أثر العلاقات العامة على سلوك المستهلك النهائي -دراسة حالة شركة الأطلس لمشروبات بيبسي

صﺻﺧﺗ ،رﺗﺳﺎﻣﻟا ةدﺎﻬﺷ لﯾﻧ تﺎﺑﻠطﺗﻣ نﻣﺿ ﺔﻣدﻘﻣ ةرﻛذﻣ قﯾوﺳﺗ ﺔﺒﻟﺎﻄﻟا داﺪﻋإ ﻦﻣ : فاﺮﺷإ ﺖﺤﺗ : أ ءارﻫزﻟا ﺔﻣطﺎﻓ رﺎﺑرﺑ / دوﻟوﻣ ساوﺣ ﻌﻣ ـــــ مﻼــــــــﺣأ يرـــــﻣ ﻧﺳﻟا ـــــــــــــــــــــــ ﯾﻌﻣﺎﺟﻟا ﺔ ـــــــــــــــــ ﺔ 2012 / 2013

ﻲﺋﺎﮭﻨﻟا

"

تﺎﺑوﺮﺸﻤﻟ ﺲﻠطﻷا ﺔﻛﺮﺷ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﺳارد

ﻲﺴﺒﯿﺑ

"

ﺷ

ـــــ

ﻜ

ـــــــــــ

ﺮ

يﺬﻟا ،ﻦﻤﺣﺮﻟا ﻖﻟﺎﺨﻠﻟ نﺎـﻓﺮﻌﻟاو ﺮﻜﺸﻟا ﺺﻟﺎﺨﺑ مﺪﻘﺗأ ،ءﻲﺷ ﻞﻛ ﻞﺒﻗو ﻻوأ

أ ﻞـﻘﻌﻟا ﻪﻧإ ،نﺎﻤﺛﺄﺑ رﺪﻘﻳ ﻻ ﺰﻨﻜﺑ نﺎﺴﻧﻹا ﻰﻠﻋ ﻦﻣ

ﻞﻴﺒﺳ ﻖﺷو ةﺮﻴﺼﺒﻟا رﺎﻧ

نﺎﻣﻷﺎﺑ فﻮﻔﺤﻤﻟا ﻢﻠﻌﻟا

.

ﻞﺿﺎـﻔﻟا ذﺎﺘﺳﻸﻟ ماﺮﺘﺣﻻاو ﺮﻳﺪﻘﺘﻟا ﻞﻛو ﻞﻳﺰﺠﻟا ﺮﻜﺸﻟﺎﺑ مﺪﻘﺘﻧ ﺎﻤﻛ

ةﺮﻛﺬﻤﻟا ﻩﺬﻫ زﺎﺠﻧﻹ فاﺮﺷﻹا ﻪﻟﻮﺒﻗ ﻰﻠﻋ دﻮﻟﻮﻣ ساﻮﺣ

،

ﻩرﺪﺻ ﺔﻌﺳ ﻰﻠﻋو

تاﻮﻄﺧ ﻪﺋﻮﺿ ﻰﻠﻋ ﺮﻴﺴﺗ ارﻮﻧ ﺖﻧﺎﻛ ﻲﺘﻟا ﻪﺗﺎﻈﺣﻼﻣو ﻪﺗﺎﻬﻴﺟﻮﺗ ﺔﻤﻜﺣو

ﺚﺤﺒﻟا

.

لﺎﻤﻋ ﻞﻜﻟ ﻞﻳﺰﺠﻟا ﺮﻜﺸﻟا

جﺎﺤﻟوأ ﺪﻨﺤﻣ ﻲﻠﻛأ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﺒﺘﻜﻣ

،

ﺔﺒﺘﻜﻣ

ةرﺎﺠﺘﻠﻟ ﺎﻴﻠﻌﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا

ﻢﻴﻫاﺮﺑ ﻲﻟاد ﺔﻌﻣﺎﺟ ﺔﺒﺘﻜﻣو ،

ﻲﻓ ﻢﻬﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﻰﻠﻋ

ﻞﻤﻌﻟا اﺬﻫ زﺎﺠﻧإ

.

ﻞﻛ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ﻢﺴﻗ ةﺬﺗﺎﺳأو ﺔﺒﻠﻃ ﻦﻣ ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا دﻮﻬﺠﻟا ﻰﺴﻨﻧ ﻻ ﺎﻣﺎﺘﺧو

ﻪﻤﺳﺎﺑ

،

ﺔﻤﻠﻜﺑ ﻮﻟو ﻊﺿاﻮﺘﻤﻟا ﻞﻤﻌﻟا اﺬﻫ زﺎﺠﻧا ﻰﻠﻋ ﻲﻧﺪﻋﺎﺳ ﻦﻣ ﻞﻛ ﻰﻟإو

اﺮﻫﺰﻟا ﺔﻤﻃﺎـﻓ ء مﻼﺣأو

لﺎﻜﺷﻷا ﺔﻤﺋﺎـﻗ

لواﺪﺠﻟاو

لﺎﻜﺷﻷا ﺔﻤﺋﺎﻗ

:

ﻞﻜﺸﻟا ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا ناﻮﻨﻋ ﺔﺤﻔﺼﻟا ﻢﻗر 01 ﺔﻴﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﺟﺎﳊا جرﺪﺘﻟ ﻮﻠﺳﺎﻣ مﺮﻫ 11 02 ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ جذﻮﳕ 12 03 ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ 13 04 ﻒﻗﻮﳌا تﺎﻧﻮﻜﻣ 18 05 ﺎﻬﻴﻓ ةﺮﺛﺆﳌا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻞﺘﳐ و ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ذﺎﲣا ﺔﻴﻠﻤﻋ 27 06 ﻲﺋاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟا ذﺎﲣا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻞﺣاﺮﳌ جذﻮﳕ 28 07 ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ذﺎﲣاو ءاﺮﺸﻟا ﺔﻴﻧ ﲔﺑ ﻂﺳﻮﺘﺗ ﱵﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا 32 08 ﺎﺿﺮﻟا مﺪﻋ ﻦﻋ ﲑﺒﻌﺘﻠﻟ ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا قﺮﻄﻟا 33 09 ﺎﻴﺳﻮﻜﻴﻧ جذﻮﳕ (NICOSIA) 35 10 ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا تﻻﺎﺼﺗﻻا مﺎﻈﻧ ﺮﺻﺎﻨﻋ 48 11 ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺼﺗﻻا ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳإ ﺔﻏﺎﻴﺻ ﻞﺣاﺮﻣ 55 12 ﺞﺘﻨﳌا ةﺎﻴﺣ ةروﺪﺑ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺼﺗﻻا ﺞﻳﺰﻣ ﺔﻴﻟﺎﻌﻓ سﺎﻴﻗ 60 13 ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺑوﺮﺸﳌ ﺲﻠﻃﻷا ﺔﻛﺮﺸﻟ ﻲﻠﻜﻴﳍا ﻢﻴﻈﻨﺘﻟا 102

14 ﺲﻨﳉا ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 116 15 ﻦﺴﻟا ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 117 16 ﻲﻤﻴﻠﻌﺘﻟا ىﻮﺘﺴﳌا ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 117 17 كﻼﻬﺘﺳا ﺔﻳزﺎﻐﻟا تﺎﺑوﺮﺸﳌا ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ىﺪﻟ 119 18 ﻋ ﳌا ﺔﻳزﺎﻐﻟا تﺎﺑوﺮﺸﳌا تﺎﻣﻼ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ىﺪﻟ ﺔﻓوﺮﻌ 119 19 كﻼﻬﺘﺳا ةدﺎﻳز بﺎﺒﺳأ ﻢﻫأ ﺔﻳزﺎﻐﻟا تﺎﺑوﺮﺸﳌا ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ىﺪﻟ 121 20 ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺑوﺮﺸﳌ ﻢﻬﻠﻴﻀﻔﺗ ﺐﺴﺣ 122 21 ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺑوﺮﺸﳌ ﺲﻠﻃﻷا ﺔﻛﺮﺷ ﻦﻋ ﻢﻬﻋﺎﺒﻄﻧا ﺐﺴﺣ ﺔﻨّﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 122 22 عﻮﺒﺳأ لﻼﺧ ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺑوﺮﺸﳌ ءاﺮﺸﻟا راﺮﻜﺗ ﺐﺴﺣ ﺔﻨّﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 123 23 ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮﺷ ﺎﻬﻴﻓ 124 24 125 25 ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ ﻢﻬﺳﺎﺴﺣإ 126 26 ﺔﻣﻼﻌﻠﻟ ءﻻﻮﻟا ﺔﺟرد ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا ﻢﺠﺣ ﻊﻳزﻮﺗ 127 27 ﺔﻣﻼﻌﻟا عﻮﻧ ﺐﺴﺣ ءﺎﻴﻓوﻷا ﲑﻏ ﺔﻨّﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ ﻢﻬﻳﺪﻟ ﺔﻠﻀﻔﳌا 127 28 ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻣﻼﻋ ﻮﳓ ﲑﻴﻐﺘﻟا ﰲ ﻢﻬﺘﺒﻏر ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 128 29 ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻣﻼﻋ ﻮﳓ ﲑﻴﻐﺘﻟا ﱃإ ﻮﻋﺪﻳ يﺬﻟا ﺐﺒﺴﻟا ﺐﺴﺣ ﺔﻨّﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 128

لواﺪﺠﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ

:

لوﺪﺠﻟا ﻢﻗر لوﺪﺠﻟا ناﻮﻨﻋ ﺔﺤﻔﺼﻟا ﻢﻗر 01 ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻢﻬﻔﻟ ﺎﻬﺣﺮﻃ ﺐﺟاﻮﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا 09 02 ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺠﺘﻨﻣ ﺔﻠﻴﻜﺸﺗ 97 03 ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺠﺘﻨﳌ ﺲﻠﻃﻷا ﺔﻛﺮﺷ تﺎﺠﺘﻨﻣ ﺔﻠﻴﻜﺸﺗ 106 04 ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻨﻴﻋ ﺺﺋﺎﺼﺧ 114 05 ﻞﺧﺪﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 118 06 ﺔﻳزﺎﻐﻟا تﺎﺑوﺮﺸﳌا تﺎﻣﻼﻌﻟ ﻢﻬﺘﻓﺮﻌﻣ ﺔﻴﻔﻴﻛ ﺐﺴﺣ ﺔﻨﻴﻌﻟا داﺮﻓأ ﻊﻳزﻮﺗ 120 07 ﻞﺋﺎﺳو ﲑﺛﺄﺗ ﺔﺟرد ﻲﺋاﺮﺸﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻰﻠﻋ لﺎﺼﺗﻻا 123 08 ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮﺷ مﺎﻤﺘﻫﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا سﺎﺴﺣإ 126

ﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ

ﻖﺣﻼﻤ

:

ﻖﺤﻠﻤﻟا ﻢﻗر

ﻖﺤﻠﻤﻟا ناﻮﻨﻋ

ﺔﺤﻔﺼﻟا

01 ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻣﻼﻌﻟا رﻮﻄﺗ ﻞﺣاﺮﻣ 136 02 ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺠﺘﻨﻣ ﺔﻠﻴﻜﺸﺗ 137 03 ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮﺷ ﰲ تﺎﻌﻴﺒﳌا ﻂﻴﺸﻨﺗ 138 04 نﺎﻴﺒﺘﺳﻻا ةرﺎﻤﺘﺳا 141

VIII ﺮـــــﻜﺷ لﺎﻜﺷﻷاو لواﺪﺠﻟا ﺔﻤﺋﺎﻗ ... I ﺔﻤﺋﺎﻗ ﻖﺣﻼﻤﻟا ... . .. . .... . . VI تﺎﯾﻮﺘﺤﻤﻟا سﺮﮭﻓ ... . ... . ... VII ﺔﻣﺪﻘﻣ ... أ ﻞﺼﻔﻟا لوﻷا : ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ... ... 01 ﺪﯿﮭﻤﺗ ... 02 لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﯿھﺎﻣ ... 03 ﺐﻠﻄﻤﻟا لوﻷا : ﮫﻋاﻮﻧأو ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ مﻮﮭﻔﻣ ... 03 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﯿﻤھأ ... 07 ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد فاﺪھأ ... ... 09 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻲﺋﺎﮭﻨﻟا ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ... 10 لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻲﺋﺎﮭﻨﻟا ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﺔﯿﻠﺧاﺪﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ... 10 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : اﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﺔﯿﺟرﺎﺨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻲﺋﺎﮭﻨﻟا ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا ر ... 20 ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻲﺋﺎﮭﻨﻟا ﻚﻠﮭﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﺔﯿﻘﯾﻮﺴﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ... 22 ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ذﺎﺨﺗا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻞﺣاﺮﻣ ... 28 لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ﻞﺒﻗ ﺎﻣ ﺔﻠﺣﺮﻣ ءاﺮﺸﻟا ... ... ... 29 ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا : ءاﺮﺸﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﺑ مﺎﯿﻘﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ ... ... ... 31

IX ﻊﺑارﻟا ثﺣﺑﻣﻟا : كﻠﮭﺗﺳﻣﻟا كوﻠﺳ ﺔﺳارد جذﺎﻣﻧ ... 34 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﺔﻠﻣﺎﺷﻟا جذﺎﻣﻧﻟا ... 34 ﻲﻧﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﯾدﯾﻠﻘﺗﻟا جذﺎﻣﻧﻟا ... ... 38 لﺻﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ ... 42 ﻲﻧﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا : لﺎﺻﺗﻹا لﺋﺎﺳوو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ... 43 دﯾﮭﻣﺗ ... 44 لوﻷا ثﺣﺑﻣﻟا : ﻲﻘﯾوﺳﺗﻟا لﺎﺻﺗﻹا ﻰﻟإ لﺧدﻣ ... 45 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﻲﻘﯾوﺳﺗﻟا لﺎﺻﺗﻹا موﮭﻔﻣ ... ... 45 ﻲﻧﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﯾﻘﯾوﺳﺗﻟا تﻻﺎﺻﺗﻻا جذوﻣﻧ ... 48 ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﯾﻘﯾوﺳﺗﻟا تﻻﺎﺻﺗﻻا ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳا ... 55 ﻲﻧﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا : ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﯾھﺎﻣ ... ... 61 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﺎھروطﺗو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ةﺄﺷﻧ ... 61 ﻲﻧﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا موﮭﻔﻣ ... 64 ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﻼﻌﻟا فﺋﺎظو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗ ... 67 ثﻟﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا : لﺎﺻﺗﻹا لﺋﺎﺳوو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ... 70 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا طﯾطﺧﺗ ... 70 بﻠطﻣﻟا ﻲﻧﺎﺛﻟا : ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا لﺎﺟﻣ ﻲﻓ لﺎﺻﺗﻹا لﺋﺎﺳو ... 72 ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﯾﻟﺎﺻﺗﻹا ﺔطﺷﻧﻷﺎﺑ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻗﻼﻋ ... 78 ﻊﺑارﻟا ثﺣﺑﻣﻟا : كوﻠﺳ ﻰﻠﻋ رﯾﺛﺄﺗﻟا ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا رود كﻠﮭﺗﺳﻣﻟا ... 81 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﺎھروﮭﻣﺟو ﺔﺳﺳؤﻣﻟا نﯾﺑ قﻓاوﺗﻟا قﯾﻘﺣﺗ ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا رود ... 81

X ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا رود ةروﺻﻟا نﯾوﻛﺗ ﻲﻓ ... 89 لﺻﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ ... 91 ثﻟﺎﺛﻟا لﺻﻔﻟا : ﻲﺳﺑﯾﺑ تﺎﺑورﺷﻣﻟ سﻠطﻷا ﺔﻛرﺷ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﺳارد ... 92 دﯾﮭﻣﺗ ... ... 93 لوﻷا ثﺣﺑﻣﻟا : ﺔﯾﻣﻟﺎﻌﻟا ﻲﺳﺑﯾﺑ ﺔﻛرﺷ مﯾدﻘﺗ ... 94 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﺔﯾﻣﻟﺎﻌﻟا ﻲﺳﺑﯾﺑ ﺔﻛرﺷ نﻋ ﺔﯾﺧﯾرﺎﺗ ةذﺑﻧ ... 94 بﻠطﻣﻟا ﻲﻧﺎﺛﻟا : فادھﻷاو تازﺎﺟﻧﻹا ... 95 ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﯾﻣﻟﺎﻌﻟا ﻲﺳﺑﯾﺑ ﺔﻛرﺷﻟ ﻲﻘﯾوﺳﺗﻟا ﺞﯾزﻣﻟا ... 97 ﻲﻧﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا : ﻲﺳﺑﯾﺑ تﺎﺑورﺷﻣﻟ سﻠطﻷا ﺔﻛرﺷ مﯾدﻘﺗ ... 101 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : ﻲﺳﺑﯾﺑ تﺎﺑورﺷﻣﻟ سﻠطﻷا ﺔﻛرﺷ نﻋ ﺔﯾﺧﯾرﺎﺗ ةذﺑﻧ ... 101 ﻲﻧﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﻲﺳﺑﯾﺑ تﺎﺑورﺷﻣﻟ سﻠطﻷا ﺔﻛرﺷﻟ ﻲﻣﯾظﻧﺗﻟا لﻛﯾﮭﻟا ... 102 ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﻲﺳﺑﯾﺑ تﺎﺑورﺷﻣﻟ ﻲﻘﯾوﺳﺗﻟا ﺞﯾزﻣﻟا ... 107 ثﻟﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا : ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا ﺔﺳاردﻟا ... 113 لوﻷا بﻠطﻣﻟا : نﺎﯾﺑﺗﺳﻹا دادﻋإ ﺔﯾﺟﮭﻧﻣ ... 113 ﻲﻧﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺔﺳاردﻟا ﺔﻧﯾﻋ صﯾﺧﺷﺗ ... ... 116 ثﻟﺎﺛﻟا بﻠطﻣﻟا : ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا ضرﻋو لﯾﻠﺣﺗ ... 119 لﺻﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ ... 130 ﺔﻣﺗﺎﺧ ... 131 قﺣﻼﻣﻟا ... . ... 135 ﻊﺟارﻣﻟا ﺔﻣﺋﺎﻗ ... ... 146

ﺪﻌﻳ ﱂو ،ىﺮﺧأ ﺪﻌﺑ ﺔﻨﺳو ﻞﺑ ،ﺮﺧآ ﺪﻌﺑ اﺪﻘﻋ ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻻاو ﺔﻳدﺎﺼﺘﻗﻻا ةﺎﻴﳊا ﰲ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ﺔﻴﳘأ ﻢﻇﺎﻌﺘﺗ ﻚﻟﺬﻛ ﺢﺒﺻأ ﻞﺑ ،ﺐﺴﺤﻓ تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻒﺋﺎﻇو ﻦﻣ ﺔﻳرادإ ﺔﻔﻴﻇو ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ،ﺔﻴﻣﺪﳋاو ﺎﻬﻨﻣ ﺔﻴﺟﺎﺘﻧﻹا ﻛ ،تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻟا ﻊﻳزﻮﺗ ةدﺎﻳز ﻰﻠﻋ ﺮﺼﺘﻘﻳ ﺪﻌﻳ ﱂ ﺎﻤ رود ةدﺎﻳز ﱃإ ﻚﻟذ ىﺪﻌﺗ ﻞﺑ . ﳝ لﺎﺼﺗﻻا ﺢﺒﺻأ ﻚﻟﺬﻟو ّﻟا ﺔﻴﺴﻴﺋﺮﻟا وأ مﻷا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﻞﺜ ﻪﺟوأ وأ ﺔﻴﻋﺮﻓ تﺎﻴﻠﻤﻋ ﺎﻬﻠﺧاﺪﺑ يﻮﻄﻨﺗ نأ ﻦﻜﳝ ﱵ ّﻟاو ،لﺎﺼﺗﻻا تﺎﻴﻠﻤﻋ ﺎ ﺎﻬﻠﻤﳎ ﰲ ﻞﺜﲤ ﱵ لﺎﺼﺗﻻا ﺮﺻﺎﻨﻋ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ،ﻲﺼﺨﺸﻟا ﻊﻴﺒﻟا ،تﺎﻌﻴﺒﳌا ﻂﻴﺸﻨﺗ ،نﻼﻋﻹا ﻲﻫو ،ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ،ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟاو ﺮﺷﺎﺒﳌا ﺎﻘﻓو تﺎﻣﻮﻜﳊاو لوﺪﻟا ﻒﻠﺘﳐ ﰲ تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻦﻣ ﺪﻳﺪﻌﻟا ﻞﺧاد ﺔﻳرادإ ﺔﻔﻴﻇﻮﻛ سرﺎﲤ ةﲑﺧﻷا ﻩﺬﻫ ﺖﺤﺒﺻأ ﺚﻴﺣ ّﻟا ﺔﺤﻠﺳﻷا ىﻮﻗأ ﻦﻣ حﻼﺴﻛ ﺮﺿﺎﳊا ﺖﻗﻮﻟا ﰲ ﺎﻬﻴﻟإ ﺮﻈﻨﻳ ﺢﺒﺻأ ﺎﻤﻛ ،ﺔﻤﻴﻠﺳ ﺔﻴﻤﻠﻋو ﺔﻴﺠﻬﻨﻣ ﺲﺳﻷ ﱵ ﺔﺻﺎﺧو ،ﺎﻫرﻮﻬﲨ ﻰﻠﻋ ﲑﺛﺄﺘﻠﻟ تﺎﻤﻈﻨﳌا ﺎﻬﻣﺪﺨﺘﺴﺗ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا . ﻰﻠﻋ ﺎﻬﻋاﻮﻧأ ﻊﻴﻤﲜ ةﱪﳎ تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻊﻴﲨ اﺬﳍ مﺎﻤﺘﻫﻻا نﺎﻤﺿو دﺎﳚﻹ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻔﻴﻇو ﺔﺳرﺎﻤﲟ ّﻟا ﲑﻫﺎﻤﳉا ﻊﻣ ةﺮﻤﺘﺴﻣو ةﺪﻴﺟ تﺎﻗﻼﻋ . ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا حﺮﻄﻧ ﺎﻨﻫ ﻦﻣو : ﺎﻣ ﻗﻼﻌﻟا ﺮﻴﺛﺄﺗ ىﺪﻣ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎ ؟ ﻊﻗاو ﺎﻣو ﺔﺴﺳﺆﻤﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻚﻟذ ﺲﻠﻃﻷا تﺎﺑوﺮﺸﻤﻟ ؟ ﻲﺴﺒﻴﺑ  ﺚﺤﺒﻠﻟ ﺔﻴﻋﺮﻔﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا : ﺚﺤﺒﻟا ﺔﻴﻟﺎﻜﺷإ ﻦﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹا ﻞﺟأ ﻦﻣ ﺔﺤﺿاو ةرﻮﺼﺑ ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا ﺔﻴﻋﺮﻔﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﲟ ﲔﻌﺘﺴﻧ :  ﺎﻣ دﻮﺼﻘﳌا كﻮﻠﺳ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ؟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا ﻩراﺮﻗ ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﳌا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻲﻫ ﺎﻣو ؟  تﺎﻗﻼﻌﻟﺎﺑ دﻮﺼﻘﳌا ﺎﻣ ﺎﻣو ؟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ؟ ﺎﻬﻓاﺪﻫأو ﺎﻬﺋدﺎﺒﻣ ﻲﻫ  ﻞﻫ ﻖﺒﻄﺗ ﺔﻛﺮﺷ ﺔﺳﺎﻴﺳ ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﺤﺟﺎﻧ ﰲ تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا ؟  ﻟا تﺎﻴﺿﺮﻓ ﺔﺳارﺪ : ﺔﻴﻟﺎﻜﺷﻹا ﻦﻋ تﺎﺑﺎﺟإ ﱃإ لﻮﺻﻮﻠﻟ ، ﺔﺳارﺪﻟا ءﺎﻨﺛأ ﺎﻫرﺎﺒﺘﺧﺎﺑ مﻮﻘﻨﺳ تﺎﻴﺿﺮﻔﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﺔﻏﺎﻴﺼﺑ ﺎﻨﻤﻗ : ﺎﻬﻛﻼﻬﺘﺳاو ﺎﻬﺋاﺮﺷ ﺪﻨﻋ ﻲﻬﺘﻨﻳو ﺔﺟﺎﳊﺎﺑ رﻮﻌﺸﻟا ﺪﻨﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ىﺪﻟ ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ذﺎﲣا نﻮﻜﻳ .

ﺎﲟ ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﺎﻫﲑﻫﺎﲨ ﲔﺑو ﺎﻬﻨﻴﺑ ﺔﻘﺜﻟا ﺰﻳﺰﻌﺗ ﰲ ﻢﻫﺎﺴﻳ . 2 . ﺔﻳﺎﻋﺮﻟا ﻲﻫ ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮﺷ ﰲ ﺔﻠﻤﻌﺘﺴﳌا ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ةادأ ﻢﻫأ .  ﻟا ﺔﻴﻤﻫأ ﺔﺳارﺪ : ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا طﺎﻘﻨﻟا ﰲ ﻞﺜﻤﺘﺗ ﺔﻓﺎﺿإ ﺔﻤﻴﻗو ﺔﻴﳘأ ﺎﻨﺜﺤﺒﻟ :  ﺔﻓﺎــﺿإ اﺬــﻫ ﻦــﻋ ﺲﺒــﻠﻟا ﺔــﻟازإو ﺔــﻣﺎﻌﻟا تﺎــﻗﻼﻌﻟا لﺎــﳎ ﰲ ﲔﺜﺣﺎــﺒﻟا ةﺪﻋﺎــﺴﳌ ﺔــﺒﺘﻜﳌا ﱃإ ﺪــﻳﺪﺟ ﻊــﺟﺮﻣ ﺢﻠﻄﺼﳌا .  ءاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟ ﻩذﺎﲣاو ﻩﲑﻜﻔﺗ ﺔﻴﻔﻴﻛ ﺔﻓﺮﻌﻣو ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺴﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا ﺔﻓﺮﻌﳌا ءاﺮﺛإ .  ّﻴﻤﺘﻟا ﻖﻴﻘﺤﺘﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟﺎﺑ مﺎﻤﺘﻫﻻا ةروﺮﺿ ﱃإ ﺔﻳﺮﺋاﺰﳉا تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻪﻴﺒﻨﺗ ﺰ مﺎﻌﻟا يأﺮﻟا ﺐﺴﻛو .  ﻟا فاﺪﻫأ ﺔﺳارﺪ : ﱃإ :  ﺔﻴﻠﻤﻋ ﰲ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا رود زاﺮﺑإ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺼﺗﻻا .  تﺎـﺴﺳﺆﳌا ﺔﻳراﺮﻤﺘـﺳا نﺎﻤـﺿ ﰲ ﲑﺒﻜﻟا ﺎﻫرودو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻴﳘأ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻟا ﺔـﻳﺮﺋاﺰﳉا ﺎـﻨﺘﻗو ﰲ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻰﻠﻋ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺮﺛأو ،ﻦﻫاﺮﻟا يﺮﺋاﺰﳉا .  ﺔﻛﺮﺷ ﰲ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻊﻗاو لﻮﺣ ﺔﻠﻣﺎﺷ ةﺮﻈﻧ ءﺎﻄﻋإ ﺲﻠﻃﻷا " ﻻﻮﻛ ﻲﺴﺒﻴﺑ ".  بﺎﺒﺳأ ﺧا رﺎﻴﺘ عﻮﺿﻮﻤﻟا : ّﻟا بﺎﺒﺳﻷا ﻢﻫأ نإ ﺎﻣ ﰲ ﺎﻫﺮﺼﺣ ﻦﻜﳝ عﻮﺿﻮﳌا اﺬﳍ ﺎﻧرﺎﻴﺘﺧا ءارو ﺖﻧﺎﻛ ﱵ ﻲﻠﻳ :  ﰲ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا رود تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻢﻈﻌﻣ لﺎﳘإ ﲑﺛﺄﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻒﻗاﻮﻣ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا .  ﺔـﺴﺳﺆﻣ يأ ﺔـﻣﻮﳝدو حﺎـﺠﻨﻟ ﺔﻴـﺳﺎﺳﻷا ﺰﺋﺎـﻛﺮﻟا ىﺪـﺣإ ﻞـﺜﲤ ﱵـﻟا ﺔـﻣﺎﻌﻟا تﺎـﻗﻼﻌﻟا ﺔـﻴﳘأ ﺎـﻨﻛاردإ ءاﻮـﺳ ﺔﻴﻣﺪﺧ وأ ﺔﻴﺟﺎﺘﻧإ ﺖﻧﺎﻛ .  .  ﺎﻨﺼﺼﲣ ﻊﻣ ﺔﺳارﺪﻟا عﻮﺿﻮﻣ ﻲﺷﺎﲤ .

ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻴﻓ ﺔﻴﻟﺎﳊا ﺎﻨﺘﺳارد دﺎﻌﺑأ ﻞﺜﻤﺘﺗ :  ﺪﻌﺒﻟا ﻲﻧﺎﻜﻤﻟا : تﺪﻤﺘﻋا ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻳﺮﻈﻨﻟا ﻰﻠﻋ ﻊﲨ تﺎﻣﻮﻠﻌﳌا ﻞﻜﺸﺑ ﻲﺴﻴﺋر ﻦﻣ ﻒﻠﺘﳐ تﺎﺒﺘﻜﳌا تﺎﻌﻣﺎﳉاو ةﺪﺟاﻮﺘﳌا ﺔﻳﻻﻮﺑ سادﺮﻣﻮﺑو ﺮﺋاﺰﳉا ﺎﻀﻳأو ﻦﻣ ةﺮﻳﻮﺒﻟﺎﺑ جﺎﳊوأ ﺪﻨﳏ ﻲﻠﻛآ ﺔﻌﻣﺎﺟ . ﺎﻣأ ﺔﺳارﺪﻟا ،ﺔﻴﻧاﺪﻴﳌا ﺪﻘﻓ تﺪﻤﺘﻋا ﻰﻠﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﳌا ﻞﺼﺤﺘﳌا ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻦﻣ ﳌا ﻊﻗاﻮ ﻹا ﺔﻴﻧوﱰﻜﻟ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ،ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮﺷ ﻦﻋ ﱃإ ﺔﻤﺋﺎﻗ نﺎﻴﺒﺘﺳﻻا ﺔﻋزﻮﳌا ﻰﻠﻋ 165 ﺔﻳﻻو ﻦﻣ ةﺮﻳﻮﺒﻟا .  ﺪﻌﺒﻟا ﻲﻨﻣﺰﻟا : تﺪﺘﻣا ةﱰﻓ ﺎﻨﺘﺳارد اﺬﳍ عﻮﺿﻮﳌا ﻦﻣ 05 ﱪﻤﺴﻳد 2012 ﱃإ 15 يﺎﻣ 2013 .  ﻊﺒﺘﻤﻟا ﺞﻬﻨﻤﻟا : ﺎﻧﺪﻤﺘﻋا ،فﺪﳍا ﱃإ لﻮﺻﻮﻟاو تﺎﻴﺿﺮﻔﻟا ﺔﺤﺻ ﻦﻣ ﻖﻘﺤﺘﻟا ﻞﺟأ ﻦﻣ عﻮﺿﻮﳌا اﺬﳍ ﺎﻨﻠﻴﻠﲢ ﰲ دﺎﻨﺘﺳﻻا ﰎ ﻲﻔﺻﻮﻟا ﺞﻬﻨﳌا ﻰﻠﻋ عﻮﺿﻮﳌﺎﺑ ﺔﺻﺎﳋا ﻢﻴﻫﺎﻔﳌا ﻒﺻوو ضﺮﻌﻟ . ﺐﻴﻘﻌﺘﻟا ﰲ ﻲﻠﻴﻠﺤﺘﻟا ﺞﻬﻨﳌا ﺎﻨﻠﻤﻌﺘﺳاو تﺎﻧﺎﻴﺒﺑ ﺎﻬﻨﻣ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا ﺔﺻﺎﺧ ﺚﺤﺒﻟا ﰲ ةدراﻮﻟا لواﺪﳉاو لﺎﻜﺷﻷا ﻞﻴﻠﺤﺘﻟو ﻪﻔﺻو ﰎ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ نﺎﻴﺒﺘﺳﻻا ﻲﻘﻴﺒﻄﺘﻟا ﺐﻧﺎﳉا ﺺﳜ ﺎﻤﻴﻓ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﺳراد ﺞﻬﻨﻣ ماﺪﺨﺘﺳا ﺐﻧﺎﺟ ﱃإ ، .  ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا : عﻮﺿﻮﻣ ﱪﺘﻌﻳ ﺎﺜﻳﺪﺣ تﺮﺸﺘﻧا ﱵﻟا ﻊﻴﺿاﻮﳌا ﻦﻣ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ، ﰲ نﻮﺳراﺪﻟا أﺪﺑ ﺎﻬﺘﻴﳘأ زوﱪﻟ ﺔﺠﻴﺘﻧو ﺮﻛﺬﻧ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟﺎﺑ ﺖﳌأ ﱵﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻣو ،عﻮﺿﻮﳌا اﺬﻫ ﰲ ﺚﺤﺒﻟا : 1 . ،ﺪﻫﺎﺸﻟا سﺎﻴﻟإ " ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺼﺗﻻا ﰲ ﺎﻬﺘﻴﳘأو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا رود : دورو ﻊﻤﳎ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﺳارد " ، ﲑﺘﺴﺟﺎﻣ ةﺮﻛﺬﻣ ﻏ ةرﻮﺸﻨﻣ ﲑ عﺮﻓ ، : ،ﺮﺋاﺰﳉا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا 2006 . ﱵﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﻢﻫأ ﻦﻣو :  ﺎﻫﲑﻫﺎﲨ ﻒﻠﺘﳐ ﲔﺑو ﺎﻬﻨﻴﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﳌا ةﻮﺠﻓ ﺪﺴﻟ ﺔﺴﺳﺆﳌا ةادأ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺼﺗﻹا ﱪﺘﻌﻳ .  ﲑﺛﺄـــﺘﻟا ﱃإ ﺎـــﻤﺘﺣ يدﺆـــﻳ ،لﺎـــﺼﺗﻻا ﺔـــﻴﻠﻤﻋ ﰲ ﺔـــﻣﺎﻌﻟا تﺎـــﻗﻼﻌﻟا ﻪـــﺒﻌﻠﺗ يﺬـــﻟا ﺰـــﻴﻤﳌا روﺪـــﻟا نإ ﻰﻠﻋ ﲑﻐﻟا ىﺪﻟ ﺔﺴﺳﺆﳌا ةرﻮﺻ ﻢﺳر و مﺎﻌﻟا يأﺮﻟا .  ﺔﻴﻘﻳﻮــﺴﺘﻟا ﺔــﻔﻴﻇﻮﻟا ﲔــﺑ ﻂــﻠﳋاو ،ﰲﺎــﻜﻟا رﺪــﻘﻟﺎﺑ ﻲﻘﻳﻮــﺴﺘﻟا لﺎــﺼﺗﻻا ﺔــﺳﺎﻴﺴﺑ مﺎــﻤﺘﻫﻻا مﺪــﻋ .

ﺮﺋاﺰﳉا تﻻﺎﺼﺗﻻ -يزﺎﺟ " ﲑﺘﺴﺟﺎﻣ ةﺮﻛﺬﻣ ، ةرﻮﺸﻨﻣ ﲑﻏ عﺮﻓ ، : ،ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ةرادﻹا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،سادﺮﻣﻮﺑ ،ةﺮﻗﻮﺑ ﺪﻤﳏأ 2007 / 2008 :  ﺮﺛﺆﺗ تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻣﺎﻌﻟا اﲑﺛﺄﺗ ﲑـﻏ ﺮـﺷﺎﺒﻣ ﻰـﻠﻋ كﻮﻠـﺳ ﻚﻠﻬﺘـﺴﳌا ﻲﺋﺎـﻬﻨﻟا ﻦـﻣ لﻼـﺧ ﺎﻬﺘﳘﺎـﺴﻣ ﰲ ةرﻮﺻ ﲔﺴﲢ ﺔﻤﻈﻨﳌا ﱵﻟا ﺮﺛﺆﺗ ﻰﻠﻋ ﻞﺣاﺮﻣ راﺮﻘﻟا ﻲﺋاﺮﺸﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا .  ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺮﺛﺆﺗ ةﺮﺷﺎﺒﻣ ﻒﻠﺘﳐ ﻰﻠﻋ ﻞﺣاﺮﻣ ﲑﺛﺄﺘﻟا ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا . 3 . ،ﺦﻴﺷ ةﺪﻴﻌﺳ ،ةﺪﻴﻌﺳ ﺔﻨﻴﺴﺣ " ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﺳرﺎﳑ : ﺔﺳارد ﺮﺋاﺰﳉا تﻻﺎﺼﺗا ﺔﺴﺳﺆﻣ ﰲ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻖﻴﺒﻄﺗ ﺔﻟﺎﺣ – ﺲﻴﻠﻴﺑﻮﻣ ، راوﺰﻟا بﺎﺑ " ﻞﻴﻨﻟ ةﺮﻛﺬﻣ ، ﺺﺼﲣ ،ﲑﻴﺴﺘﻟا مﻮﻠﻋ ﰲ ﱰﺳﺎﻣ ةدﺎﻬﺷ : ﺪﻨﳏ ﻲﻠﻛآ ﻲﻌﻣﺎﳉا ﺰﻛﺮﳌا ،ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳإ لﺎﻤﻋأ ةرادإ ،ﺮﺋاﺰﳉا ،ةﺮﻳﻮﺒﻟﺎﺑ جﺎﳊوأ 2011 / 2012 ﻨﻟا ﻢﻫأ ﻦﻣو ، ﺎﻬﻴﻟإ ﻞﺻﻮﺘﻟا ﰎ ﱵﻟا ﺞﺋﺎﺘ :  ﺐـــﻌﻠﺗ ةﲑـــﺧﻷا ﻩﺬـــﻫ نﻮـــﻜﻟ اﺮـــﻈﻧ ﺔـــﻴﻣﺪﳋا تﺎـــﺴﺳﺆﳌا ﰲ ﻢـــﻬﻣ ارود ﺔـــﻣﺎﻌﻟا تﺎـــﻗﻼﻌﻟا ﺐـــﻌﻠﺗ ﺎﻬﺟرﺎﺧو ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻞﺧاد ﺔﻄﺸﻧ ﻞﻋﺎﻔﺗ ةادأو ﻞﺻو ﺔﻘﻠﺣ ﻞﻜﺸﺗ .  ﻌﻟا تﺎـــﻗﻼﻌﻟا ﱪـــﺘﻌﺗ كﻮﻠـــﺳ ﰲ ﰊﺎـــﳚإ ﲑﺛﺄـــﺗ ثاﺪـــﺣإ ﱃإ ﺔـــﻓدﺎﳍا ﺔﻴﻟﺎـــﺼﺗﻻا ﻞﺋﺎـــﺳﻮﻟا ﺪـــﺣأ ﺔـــﻣﺎ ﺎﻫﲑﻫﺎﲨو تﺎﺴﺳﺆﳌا ﲔﻓﺮﻄﻟا .  ﺚﺤﺒﻟا ﻢﻴﺴﻘﺗ : لﻮﺼﻓ ثﻼﺛو ﺔﻣﺪﻘﻣ ﱃإ ﺚﺤﺒﻟا ﻢﻴﺴﻘﺘﺑ ﺎﻨﻤﻗ عﻮﺿﻮﳌا ﰲ ﻢﻜﺤﺘﻟا ﻞﺟأ ﻦﻣ ، يﺮﻈﻨﻟا ﺐﻧﺎﺠﻠﻟ ﲔﻠﺼﻓ ﻲﻘﻴﺒﻄﺘﻟا ﺐﻧﺎﺠﻠﻟ ﻞﺼﻓو . ﺎﻨﺼﺼﺧ ﺪﻗو :  لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا : كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻛ ﺚﺣﺎﺒﻣ ﻊﺑرأ ﻢﻀﻳو ـ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا :  لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا : ﻪﺘﺳارد ﻪﺘﻴﳘأو ﻪﻓاﺪﻫأ ،ﻪﻋاﻮﻧأو ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ مﻮﻬﻔﻣ ﱃإ قﺮﻄﺘﻟا ﰎ ﻪﻴﻓو .  ﱐﺎـﺜﻟا ﺚـﺤﺒﳌا : ﺮﺛﺆــﺗ ﱵـﻟا ﺔــﻴﻔﻗﻮﳌاو ،ﺔﻴﻘﻳﻮـﺴﺘﻟا ،ﺔــﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ،ﺔﻴـﺴﻔﻨﻟا ﻞــﻣاﻮﻌﻟا ﻢـﻫأ ﰲ ﻞــﺜﻤﺘﻣ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﺔﻴﺋاﺮﺸﻟا تاراﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ .  ﺚـﻟﺎﺜﻟا ﺚـﺤﺒﳌا : ﻲﺋاﺮﺸﻟا ﻩراﺮﻗ ﰲ .  ﻊـــﺑاﺮﻟا ﺚــﺤﺒﳌا : ﺔﻠﻣﺎـــﺸﻟا جذﺎـــﻤﻨﻟا ﰲ ﺔـــﻠﺜﻤﺘﳌا ﻚﻠﻬﺘــﺴﳌا كﻮﻠـــﺳ ﺔـــﺳارد جذﺎـــﳕ ﱃإ ﻪــﻴﻓ ﺎـــﻨﻗﺮﻄﺗ ﺔﻴﺋﺰﳉاو .

ﰐﻵﺎﻛ ﺚﺣﺎﺒﻣ :  لوﻷا ﺚﺤﺒﳌا : ﻪﺗﺎﻴﺠﻴﺗاﱰﺳإو ﻪﺟذﻮﳕو ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺼﺗﻻا مﻮﻬﻔﻣ ﱃإ ﻪﻴﻓ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺗ .  ﱐﺎــﺜﻟا ﺚــﺤﺒﳌا : تﺎــﻗﻼﻌﻟا مﻮــﻬﻔﻣ ﻦــﻣ ﻞــﻛو ،ﺎــﻫرﻮﻄﺗو ﺔــﻣﺎﻌﻟا تﺎــﻗﻼﻌﻟا ةﺄــﺸﻧ ﱃإ ﻪــﻴﻓ ﺎﻨــﺿﺮﻌﺗ ﺎﻬﻔﺋﺎﻇوو ﺔﻣﺎﻌﻟا .  ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا : ﻴﻄﲣ ﱃإ ﻪﻴﻓ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ تﺎـﻗﻼﻌﻟا لﺎـﳎ ﰲ لﺎـﺼﺗﻻا ﻞﺋﺎﺳوو ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﻂ ﺔﻴﻟﺎﺼﺗﻻا ﺔﻄﺸﻧﻷﺎﺑ ﺔﻣﺎﻌﻟا تﺎﻗﻼﻌﻟا ﺔﻗﻼﻋو ،ﺔﻣﺎﻌﻟا .  ﻊــﺑاﺮﻟا ﺚــﺤﺒﳌا : ،ﺎــﻫرﻮﻬﲨو ﺔــﺴﺳﺆﳌا ﲔــﺑ ﻖــﻓاﻮﺘﻟا ﻖــﻴﻘﲢ ﰲ ﺔــﻣﺎﻌﻟا تﺎــﻗﻼﻌﻟا رود لﻮــﺣ نﺎــﻛ ــــﻜﺗ ﰲ ﺔــــﻣﺎﻌﻟا تﺎــــﻗﻼﻌﻟا رود و ﻲﺋﺎــــﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘــــﺴﳌا كﻮﻠــــﺳ ﻰــــﻠﻋ ﺔــــﻴﻨﻫﺬﻟا ةرﻮــــﺼﻟا ﺮــــﺛأو ﻦﻳﻮ ةرﻮﺼﻟا .  ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا : ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻛ ﺚﺣﺎﺒﻣ ثﻼﺛ ﻢﻀﻳو ،ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺑوﺮﺸﳌ ﺲﻠﻃﻷا ﺔﻛﺮﺷ ﺔﻟﺎﺣ ﺔﺳارد :  لوﻷا ﺚـﺤﺒﳌا : ﺞﻳﺰــﳌا ،فاﺪـﻫﻷاو ﺔـﻴﳘﻷا ،ﺔـﻴﳌﺎﻌﻟا ﻲـﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮـﺷ ﻦــﻋ ﺔـﻴﳜرﺎﺗ ةﺬـﺒﻧ ﻪـﻴﻓ ﺎـﻨﻟوﺎﻨﺗ ﺔﻴﳌﺎﻌﻟا ﻲﺴﺒﻴﺑ ﺔﻛﺮﺸﻟ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا .  ﱐﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﳌا : ﺲﻠﻃﻷا ﺔﻛﺮﺸﻟ ﱘﺪﻘﺗ ﻪﻴﻓ ﺎﻨﻗﺮﻄﺗ ﻲﺴﺒﻴﺑ تﺎﺑوﺮﺸﳌ .  ﺚـــﻟﺎﺜﻟا ﺚـــﺤﺒﳌا : ﲔﻴﺋﺎـــﻬﻨﻟا ﲔﻜﻠﻬﺘـــﺴﳌا ﻦـــﻣ ﺔـــﻨﻴﻋ ﻞـــﴰ ﺎﻧﺎﻴﺒﺘـــﺳا ﺔـــﻴﻧاﺪﻴﳌا ﺔـــﺳارﺪﻟا ﰲ ﺎـــﻨﻟوﺎﻨﺗ تﺎﻧﺎﻴﺒﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧو ﻞﻴﻠﲢ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺗ ﲑﺧﻷا ﰲو ،ةﺮﻳﻮﺒﻟا ﺔﻳﻻو ﰲ ﺔﻳزﺎﻐﻟا تﺎﺑوﺮﺸﻤﻠﻟ .

