ‪.5‬‬ ‫‪-5‬ا ور ا ف ‪:Igor Ansoff‬‬ ‫‪6‬‬ ‫ذ ك ا ‪-‬رار ا ذي د ا ‪#‬ظر !‪ 3‬ا ‪ % 0‬ن ا ‪+‬ر وا ط " ‪.‬‬ ‫!>‪ /#‬رى " ا را‬ ‫‪' -6‬ورز ر ‪: M. Corzier et Al‬‬ ‫إ ‪ %‬ر ا‪ * 4‬ء‬ ‫ل ‪$‬د ‪ %‬وازي‬ ‫" إذ أن ل‬ ‫‪ B 3‬را‬ ‫ا ‪ %‬د ا(‬ ‫!‪-‬د ر ز‬ ‫ھ و ( "‪"Stratégie offensive‬‬ ‫ط ‪ / %‬ا ‪) ' 6‬إ را‬ ‫‪%‬‬ ‫ا ‪ %‬وا(‬ ‫ا‪6C‬ر ن !‪ 3‬ا ‪#‬ظ م‬ ‫‪La protection systématique‬‬ ‫ا ‪#‬ظ‬ ‫‪$‬م أو *=وط ‪$‬م ن ‪ 6‬ل ا‬ ‫و‪% - %‬ل ا ‪$‬رب ن‬. ‫‪1.C. Martinet, stratégie, Vuibert-Gestion 1983.p13‬‬ ‫‪2 Lucien Poirier, Le discoure de la stratégie Militaire, R.F.G. N° 67 Janv-Fev 1988, p 64-76.‬‬ ‫‪3 A.D. Chandleer, Stratégie et structure, D’Apres M.Marckesnay ; Management stratégique; Chihab ; p 184.‬‬ ‫‪4 Keralof bent, Les stratégie des affaires, Les presses du management ; 1990 p 26.‬‬ ‫‪5 Michel Gervais, Contrôle de la gestion ; 5ème édition ; Paris, Economica 1994 ; p 18.‬‬ ‫‪6 Igor Ansef ; Stratégie de développement de l’entreprise, paris Hommes et techniques ; 1968 ; p 16.‬‬. ‫‪3‬‬.

(16) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫( » ‪ ،" Stratégie défensive‬ذا ! >ن ا‬ ‫د!‬ ‫‪) /‬إ را‬ ‫‪1‬‬ ‫‪!F‬راد وا ‪#‬ظ ت"‬. ‫را‬. ‫ر ــف‬ ‫و د !‪3‬‬. ‫‪ $‬ش ر ‪/‬و ر‬ ‫وھر ا و ت ا(‬ ‫‪ -7‬ور ر ‪:M.Porter‬‬ ‫‪ #‬د و ودھ دا‪ 6‬ل ‪0‬ط ع ‪ $ Secteur concurrentiel 3 ! #‬إ را‬ ‫! ‪ -‬ول ‪G %‬ن " ل ‪ +‬ر‬ ‫?‬ ‫ن أن ون إ راء ‪6‬ط ط ‪3‬‬ ‫* ‪ #‬أو ‪ Explicite ou implicite #‬وا ‪ ، $ ! # $‬إذ‬ ‫ن أن ون إ را‬ ‫‪، #‬‬ ‫‪ %‬طو ر إ را‬ ‫‪ +#4 ! Emerge implicitement # * H+ #‬ط‬ ‫ط ‪ %‬أو رو* ن ‪ %0‬ل دان ءا ‪ $‬و زات‬ ‫‪$#‬‬ ‫!‪ 6 3‬ف ا‪ 04‬م ا وظ ‪( < % ،‬‬ ‫ل ‪ $#‬ت ا‪ 04‬م إ أ ن‬ ‫و' ل‬ ‫ا ‪H‬و ن ‪ .Motivation des responsables‬إ( أ‪ # / #‬درا‬ ‫"‪.2‬‬ ‫إ را‬ ‫دور‬ ‫ت !‪ -‬ط‬ ‫و!‪ 3‬ا ‪$#‬‬ ‫* ر دة طورات ‪ #‬ؤ‬ ‫ھ‪ 3‬ا ل‬ ‫را‬ ‫!‬ ‫دوث = رات‬ ‫? ‪ %‬رد ا ل ا ر < وا ‪3 ! 3 # -‬‬ ‫‪'%‬ورة ' ‪%‬ل ا ك ا ول ا ‪%‬د ا ‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫أو إ داث ‪ J‬ر و‪ 3=%# /#>! ، 0‬ط‪ %‬ق ا ول ا ' ‪%‬د‪. H‬‬ ‫'د ‪ $%‬ا‪ 6‬ر‬‫" و ا را‬ ‫‪،‬‬ ‫را‬ ‫ر ا ‪-‬رار ‪ Les critères de décisions‬ا ‪ 3‬رف ‪%‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ددة و دة طو ا‪ +#4‬ط وھ ل ا ‪#‬ظ م‪ ،‬إذ‬ ‫و‪$ $#‬دف إ ا و ‪% /‬‬ ‫‪#‬‬ ‫ا دى ا طو ل‪ .‬ھذا ا طو ر !‪ 3‬ا ‪#‬ظ م ا ذي ن أن ( ون ‪6‬طط و(‬ ‫أو ا ‪6‬طط‬ ‫ط‪ ،‬ؤھ ل‬ ‫ن أن ون ‪ #‬م ن ا وا‪ 0‬ب أو ا ‪$‬د دات أو ‪ %‬ل ط ور ا‬ ‫‪ 5‬ل ھ ذا ا ‪ -‬رار‬ ‫إراد‬ ‫‪ %‬را ‪# 3‬د إ دا‪ /5‬و ل أو ول ‪ 3! K %‬ا ‪#‬ظ م‪ :‬ا ‪ %‬ض ا‪6C‬ر ‪%‬ر ا را ‪ 3‬ن ‪%0‬ل ا د ر ن‪ ،‬إذ‬ ‫أو ا ‪ 5G‬ر ا( را ‪ 3‬راد و ن‬ ‫ن أن ( دث ا ‪ 5G‬ر ا ‪ #‬ظ ر ‪ -‬رارات‪ ،‬أ ن ا رادة ا را‬ ‫‪6‬ط ط‪ 5 ، /‬ل ھ ذا ا ‪6‬ط ط ا( را ‪ 3‬ن ن ‪ 6‬ل ' ‪ %‬ا ‪ -‬ف أو ط ل ا ف ا( را ‪3‬‬ ‫ا ق"‪.4‬‬ ‫و د د ‪+‬دة وط‪%‬‬ ‫د ن ا ‪ 3‬زم ! ‪ $‬ا ؤ‬ ‫و" ا‪ 6‬ر وى ا ‪ ! #‬وا ط ا ‪3 %-‬‬ ‫ھذا ا( زام"‪.5‬‬ ‫'د ت )ا‪4‬ھداف(‪ ،‬ا ‪$ 3‬د ا ‪+‬ر ! ‪3‬‬‫أ‪ $#‬و‬ ‫أ ‪% /#>! M. porter‬ر ا را‬ ‫‪ #‬ت )ا راءات( ا ‪ 3‬ن ‪ % $ 6‬ث !‪ % 3‬و‪.6" $J‬‬ ‫‪ %‬و‪ $J‬وا‬ ‫ط ا ذي و د ! ‪/‬‬ ‫ر ف ا ‪5G < %# 3‬رة ‪%‬ط‪ %‬ا‬ ‫ن ا ‪ / #‬ھو ا و ود ا ‪ H $‬ل‬ ‫ف‪،‬‬ ‫ا ‪# 3‬رى ! ‪ $‬ذ ك ا ن و ف ا‪ ' 0‬د‬ ‫ا ‪ %‬ث‪ ،‬ذا !>‪ ' /#‬ب إ ط ء ر ف < و ‪ B <#‬را‬ ‫‪ * ،‬ن‬ ‫ا‬ ‫‪ %‬وغ ا = ت وا‪4‬ھ داف ا ددة ن ‪ 6‬ل ‪ 0‬رارات * ‪ 3 ! #‬ا‬ ‫‪ 0‬وى ا ؤ‬ ‫ ق ا را‪%‬ط وا و ‪ /‬ا د‬‫‪ ،‬وا ذي ل‬ ‫ا '‪ 6‬ر وا ‪'6‬ص ا‪ #4‬ب وارد وا ءات ا‬ ‫زة ‪! #‬‬ ‫? ‪ ' %‬ول‬ ‫ددة ! ‪ 3‬ا دى ا طو ل‪،‬‬ ‫‪%‬‬ ‫‪ +#F‬ط وھ ل ا ؤ‬ ‫ل‬ ‫‪ ،‬إذ‬ ‫وا( = ل ا‪5 4‬ل زا ا ‪ < % #‬ا ظ ‪ - % ، $‬ل ن ا ‪ ! #‬وز دة إ ‪ $ #‬ا‬ ‫‪1 M. Crozier et E. Friedberg, L’acteur et système, Seuil ;1977 ; p 91.‬‬ ‫‪2 M.Porter, choix stratégies et concurrence, Economica ; 1982 ; p IX.‬‬ ‫‪3 J. De Guerny, J.C. Guiriec, Principes et pratiques de gestion prévisionnelle, Delmas, 1976 ; p11.‬‬ ‫‪4 Trabatoni p, Jarniou p, Les systèmes de gestion ;Politiques et structures; PuF; 1975. p29‬‬ ‫‪5 E.Ader; «L’analyse stratégique moderne et ses outils» ; Futuribles n° 72 Décembre 1983.‬‬ ‫‪6 M. Porter ; Ibid ; p XII.‬‬. ‫‪4‬‬.