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا

:

ﺔﺳارد

ﻞﺧﺪﻣ

:

ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻌﻠﻟ ﻲﺳﺎﺳﻷا رﻮﶈا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﱪﺘﻌﻳ ، ﻞﺸﻓ وأ حﺎﳒ ﻰﻠﻋ ﻢﻜﳊا ﻪﻟﻼﺧ ﻦﻣ ﻦﻜﳝ يﺬﻟا رﺎﻴﻌﳌا ﻮﻫو ،ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﻦﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا مﻮﻬﻔﻣ ﲎﺒﺘﺗ ﱵﻟا ﺔﺜﻳﺪﳊا تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻢﻈﻌﻣ لوﺎﲢ اﺬﻟ ،تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻟا ﻴﻟﺎﺳأ ﺔﻓﺮﻌﳌ ﻢ . ﻦﻜﳝ ﻼﻓ ﻠﻟ ﺴﻓ ،ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا تﺎﺒﻏرو تﺎﺟﺎﺣ ﻞﻫﺎﺠﺘﺗ نأ تﺎﺴﺳﺆﻤ ّﺮ ﺔﻴﺟﺎﺘﻧإ ﺖﻧﺎﻛ ءاﻮﺳ ﺔﺴﺳﺆﻣ يأ حﺎﳒ ﺔﻴﺗﺎﻣﺪﺧ وأ ، ﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا تﺎﺟﺎﳊ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا ﻰﻠ ، ﻢﻬﻔﻟاو ﺔﺳارﺪﻟا نوﺪﺑ ﻚﻟذ ثﺪﳛ نأ ﻦﻜﳝ ﻻو ،ﲑﺧﻷا اﺬﻫ ﻊﻓاوﺪﻟ ﲔﻘﻴﻤﻌﻟا ﻨﺗ لﻼﺧ ﻦﻣ ﻚﻟذو ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻰﻠﻋ ءﻮﻀﻟا ﻂﻴﻠﺴﺗ ﻞﺼﻔﻟا اﺬﻫ ﰲ لوﺎﺤﻨﺳ اﺬﻟ ﺎ ﻲﻠﻳ ﺎﻣ لو : لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﻴﻫﺎﻣ ؛ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﳌا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ؛ ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ﻞﺣاﺮﻣ ؛ ﻊﺑاﺮﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد جذﺎﳕ .

لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا

:

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﻴﻫﺎﻣ

ﻚﻟذو ،ﺔﻤﻴﻠﺳ ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺗ ﻲﺠﻴﺗاﱰﺳا ءﺎﻨﺑ ﰲ ةﺪﻋﺎﺴﳌا رﻮﻣﻷا ﻦﻣ ﺔﻴﺋاﺮﺸﻟا ﻪﻌﻓاود ﻢﻬﻓو ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﱪﺘﻌﺗ ﺮﻳدﺎﻘﻣ ﻰﻠﻋ ﲑﺒﻛ ﲑﺛﺄﺗو زرﺎﺑ رود ﻦﻣ ﺎﳍ ﺎﳑ . ﺐﻴﺗﱰﻟا ﻰﻠﻋ ﻪﻓاﺪﻫأو ،ﻪﺘﻴﳘأ ن ﻪﻋاﻮﻧأ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ مﻮﻬﻔﻣ ﺚﺤﺒﳌا اﺬﻫ ﰲ دﺪﺤﻨﺳ .

لوﻷا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﻪﻋاﻮﻧأو ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ مﻮﻬﻔﻣ

ﱃإ ﻞﺼﻔﻟا اﺬﻫ ﰲ فﺮﻌﺘﻨﺳ ﳌا ﺎﳘو ﻻأ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺴﻟ ﲔﻧﻮﻜﳌا ﲔﺤﻠﻄﺼ " كﻮﻠﺴﻟا " و" ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا " ﰒ ﻦﻣو ، ﻞﻣﺎﺸﻟا ﺢﻠﻄﺼﳌا " ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ " ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻛ : 1 .

كﻮﻠﺴﻟا مﻮﻬﻔﻣ

:

ﻲﻠﻳ ﺎﻣ ﺎﻬﻨﻣ ﺪﳒ كﻮﻠﺴﻠﻟ ﻒﻳرﺎﻌﺗ ةﺪﻋ كﺎﻨﻫ :  » ﻲﺟرﺎﺧ وأ ﻲﻠﺧاد ﻪﺒﻨﻣ ﱃإ ﺎﻣإ ﻪﻓﺮﻌﺗ ﺔﺠﻴﺘﻧ ﺺﺨﺷ ﻩزﱪﻳ يﺬﻟا فﺮﺼﺘﻟا ﻚﻟذ ﻮﻫ « 1 ؛  ﻰﻠﻋ ﺎﻀﻳأ فﺮﻌﻳ ﺎﻤﻛ ﻪﻧأ : » ﱵﻟاو دﺮﻔﻟا ﺎﻬﻬﺟاﻮﻳ ﱵﻟا ﺔﻴﺟرﺎﳋاو ﺔﻴﻠﺧاﺪﻟا تاﺮﺛﺆﻤﻠﻟ ﺔﻴﻛﺮﺣ وأ ﺔﻴﻀﻔﻟ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳا ﻞﻛ ﻲﺌﻴﺒﻟا ﻪﻧزاﻮﺗ ﻖﻴﻘﲢ ﱃإ ﺎﳍﻼﺧ ﻦﻣ ﻰﻌﺴﻳ « 2 ؛ ﻪﻧأ ﻰﻠﻋ مﺎﻋ ﻪﺟﻮﺑ كﻮﻠﺴﻟا فﺮﻌﻳو ﻦﺋﺎﻜﻟا تﻼﻀﻋ ﻦﻋ ةردﺎﺼﻟا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا ﻪﻧأ يأ ،ﺔﻳدﺮﻔﻟاو ﺔﻴﻛﺮﳊا ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا ﺟ ﰲ ةدﻮﺟﻮﳌا دﺪﻐﻟا ﻦﻋ وأ ﻲﳊا ﻪﻤﺴ . 1.1 .

كﻮﻠﺴﻟا ﺺﺋﺎﺼﺧ

:

ﰲ كﻮﻠﺴﻟا ﺺﺋﺎﺼﺧ ﻢﻫأ ﻞﺜﻤﺘﺗ 3 :  ءﻲﺷ ﺔﺠﻴﺘﻧ ﻪﻧأ : غاﺮﻓ ﻦﻣ ﺮﻬﻈﻳ ﻻو ﻞﻌﻓ در ﻪﻧأ يأ ) ﺐﺒﺴﻣ كﻮﻠﺳ (؛  فدﺎﻫ كﻮﻠﺳ ﻪﻧأ : ؛ﺔﺟﺎﺣ عﺎﺒﺷإ وأ فﺪﻫ ﻖﻴﻘﺤﺘﻟ ﻰﻌﺴﻳ ﻪﻧأ ﲎﻌﲟ  ﻲﺿﺮﻏ كﻮﻠﺳ ﻪﻧأ : ؛ﲔﻌﻣ ضﺮﻐﺑ مﻮﻜﳏ كﻮﻠﺴﻟا  عﻮﻨﺘﻣ كﻮﻠﺳ ﻪﻧأ : ؛ﻪﻬﺟاﻮﺗ ﱵﻟا ﻒﻗاﻮﳌا ﻊﻣ ﻖﻓاﻮﺘﻟا ﻪﻨﻜﳝ ﱴﺣ ةدﺪﻌﺘﻣ رﻮﺼﺑ كﻮﻠﺴﻟا ﺮﻬﻈﻳ  ﻞﻳﺪﻌﺘﻠﻟ ﻞﺑﺎﻗ نﺮﻣ كﻮﻠﺳ ﻪﻧأ : ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا ﻒﻗاﻮﳌاو فوﺮﻈﻠﻟ ﺎﻌﺒﺗ لﺪﺒﺘﻳو لﺪﻌﻳ كﻮﻠﺴﻟا . 1 ،تاﺪﻴﺒﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺪﻤﳏ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ئدﺎﺒﻣ : ﻲﻛﻮﻠﺳ ﻞﺧﺪﻣ ط ، 1 ،ﺮﺼﻣ ،ةﺮﻫﺎﻘﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ، 1979 ص ، 55 . 2 ،ﻒﺳﻮﻳ نﺎﻤﺜﻋ ﺔﻨﻳدر ،ﻲﻋﺪﻴﻤﺼﻟا ﻢﺳﺎﺟ دﻮﻤﳏ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ط ، 1 ،ندرﻷا ،ﻊﻳزﻮﺘﻟاو ﺮﺸﻨﻠﻟ ﺞﻫﺎﻨﳌا راد ، 2007 ص ، 47 . 3 ،رﻮﺼﻨﳌا ﺮﺼﻧ ﺮﺳﺎﻛ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : نﻼﻋﻹا ﻞﺧﺪﻣ ط ، 1 راد ، ،ندرﻷا ،ﻊﻳزﻮﺘﻟاو ﺮﺸﻨﻠﻟ ﺪﻣﺎﳊا ﺔﺒﺘﻜﻣو 2006 ، ص ص 58 -59 .

2.1 .

كﻮﻠﺴﻟا ئدﺎﺒﻣ

1

:

ﺔﻴﺳﺎﺳأ ئدﺎﺒﻣ ﺔﺛﻼﺛ ﻪﻤﻜﲢ كﻮﻠﺴﻟا اﺬﻫو ﺎﻬﻴﻓ ﺶﻴﻌﻳ ﱵﻟا ﻪﺘﺌﻴﺑ فوﺮﻇ ﻊﻣ ﻞﻋﺎﻔﺘﺗ ﱵﻟا ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا ﻒﻗاﻮﳌا ﺺﺨﺸﻟا ، ﻲﻫ :



ﺔﻴﺒﺒﺴﻟا أﺪﺒﻣ

:

ﺺﺨﺸﻟا فوﺮﻈﻟا ﰲ ﲑﻐﺘﻠﻟ ﺔﻔﻠﺘﳐ تاﺮﺛﺆﳌ ﺔﺠﻴﺘﻧ ﺄﺸﻨﻳ ﺎﳕإو ،مﺪﻌﻟا ﻦﻣ ﺄﺸﻨﻳ ﻻ ﱐﺎﺴﻧﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻜﻴﺳ وأ ﺖﻧﺎﻛ ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻴﺴﻓ ،ﺔﻴﺗاﺬﻟا تاﲑﻐﺘﻟ وأ نزاﻮﺘﻟا ﺔﻟﺎﺣ ﱃإ يدﺆﺗ ،ﻪﺗاذ ﻦﻋ ﺔﺟرﺎﳋا ﺔﺌﻴﺒﻟا فوﺮﻇ ﰲ تﺎﺟﺎﳊا ﰲ ﺺﻘﻧ ﺔﺠﻴﺘﻧ ، دﺮﻔﻟا ﻊﻓﺪﻳ يﺬﻟا ﺮﻣﻷا ) ﻊﻓاود ( ﺔﻟﺎﺣ ﱃإ ﻩﺪﻴﻌﻳ يﺬﻟا ﺐﺳﺎﻨﳌا كﻮﻠﺴﻟا عﺎﺒﺷﻹ نزاﻮﺘﻟا .



ﻊﻓاوﺪﻟا أﺪﺒﻣ

:

ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ةﻮﻘﻟا ﻮﻫ ﻊﻓاﺪﻟاو ،ﻪﻛﺮﳛو ﻪﻬﺟاﻮﻳ ﻊﻓاد ﱃإ ﺐﺒﺴﻟا ﱃإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ﲎﺒﻳ كﻮﻠﺴﻟا نإ ىﺪﻟ ﻲﺟﻮﻟﻮﻴﺴﻓ ﻊﻓاﺪﻟا نﺎﻛ ءاﻮﺳ ﻚﻟذو ،ﻪﺗﺎﻫﺎﲡا دﺪﲢو ،كﻮﻠﺴﻟا ﲑﺜﺗو ،ﺔﻴﺟرﺎﺧو ﺔﻴﻠﺧاد ﻞﻣاﻮﻌﺑ ﺮﺛﺄﺘﺗ ﱵﻟا دﺮﻔﻟا ﻲﺟﻮﻟﻮﻜﻴﺳ وأ عﻮﳉا ﻊﻓاﺪﻛ ، ﺔﻠﺜﻤﺘﳌاو فاﺪﻫﻷا ﻖﻴﻘﺤﺘﻟ كﻮﻠﺴﻟا ﻪﻴﺟﻮﺗ ﰲ ﰲ دﺎﻋإ ﺔﻟﺎﺣ دﺮﻔﻠﻟ نزاﻮﺘﻟا ة .



فﺪﻬﻟا أﺪﺒﻣ

:

نإ ﺔﻳﺎﻏ ﱐﺎﺴﻧﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﻲﻫ ﻧﺈﻓ ﺎﻨﻫ ﻦﻣو ،دوﺪﳏ فﺪﻫ ﻖﻴﻘﲢ ﻪ ﻖﻴﻘﲢ ﻞﺟأ ﻦﻣ قدﺎﺻ كﻮﻠﺳ ﻩﲑﻐﻟ وأ ﻪﻟ ارﺮﺿ ﺐﻨﺠﺘﻳ وأ ﺔﻌﻔﻨﻣ ﻦﻣ ﻞﺼﳛ وأ ﲔﻌﻣ ءﻲﺸﻟ دﺮﻔﻟا .

2

.