(17) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬ ‫وا د!‬. ‫‪ %‬رار ا‪4‬دوات ا‬ ‫‪#‬ت * ‪ #‬أو ‪. #‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪* . 2.I‬وم ا‪ %‬را‬ ‫ن‪ 6‬ل ‪ 0‬ن‬ ‫و ط‪ ، $‬إذ ن ر'د ا را‬ ‫'ور ن ؤ‬ ‫ر ز‬ ‫‪$‬وم ا را‬ ‫ن‪:‬‬ ‫ر‪H‬‬ ‫وع ا ھ ن‬ ‫ا ‪< 0‬‬‫ ا ‪ < 0‬ا ز‪H %‬ن‬‫*وء ھ ن ا ‪ 0‬ن دد و ن ‪ B‬را‬ ‫ا رو( ـ )‪: (Coorporate Strategy‬‬ ‫‪ ,‬أو ا ؤ‬ ‫ا‬ ‫أ‪ -‬ا را‬ ‫د د د ن أ‪ +#‬ط ا ‪ +‬ر ا ‪- 3‬ودھ إ‬ ‫‪ 0‬ا ‪+‬ر < ا ھ ن وا ‪ 3‬ل‬ ‫ا ‪#%‬‬ ‫ا( زام وا(‪ #‬ب !‪ 3‬أ‪+#‬ط و‪0‬ط ت دون أ‪6‬رى‪.‬‬ ‫ا دان‪: (conforter ) 1‬‬ ‫ب‪ -‬ا را‬ ‫‪$‬‬ ‫‪،‬ا ‪ 5 3‬ل!‬ ‫ؤ‬ ‫وا ل ر‪H‬‬ ‫< ا ز‪H %‬ن و ر ز‬ ‫ا ‪0‬‬ ‫ا ‪#%‬‬ ‫و ‪.( Sa philosophie et sa mission) $ $‬‬ ‫(‪#‬‬. ‫دة ن ا رص وا‪ !4‬ق ا‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫‪ $‬أو ا ‪ ، $ # $ - 6 3‬واء‬. ‫‪ ، * ،‬أھداف‪La stratégie, Philosophie, Mission, objectifs :‬‬. ‫‪ -3.I‬ا‪ %‬را‬ ‫‪ ،‬ا ‪ 3‬ول <‬ ‫‪ #‬ر ‪ % J $#‬ا‪ #‬دار ا ‪ $‬م ا را‬ ‫دة ‪ %‬دئ !‬ ‫‪#%‬‬ ‫ا را‬ ‫ا‬ ‫رور ا و‪0‬ت أو !‪ 3‬ز ن ن إ أھداف‪.‬‬ ‫‪:2‬‬ ‫(‪#‬‬ ‫‪ .1.3.I‬ا‪ %‬را‬ ‫‪،‬ا ‪ 3‬ر ز ‪$‬‬ ‫ا( ‪ -‬دات وا و ‪ $‬ت ا‬ ‫ا ‪ +‬ر ‪ -‬م ‪ # * '%‬أو ‪#‬‬ ‫!‬ ‫أ‪+#‬ط ‪ $‬و م رورة ‪0‬رارا ‪. $‬‬ ‫‪#‬ت ل اھ م دة ر ن و د ر ن‪ T.J Watson ! ،‬ا د ر ‪ PDG‬ا ‪%‬ق‬ ‫ا ‪+‬ر‬ ‫أھ !‬ ‫‪+‬ر ‪# IBM‬وات ا ‪ #‬ت )‪ .(1963‬رى ‪ * 3 " /#G%‬ن ل ‪#‬ظ م ‪ / H -%‬و‪ / #‬ب أن ون ‪/‬‬ ‫ل ا ‪ #‬ح ا‪ 5 4‬ر‬ ‫ت و * ن أن‬ ‫‪#‬س و را‪%‬ط )‪ (Un ensemble cohérent‬ن ‪ %‬دئ ا‬ ‫وع‬ ‫أھ ‪ ،‬ھو ا 'ر ? ا ‪$% (L’adhésion confronte) 3%‬ذه ا ‪ %‬دئ‪.‬‬ ‫ط أو ا م ا = ر‪ / #>! ،‬ب‬ ‫‪/‬ا‬ ‫!‪ 3‬ا ‪ $#‬رى أ‪ /#‬إذا أرادت ا ‪ +‬ر ر! < ا دي ا ذي‬ ‫‪3‬‬ ‫ا دى ا ‪ '-‬ر ‪G‬ن ‪%‬ر ل ‪3+‬ء = ر دا ‪ %‬د‪. " $H‬‬ ‫‪ $‬أن ون ‪H $‬‬ ‫‪:.‬‬ ‫‪' T.J. Waston‬ل دھ ا دئ ا ‪/‬ر(ت‬ ‫ ا رام ا رد ‪%‬دأ ‪ %‬ط و ن ‪''6 IBM‬ت ‪ /‬و‪0‬ت طو ل‪.‬‬‫‪ $‬ك !‪ 3‬ا م‪.‬‬ ‫ ‪#‬ر د أن ‪-#‬دم أ ن ‪6‬د‬‫ت ‪ ،‬ذا ‪#‬ط ب ا زام ‪6‬ط ‪ 3‬ن ك ا ‪ 3‬ن ‪$- -‬‬ ‫لا‬ ‫ ( ‪ - #‬د و ود ‪#‬ظ م ‪ / # >%‬إ‪0‬‬‫‪.‬‬ ‫‪ G%‬ن‬ ‫‪1 Jean –Pierre détrie; strategor; Politique Générale de l’entreprise; 3ème édition. Dunod; 1997 p 09.‬‬ ‫‪2 André Boyer. Jacques Thipot ; La stratégie panorama de la gestion ;édition d’organisations, 1997. p 247.‬‬ ‫‪3 T.J. Waston ;d’Après: Andre Boyer et AL ; La stratégie; Panorama de la gestion ;. Edition d’organisation; 1997; p‬‬ ‫‪13‬‬. ‫‪5‬‬.

(18) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫‪ %‬د وا ‪ # 25 3‬ن ھذا ا 'ر ? ء ري ‪=+ 1 F. CARY‬ل ‪'#‬ب ‪ PDG‬ـ ‪.IBM‬‬ ‫و( ز ‪# #‬ر ‪ -‬ب ا = ر‪ ،‬ن‬ ‫ول‪- " :‬د ‪ J‬ر‪ #‬دة رات ‪#‬و و ‪# ، #‬ظ ‪ ، #‬و ‪ # #- ، #-‬ا ‪#‬‬‫‪." #‬‬ ‫‪ #‬وم ‪ #‬م و‪ #‬دد ‪$%‬‬ ‫ن ‪ 6‬ل ل ھذه ا = رات ا ‪ -‬دا ‪% -% #‬دون = ر‪-% ،‬‬ ‫‪ * .2.3.I‬ا ر' ‪:‬‬ ‫ن ا ‪ /' 6‬ن ا‪6C‬ر ن‬ ‫" ن !‪ # 3‬ا ‪+‬ر ‪ ،‬و ذا ‪#‬ر د أن ' ر ‪ 3! /‬ا ‪%-‬ل‪ ،‬و‬ ‫وإ‪%‬رازھ " ‪.2‬‬ ‫و ‪-‬د م إط ر ر ‪ - (Un cadre de référence) 3‬م ا‪+#4‬ط ا‬ ‫‪ ،‬و‪5 $#‬ل ‪%‬ب و ود ا ‪ +‬ر ‪ ،‬و دد ا ط ر ا د‪ 0‬ق‬ ‫‪B‬دارة ا‬ ‫أ‬ ‫‪%‬ر‬ ‫"ا ‪$‬‬ ‫‪ 3#‬أ واق وا دھ " ‪ 3‬ا‪ 4‬ر ا ذي ( م ‪$ %‬و ا دا‪. H‬‬ ‫‪ +#‬ط‪ ، $‬وھو‬ ‫‪ $‬ودات‪ ،‬أو أن‬ ‫ر و ‪/‬‬ ‫‪ ،‬و‪ % / #‬ر‬ ‫إذ ب أن ( ون ا ر ف ا ‪ 6‬ذ ‪ %‬ر ا ‪+‬‬ ‫‪ #‬ر ‪ / #‬رد ا ل ا را ‪ 3‬وط ‪ <%‬ا‪ !4‬ق ا طور‬ ‫ون ‪ 5‬ر ا * ق وأن م ‪. + +$ %‬وھ و‬ ‫ا وا ‪.3‬‬ ‫)‪(L’évocation d’opportunités‬‬ ‫ل <‬ ‫ط ب ذر ‪ %‬ر ! ‪ 3‬ا‬ ‫‪ %‬رة‪ ،‬وھو‬ ‫‪ 3‬أھ‬ ‫د د ا ‪ 3! $‬ا ‪+‬ر ت ا طورة وا ‪ %‬رة‬ ‫‪ 6‬ف ا = رات‪.‬‬ ‫ط ا ر' ‪:4‬‬ ‫‪.3.3.I‬‬ ‫ر د إ‪ #‬زه‪ ،‬ا ل ا ذي ر ن ‪ 6‬ل‬ ‫‪ %‬د د د ا‪4‬ھداف وا ‪ $‬م !>ن ا ‪ +‬ر ط ‪ % %‬د د‬ ‫‪6‬د ن‬ ‫ز و ‪ +#‬ط ا‬ ‫و ا = ت وا‪4‬ھداف ا ‪ + 3‬ل ا ‪'-‬د ا ‪ + 3‬ل أو ل‬ ‫دد‬ ‫ت‪ ،‬وھو * ن ‪ #%‬ء 'ورة ‪0‬و ‪ %‬دا‪6‬ل وا ‪ 6‬رج ‪+‬ر ‪.‬‬ ‫و ‪/‬ا‬ ‫وا ل ‪ %‬وازي‬ ‫أ‪ -‬ا ‪ 2‬ت ‪:5Les buts‬‬ ‫‪5‬ل !‪ 3‬ا ر‪ %J‬وا ‪ #‬ت ‪ 3! Les intentions et les sous-tendent‬أ!