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا مﻮﻬﻔﻣ

:

ﻮﻫ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا » ﺔﻣﺪﺧ وأ ﺔﻌﻠﺳ ﻞﻤﻌﺘﺴﻳ يﻮﻨﻌﻣ وأ ﻲﻌﻴﺒﻃ ﺺﺨﺷ ﻞﻛ و ، ﺮﻈﻨﻟا ﺔﻬﺟو ﻦﻣ رﻮﶈا ﻮﻫ ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﻪﻌﻳزﻮﺗ وأ ﻪﺟﺎﺘﻧإ ﻢﺘﻳ ﺎﻣ ﻞﻜﻟ ﻲﺳﺎﺳﻷا « 2 ؛ ﻪﻧﺄﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا فﺮﻌﻳ ﺎﻤﻛ » قﻮﺴﻟا ﻦﻣ تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻟا ءاﺮﺸﺑ مﻮﻘﻳ يﺬﻟا يرﺎﺒﺘﻋﻻا وأ يدﺎﻌﻟا ﺺﺨﺸﻟا ﻩﲑﻐﻟ وأ ﻲﺼﺨﺸﻟا ﻪﻛﻼﻬﺘﺳﻻ ، كﻼﻬﺘﺳﻻاو ءاﺮﺸﻟا ﰲ ةﺪﻴﺷر ﺔﻘﻳﺮﻄﺑ « 3 ؛ ّﺮﻌﻳ ﺎﳘ ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻦﻣ ﲔﻋﻮﻨﺑ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ف : " ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا " و ، " ﻲﻋﺎﻨﺼﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ".



ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا

:

، ماﺪﺨﺘﺳا وأ جﻼﻌﻟا وأ ﻪﻴﻓﱰﻟا وأ ﺔﺿﺎﻳﺮﻟا .... ﻓ ﺔﻤﻈﺘﻨﻣ ﺔﻔﺼﺑ تﺎﺟﺎﻴﺘﺣﻻا ﻩﺬﳍ ءاﺮﺸﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﻼﻴﻤﻋ ﻲﲰو ءﻻﻮﻟا تﻻﺎﺣ ﻦﻣ ﺔﻟﺎﳊ ﻊﻀﳜ ﻪﻧﺈ 4 . 1 ص ،ﻖﺑﺎﺴﻟا ﻊﺟﺮﳌا ﺲﻔﻧ 61 . 2 ،تاﺪﻴﺒﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺪﻤﳏ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : ﻲﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻞﺧﺪﻣ ط ، 4 ،ندرﻷا ،ﻊﻳزﻮﺘﻟاو ﺮﺸﻨﻠﻟ ﻞﺋاو راد ، 2004 ص ، 65 . 3 -ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،رﻮﺼﻨﳌا ﺮﺻﺎﻧ ﺮﺳﺎﻛ 94 . 4 -ﺪﺒﻋ ﺪﻌﺳأ ﺖﻌﻠﻃ ﺪﻴﻤﳊا راﺪﻧﺰﳋا ﺪﻤﳏ قرﺎﻃ ،ﺐﻴﻄﳋا ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ ﺮﺳﺎﻳ ، ، ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : تﺎﻘﻴﺒﻄﺘﻟاو ﺔﻳﺮﺼﻌﻟا ﻢﻴﻫﺎﻔﻤﻟا ط ، 1 ،يﺮﻘﺸﻟا ﺔﺒﺘﻜﻣ ، ،ﺔﻳدﻮﻌﺴﻟا 2005 ص ، 19 .



ﻲﻋﺎﻨﺼﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا

:

ﻩﺬﻫ مﻮﻘﺗ ﺚﻴﺣ ،ﺔﻣﺎﻌﻟاو ﺔﺻﺎﳋا تﺎﺴﺳﺆﳌا ﺔﻓﺎﻛ ﻢﻀﻳ يﺬﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﻮﻫ وأ ﺎﻬﻄﻄﺧ ﰲ ةرﺮﻘﳌا ﺎﻬﻓاﺪﻫأ ﺬﻴﻔﻨﺗ ﻦﻣ ﺎﻬﻨﻜﲤ ﱵﻟا تاﺪﻌﳌا وأ داﻮﳌاو ﻊﻠﺴﻟا ءاﺮﺷو ﺚﺤﺒﻟﺎﺑ تﺎﺴﺳﺆﳌا . تﺎﺴﺳﺆﳌا نأ ﺎﻤﻛ ﺔﻴﻟوﻷا مﺎﳋا داﻮﳌا ءاﺮﺸﺑ مﻮﻘﺗ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا ، ﻚﻟذو ،ﺔﻌﻨﺼﻣ وأ ﺔﻌﻨﺼﻣ ﻒﺼﻧ ىﺮﺧأ تﺎﻧﻮﻜﻣو ﻞﺟأ ﻦﻣ جﺎﺘﻧإ 1 .

3

.

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ مﻮﻬﻔﻣ

:

ةﺪﻋ رﻮﻬﻇ ﱃإ بﺎﺘﻜﻟاو ﲔﺜﺣﺎﺒﻟا فﺮﻃ ﻦﻣ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارﺪﺑ ﲑﺒﻜﻟا مﺎﻤﺘﻫﻻا ىدأ ﺎﻬﻨﻴﺑ ﻦﻣ ﻪﻟ ﻒﻳرﺎﻌﺗ :



لوﻷا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا

:

ﻮﻫ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ » لﺎﻤﻌﺘﺳاو ءاﺮﺸﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﳌاو ،داﺮﻓﻷا ﻦﻋ رﺪﺼﺗ ﱵﻟا تﺎﻓﺮﺼﺘﻟا ﺔﻋﻮﻤﳎ تﺎﻓﺮﺼﺘﻟا ﻩﺬﻫ دﺪﲢو ﻖﺒﺴﺗ ﱵﻟا راﺮﻘﻟا ذﺎﲣا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻚﻟذ ﰲ ﺎﲟو ،تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻟا « 2 .



ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا

:

ﻪﻧﺄﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ فﺮﻌﻳ » يدﺮﻔﻟا كﻮﻠﺴﻟا تاراﺮﻗ ذﺎﲣاو ﻂﻴﻄﺨﺘﺑ ﻂﺒﺗﺮﻳ يﺬﻟا ﻲﻋﺎﻤﳉاو ﺎﻣ ﺺﺨﺷ ﻩزﱪﻳ يﺬﻟا فﺮﺼﺘﻟا ﻮﻫ يأ ،ﺎﻬﻛﻼﻬﺘﺳاو تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻠﻟ ءاﺮﺸﻟا ، تﺎﻬﺒﻨﻣ ﻪﻛﺮﲢ ﻲﻠﺧاد ﻊﻓاد ﺔﺠﻴﺘﻧ وأ ﺔﻴﻠﺧاد ﺔﻴﺟرﺎﺧ و ءﺎﻴﺷأ لﻮﺣ و ﻪﺗﺎﺟﺎﺣ ﻊﺒﺸﺗ ﻒﻗاﻮﻣ ﻪﻓاﺪﻫأ ﻖﻘﲢو ﻪﺗﺎﺒﻏر « 3 .



ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻒﻳﺮﻌﺘﻟا

:

ﻮﻫ » مﺎﻴﻘﺑ ﺔﻄﺒﺗﺮﳌا ﺔﻴﻠﻤﻌﻟا ﻚﻠﺗ داﺮﻓﻷا ﻦﻣ ﺔﻋﺎﲨ وأ ﺎﻣ دﺮﻓ ، ماﺪﺨﺘﺳاو ءاﺮﺷو رﺎﻴﺘﺧﺎﺑ تﺎﻓﺮﺼﺘﻟا ﻩﺬﻫ دﺪﲢو ﻖﺒﺴﺗ ﱵﻟا تاراﺮﻘﻟا ذﺎﲣا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻚﻟذ ﰲ ﺎﲟ ﺔﻣﺪﺧ وأ ﺔﻌﻠﺳ ﻦﻣ ﺺﻠﺨﺘﻟاو « 4 . ﻮﻫ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ نأ ﺞﺘﻨﺘﺴﻧ ،ﻒﻳرﺎﻌﺘﻟا ﻩﺬﻫ لﻼﺧ ﻦﻣ » ﻦﻣ تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻠﻟ ءاﺮﺸﻟاو رﺎﻴﺘﺧﻻا ءﺎﻨﺛأ داﺮﻓﻷا فﺮﺼﺗ «. ﺎﻬﻨﻣ ﺺﺋﺎﺼﺧ ةﺪﻌﺑ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺰﻴﻤﺘﻳ 5 :  ﻊﻓاود ةﺪﻋ وأ ﻊﻓاد ﺔﻠﺼﳏ ﻮﻫ ﻲﻛﻼﻬﺘﺳﻻا كﻮﻠﺴﻟا ؛  ﺮﺧﻵ دﺮﻓ ﻦﻣ ﻒﻠﺘﳜو فوﺮﻈﻟا ﺐﺴﺣ لﺪﺒﺘﻳو لﺪﻌﺘﻳ ،نﺮﻣو عﻮﻨﺘﻣ ،فدﺎﻫ كﻮﻠﺳ ﻲﻛﻼﻬﺘﺳﻻا كﻮﻠﺴﻟا ؛  ﻲﻛﻼﻬﺘﺳﻻا كﻮﻠﺴﻟا ثاﺪﺣإ ﰲ رﻮﻌﺷﻼﻟا ﻞﺧﺪﺘﻳ ﺎﻣ اﲑﺜﻛ ؛  ﻪﻌﺒﺘﺗ ﺪﻗ ىﺮﺧأو ﻪﻌﺒﺘﺗ ىﺮﺧأو ﻪﺘﻘﺒﺳ ﺪﻗ نﻮﻜﺗ برﺎﺠﺘﺑ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻂﺒﺗﺮﻳ ؛  نﺎﻴﺣﻷا ﺐﻠﻏﺄﺑ ﻪﺗﺎﻓﺮﺼﺗو ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺴﺑ ﺆﺒﻨﺘﻟا ﺔﺑﻮﻌﺻ . 1 ،تاﺪﻴﺒﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺪﻤﳏ ،ﻲﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻞﺧﺪﻣ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ 15 . 2 ،ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑ ﰊﺎﻨﻋ ﻞﻣاﻮﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﻴﺴﻔﻧ ،ﺔﻳﺮﻴﺛﺄﺗ ،ﺮﺋاﺰﳉا ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا تﺎﻋﻮﺒﻄﳌا ناﻮﻳد ، 2003 ج ، 2 ص ص ، 10 -11 . 3 ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،رﻮﺼﻨﳌا ﺮﺼﻧ ﺮﺳﺎﻛ 58 . 4 ،ﻦﺤﺼﻟا ﺪﻳﺮﻓ ﺪﻤﳏ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ط ، 1 ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا راﺪﻟا ، 2001 ص ، 234 . 5 -ﺔﻴﺠﻴﺗاﺮﺘﺳإ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا : ﻒﺋﺎﻇﻮﻟاو ،ﺲﺳﻷا ،ﻢﻴﻫﺎﻔﻤﻟا ط ، 1 ،ندرﻷا ،ﺮﺸﻨﻠﻟ ﻞﺋاو راد ، 2004 ، ص 219 .

1.3

.

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ عاﻮﻧأ

:

عاﻮﻧأ ةﺪﻋ ﱃإ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ أﺰﺠﺘﻳ نأ ﻦﻜﳝ ، داﺮﻓﻷا دﺪﻋو كﻮﻠﺴﻟا ﺔﺛاﺪﺣو ﺔﻌﻴﺒﻃو ﻞﻜﺷ ﻦﻣ ﻞﻛ ﺐﺴﺣ ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻛ كﻮﻠﺴﻟا ﰲ ﲔﻛﱰﺸﳌا 1 :



كﻮﻠﺴﻟا ﻞﻜﺷ ﺐﺴﺣ

:

 ﺮﻫﺎﻈﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ؛ءاﺮﺸﻟﺎﻛ ﺎﻬﺘﻈﺣﻼﻣ ﻦﻜﳝ ﱵﻟا ةﺮﻫﺎﻈﻟا لﺎﻌﻓﻷاو تﺎﻓﺮﺼﺘﻟا ﻢﻀﻳ  ﻦﻃﺎﺒﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ﲑﻜﻔﺘﻟا ﰲ ﻞﺜﻤﺘﻳو ، ﻩﲑﻏو ،رﻮﺼﺘﻟاو كاردﻹا ،ﻞﻣﺄﺘﻟا . 

كﻮﻠﺴﻟا ﺔﻌﻴﺒﻃ ﺐﺴﺣ

:

ﱃإ ﻢﺴﻘﻨﻳو :  يﺮﻄﻔﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ﻢﻠﻌﺘﻟا ﱃإ ﺔﺟﺎﳊا نود ﻩدﻼﻴﻣ ﺬﻨﻣ دﺮﻔﻟا ﺐﺣﺎﺼﻳ ﺎﻣ ﺎﺒﻟﺎﻏ يﺬﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻮﻫو ؛  ﺐﺴﺘﻜﻤﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ؛ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻞﺋﺎﺳﻮﺑ دﺮﻔﻟا ﻪﻤﻠﻌﺘﻳ يﺬﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻮﻫ 

كﻮﻠﺴﻟا ﺔﺛاﺪﺣ ﺐﺴﺣ

:

ﱃإ ﻢﺴﻘﻨﻳو :  ثﺪﺤﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ﺔﺛﺪﺤﺘﺴﻣ وأ ةﺪﻳﺪﺟ ﺔﻟﺎﺣ ﻦﻋ ﺞﺗﺎﻨﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻮﻫ ؛ةﺮﻣ لوﻷ ثﺪﳛ ﻩرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ  رﺮﻜﻤﻟا كﻮﻠﺴﻟا : لﺎﻌﻓأو تﺎﻓﺮﺼﺗ ﻦﻣ ﻖﺒﺳ ﺎﳌ ﻒﻴﻔﻃ ﲑﻴﻐﺘﺑ وأ ﲑﻴﻐﺗ نود دﺎﻌﳌا كﻮﻠﺴﻟا ﻮﻫ . 

دﺪﻌﻟا ﺐﺴﺣ

:

ﱃإ ﻢﺴﻘﻨﻳو :  يدﺮﻔﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ؛ﻪﺗاذ ﺪﺣ ﰲ دﺮﻔﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﻳ يﺬﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻮﻫ  ﻲﻋﺎﻤﺠﻟا كﻮﻠﺴﻟا : ﻮﻫو ،داﺮﻓﻷا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﺔﻗﻼﻋ ﻞﺜﳝ ﻮﻫو ،داﺮﻓﻷا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﳎ ﺺﳜ يﺬﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻮﻫ ﻼﺜﻣ ﺎﻬﻴﻟإ ﻲﻤﺘﻨﻳ ﱵﻟا ﺔﻋﺎﻤﳉا داﺮﻓﺄﻛ ،داﺮﻓﻷا ﻦﻣ ﻩﲑﻐﺑ دﺮﻔﻟا ﺔﻗﻼﻋ ﻞﺜﳝ .

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﻴﻤﻫأ

ﻮﺤﺘﺳا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد نإ داﺮﻓﻷا ﻦﻣ ﺪﻳﺪﻌﻟا مﺎﻤﺘﻫا ﻰﻠﻋ تذ ، ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﺔﺻﺎﺧ ، ﺔﺒﻠﻄﻟا ، ﲔﺜﺣﺎﺒﻟا ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻛ فﺮﻃ ﻞﻜﻟ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺎﻬﻘﻘﲢ ﱵﻟا ﺎﻳاﺰﳌا نﺎﻴﺑ ﻦﻜﳝو ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺟرو : 1 .

ﻦﻴﻜﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﻴﻤﻫأ

:

اذﺎﻣ ﺔﻓﺮﻌﻣ ﰲ صﻮﺼﳋﺎﺑ ،تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻠﻟ ﻪﻛﻼﻬﺘﺳاو ﻪﺋاﺮﺷ ﺔﻴﻠﻤﻋ ﻢﻬﻓ ﰲ ﺮﺼﺒﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﺪﻋﺎﺴﺗ ﻳ يﱰﺸ ؟ اذﺎﳌ ؟ ﺎﻬﻴﻠﻋ ﻞﺼﳛ ﻒﻴﻛو ؟ ﻰﻠﻋ ﺮﺛﺆﺗ ﱵﻟا تاﺮﺛﺆﳌا وأ ﻞﻣاﻮﻌﻟا كاردإ ﻰﻠﻋ ﻩﺪﻋﺎﺴﺗ ﺎﻤﻛ ﻟا ﻲﺋاﺮﺸﻟا كﻮﻠﺴ و ﻲﻛﻼﻬﺘﺳﻻا ، ﺔﻨﻴﻌﻣ ﺔﻣﺪﺧ وأ ﺔﻣﻼﻋ وأ ﺔﻌﻠﺳ ﻚﻠﻬﺘﺴﻳ وأ يﱰﺸﻳ ﻪﻠﻌﲡ ﱵﻟاو 2 . 1 ،نﻮﻣﺎﻧ ةﺪﻴﲪ ،ﻲﻃﻮﺠﺣ ﺔﻴﲰ ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﻴﺛﺄﺘﻟا ﻲﻓ ﺎﻫرودو تﺎﻌﻴﺒﻤﻟا ﻂﻴﺸﻨﺗ ةدﺎﻬﺷ ﻞﻴﻧ تﺎﺒﻠﻄﺘﻣ ﻦﻤﺿ ﺔﻣﺪﻘﻣ ةﺮﻛﺬﻣ ، ،ﻖﻳﻮﺴﺗ ﺺﺼﲣ ،ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا مﻮﻠﻌﻟا ﰲ ﱰﺳﺎﳌا ،ﺮﺋاﺰﳉا ،جﺎﳊوأ ﺪﻨﳏ ﻲﻠﻛآ ﻲﻌﻣﺎﳉا ﺰﻛﺮﳌا 2012 ص ص ، 56 -57 . 2 ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑ ﰊﺎﻨﻋ 21 .

2 .

ﺔﻴﻛﻼﻬﺘﺳا ةﺪﺣﻮﻛ ةﺮﺳﻸﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﻴﻤﻫأ

:

ةﲑﺒﻜﻟا ﺔﻴﳘﻷا زﱪﺗ ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ﻰﻠﻋ نوﺮﺛﺆﳌا ﻦﻜﻤﺘﻳ ﺪﻗ ﺚﻴﺣ ،ةﺮﺳﻷا ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ تﺎﺳارﺪﻟ ﻴﻓ ﺎﻬ رﺎﻴﺘﺧاو ،ﺔﺣﺎﺘﳌا ﺔﻴﻣﺪﳋا وأ ﺔﻴﻌﻠﺴﻟا ﻞﺋاﺪﺒﻟا ﻒﻠﺘﺨﳌ ﻒﻌﻀﻟا وأ ةﻮﻘﻟا طﺎﻘﻨﻟ ﺔﻣزﻼﻟا تﻼﻴﻠﺤﺘﻟا ﺔﻓﺎﻛ ءاﺮﺟإ ﻦﻣ ةﺮﺳﻸﻟ ﻦﻜﳑ عﺎﺒﺷإ ﻰﺼﻗأ ﻖﻘﲢ ﱵﻟا ﺔﻣﺪﳋا وأ ﺔﻌﻠﺴﻟا ﻦﻣ ﻞﻳﺪﺒﻟا . ﺪﻴﻔﺗ ﺎﻤﻛ ،ﻼﻴﻀﻔﺗ ﺮﺜﻛﻷا ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ﻦﻛﺎﻣأو ةﺮﺳﻸﻟ ،ﻞﻀﻓﻷا قﻮﺴﺘﻟا ﻊﻗاﻮﻣ ﺪﻳﺪﲢ ﰲ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ تﺎﺳارد مﺪﺨﺘﺴﳌا وأ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا وأ يﱰﺸﻤﻠﻟ ﺔﻴﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﺔﻘﺒﻄﻟا ﺐﺴﺣ اﺬﻫو 1 . 3 .

ﺔﺒﻠﻄﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﻴﻤﻫأ

:

ﻴﺒﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﲔﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻢﻬﻓ ﰲ ،ﺔﺒﻠﻄﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺪﻴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﲑﺛﺄﺘﻟا ﱃإ يدﺆﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﺼﺨﺸﻟاو ﺔﻴﺌ ﻮﻫ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ نأ ﺚﻴﺣ ،ﻢﻠﻌﻛ ﱐﺎﺴﻧﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﻢﻬﻔﺘﺑ ﻢﳍ ﺢﻤﺴﺗ ﺎﻤﻛ ،ﲔﻌﻣ فﺮﺼﺗ ذﺎﲣا ﱃإ ﻪﻌﻓﺪﺗو دﺮﻔﻟا كﻮﻠﺳ مﺎﻌﻟا ﱐﺎﺴﻧﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﻦﻣ ءﺰﺟ 2 . 4 .

ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟاو ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟا تﺎﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﻴﻤﻫأ

:

ﻜﻟا تﺎﺴﺳﺆِﳌا ﲎﺒﺘﺗ ﻢﻫﺪﻋﺎﺴﺗ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارﺪﻟ ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا ﻩﺬﻫ ﻞﺜﻣ نأ ﺎﻤﻛ ،ﻢﻬﻌﻓاودو ﻲﻣﺪﳋا وأ ﻲﻌﻠﺴﻟا ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﺞﻳﺰﳌا رﺎﻴﺘﺧا ﰲ حﺎﺠﻨﺑ ﺎﳍﻼﻐﺘﺳا ﻦﻜﳝ ﺔﺣﺎﺘﻣ ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺗ ﺔﺻﺮﻓ ﺔﻳأ فﺎﺸﺘﻛا ﺔﻴﻧﺎﻜﻣإو ﺔﻤﺋﻼﻣ ﺮﺜﻛﻷا ﺔﻬﺟ ﻦﻣ . تﺎﻳﻮﻟوأ ﺪﻴﺴﲡ ﰲ ﺔﻴﻋﺎﻨﺼﻟاو ﺔﻳرﺎﺠﺘﻟا تﺎﺴﺳﺆﳌا ﺪﻴﻓ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارﺪﻟ ﺔﻴﻟوﻷا تﺎﺳارﺪﻟﺎﻓ ىﺮﺧأ ﺔﻬﺟ ﻦﻣ تﺎﻴﻟوأو ﺔﻴﺣﺎﻧ ﻦﻣ رﺎﻤﺜﺘﺳﻻا ﻢﳍ ﻦﻤﻀﻳ ﺎﲟ ،ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟاو ﺔﻴﺟﺎﺘﻧﻹا تﺎﻋوﺮﺸﳌا ﻚﻠﺗ ىﺪﻟ ﺔﺣﺎﺘﳌا دراﻮﳌا ﻊﻳزﻮﺗو قﺎﻔﻧﻹا ﻢﳍﺎﻤﻋأ ﻮﻤﻨﻟ ﺔﺑﻮﻠﻄﳌا تﺎﻌﺳﻮﺘﻟﺎﺑ مﺎﻴﻘﻟاو ﻞﻤﻌﻟا ﺔﻳراﺮﻤﺘﺳا ﻦﻣ ﻢﻬﻨﻜﲤ ﱵﻟا ،ﺔﻴﻓﺎﻜﻟا حﺎﺑرﻷا 3 . 5 .

ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺟﺮﻟ ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﺔﻴﻤﻫأ

:

ﻲﻠﻳ ﺎﻤﻴﻓ ﻰﻠﺠﺘﺗو :  كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﻢﻫﺎﺴﺗ 1 ،تاﺪﻴﺒﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺪﻤﳏ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : ﻲﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻞﺧﺪﻣ ص ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 17 -18 . 2 ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑ ﰊﺎﻨﻋ 21 . 3 ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،رﻮﺼﻨﳌا ﺮﺼﻧ ﺮﺳﺎﻛ 64 .

 ﺘﺴﻣ ﻊﻓر ﻦﻣ ﻦﻜﳝ ﺎﲟ ﺔﺴﻧﺎﺠﺘﻣ ﺢﺋاﺮﺷ ﱃإ ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻢﻴﺴﻘﺗ لﻼﺧ ﻦﻣ ﺔﺒﺳﺎﻨﳌا قﻮﺴﻟا ﺔﳛﺮﺷ رﺎﻴﺘﺧا ةءﺎﻔﻛ ىﻮ ؛ﺎﻬﻴﻜﻠﻬﺘﺴﻣ ﺺﺋﺎﺼﺧ ﻊﻣ مءﻼﺘﻳو ﺔﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا طﺎﺸﻨﻟا  ﺔﻤﻛﺎﳊا قاﻮﺳﻷا ﺪﻳﺪﲢو تﺎﺠﺘﻨﻤﻠﻟ ﺔﻴﻗﻮﺴﻟا ﺔﺼﳊا ﺪﻳﺪﲢو طﺎﺸﻨﻟا ﻢﺠﲝ ﺆﺒﻨﺘﻟاو قاﻮﺳﻷا تﺎﻫﺎﲡا ﺪﻳﺪﲢ ؛ﺔﻴﺴﻴﺋﺮﻟاو  ﻒﻴﻛ ،ﺔﻴﺋاﺮﺸﻟا ﻢﻬﻌﻓاود ،ﻢﻬﻨﻣ ﻞﻛ ﺔﻌﻴﺒﻃو ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا عاﻮﻧأ ﺪﻳﺪﲢ ؟ اذﺎﳌ ﻦﻳأ ؟ ﻣ ؟ ﱴ ﻦﻳأ ؟ ؟ نوﱰﺸﻳ اذﺎﻣو ؟  ﺔﳛﺮﺸﻟا ﻞﺜﲤو ﺔﻴﳚوﱰﻟاو ﺔﻴﻧﻼﻋﻹا تﻼﻤﳊا و ﻞﺋﺎﺳﻮﻟا ﻚﻟذ ﰲ ﺎﲟ ﺔﻨﻜﻤﳌا ﺞﻳوﱰﻟا قﺮﻃ ﺪﻳﺪﲢ ﰲ ﺔﳘﺎﺴﳌا ؛ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳﻹا ﺔﻴﻟﺎﻌﻓو ﺔﺒﺳﺎﻨﳌا نﻼﻋﻹا ﺔﻠﻴﺳو ﺪﻳﺪﺤﺘﻟ ﺪﻴﺣﻮﻟا ﻖﻳﺮﻄﻟا ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻦﻣ ﺔﻴﻗﻮﺴﻟا  ﺢﺘﻓ ﱃإ ﻖﻳﺮﻄﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ تﺎﺳارد ﻞﺜﲤ تﺎﺟﺎﺣ تﺎﺳارد ﺔﺠﻴﺘﻧ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا لﺎﺟر مﺎﻣأ ةﺪﻳﺪﺟ تﻻﺎﳎ نأ ﻦﻣ ﺪﻛﺄﺘﻟا ﱃإ تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻰﻌﺴﺗ ﺎﻤﻛ ةﺪﻳﺪﺟ تﺎﺠﺘﻨﻣ ﱘﺪﻘﺘﺑ ﺔﺻﺎﳋا صﺮﻔﻟا ﺪﻳﺪﲢو ﺔﻌﺒﺸﳌا ﲑﻏ ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ؛ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻊﻓﺎﻨﻣو تﺎﺟﺎﻴﺘﺣا ﻊﻣ ﺐﺳﺎﻨﺘﻳ ﺞﺘﻨﳌا ﻢﻴﻤﺼﺗ  ادأ سﺎﻴﻗ ﻪﻴﻠﻋ ﲎﺒﻳ يﺬﻟا سﺎﺳﻷا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﱪﺘﻌﺗ ﺎﻣو ،ةﻮﺒﻌﻟاو تﺎﺠﺘﻨﳌا ﻞﻜﺷ ﺪﻳﺪﲢو ،تﺎﺠﺘﻨﳌا ء ﺎﻬﺘﻌﺑﺎﺘﻣو تﺎﺠﺘﻨﳌا ﺔﻠﻴﻜﺸﺗ ﺪﻳﺪﲢو ،ﺔﻴﺴﻔﻧ رﺎﺛآ ﻦﻣ ﻪﻛﱰﺗ نأ ﻦﻜﳝ ، ﻻ ﱵﻟا تﺎﺠﺘﻨﳌا طﺎﻘﺳإ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟاو ؛ﺢﻠﺼﺗ  ّﻜﲤ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ تﺎﺳارد ﻦ ﻦﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﺔﻘﻳﺮﻃو ﺎﻬﻠﻋﺎﻔﺗ بﻮﻠﺳأو ﻪﺗاﲑﻐﺘﻣ ﻢﻬﻓو قﻮﺴﻟا ﰲ ةءﺎﻔﻜﺑ ﻞﻐﻠﻐﺘﻟا ﺴﲢو ،ﺎﻬﻌﻣ ﺎﻤﻛ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌﺎﺑ لﺎﺼﺗﻻا ﰲ ةﲑﺧﻷا ﺔﻘﻠﳊا ﺎﻫرﺎﺒﺘﻋﺎﺑ ﺔﺋﺰﺠﺘﻟﺎﺑ ﻊﻴﺒﻟا طﺎﻘﻧو ،ﻊﻳزﻮﺘﻟا ﺬﻓﺎﻨﻣ ءادأ ﲔ ؛ﺔﻨﻜﻤﳌا ﺬﻓﺎﻨﳌا ﻞﻀﻓأ ﻰﻠﻋ فﻮﻗﻮﻟا ﻦﻜﳝ  ﺪﻴﻔﻳو اﺬﻫ ،ةﺪﻳﺪﳉا ﻊﻴﺒﻟا ﺐﻴﻟﺎﺳأو ﻞﺋﺎﺳو رﺎﻴﺘﺧاو ﺔﺣﺎﺘﳌا ﻞﺋاﺪﺒﻟا ﻢﻴﻴﻘﺗو ،ﺔﻴﻌﻴﺒﻟا تﺎﺳﺎﻴﺴﻟا ﻢﺳر ﰲ ﺔﳘﺎﺴﳌا ﻟ ﰲاﺮﻐﳝﺪﻟا ﻊﻳزﻮﺘﻟا ؛ﺔﻴﻗﻮﺴﻟا ﺺﺼﳊا ﺪﻳﺪﲢو ﺔﻴﻌﻴﺒﻟا ﻖﻃﺎﻨﳌا ﺪﻳﺪﲢو ﻢﻴﺴﻘﺗ ﰲ نﺎﻜﺴﻠ  ّﻜﲤ ﺚﻴﺣ ،ﻂﻴﶈاو ﺔﺌﻴﺒﻟﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد ﲎﻌﺗ لﻮﻴﻣ ﰲ ﺎﻫرودو ﺔﻴﺟرﺎﳋا ﺔﺌﻴﺒﻟا ﻞﻣاﻮﻋ ﺔﻓﺎﻛ ﺔﺳارد ﻦﻣ ﻦ ﺼﺘﻗﻻا خﺎﻨﳌا ﺐﻌﻠﻳ ﺎﻤﻛ،تﺎﺠﺘﻨﳌا ﺾﻌﺑ ﻩﺎﲡا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا لﻮﻴﻣ ﻰﻠﻋ ﻲﺳﺎﻴﺴﻟا ﻊﻗاﻮﻟا ﺮﺛﺆﻳ ﺚﻴﺣ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا يدﺎ ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا قﺎﻔﻧإ تﺎﻳﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﺤﺿاو ارود دﺎﺴﻜﻟاو جاوﺮﻟا تﻻﺎﺣو 1 ؛  ﺔﻣﺪﳋا وأ ﺔﻌﻠﺴﻠﻟ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﺞﻳﺰﳌا تﺎﻴﺠﻴﺗاﱰﺳا داﺪﻋإ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﻟا ، ؛ﺔﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳﻹا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻜﺘﺗو ﻖﻔﺘﺗ  ﺮﺻﺎﻌﳌا تﺎﺴﺳﺆﳌا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ تﺎﺳارد ﺪﻋﺎﺴﺗ ىﺪﻣو ،ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﺔﻴﺠﻴﺗاﱰﺳﻺﻟ ﻲﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ءادﻷا سﺎﻴﻗ ﰲ ة ﺔﻣدﺎﻘﻟا تاﻮﻨﺴﻟا ﰲ تﺎﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﺔﻣﺎﻌﻟا ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا تﺎﻴﺠﻴﺗاﱰﺳﻹا ﺬﻴﻔﻨﺗو ﻢﻴﻤﺼﺗ ﺪﻨﻋ رﻮﺼﻘﻟا 2 . 1 ،ﺪﻴﻤﳊا ﺪﺒﻋ ﺪﻌﺳأ ﺖﻌﻠﻃ ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ص ص 23 -25 . 2 ،تاﺪﻴﺒﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺪﻤﳏ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : ﻲﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻞﺧﺪﻣ ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 31 .