ق ز ‪ J #‬ر ددة‪ ،‬وھ و‬ ‫ ق ' ورة ‪" H‬‬‫دات ‪=%‬‬ ‫ا ‪ <%‬ا د‬ ‫ ‪ ، $-‬إ( أن ھ ذا د!< إ ا ل‬‫‪% # 3#‬‬ ‫رب"‪.6‬‬ ‫ن أن ر‪ ?%‬و ‪ /#‬س ن ا *روري إ‪0‬‬ ‫! ر‬ ‫‪ - J‬رن ‪ %‬ط وح ‪ Les ambitions‬ا ‪+‬ر ‪ ،‬ا ذي ر ‪%‬ط ‪ +%‬ل د‪ 0‬ق ‪%‬و* ھذه ا‪ 64‬رة ! ‪ 3‬ا وق‬ ‫‪ #‬أو ا ن ن ‪'6‬ص دون ا‪6C‬ر ن‪.‬‬ ‫ل ‪#‬و و‬ ‫" ‪ %‬وغ ‪#‬ز ا را‪H‬د ‪ 3! ،Leader Ship‬ا‬ ‫ن أن ‪6‬ذ ط ‪ ) % # 3 <%‬دل‬ ‫ا‬ ‫‪ %‬ث ن أ‪ % J‬ا‬ ‫ ا = ت ن أن ون دا‪6‬‬‫ر‪ <* ?%‬ا ‪+‬ر ن ‪ %‬ن ا ‪+‬ر ت ا را‪H‬دة(‬ ‫ ا = ت ‪ 6‬ف ‪#‬د ا ‪ +‬ر ت‪ $# ! ،‬ن ‪ 6‬ذ ا ر‪ $ = ?%‬ا و دة ‪ % ! ، $‬ض ا ‪ +‬ر ت ‪ -‬ر ' و‪%‬‬‫'ور أ‪6‬ذ ا ‪-‬رار دون أن ون ‪'0‬د ‪ $‬ظ م ر‪ ?%‬ا ھ ن‪.‬‬. ‫‪1 F. Cary: d’après; André Boyer et AL ; Op,cit; P 15‬‬ ‫‪2 Alain Desreumaux, , stratégie; Précis Dalloz; 1993 ; p.19.‬‬ ‫‪3 T. Peter et R. Waterman; d’après A. Boyer, J. thépot et AL; La stratégie; Panorama de la gestion ;. Edition‬‬ ‫‪d’organisation; 1997 ; p 249..‬‬ ‫‪4 Détrie J.P RAMANANTSON B . , Stratégies de L’entreprise, Nathan 1983 p 13-26 ; Anatassopoulos J.P et‬‬ ‫‪Ramanantson , ; Le Segment est Mort , Place au Métier ; Revue Française de Gestion , Mars-Avr 1982.‬‬ ‫‪5 Bengt Karlôf ; op cit ; p 51.‬‬ ‫‪6 Alain Desreumaux ; Ibid ;.p 20‬‬. ‫‪6‬‬.

(19) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫ب‪ -‬ا ھداف‪:1‬‬ ‫‪ %‬أن ا = ت ‪5‬ل ا ‪#‬وا ا‬ ‫‪ 3! Les intentions‬أ!ق ز ‪ J #‬ر دودة‪>! ،‬ن ا‪4‬ھداف ھ ‪ 3‬ا ‪ TH #‬ا ‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دودة ‪ ،‬و ‪ +‬ل و* ت ر‪J‬وب ! ‪ $‬ن ‪%0‬ل ا ‪#‬ظ !‪ 3‬ا ‪%-‬ل‪.‬‬ ‫رض ‪ %‬و‪ 3! $J‬أ ل ز ‪#‬‬ ‫‪+ % # %‬ر !>ن ا‪4‬ھداف دد‪:‬‬ ‫‪ #‬وج ن !‪ 3‬وق دد و ظروف ‪. #‬‬ ‫ ‪ %‬وغ ' و‪0‬‬‫ ر‪0‬م أ ل ن رة ددة‪.‬‬‫ت ' ‪ 6‬ر ا وارد‬ ‫س ا = ت‪ / #>! ،‬ن را‪ %0‬دى ‪ %‬و‪ $J‬وإد‪3 ! $ 6‬‬ ‫ا‪4‬ھداف‬ ‫? ‪ -%‬دة‬ ‫ب أن م ‪ %‬د‪ 0‬ا ‪ %‬رة‬ ‫و‪#‬و ‪،‬‬ ‫ا‪4‬ھداف‬ ‫نا ‪%‬ر‬ ‫‪ ،‬و‬ ‫ا‬ ‫ت‪ ،‬و ‪$‬ل إ ‪ 6‬ذھ ‪ -‬دة طو ر ا ءات‪.‬‬ ‫ا‬ ‫وى ل وا د ‪$#‬‬ ‫ا ‪ +‬ر ت ( ‪ < %‬ھ دف وا د ‪ %‬ل ‪ < %‬ز أو ‪ +‬ع ‪F‬ھ داف دد‬ ‫ا و تا ر‬ ‫ل أ!ق ز ‪ 3#‬و وى ‪0‬رارا ‪3#% 3‬‬ ‫‪....3 ،3‬ا ‪ (U‬إ( أ‪$#‬‬ ‫)ا‪ ' 0‬دي‪ ،‬ا‬ ‫‪.‬‬ ‫وا‬ ‫‪:‬‬ ‫و‪ /‬ت ا‪ %‬را‬ ‫‪ /‬وا‬ ‫‪ ، La Branche‬ا‬ ‫‪ .4.I‬ا ط ع‪ ،‬ا‬ ‫ل ا ‪-#‬ل وا ل ا د < = رات ا ط !‪ 3‬أ واء !* ء ا ‪-‬ط ع‪.‬‬ ‫‪ -.1.4.I‬ا ط ع ‪:Le secteur‬‬ ‫ب ‪ #‬وع ا ‪ +#‬ط‪ 3 ! ،‬ا(‪ ' 0‬د ا ‪3‬‬ ‫ق ‪ - %‬م ا‪ +#4‬ط ا(‪ ' 0‬د‬ ‫! رة ا ‪-‬ط ع ‪le Secteur‬‬ ‫و د ‪0 5 5‬ط ت ا‪ ' 0‬د ‪ ،‬ا‪4‬ول ‪ 5‬ل ! ‪ 3‬ا ‪-‬ط ع ا‪4‬و ‪) Primaire 3‬ا زرا (‪ ،‬وا ‪-‬ط ع ا ‪ 3# 5‬أو‬ ‫ؤ ت أو أ وان‬ ‫و‬ ‫رف ‪# 5 %‬وي )ا '‪ ( #‬وا ‪-‬ط ع ا ‪ 5‬ث )ا ‪6‬د ت( ‪ ،‬و ‪- ! /#‬ط ع ‪5‬ل !‪3‬‬ ‫ل ا ‪ #‬ءات‪،‬‬ ‫ا ذ ن ‪$‬م ‪ #‬س ا ‪ +#‬ط‪ ! ،‬رة ا ‪-‬ط ع طورت ' ر ‪5‬ل !‪ 3‬ا ط ‪ <%‬أو ا ‪ $‬ا ‪3! 5‬‬ ‫‪+#4‬ط ا ‪+‬ر ‪ ،‬و ‪ /#‬ا ‪-‬ط ع ھو ‪-‬ل ا ‪ +#‬ط ا ذي < ل ا‪+#4‬ط ‪.‬‬ ‫‪ -.2.4. I‬ا‬ ‫‪:3La branche‬‬ ‫ب‬ ‫‪ %‬ا وط‪ ، #‬وھ ذا ‪ =%‬رض‬ ‫با‬ ‫وا! ق ! رة ‪ - La branche‬م ا‪ +#4‬ط ا(‪ ' 0‬د‬ ‫ت ذات ا ط ‪<%‬‬ ‫وا ‪ -‬ا * ! ‪'6‬و' (‪ - .‬م ا‪+#4‬ط إ ‪ + Branche‬وا‬ ‫)ا ‪#‬‬ ‫ا‪#‬‬ ‫ا(‪ ' 0‬دي أ ‪5‬ر ‪ /#‬وا دان ا را ‪.3‬‬ ‫‪ -.3.4. I‬ا ‪- # #‬ا ‪:4Filières .‬‬ ‫ل‬ ‫ل ‪ 3 ! ! 5 %‬ا(‪ ' 0‬د ا ' ‪ Francis Bidanlt 3 #‬ا ذي ر!‪$‬‬ ‫ھ ذه ا رة‬ ‫ن أن ون‬ ‫‪ Un enchaînement‬ا‪+#4‬ط ا ‪ 3‬و*< !‪6 3‬د ‪ #‬وج '‪ 3 #‬أو ا ‪ $‬ك ‪ ،3H $#‬ا‬ ‫ا وز < إ ا ‪ $‬ن‪.‬‬ ‫ذ ك ا ذھ ب ن ا دة ا‪4‬و‬ ‫وا ‪3‬‬ ‫تا ‪#‬‬ ‫لا‬ ‫ا ‪ #-‬ا ‪ 3‬ر ز‬ ‫و د ھ‪ #‬ك دة 'ورات‬ ‫‪5‬‬ ‫ل ‪ 5 %‬ر !‪ 3‬ا ل ا ‪#‬و و ‪. "3‬‬ ‫‪1 Boyer André et Al ; Op ,cit , p 241-251‬‬ ‫‪2 Claude Riveline ;« de l"Urgence en Gestion » , Gérer et comprendre N° :22 , Mars :1991‬‬ ‫‪3Perez R. Introduction méthodologique sur l’articulation filière- stratégie; ADFi; Economie industrielle, Economica,‬‬ ‫‪1983 p 69-74.‬‬ ‫‪4.M.Marchesnay ; management Stratégique ; Op;cit ; p 95‬‬ ‫)‪ /01234‬إر‪ +,‬ا)(‬ ‫‪5 Bidanlt. F, Le champ stratégique de l’entreprise, Economica 1988.p 79‬‬. ‫‪7‬‬.

(20) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬ ‫أ ل أو إ‬. ‫ظ‪$‬ر ‪ 6‬ف ا ‪ 0‬ت إ‬ ‫لا‬ ‫ت وا ‪+‬را ‪.‬‬ ‫‪5‬ل ا ‪#‬د ج وا‬ ‫‪:L’industrie /‬‬ ‫‪ - .4.4. I‬ا‬ ‫‪1‬‬ ‫و ب ‪ %‬ور ر ‪M.Porter‬‬ ‫را‬ ‫ا‪ + #‬ر ‪ $‬وم ا ' ‪ +% #‬ل ‪ %‬ر ! ‪ 3‬ا‪ 4‬ل ا ‪% -‬‬ ‫رؤ ‪0‬ط ع ا(‪ #‬ء ‪ % %‬رة ا ‪ ، ! #‬ا ‪ $‬وم ھ ذا ‪ 5 /% +‬را ـ‪$‬وم ا ‪-‬ط ع‬ ‫‪5‬ل !‪3‬‬ ‫ا'‪#‬‬ ‫أ‪ $#‬راد! ن !‪ 3‬أ‪ J‬ب درا ‪ ،/‬إ( أن ‪ %‬ض ا ؤ ت رى‬ ‫‪ Le secteur‬إذ ‪6G‬ذ ‪ M. Porter‬ا ‪ %‬ر ن‬ ‫‪$‬وم أو < ن ا ‪-‬ط ع‪.‬‬ ‫‪G%‬ن '‪#‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫و‪ /‬ت ا‪ %‬را‬ ‫‪ - .5.4. I‬ا‬ ‫‪ 5‬ل ‪ -‬وى ا ‪! #‬‬ ‫? ‪0>%‬‬ ‫ ر‪ %‬وا ‪3‬‬‫وع ا ‪ +‬ر ت ا ‪ $ 3‬وا' ت إ را‬ ‫‪%‬دا‪6‬ل ا ‪-‬ط ع أو ا '‪. #‬‬ ‫ت‪،‬‬ ‫وع ‪+‬ر ت ا ‪-‬ط ع ا ‪ # <% 3‬س ا را‬ ‫أ‪$#‬‬ ‫و ت ا را‬ ‫رف ‪" M. Porte‬ا‬ ‫‪.‬‬ ‫ت ‪ - ) /% +‬ر‪ ،( %‬ب ل ا‪ %4‬د ا را‬ ‫أو ا را‬ ‫ا ‪-‬ط ع ا را ‪ 3‬ن أن ون ! ‪ ! 3‬وج إ را ‪ 3‬وا د إذا ا ‪ %‬ت ا ‪ +‬ر ت ‪ #‬س ‪ #‬وع ا را‬ ‫ن أن ‪ 3 #‬ل ‪+‬ر أو ‪5‬ل !وج ‪ 6‬ف"‪.3‬‬ ‫ا‪ -‬د ‪،‬‬ ‫ا ر‬ ‫را‬ ‫و تا‬ ‫ن و دد ن ا‬ ‫دد‬ ‫وي‬ ‫ا ‪-‬ط ع ‪'%‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ B‬را‬ ‫‪ ! 6‬ت ا‪4‬‬ ‫ر ــف ا ر' ت ا‬. ‫أ‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫ددة ا‬. ‫‪En amont, En aval‬‬. ‫دان ‪ +#‬ط‪ $‬وھ و‬. ‫ت و دوا‪ /‬ا دو ل ‪:‬‬. ‫‪ .II‬د ــد *وم و‬ ‫‪ .1.II‬دو ل ا ر' ت ‪:‬‬ ‫د ظ ھرة ا و ا‪%‬رز ظ ھرة !‪ 3‬ا ر‪ <%‬ا‪ 64‬ر ن ا ‪-‬رن ا ‪+‬ر ن ‪ ،‬ھذه ا‪ 64‬رة د ظ ھرة‬ ‫ددة ا‪ %4‬د ‪ +‬ل وھرھ ا ‪+‬ر ت ددة ا ‪ #‬ت ن ‪ 6‬ل ‪ %‬د( ‪ $‬ا ‪ 4 # %‬ا ‪ + 3‬ل ‪ 5‬ث ا رة‬ ‫ت ا(‪#‬د ج‪ ،‬ا ‪+‬راء‪ ،‬و ‪ 6‬ق ‪+‬ر ت د دة !‪ 3‬ا ‪ 6‬رج ت ز دة وى ا( ‪ 5‬ر‬ ‫ان‬ ‫ا دو ‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫ا‪ 3%# 4‬ا ‪+ %‬ر‪ -% .‬ا ‪+‬ر ت ا ددة ا ‪ #‬ت ‪ +‬ل ا ‪'#‬ر أ ‪ 3! 3‬ا رة ا‬ ‫ا ‪$‬م أ‪*!4‬ل ظ ھرة ا ددة ا ‪ #‬ت ط ب ر'د و د د ‪ 6‬ف ا وا ل ا ‪ 3‬ؤدي إ و ودھ ‪،‬‬ ‫أھدا!‪ $‬و‪. $ H #‬‬ ‫ت‪:‬‬ ‫‪ -1.1.II‬ر ف ا دو ل و ا ر' ت ا ددة ا‬ ‫دد ر ف ا ‪+‬ر ت ا ددة ا ‪ #‬ت ‪! ،‬و!‪ #( -‬درف ‪ ! ، Andreff‬ن أ ‪ %‬ب ھ ذا ا ‪ #‬وع ود‬ ‫ر ا ‪6‬ذة‪ 3! .‬ا ‪ -‬م ا‪4‬ول ‪ 3 G‬ر ف ا دراء ‪ ،‬وا ‪#‬ظ ت‬ ‫‪ %%‬ن ‪ :‬ا'ل ا ر ف وط‪ %‬ا‬ ‫أ‬ ‫را ‪، 6‬‬ ‫ا‬ ‫ن(‪ $ .‬ك ا ‪# 3‬د‬ ‫ا دو وا‪ 4‬د ن ) ن ا(‪ ' 0‬د ن وا د ر ن وا‬ ‫‪5‬‬. ‫‪1 M .Porter ; Choix stratégique;Op,cit ; p 142-143.‬‬ ‫‪2 M .Porter ; ibid.‬‬ ‫‪3 M. Marchesnay ; Management Stratégique ; Op Cit ; p 91.‬‬ ‫‪4 Kristian Behrens « choix de localisation et structure du commerce intra-branche » ; Revue économique vol 56,n°3‬‬ ‫‪juill. 2005 p 995-982‬‬ ‫‪5 Andreff W (1987) : « Les multinationales », Edition : la découverte; p16.‬‬. ‫‪8‬‬.