ﺚﻟﺎﺜﻟا ﺐﻠﻄﻤﻟا

:

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﺔﺳارد فاﺪﻫأ

ﺮﻳزﻻ مﺎﻴﻠﻳو حﱰﻗا ﺪﻗو ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ثﻮﺤﺒﺑ مﺎﻴﻘﻟا ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا ﻞﺟر ﻰﻠﻋ يروﺮﻀﻟا ﻦﻣ تﺎﺑ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻢﻬﻔﻟ » William lazer « داﺪﻋإو ﺔﻬﺟ ﻦﻣ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻢﻬﻔﻟ ﺎﻬﻨﻋ ﺔﺑﺎﺟﻹا ﺐﺟﻮﺘﻳ ﱵﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا ﻦﻣ ﺔﻤﺋﺎﻗ نﺄﺸﻟا اﺬﻫ ﰲ تﺎﺳﺎﻴﺴﻟا ﺮﺧأ ﺔﻬﺟ ﻦﻣ ﺔﻴﺗاﻮﳌا ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ى ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻢﻬﻔﻟ ﺎﻬﺣﺮﻃ ﺐﺟاﻮﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا ﻢﻫأ ﺢﺿﻮﻳ ﱄاﻮﳌا لوﺪﳉاو :

ﻢﻗر لوﺪﺠﻟا

)

01

(

:

ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﻢﻬﻔﻟ ﺎﻬﺣﺮﻃ ﺐﺟاﻮﻟا ﺔﻠﺌﺳﻷا

ﺎﻣ ﻲﻫ : -؟ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا تﺎﺒﻏرو تﺎﺟﺎﺣ -؟ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻊﻠﺳ ةﺎﻴﺣ ةرود -؟ﺎﻬﻌﻠﺳ ﺎﻬﻘﻘﲢ ﱵﻟا ﻊﻓﺎﻨﳌا ﲔﺑ فﻼﺘﺧﻻا ﻪﺟوأ ؟ﺔﺴﻓﺎﻨﳌا ﻊﻠﺴﻟاو ﺎﻬﻌﻠﺳ -؟ﺔﻌﺒﺸﻣ ﲑﻐﻟا ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا تﺎﺒﻏرو تﺎﺟﺎﺣ -؟ﺐﻠﻄﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﳌا ﻞﻣاﻮﻌﻟا -؟ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﺔﺑﻮﻠﻄﳌا تﺎﻣﺪﳋا -؟ﺔﺴﻓﺎﻨﳌا ﻊﻠﺴﻟا ﺎﻳاﺰﻣ -؟كﻼﻬﺘﺳﻻا ﻂﳕ -؟ءاﺮﺸﻟا ﰲ ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ةﺮﻃﺎﳐ ﻦﻳأ : نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﺚﺤﺒﻳ ؟تﺎﻣﻮﻠﻌﳌا ﻦﻋ -؟ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻊﻗﻮﻣ ﻮﻫ -؟ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻊﻠﺳ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا يﱰﺸﻳ -؟ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻊﻠﺴﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﳌا تﺎﻣﺪﳋا نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﺪﳚ ﻰﺘﻣ : -؟ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﺬﺧﺄﻳ -؟ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻊﻠﺳ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا يﱰﺸﻳ اذﺎﻤﻟ : -؟ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻊﻠﺳ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا يﱰﺸﻳ -؟ىﺮﺧﻷا نود ﺔﻣﻼﻋ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻞﻀﻔﻳ ﲑﻐﻳ ؟تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻟا نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا -؟ﺔﻣﺪﳋا وأ ﺔﻌﻠﺴﻟا ﺲﻔﻧ ﻦﻣ ءاﺮﺸﻟا نوﺪﻴﻌﻳ ﻒﻴﻛ : -؟ﺔﺴﺳﺆﳌا ﻊﻠﺴﻟ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﺮﻈﻨﻳ -؟ﻊﻠﺴﻟا نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا نرﺎﻘﻳ -؟ﻊﻠﺴﻟا ﻰﻠﻋ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﻖﻔﻨﻳ -؟ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟﺎﺑ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا ﺮﺛﺄﺘﻳ -فﺮﻌﻳ نوﱰﺸﳌا تﺎﻣﻮﻠﻌﳌا تﺎﻣﺪﳋاو ﻊﻠﺴﻟا ﻦﻋ ﺔﻔﻠﺘﺨﳌا تﺎﻣﻼﻌﻟاو ؟نﻮﺴﻓﺎﻨﳌاو ﺔﺴﺳﺆﻤﻠﻟ ﲑﻏ ﺔﻠﻀﻔﳌا ﻊﻠﺴﻟا نﻮﻜﺗ ﺎﻣﺪﻨﻋ نﻮﻜﻠﻬﺘﺴﳌا فﺮﺼﺘﻳ ؟ةﺮﻓﻮﺘﻣ ﻦﻣ : -؟عﺎﻄﻗ ﻞﻜﻟ نﻮﻧﻮﻜﳌا داﺮﻓﻷا ﻢﻫ -؟ﲔﻜﻠﻬﺘﺴﳌا تﺎﻳﱰﺸﻣ ﻰﻠﻋ ﺮﺛﺆﻳ -؟ءاﺮﺸﻟﺎﺑ مﻮﻘﻳ يﺬﻟا ﻮﻫ -؟ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ذﺎﲣا ﻰﻠﻋ ﺮﺛﺆﻳ -؟ﺎﻨﺘﺴﺳﺆﻣ ﻮﺴﻓﺎﻨﻣ ﻢﻫ رﺪﺼﻤﻟا : ،ﻰﺴﻴﻋ ﻦﺑ ﰊﺎﻨﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : ﺮﻴﺛﺄﺗ ﻞﻣاﻮﻋ ﺔﻳ ﺑ ،ﺔﻴﺌﻴ ،ﺮﺋاﺰﳉا ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا تﺎﻋﻮﺒﻄﳌا ناﻮﻳد 2003 ج ، 1 ، ص 22 .

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا

:

ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﻲﺋاﺮﺸﻟا راﺮﻘﻟا ﻰﻠﻋ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا

ﻮﻫ ﺎﻤﻛ ﱵﻟا تﺎﻓﺮﺼﺘﻟا نأ مﻮﻠﻌﻣ ﺮﺧآ ﻚﻠﻬﺘﺴﻣ ﻪﺑ مﻮﻘﻳ يﺬﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻦﻣ تﺎﻓﺮﺼﺘﻟا ﻩﺬﻫ ﻒﻠﺘﲣ ﺪﻗ ﺎﻣ ﺔﻌﻠﺳ ﻩﺎﲡا كﻮﻠﺳو تﺎﻓﺮﺼﺗ ﻦﻣ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﻪﺑ مﻮﻘﻳ ﺔﻌﻠﺳ ﻩﺎﲡا ﻪﺗﺎﻓﺮﺼﺗ ﻦﻋ ﺔﻔﻠﺘﳐ ﺎﻣ ﺔﻌﻠﺳ ﻩﺎﲡا ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﺲﻔﻧ تﺎﻓﺮﺼﺗ نﻮﻜﺗ ﺪﻗ ﺔﻌﻠﺴﻟا ﺲﻔﻧ لﺎﻴﺣ دﻮﻌﻳ ﻪﻠﻛ اﺬﻫو ،ﺔﻴﻧﺎﺛ ﻲﻫو : ﻞﻣاﻮﻋو ،ﺔﻴﺼﺨﺸﻟاو تﺎﻫﺎﲡﻻا ،ﻢﻠﻌﺘﻟا ،كاردﻹا ،تﺎﺟﺎﳊاو ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﻠﺜﻤﺘﻣ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا تاذ ﰲ ﺔﻴﻠﺧاد ﻞﻣاﻮﻋ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌﺎﺑ ﺔﻄﻴﳏ ﺔﻴﺟرﺎﺧ ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺗ ﲑﻏو ﺔﻴﻘﻳﻮﺴﺗ .

ﺐﻠﻄﻤﻟا

لوﻷا

:

ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ ﻲﻓ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﺔﻴﻠﺧاﺪﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا

،دﺮﻓ ﻞﻛ ﺪﻨﻋ ةدﻮﺟﻮﳌاو ﺔﻧﻮﻜﳌا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﻒﻠﺘﳐ ﻦﻋ ﱪﻌﺗ ﱵﻟاو ،ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا تاﺮﺛﺆﳌا ﻚﻠﺗ ﰲ ﺔﻴﻠﺧاﺪﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻞﺜﻤﺘﺗ ﻞﺜﻤﺘﺗو ﻢﻬﻨﻣ ﺪﺣاو ﻞﻛ ﺎﻬﻘﻴﻘﲢ ﱃإ ﻰﻌﺴﻳ ﱵﻟا ﺔﻴﺼﺨﺸﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟاو ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﰲ ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻩﺬﻫ . 1 .

ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا

:

ﺔﻴﻟﺎﺘﻟا ﺮﺻﺎﻨﻌﻟا ﰲ ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا زﺎﳚإ ﻦﻜﳝ : ﻒﻗاﻮﳌاو ،تاﺪﻘﺘﻌﳌا ،ﻢﻠﻌﺘﻟا ،كاردﻹا ،ﻊﻓاوﺪﻟا ،تﺎﺟﺎﳊا .

1.1

.

تﺎﺟﺎﺤﻟا

:

 ﲏﻌﺗ ﺔﺟﺎﳊا » زﻮﻌﻟا وأ ﺺﻘﻨﻟﺎﺑ رﻮﻌﺸﻟا لوﺎﳛ ﺎﻜﻠﺴﻣ ﻚﻠﺴﻳ نﻷ دﺮﻔﻟا ﻊﻓﺪﻳ زﻮﻌﻟا وأ ﺺﻘﻨﻟا اﺬﻫو ،ﲔﻌﻣ ءﻲﺸﻟ ﺺﻘﻨﻟا اﺬﻫ ﺪﺳ ﻪﻟﻼﺧ ﻦﻣ « 1 .  ﻦﻋ ﺔﺟﺎﳊا ﱪﻌﺗ ﺎﻤﻛ » ﻲﺋﺎﻬﻨﻟا ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻠﻟ ﺔﻌﻔﻨﻣو ﺔﻤﻴﻗ اذ ﺎﻣ ءﻲﺷ ﻦﻣ ﻲﺴﻔﻨﻟا نﺎﻣﺮﳊاو ﺺﻘﻨﻟا « 2 . ﺎﳘ ﲔﻴﺳﺎﺳأ ﲔﻋﻮﻧ ﱪﻋ ﺔﺟﺎﳊا ﲔﺑ ﺰﻴﻴﻤﺘﻟا ﻦﻜﳝ 3 :



ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا تﺎﺟﺎﺤﻟا

)

ﺔﻳﺮﻄﻔﻟا

:(

،ﺎﻬﻋﺎﺒﺷإ نوﺪﺑ ةﺎﻴﳊا ﺪﻴﻗ ﻰﻠﻋ ﻰﻘﺒﻳ نأ نﺎﺴﻧﻹا ﻊﻴﻄﺘﺴﻳ ﻻ ﱵﻟا ﻲﻫ ﺔﺟﺎﳊا ﻞﺜﻤﺘﺗو ا ﰲ سﺎﺒﻠﻟا ،ءاﻮﳍا ،ءﺎﳌا ،مﺎﻌﻄﻟ ... ﻲﻫو ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻴﺴﻔﻟا ﻲﺣاﻮﻨﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ تﺎﺟﺎﳊا ﻩﺬﻫ ﻢﻈﻌﻣو ﺔﻴﻟوأ تﺎﺟﺎﺣ ﻞﺜﲤ . 1 ،ﺮﻫﺎﻣ ﺪﲪأ ﻲﻤﻴﻈﻨﺘﻟا كﻮﻠﺴﻟا ط ، 1 ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﻌﻣﺎﳉا راﺪﻟا ، 1988 ص ، 18 . 2 راﺰﻧ 113 . 3 ،يوﺎﯾﻧﻣﻟا ﻰﻔطﺻﻣ ﺔﺷﺋﺎﻋ كﻠﮭﺗﺳﻣﻟا كوﻠﺳ : ﺔﯾﺟﯾﺗارﺗﺳﻹا مﯾھﺎﻔﻣﻟا ط ، 2 ،رﺻﻣ ،سﻣﺷ نﯾﻋ ﺔﺑﺗﻛﻣ ، 1998 ص ، 48 .