(21) ‫ر ــف‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫د ــد ا‬. :‫ل ا ول‬. ‫ا‬. ‫ن ن‬. ‫ دد ا‬، $ ! ‫ دان ا وا د‬% ‫ دد ا‬، ‫ رج‬6 ‫ ا‬3 ! ‫ و ود ! روع‬، ( ‫ ر‬+ ‫ ط ) م ا‬+# ‫م ا‬ .‫د‬ ‫ ا‬3 ‫ظ‬# ‫ ل ا‬$ ‫ أو ا‬# ‫ * ! إ ا‬% ،‫رى‬6‫ ت أ‬# ‫ ! روع‬$ ‫ رة ا م‬% ‫ ؤ‬$#‫ا‬ ‫ ت‬# ‫ر ا ددة ا‬+ ‫ رف ا‬، Vernon1 (1987) ‫ ( ر ون‬. %# ‫ دان أ‬% ‫ل ن‬- ( 3! #' ‫ طر‬3 ‫ ر ت ا‬+ ‫ ك ا‬$#‫أ‬ ‫ ت‬# ‫ ر أن ا ددة ا‬% / # ! ، Caves2 (1982) ‫ ا ' ز‬.‫ د ن‬% ‫ ا‬3! ‫ل‬04‫ا‬ ‫ رج‬6 ‫ ا‬3! ‫ ج‬# ‫وا د و د ر ا‬ ‫ ت ا ذي‬0‫ ذ ا و‬# ‫ ت‬# ‫ددة ا‬ ‫ ر‬+ ‫ ' ر ا‬/#‫ رى أ‬/# ! ، Hugonnier3 (1984-1997)4‫ ر‬#0‫ ! ن او‬.‫ رج‬6 ‫ ا‬3! ‫ر‬+ % ‫ ا ون ا‬3! ‫ول‬6‫ رج أو ا د‬6 ‫ ا‬3! ‫رة‬+ % ‫ رات‬5 ‫ ا‬/ ! ‫ م‬‫ان‬ ‫ ت‬# ‫ ر ت ا ددة ا‬+ ‫ ر! ن ا‬Andreff6 (1996)‫درف‬4 ‫ و ا‬Michalet5 (1985) #4 .3 ‫ط ق‬# ' ‫ظ‬# ‫ ل ا‬$ ‫ ا( را ت وا‬$ ! ‫ون‬ '‫'و‬6 ‫ ؤ ت ذات‬$#‫ا‬ ‫د ر زي‬ 3! ‫ل‬ ‫ ت‬# ‫ ر ا ددة ا‬+ ‫ ن ا‬% ‫ رى‬Desreumaux7 (1999)‫رو و‬44 ‫ ا د‬.‫ ر‬% ‫د‬ ‫ إ‬- ‫ رج !ظ أ ل‬6 ‫ ا‬3! ‫ت‬ ‫ ا‬$ ! ‫ دار‬fédération centralise 3 ! .‫ رة‬% ‫ م ا‬4‫ ت أو أ‬# ‫ر ت ا ددة ا‬+ ‫ا‬ ‫ ا را ت ا دو ل ر ز و‬3! ‫ ث‬% ‫ا‬ ‫ ا‬3! ‫ دور ا ؤ ت ا '= رة وا و ط‬-% ‫ن‬ < ‫ ا ر‬$ (‫ د‬% #‫ ر‬0 ‫ إذا‬+ ‫ا دو ھ‬ . - ‫ ت واء ن ث ا م أو ا‬# ‫ر ت ا ددة ا‬+ ‫ك‬ ‫ري ا ؤ ت ا ' = رة‬ % # % ‫ رات ھ‬5 ‫ طر و ط ب ا‬6 ‫ ل ا د د ن ا‬+ ‫ ا دو ل‬-% ‫ و‬# ‫م‬$‫ط ط‬6 ‫ م إ زا‬J‫ رج و ھ ذا ر‬6 % ‫ دو ل و ا وا د‬$ ‫ در‬% ‫ول دون‬ ‫ و ھو‬8 ‫و ا و ط‬ . ‫ط‬+#F 3 ‫ ل ا دو ل و ا و < ا دو‬6 ‫ أ واق ن‬3! ‫م‬$ ‫ط‬+#4 ‫ا دام‬ Les facteurs d’internationalisation: ‫وا ل ا دو ل‬/ - 2.1.II. ‫وھذا‬. #‫ رج دودھ ا وط‬6 $0‫و < أ وا‬. ‫ر ت إ‬+ ‫ط < ا‬. ‫ ' د‬0(‫ ا‬$ ‫ط‬+#‫ط ق أ‬# < ‫دف و‬$% . ‫ رج‬6 ‫ ت ا 'د ر إ ا‬% ‫دا‬% ‫ر‬% ‫ ا ذي‬، Mucchielli9 (1992)3 +‫ ! ب و‬، ( H ‫ت ا‬ ) ‫ ت‬%- ‫ دة‬/ ‫ر ت وا‬+ ‫ا‬ ‫ ل‬6 ‫ رج ن‬6 ‫ ا‬3! ‫ر ت‬+ ‫ ر ا‬5 ‫ و ذ ك‬. ‫ ر‬6 ‫ واق ا‬4‫=زو ا‬ ! ‫ر‬5 ‫ ا وق أ‬3! -% ‫ا وا د‬ ‫د ج أو ن‬#(‫ *ل ا‬% ‫ق‬- ‫ رج ن أ * أن‬6 ‫ ا‬3! ‫رة‬+ % ‫ رات ا‬5 (‫ ھذه ا‬.‫ ق ؤ ت د دة‬6 . H - ‫ر ت ا‬+ ‫راء ا‬+ ‫طر ق‬ !‫د‬$ ‫'و' ت ا ط ب وق ا‬6 < ‫ وج‬# ‫ ل ف ا‬$ ‫ ذ ك‬$ ‫ط‬+#‫ ر ل أ‬% ‫وم‬- ‫ر ت‬+ ‫ا‬. 1 Ernon R. (1979) : « The product cycle hypothesis in a new international environment », Oxford Bulletin of economics and statistics 41, pp255-267 2 Caves R. (1982) : « Multinational Enterprise and economic analysis » Cambridge university press 3 Hugonnier B(1984) : « Investissement direct, coopération internationale et entreprises multinationales » Economica. ; p 114 4 Hugonnier B(1997) : « Entreprises multinationales », in Encyclopédie de gestion, sous la direction de Y Simon et P Joffre, pp1115-1135. 5 Michalet C. (1985) : « Le capitalisme mondial », 2ième Edition, PUF 6 Andreff W.: « Les multinationales globales », Edition la découverte ;(1996) 7 Desreumaux A (1999) : « Internationalisation », in Encyclopédie de la gestion et du management, sous la direction de R Le Duff, pp 522-524 8 David J P (2002) : « Internationalisation des PME : une grille d'analyse », l'Expansion Management Review, Juin 2002, p8 9 Mucchielli J L (juillet 1992) : « Déterminants de la délocalisation et firmes multinationales » Revue économique, vol 43, N° 4.. 9.

(22) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫ر ا ‪ #-‬وا ' ( ‪'6 ،‬و' ت ا ط ب ا ر ‪%‬ط ‪ %‬ذوق وا د‪6‬ل ‪،‬‬ ‫و ‪6‬ط‪ 3‬ا وا‪H‬ق ا ‪# -‬و‪) #‬ا‬ ‫‪0‬د ‪-‬در ‪ +%‬ل د و ‪ /#‬ا و! ء ‪ + % $%‬ل ا‪ #4‬ب ‪* %‬ل ا رع ا وا د !‪ 3‬ن ا ن ‪.‬‬ ‫ا وا ل ا‬ ‫ا ر ل !‪# 3‬وات ا ‪ # 6‬ت و ا ‪ #‬ت و ا ذي ن ‪#‬د إ ‪#‬طق ا وق رك ‪ / #‬ر ل‬ ‫‪#‬ط ق ا ‪ #‬ج و د‪ 4 #‬ور‪ ! .‬زا د دة ا ‪# 3 ! ! #‬وات ا ‪ # %‬ت و ا ‪ # # 5‬ت د! <‬ ‫ م‬‫‪1‬‬ ‫ا ‪ G% < %‬ر أ ‪5‬ر ‪. ! #‬‬ ‫فا ‪ #‬جوا ل‬ ‫د‪/ #‬‬ ‫‪+ %‬ر ت إ ا ‪ %‬ث‬ ‫' ر ‪ >%‬ن ا ‪ +‬ر ت ‪ -‬م‬ ‫وا‬ ‫!‪* %‬ل ا ‪#‬و و ت ا د دة وا ‪-‬دم !‪ 3‬ا( ' (ت ا‬ ‫‪ -# .‬ل ا ‪ ' #‬ر ا و‪ #‬إ‬ ‫و‪ 3 ! #‬ا ‪ %‬د ث أ‪ $#‬ون أ‪ 0‬ل‬ ‫تا ‪ #‬جو ‪ #‬ذ ل‬ ‫< ‪ 5 3! points d’assemblages‬ر ن ا‪ 4‬ن ون ‪0‬ر ‪ %‬ن أ ن ا( = ل ا ري‪.‬‬ ‫‪-#‬ط أو ‪ -#‬ط‬ ‫‪.‬‬ ‫ف ا ‪ #‬ج و ا ‪$‬رب ن ا *را‪H‬ب ا‬ ‫ت ا ‪ #‬ج ن ‪ /# +‬ا ح ‪ 6%‬ض‬ ‫ھذا ا ‪ -‬م‬ ‫ا ر‪' 6‬‬ ‫ا واد ا ‪ 6‬م ‪ G%‬ر ‪ * 6#‬و‪64 %‬ص ا د ا‬ ‫ون ‪ >%‬ن ا ‪ +‬ر ا ' ول‬ ‫‪2‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪6G‬رة ‪#‬و و‬ ‫ا ‪-% 3‬‬ ‫وا واد ا ‪ 6‬م !‪ % 3‬ض ا ‪ %‬دان ا ‪#‬‬ ‫‪.2.II‬ا وا‪6‬د ا ر ‪ 5#/‬ا دو ل‪:‬‬ ‫ا ‪ %‬د وا زا‬ ‫ن ا وا ل زا ا ‪ +‬ر ‪ ،‬ا وا‪ H‬د ا ‪ 3‬ود‬ ‫ا ر ل د ‪ #‬ج * !ر‬ ‫ھذه ا وا ل و ا زا ‪.‬‬ ‫و ‪ ! /#‬ن ا *روري ا و‪0‬وف‬ ‫إ( را‬ ‫‪# #‬دان ‪:‬‬ ‫‪ #‬ر' ت وا زا ا‬ ‫أ‪ -‬ا زا ا (‬ ‫‪$‬وم أو < ا ذي رف ‪ %‬زة ا ‪ ! #‬أو ا ‪. ! #‬‬ ‫ا زا ا ‪ % #‬أو ا ‪'6‬و' ‪+‬ر ت ھ‪ 3‬أ‪0‬رب إ‬ ‫ن و ق ا‪ 4‬ر ‪ %‬ك ا ‪3‬‬ ‫و!‪ -‬و‪ ، Mucchielli3 (1992) 3 +‬ھذه ا وا‪H‬د ن أن ‪ T #‬ن 'در ن أ‬ ‫ف ا ‪ #‬ج و ك ا ‪ % ? 3‬ز ا ‪ #‬و ت‪.‬‬ ‫ل ن‬‫‪+‬ر ت دة‬ ‫ان ‪ Mucchielli4 (1985-1987)5‬و‪%‬ور ر )‪ ، M. porter6 (1990‬ر أن ا زا ا ‪! #‬‬ ‫‪ #‬م ن ا زا ا(و‬ ‫وى ا ‪#‬و و ‪ 3‬ا ‪ +‬ل ‪،‬‬ ‫‪ % les avantages initiaux‬د ا ‪ G+#‬و ا ‪% -‬‬ ‫أھ ا ط ب ا ‪.3‬‬ ‫د ‪ ، $‬ھ ل ا ‪ ' 0( ! #‬دھ و‬ ‫‪ $‬رات ا ‪-‬وة ا‬ ‫زا ا ر ل ‪ ،‬د‪6‬ل ‪ +%‬ل م !‪ 3‬إط ر ا زا ا ‪ % % #‬دان ‪ ،‬وا ‪# < 3‬ط ‪ + $0‬ل ز دة‬ ‫وا‪. %# 4‬‬ ‫ا ط با‬ ‫م ود ‪#‬‬ ‫ا ‪ -‬ر‪ #‬ا زا ا ‪% #‬‬ ‫ا‬ ‫ا ‪+‬ر ن ‪ $%#‬رض ‪ #‬و ت و ط ب وا ل ا ‪ #‬ج و ‪، $‬و ا ‪ 3‬ب ا 'ول ‪G% $‬د‪#‬‬ ‫ا ‪ ! #‬ا ‪ 3‬ر*‪+ $‬دة ا ‪! #‬‬ ‫ف ظل ‪ 0‬درة‬ ‫‪. $ ! #‬أد‪ #‬ا‬ ‫* ن !ظ ‪$‬‬ ‫ا ‪#‬ط ق ا دو ‪ . 3‬أ ا ‪ %‬د ا * ف ! ‪- /#‬دم ا د‪ 6‬ت ن وا ل وا ‪ #‬ج ن ‪ 6‬ل و!ر ‪ $‬و‬ ‫ت اا ‪ $‬ن ‪ #‬وج ا ‪-‬دم‬ ‫و‪#‬و ھذه ا وا ل ( و ط ب ا ‪ #‬و ت ن ‪ 6‬ل‬ ‫ا‪) $ #‬‬ ‫ن ‪%0‬ل ا ‪+‬ر ا ددة ا ‪ #‬ت‪.‬‬ ‫» ‪1 Lahimer N (2003) : Mémoire « Les facteurs déterminants de la délocalisation : Etude comparative entre l'Asie et l'Afrique‬‬ ‫‪Université Paris Dauphine‬‬ ‫‪2 Fabrice Defever ,J.L.Mucchielli ; « Analyse des caractéristiques des pays » ;revue économique ;vol 56 ,N°6 ;nov 2005.p1185‬‬‫‪1206‬‬ ‫‪3 Mucchielli J L (1992) ;Op-cit‬‬ ‫‪4 Mucchielli J L (1985) : « Les firmes multinationales, mutations et nouvelles perspectives », Paris, Edition Economica‬‬ ‫‪5 Mucchielli J L (1987) : « Multinational enterprises, International investments and transfers of technology : the elements of an‬‬ ‫‪integrated approach » Paris, Edition Economica.‬‬ ‫‪6 Porter M (1990): « The competitive advantage of nation», Londres, Macmillan‬‬. ‫‪10‬‬.

(23) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ر ــف‬. ‫ب‪ -‬ا زا ا‪ %‬را‬ ‫ا ل ا 'ط‪ 3 ! <* l‘analyse synthétique 3 #‬ا ‪ -‬م ا‪4‬ول ا ‪ % 0‬ن ا دول وا ‪ +‬ر ‪ ،‬ا(‬ ‫أن ‪0‬ط ع ا ‪ +#‬ط و ط‪ %‬ا وق ب دورا ھ ‪ .‬و ‪64 %‬ص ‪ #‬د * < ا ‪-‬ط ع ھ ذه ا ‪ +‬ر ت ! ‪0 3‬‬ ‫‪ +‬ل ا وا د ‪.‬‬ ‫ؤ‪5‬ر‬ ‫! ‪ ، $# %‬و ‪ ! /#‬ن وا' ‪ $‬ا ‪$‬‬ ‫ت و ا ‪+‬ر ت‬ ‫دود ا ‪-‬ط ت ‪،‬ا‬ ‫م‪ %‬ر‬ ‫ط‬ ‫! را ت ا ون ‪/‬ا ‪3 ! ! #‬‬ ‫ظ ن ‪ 6‬ل ا ‪ %‬ث وا ط و ر ‪،‬‬ ‫‪6G‬ذ ‪ +‬ل ‪ %‬ق ‪ %‬ن ‪ 6‬ف ا ‪ ! #‬ن‪ .‬ھذا ا ‪ %‬ق ا( را ‪ 3‬ن‬ ‫‪.1‬‬ ‫ا ‪#‬‬ ‫< را ل ا‬ ‫! ‪3‬‬ ‫ر ا ‪#-‬‬ ‫دا‬ ‫و ق ‪ ،‬وا‬ ‫ا ‪ #‬ج ‪ ،‬وا‬ ‫ن ‪ %‬ن ا( را ت ا ‪ /# ! ،2 %‬ن ‪+‬ر ت و*< ا ‪ 0‬ت ‪6 % # %‬طوات ا ‪%‬دا !‪ 3‬ا ‪ %‬ث ‪ 5‬م‬ ‫ا ‪ % ! #‬د ذ ك ن دون ون ! ‪ 3‬را ل ط و ر ا ‪ %‬ث ا ذي ‪ #‬م ن ا ‪ #‬وج ‪ ./ #‬وا ‪%‬ب ! ‪ 3‬ھ ذا‬ ‫ق‬ ‫‪ 3! ،‬ن ا ‪6‬طوات ا وا ! ‪$#‬‬ ‫ھ‪# 3‬وع ن ا ' ا‬ ‫ا وك ھو أن ر ا ‪ %‬وث ا‪4‬‬ ‫ن ‪.$ !#‬‬ ‫زة ‪ # % ? Un Avantage Specifique. ' 6‬راد ا ‪+‬ر‬ ‫‪' %‬ول‬ ‫‪:‬‬. ‫‪ .3.II‬زا ا دو ل ‪:‬‬ ‫ا ‪ %‬د ا * ف‪:‬‬ ‫ا ‪ %‬د ا ‪ +#‬ء و‬ ‫دو ل ا ‪+‬ر ت ود ‪ %‬د د ن ا زا‬ ‫‪: 38‬‬ ‫أ ‪ -‬آ ر ا دو ل ‪# 5#/‬د ا‬ ‫?‬ ‫أ‪ 0‬ل ‪،‬‬ ‫' در ا و ن ‪%‬‬ ‫ل ا ‪+‬ر ت ا ا( ‪ 5‬ر !‪ 3‬ا ‪ 6‬رج ‪'0‬د ا 'ول‬ ‫‪ #‬وج ا ‪ 3H $#‬أو * ن ا( رار ‪-‬ط ت ‪ #‬ن ا ‪ #‬ج‪ .‬وھ و ؤدي‬ ‫ا ‪-‬درة ا ‪! #‬‬ ‫‪ %‬زة‬ ‫‪.‬‬ ‫فا دا‬ ‫إ ز دة ا ‪ ! #‬ا‪ %# 4‬ا ‪6‬د ‪ #‬س ‪#‬و و ت ا ‪ #‬ج و ن < ‪ 6# %‬ض‬ ‫وى ا ‪#‬‬ ‫و ھ ذا ‪% %‬ب‬ ‫دودة ! ‪ 3‬ا دول ا ' ‪#‬‬ ‫ا دا‬ ‫ا' ‪ #‬ت ا‪H-‬‬ ‫ا‪+#4‬ط ا ‪ $ ! / 3‬زة ‪% #‬‬ ‫‪ .‬ذا ! ن ر ل ا‪+#4‬ط ن ‪ /# +‬ا ح ل ‪ %‬د ‪ %‬ر ز‬ ‫ا(‬ ‫ن‪.‬‬ ‫ؤدي إ ار ع وى ا د‪6‬ل ا ‪3- -‬‬ ‫و ر < وا ل ا ‪ #‬ج ‪ ! ،‬ن ا( ‪ 5‬ر ا‪ 3%# 4‬ل ا ‪ 6‬ض ا ط ب‬ ‫ق‪ %‬دا‬ ‫ا !‬ ‫ك ‪5 4‬ر ‪G‬ھ و درا ‪.‬‬ ‫ا ل ذوي ا ‪ $‬رات ا د‪ #‬و ز د ن ا ط ب‬ ‫‪9‬ف‪:‬‬ ‫ب ‪ -‬آ ر ا دو ل ‪# 5#/‬د ا‬ ‫ؤدي إ ز دة ا ‪#‬‬ ‫ا ‪ +‬ر ت ب ا ‪#‬و و ت ا د ‪ 5‬إ ا دول ا * ‪،‬‬ ‫ا‪ %4‬ث ‪.‬‬ ‫و =ط‪ 3‬ا ‪ #‬ق‬ ‫ن أ * ان ? ‪-#%‬ل ا ر! ن ‪ 6‬ل ا م وا در ب‬ ‫ھ ت ا ل ذوي ا ‪ $‬رات ا‬ ‫‪.‬‬ ‫‪'0‬د تا‬ ‫ا‪+‬‬ ‫ؤدي ( ( إ ز دة ا‬ ‫و ھو‬ ‫وى ا‬‫ح ‪ %‬د ا * ف ‪%‬ز دة ‪H‬دا ‪/‬‬ ‫ن ‪ $# +‬ا‬ ‫أن إ‪ 0‬ا رع ا د د ‪ +‬ر ت ا‪%# 4‬‬ ‫رف ا ‪ +‬ر ا‪4‬م و واردھ‬ ‫ا ‪ 3 !. H %‬ن ا رع ا‪ 3 %# 4‬ون ‪ /‬إ ‪ #‬ا ' ول ا ‪ + %‬ر‬ ‫و ا دو ‪ .‬و ل ا ظ واھر ا(‪ ' 0‬د ! ن ا دو ل ( ‪ 6‬و ن‬ ‫ا‬ ‫‪ ! * %‬إ ا‪ 4‬واق ا‬. ‫‪1 Mucchielli J L (1992) :Op-cit‬‬ ‫‪2 Mucchielli J L (1992) : Ibid‬‬ ‫‪3 Susanne berger ; »le cout du travail n’est pas le seul déterminant des délocalisation » ;problèmes‬‬ ‫‪économiques ;n°2909 oct 2006 p17-21‬‬. ‫‪11‬‬.

(24) ‫ا‬. ‫د ــد ا‬. ‫ل ا ول‪:‬‬ ‫وئ‬ ‫‪%‬ل‪ ،‬ھ ذه ا‬‫ا ‪ -‬و ' ? ا ‪ %‬د‪.‬‬. ‫ا ‪ %‬د ا‪ 3 '4‬أو ا ‪ %‬د ا‬ ‫وئ‬ ‫ا‬ ‫ ا ‪ %‬ن و ا(‪ 6‬ف ‪ %‬ن ' ? ا ‪+‬ر‬‫‪.3‬‬ ‫ و < ا وت ا(‬‫ا وا د !‪ 3‬ا ‪ 6‬رج ‪ 4‬ل ‪6‬ط‪ 3‬ا وا ز ا‬ ‫ا ‪+‬ر ت ل‬ ‫‪2‬‬ ‫زة ‪-#‬ل ا ‪#‬و و ‪ %‬دان ا * ‪.‬‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫ن ‪5 5 3! $' 6‬‬. ‫ر‬. ‫و ھو‬. ‫د وإ‬. ‫ر ــف‬ ‫‪ 6‬طر ا‬. ‫‪:1‬‬. ‫إ دة ا ‪#‬ظ ر ! ‪3‬‬. ‫‪ .4.II‬در ت ا دو ل‪:3‬‬ ‫دد ا ‪ #‬ت و ‪+‬‬ ‫‪ 6‬ف در ا دو ل و ' ‪ #‬ف ا ‪ +‬ر ت إ‬ ‫" ‪Multinationales,‬‬ ‫دوث ‪ 6‬ط ! ‪3‬‬ ‫‪ "Globales, transnational‬إذ ' ب إ ط ء ر ف د‪ 0‬ق ل 'ور‪ ،‬ا‪ 4‬ر ا ذي ؤدي إ‬ ‫' د ر ! ‪ 3‬ر‪ 0‬م أ ل‬ ‫أ س ا ‪ % #‬ا ؤو‬ ‫ا '‪ #‬ف‬ ‫ل ھ ذه ا ھ م‪ % ! ،‬ض ‪ -‬م‬ ‫ا‬ ‫ن ن زاو‬ ‫ل ‪ +‬ر ‪ ،‬إ( أ‪ - ( / #‬دم ا و ت ا ز‬ ‫‪%‬ر ل ‪ %‬ط‬ ‫ا ‪+‬ر ‪ ،‬ھو‬ ‫أ س‬ ‫و إ د وإ‪ 0‬ا ' ‪ #‬ف‬ ‫‪ ،‬ذا ‪ G‬ا ‪ %‬ض إ‬ ‫ا وى ا دو ‪# 3‬‬ ‫‪ 0‬دة إ را‬ ‫ا وا د ! ‪ 3‬ا ‪ 6‬رج‪ ،‬أ ‪ 5‬ر‬ ‫‪$‬ل ا ‪%‬‬ ‫أ‪ %‬د ددة ‪ % Multidimensionnelle‬أن ا را‬ ‫ا ‪ +‬ر ا‪4‬م‪،‬‬ ‫‪#‬‬ ‫‪6‬د ن ا ذ ن ‪ 6‬ف ‪$ #‬م‬ ‫ن دد ا دول ا ‪= 3‬ط‪= 3‬را! أو دد ا‬ ‫ن إ ط ء ا رق ‪ %‬ن د ول ل 'ور‪.‬‬ ‫ا '‪ #‬ت وا ر ف ددت‪ ،‬إ( أن ن أ‪$+‬رھ‬ ‫م‬ ‫ر أو ا رورة‪ ،‬ا ‪ 3‬ن ‪$ 6‬‬ ‫ا ‪44‬دو ل ‪ : L’internationalisation‬ھ ذا ا ' ور ‪ 5‬ل ! ‪ 3‬ا‬ ‫ر‪0‬م ا‪ 4‬ل ل‪ ،‬وھذا ‪%‬دون إ‪ 0‬ا ‪ 5‬رات‬ ‫أو ا ‪ %‬د(ت < ا ‪ 6‬رج ون !‪ 3‬زا د‪ ،‬وھو ‪ #‬س‬ ‫‪+ %‬رة !‪ 3‬ا ‪ 6‬رج‪.‬‬ ‫ت ‪ :La multi nationalisation‬ھذا ا ‪$‬وم ا ذي ‪ -‬رن ‪ ' %‬د ر ا ‪ + %‬ر‪ ،‬إذ ' ف ا ‪ +‬ر‬ ‫دد ا‬ ‫ا ددة ا ‪ #‬ت ‪%‬و ود و د ن ‪ #B‬ج ‪ 3! $‬ا ‪ 6‬رج‪ ،‬و!‪# 3‬ط‪ -‬ن =را! ن ‪ 6‬ن‪ ،‬ھ ن ا و د ن‬ ‫ر ‪%‬ط ن ‪%‬دورھ ‪ %‬ر ز ‪-‬رار ر‪.3 H‬‬ ‫ق ‪ %‬رأس ل ا و دات ا و ‪ % ،‬ل ‪%‬در ا ر‪% 0‬‬ ‫ددة ا ‪ #‬ت‪( ،‬‬ ‫!و'ف ا ‪+‬ر ‪$#G%‬‬ ‫و ت ‪ ،‬ا وق ا ‪#‬و و ‪ 3‬أو ا ‪%6‬رة وا ر‪ 3! %‬د ن ‪. #‬‬ ‫ھذه ا و دات‪،‬‬ ‫ا ‪-‬‬ ‫و د ھ‪ #‬ك دة ر ف ‪+‬ر أو ا دد ا ‪ #‬ت‪ -% ،‬ن أ‪$+‬رھ وأ‪0‬ر‪ $%‬إ ا ر ف ا ف‪ ،‬ر ف‬ ‫ددة ا ‪ #‬ت ب أن را‪ 0‬ب و ر إ‪ #‬ج ! ‪ 3‬ا ‪ 6‬رج‬ ‫‪ ،R. Caves‬ا ذي رى" ‪G%‬ن ون ا ‪+‬ر‬ ‫ددة ا ‪ #‬ت !>‪/ #‬‬ ‫ا‪04‬ل !‪ % 3‬د ن"‪ 3! .4‬ن ‪ 5André Labourdette‬ا ذي رى ‪ ' 3 / #G%‬ر ا ‪ +‬ر‬ ‫و ب ‪ $‬أن ون ‪ % 3! $‬د أو دة ‪ %‬دان أ ‪ ! %#‬روع إ‪ #‬ج ‪ -‬م ‪ $‬را‪ ، - - %0‬ا ر ف ھ ذا‬ ‫و < ‪#‬د ا‪ ' 0‬د ن آ‪6‬ر ن ـ ‪ + Hood et Young 1982‬ل ل ا‪'4‬ول ‪ 6 %‬رج ‪! $ ! %‬روع ا وز <‪.‬‬ ‫‪* Le département du commerce Américain‬ل ا ر ف ا‪5 4‬ر‬ ‫إ( أن ‪ 0‬م ا رة ا ‪ 6‬ر ا‪ 4‬ر‬ ‫دول ) ن ‪ 2‬إ ‪.(6‬‬ ‫د د ن ‪ 6‬ل ر!< دد ا دول ا وا ب ا وا د ! ‪ $‬ن ‪ %‬د ن إ‬ ‫‪1 Zmerli K(1998) : « Déterminants du choix du mode de présence à l'étranger : cas de présence par l'investissement en‬‬ ‫‪Tunisie », Mémoire de DEA, Institut Supérieur de Gestion, université de Tunis III‬‬ ‫‪2 Esther Samuelides, « les stratégies d’investissement sur le marché issus des nouvelles technologies » ;DE LE SOCITE n°59- mai‬‬ ‫‪2003 ;P85-97‬‬ ‫‪3 Isabelle Huault, «Le management international» ; Casbah, 1999 ;p 15-16.‬‬ ‫‪4 R. Caves, d’après, Isabelle Hualut, Op. cit‬‬. ‫‪5 André Labourdette, D’après Isabelle Huault ; ibid.‬‬. ‫‪12‬‬.

(25) ‫ر ــف‬. ‫ھ ــم وا‬. ‫د ــد ا‬. :‫ل ا ول‬. ‫ا‬. ‫ ل‬+4‫ وا‬، ‫ر ت ا و ط‬+ ‫وا‬ ‫د‬6 ‫ر ت ا‬+ ‫ن ا‬ #' ‫ر ت ا‬+ % ‫ر‬5 ‫ط أ‬% ‫ ر‬-% ‫ا ر ف ھذه‬ ‫ا د دة‬ David Heenan et ‫ ' د ن‬0(‫د! < ا‬ Les réseaux de coopération ‫ ت ا ون‬% +‫ ر و‬5 :‫ـ‬ ‫ر و*و‬5 ‫ر أو وا' ت أ‬ ‫ل‬ ‫( إ ا‬1979) Howard perlmutter ،‫ظ م‬# ‫ ل ا‬+‫ أ‬،‫ رج دد ا روع‬6 ‫ ا‬3 ! ‫ت‬ ‫ دد ا‬Les critères structurels: ‫ و‬#% ‫ ا وا' ت ا‬.Le top management ‫م ا داري‬0 ‫ ت ا ط‬# .‫ رج‬6 % ‫ت‬ ‫ ن ا‬-- ‫ ح ا‬%‫ر‬4 $J‫ و‬% ‫ ا راد‬:Les critères de performance H ‫ر ا‬ Le style d'orientation du management ‫ري‬ ‫ا‬/ ‫ طا و‬#‫ر‬ ‫ ظ رات وھ و‬#(‫ وا' ت ا‬‫ ن‬% ‫ م ا‬J‫ ر‬Polycentré ‫ أو‬Géocentré ،Régiocentré ‫ أو‬Ethnocentré ‫ن أن ون‬ ‫ ا ذي‬qualifié ‫ ا ددة‬3 ‫ظ‬# ‫ د ا‬% % ‫ا(ھ م‬ ‫ د‬G ‫ظ ا‬ ‫ ن‬/#‫ إ( أ‬، # ‫ ف ا ر ف ا‬6 ‫ ن‬% ‫ا و ود‬ .(Wladimir andreff 19952 ‫ و‬C.A.Michalet 19851 ‫د ل ن‬# ‫ص‬64 %‫ ت )و‬# ‫ا‬ ‫ ط‬-! ‫س‬ ‫ * ل إ را‬3 ‫ود ا ؤ ت إ‬- 3 ‫ "ا رورة ا‬3! ‫ل‬5 :La mondialisation ‫ا‬ ‫ د ج‬#‫ن ا‬ ‫ أ ن ون ن ا‬،3" ‫ و‬+ ‫أو ا‬ ‫' ا‬% ‫ و ن م‬/ ! ‫ د ا ذي وا د‬% ‫< ل‬ ‫ وال‬4‫ أن ا ' درات رؤوس ا‬% ، #‫ذ ك ا دود ا وط‬% ‫زة‬ ، 6 !‫ طق =را‬# ‫ ن‬0 ‫ط‬#‫ا روع ا‬ ،‫ ج‬# ‫ ا‬،‫ ت س ل را ل ا ' ور‬% '‫أ‬ ! ،‫ر‬ ‫ و‬#‫ زا د و‬3! ‫ ل ' ر‬3 ‫ م ا دو‬- ‫وا‬ .‫د ت‬6 ‫ و ت وا‬# ‫ ك‬$ (‫ وا‬،< ‫ا وز‬ :4‫ ا ر' ت ا دو وا دول‬.5.II ‫ل دة‬6‫ دا‬$ %‫ دد ط‬،‫ ت‬# ‫ ر ت ا دو وا ددة ا‬+ ‫ إزاء ا‬# % ‫ت‬ ‫ ا دول‬T$ # .‫ل‬%- ‫ د ا‬% ‫ وا‬3 '4‫ د ا‬% ‫ا‬ ‫ و* أو‬$ ‫ ن أھ‬-% ،‫وا ل‬ ‫ رات‬5 (‫ ل ا‬6 ‫ ع طورھ ن‬+ ‫ ت‬# ‫ ر ت ا دو أو ا ددة ا‬+ ‫ ر ا‬% :5 #44 ‫دان ا‬44# ‫ ا‬.‫أ‬ ‫ ل ' در‬+ $#‫ا دى ا طو ل و‬ ‫ رات إ را‬% ‫ ن ا‬/ + ‫ وھ ذا‬،‫ رج‬6 ‫ ا‬3 ! ‫ رة‬+ % ‫ا‬ 6 ‫ ج‬# ‫ ! >ن ر ل ا‬،‫' ر‬- ‫ا دى ا‬ ‫أ‬.3 ‫ا ' د ا دو‬ 3 ! # ‫ ط ب ا ' راع ا‬3 ‫ ح ا‬%‫ر‬F ‫وازن واز ن‬ ‫ س‬#‫ ا‬$ ‫ رج ون‬6 ‫> ه ا‬% % ' ‫ا‬ ‫ ت‬-!‫ب د‬% ‫= ل و‬+ ‫ ل ا‬+ ‫طرح‬ / *‫ و! ق‬،‫ رج‬6 ‫ ا‬3 ! ‫ رات‬5 ‫ ذ إ راءات د ن ا‬6 ‫ب ا‬% ‫ وھو‬، '4‫د!و ت ا دول ا‬ .‫ وال‬4‫روج رؤوس ا‬6 ‫ ا 'رف وا د ن‬%0‫را‬ ‫ ل ا ل‬6 ‫ ن‬،‫ د‬% ‫ ' د ا‬0(‫ا را ل ا‬ $# # ‫ ' ا‬6‫و‬ 6 ‫ ل ن ا دول ا‬، ‫ ' د‬0‫زا ا‬ ‫ر ت ا دو‬+ ‫دم ا‬- :7 # ‫ا دول ا‬. ‫ب‬ ?# ‫ د و‬- ‫ ل ا‬$ ‫ ت وا‬# % ‫ د ا‬+ ، ‫ د م ا د م‬- ‫ ل‬6 ‫ر ت ا دو وھذا ن‬+ ‫ط ب ا‬- ‫ا‬ ‫ !ت‬$ .( '4‫إ ا دول ا‬/‫ ح ن‬%‫ر‬4‫ ر ل ا‬% ? # ‫ ا دول ا‬% J‫ ر )أ‬5 (‫ ن ا‬#‫وا‬0 ‫ ل‬6 ‫ ت ن‬# *. 1 Michalet C. (1985) : « Le capitalisme mondial », Op,cit 2 Andreff W. (1996) : « Les multinationales globales », Op,cit 3 Isabelle Huault, ibid , P 17. 4 Derbelet et all, Notions Fondamentales de Gestions d’entreprises ,Foucher,Nouvelle Edition,1996 ; P 417-418. 5 Jean François, Rapport du groupe ; « la nouvelle nationalité de l"entreprise dans la mondialisation » , 1999 ; http://www.plan.gouv.fr 6 Martin carnoy ; « la firme et l"état » ; http://www.rio.net/solagral.html 7 Scott H Gacobs ; « la codification ,facteur de croissance économique » ; Revue Françaises d’administration Publique , N°82 ; Avr-Juin ;1997.. 13.