ﺔﺒﺴﺘﻜﻤﻟا ﺔﺟﺎﺤﻟا

:

ﻞﺜﲤ » ﺔﻄﻴﶈا ﺔﺌﻴﺒﻟا ﻦﻣ دﺮﻔﻟا ﻪﻤﻠﻌﺘﻳ ﺎﻣ ﺞﺗﺎﻧ « ﻦﻜﳝو ، ﺪﻴﻗ ﻰﻠﻋ ﻞﻀﻳ نأ نﺎﺴﻧﻺﻟ ﻖﻠﻌﺘﺗ تﺎﺟﺎﳊا ﻩﺬﻫ ﻢﻈﻌﻣ ،ﺲﻔﻨﻟﺎﺑ ﺔﻘﺜﻟاو ماﱰﺣﻼﻟ ﺔﺟﺎﳊاو ﻦﻳﺮﺧﻶﻟ ﺔﺟﺎﳊا ﻞﻤﺸﺗو ﺎﻬﻋﺎﺒﺷإ نوﺪﺑ ةﺎﻴﳊا ﺔﻳﻮﻧﺎﺛ تﺎﺟﺎﺣ ﱪﺘﻌﺗو ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا ﻲﺣاﻮﻨﻟﺎﺑ . حﺎﻀﻳإ ﻞﺟأ ﻦﻣ مﻮﻬﻔﻣ تﺎﺟﺎﳊا ﺮﺜﻛأ ﻲﻜﻳﺮﻣﻷا مﺪﻗ " ﻮﻠﺳﺎﻣ مﺎﻫاﺮﺑإ " دﻮﺟو ﺎﺤﺿﻮﻣ تﺎﺟﺎﳊا ﻞﺴﻠﺴﺗ مﺮﻫ ﺲﲬ ﻞﻔﺳﻷا ﻦﻣ ﺎﻬﺘﻴﳘأ ﺐﺴﺣ ﻞﺴﻠﺴﺘﺗ تﺎﺟﺎﳊا ﻦﻣ تﺎﻳﻮﺘﺴﻣ ) ﺔﻴﺟﻮﻟﻮﻴﺒﻟا تﺎﺟﺎﳊا ( ﻰﻠﻋﻷا ﱃإ ) ﺔﻴﺴﻔﻨﻟا تﺎﺟﺎﳊا ( ىﺮﻳو " ﻮﻠﺳﺎﻣ " ﺎﻴﻠﻌﻟا تﺎﻳﻮﺘﺴﳌا ﰲ ةدﻮﺟﻮﳌا تﺎﺟﺎﳊا عﺎﺒﺷإ ﻞﺒﻗ ﺎﻴﻧﺪﻟا تﺎﻳﻮﺘﺴﳌا ﰲ تﺎﺟﺎﳊا عﺎﺒﺷإ ﱃإ نﻮﻌﺴﻳ داﺮﻓﻷا نﺄﺑ ﻦﻣ ﳍا ﺑ ﺎﻫﺎﲰ اﺬﻟ مﺮ ـ" تﺎﺟﺎﳊا ﻢﻠﺳ ". ﻮﻫو ﱄاﻮﳌا ﻞﻜﺸﻟا ﻪﺤﺿﻮﻳ ﺎﻣ :

ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا

)

01

(

:

ﺔﻴﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﺟﺎﺤﻟا جرﺪﺘﻟ ﻮﻠﺳﺎﻣ مﺮﻫ

Source: Claude demeure, marketing, édition dollaz, 4èmeédition, France, 1998, p 105.

قﯾﻘﺣﺗ تاذﻟا تاذﻟا حﺎﺗﻔﻧا . ،مارﺗﺣﻹا ﻰﻟإ ﺔﺟﺎﺣﻟا رﺎﺑﺗﻋﻹا . ،نﺎﻧﺣﻟا ،ءﺎﻣﺗﻧﻹا ،ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻹا تﺎﺟﺎﺣﻟا ةرﺳأ نﯾوﻛﺗ ،ﺔﻗادﺻﻟا . ،ﺔﯾﻧﺎﻣﺳﺟﻟا ﺔﯾﺎﻣﺣﻟا ،رارﻘﺗﺳﻹا و نﻣﻷا ﻰﻟإ ﺔﺟﺎﺣﻟا ﺔﯾﺳﻔﻧﻟا ،ﺔﯾﻋﺎﻣﺗﺟﻹا . ﺔﯾﺟوﻟوﯾﺑﻟا تﺎﺟﺎﺣﻟا ) ﺔﯾﺗﺎﯾﺣﻟا ﺔﺟﺎﺣﻟا ( سﻔﻧﺗﻟا ،برﺷﻟا ،لﻛﻷا .

ﻖﺑﺎﺴﻟا ﻞﻜﺸﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ، ﱪﻌﻳ " ﻮﻠﺳﺎﻣ " ﻚﻠﻬﺘﺴﻣ ﻞﻜﻟ نأ ىﺮﻳ ﺚﻴﲝ ،ﺔﻴﻧﺎﺴﻧﻹا تﺎﺟﺎﳊا ﻞﺴﻠﺴﺗ ﻰﻠﻋ ﺮﺜﻛﻷا تﺎﺟﺎﳊا عﺎﺒﺷإ ﱃإ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا ﻰﻌﺴﻴﻓ ،ﺔﻠﺴﻠﺴﺘﻣ نﻮﻜﺗ نأ ﻦﻜﳝ ﱄﺎﺘﻟﺎﺑو ،ﺔﻴﳘﻷا ﺲﻔﻧ ﺎﳍ ﺲﻴﻟ ةﺪﻳﺪﻋ تﺎﺟﺎﺣ ىﺮﺧأ ﺔﺟﺎﺣ عﺎﺒﺷإ ﱃإ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا اﺬﻫ ﻊﻠﻄﺗ ﺔﻨﻴﻌﻣ ﺔﺟﺎﺣ ﺖﻌﺒﺷأ ﺎﻤﻠﻜﻓ ﻩﺮﻈﻧ ﰲ ﺔﻴﳘأ 1 . 2.1 .

ﻊﻓاوﺪﻟا

:

ﻦﻜﳝ » ةﻮﻘﻟا ﻩﺬﻫ ﺪﻟﻮﺘﺗو ،ﲔﻌﻣ ﻩﺎﲡﺎﺑ كﻮﻠﺴﻠﻟ ﻢﻬﻌﻓﺪﺗ ﱵﻟاو داﺮﻓﻷا ﰲ ﺔﻨﻣﺎﻜﻟا ﺔﻛﺮﶈا ةﻮﻘﻟا ﳊا ﻚﻠﺗ عﺎﺒﺷإ ﺔﻟوﺎﳏ ﱃإ ﻢﻬﻌﻓﺪﺗ ،ﺮﺗﻮﺘﻟا ﻦﻣ تﺎﺟﺎ «. ّنأ ﺎﻤﻛ -داﺮﻓﻷا يأ – ﻢﻬﻨﻣ ﺔﻟﻮﺒﻘﳌاو 2 . ﺪﻤﺘﻌﻳ يﺬﻟا جذﻮﻤﻨﻟا ﺺﳜ ﺎﻤﻴﻓو ﱄﺎﺘﻟا ﻞﻜﺸﻟا ﻪﺤﺿﻮﻳ ﺎﻣ ﻮﻬﻓ ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ ﰲ ﻪﻴﻠﻋ :

ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا

)

02

(

:

ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ جذﻮﻤﻧ

رﺪﺼﻤﻟا : ﺳﺎﻛ ﺮ ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ،رﻮﺼﻨﳌا ﺮﺼﻧ 107 . 1

- kotler et Dubois , marketing management , 9 éme édition , ed – publi union , France , 1998 , p 105.

2 ،تاﺪﻴﺒﻋ ﻢﻴﻫاﺮﺑإ ﺪﻤﳏ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳ : ﻲﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻞﺧﺪﻣ ص ،ﻩﺮﻛذ ﻖﺒﺳ ﻊﺟﺮﻣ ، 76 . ﺔﻴﺴﻔﻧ ﺔﻟﺎﺣ ﺮﺗﻮﺗ TENSIO N ﺔﺒﻏر وأ ﺔﺟﺎﺣ ﺔﻌﺒﺸﻣ ﲑﻏ ) ﺔﻴﻟوأ فاﺪﻫأ ( كﻮﻠﺳ عﺎﺒﺷإ وأ فﺪﻫ ﺔﺟﺎﺣ ﺰﻓﺎﺣ DRIVE ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺮﺗﻮﺘﻟا ﻞﻴﻠﻘﺗ ﺔﻴﻛاردإ ﺔﻴﻠﻤﻋ

فﺪﳍﺎﺑ كﻮﻠﺴﻟا ﻂﺒﺗﺮﻳ يﺬﻟا ،ﲑﻜﻔﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ جﺎﺘﻧ ﻮﻫ ﺎﻀﻳأ فﺪﳍا اﺬﻫو ،ﻪﺘﺟﺎﺣ عﺎﺒﺷﻹ نﺎﺴﻧﻹا ﻪﻌﺿو ﻻو ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ﺬﺨﺘﻣ ىﺪﻟ ةﺮﻓاﻮﺘﳌا برﺎﺠﺘﻟاو ﻦﻜﳝ نأ ﺚﻴﺣ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﲔﺑو ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﺳارد ﲔﺑ ﻞﺼﻔﺗ نأ ، ﻄﻘﻧ ﻊﻓاوﺪﻟا ﱪﺘﻌﺗو ﺔ ﰲ ﺔﻳاﺪﺒﻟا ءارو نﻮﻜﻳ نأ ﺪﺑﻻو ،ﺎﻣ ﺎﻛﻮﻠﺳ ﻚﻠﺴﻳ نﻷ ﻪﻌﻓﺪﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ﻪﺘﺟﺎﺣ نﺎﺴﻧإ ﻞﻜﻠﻓ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻞﻴﻠﲢ ﺪﻗو ﻊﻓاد ﻩ ﺎﻳرﻮﻌﺷ ﻻ وأ ﺎﻳرﻮﻌﺷ ﻊﻓاﺪﻟا اﺬﻫ نﻮﻜﻳ . ﻰﻠﻋ ﻪﻟﺎﺒﻗإ وأ ،ﻪﻛﻼﻬﺘﺳا ءارو ﻲﻘﻴﻘﳊا ﻊﻓاﺪﻟا فﺮﻌﻳ ﻻ ﻪﺗاذ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا نأ نﺎﻴﺣﻷا ﻦﻣ ﲑﺜﻛ ﰲ تﺎﺳارﺪﻟا ﺖﺘﺒﺛأ ﱪﻋ ﺄﺸﻨﺗ تﺎﺟﺎﳊا ﻩﺬﻫ نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو ،ﺔﻨﻴﻌﻣ ﺔﻣﺪﺧ وأ ﺔﻌﻠﺳ ءﺎﻨﺘﻗا ةﱰﻓ ﺑ نﻮﻛرﺪﻳ ﻻ داﺮﻓﻷا نﺈﻓ ﺔﻠﻳﻮﻃ ﺔﻴﻨﻣز ﻞﻜﺸ ﺎﻣ ﺞﺘﻨﻣ ءاﺮﺷ مﺪﻋ وأ ءاﺮﺸﺑ ﻢﻬﻣﺎﻴﻗ بﺎﺒﺳأ ﻞﻣﺎﻛ 1 .



ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ

:

ﱄاﻮﳌا ﻞﻜﺸﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﻬﳝﺪﻘﺗ ﻦﻜﳝ عاﻮﻧأ ةﺪﻋ ﱃإ ﻊﻓاوﺪﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ : ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا ) 03 ( : ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ رﺪﺼﻤﻟا : ﻠﻋﻮﺑأ ﻦﻳﺪﻟا مﺎﺼﻋ ﻘ ،ﺔ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا : تﺎﻴﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻢﻴﻫﺎﻔﻣ ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﻟوﺪﻟا سرﻮﺣ ﺔﺴﺳﺆﻣ ، 2002 ، ج 1 ، ص 59 . 1 ،ﱄداﻮﻌﻟا ىﻮﻠﺳ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳو نﻼﻋﻹا ط ، 1 ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻀﻬﻨﻟا راد ، 2006 ص ، 128 . فﯾﻧﺻﺗﻟا ﻲﻧﺎﺛﻟا لﻣﺎﻌﺗﻟا ﻊﻓاود ﺔﯾوﻧﺎﺛ ﻊﻓاود فﺪﳍﺎﺑ كﻮﻠﺴﻟا ﻂﺒﺗﺮﻳ يﺬﻟا ،ﲑﻜﻔﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ جﺎﺘﻧ ﻮﻫ ﺎﻀﻳأ فﺪﳍا اﺬﻫو ،ﻪﺘﺟﺎﺣ عﺎﺒﺷﻹ نﺎﺴﻧﻹا ﻪﻌﺿو ﻻو ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ﺬﺨﺘﻣ ىﺪﻟ ةﺮﻓاﻮﺘﳌا برﺎﺠﺘﻟاو ﻦﻜﳝ نأ ﺚﻴﺣ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﲔﺑو ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﺳارد ﲔﺑ ﻞﺼﻔﺗ نأ ، ﻄﻘﻧ ﻊﻓاوﺪﻟا ﱪﺘﻌﺗو ﺔ ﰲ ﺔﻳاﺪﺒﻟا ءارو نﻮﻜﻳ نأ ﺪﺑﻻو ،ﺎﻣ ﺎﻛﻮﻠﺳ ﻚﻠﺴﻳ نﻷ ﻪﻌﻓﺪﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ﻪﺘﺟﺎﺣ نﺎﺴﻧإ ﻞﻜﻠﻓ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻞﻴﻠﲢ ﺪﻗو ﻊﻓاد ﻩ ﺎﻳرﻮﻌﺷ ﻻ وأ ﺎﻳرﻮﻌﺷ ﻊﻓاﺪﻟا اﺬﻫ نﻮﻜﻳ . ﻰﻠﻋ ﻪﻟﺎﺒﻗإ وأ ،ﻪﻛﻼﻬﺘﺳا ءارو ﻲﻘﻴﻘﳊا ﻊﻓاﺪﻟا فﺮﻌﻳ ﻻ ﻪﺗاذ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا نأ نﺎﻴﺣﻷا ﻦﻣ ﲑﺜﻛ ﰲ تﺎﺳارﺪﻟا ﺖﺘﺒﺛأ ﱪﻋ ﺄﺸﻨﺗ تﺎﺟﺎﳊا ﻩﺬﻫ نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو ،ﺔﻨﻴﻌﻣ ﺔﻣﺪﺧ وأ ﺔﻌﻠﺳ ءﺎﻨﺘﻗا ةﱰﻓ ﺑ نﻮﻛرﺪﻳ ﻻ داﺮﻓﻷا نﺈﻓ ﺔﻠﻳﻮﻃ ﺔﻴﻨﻣز ﻞﻜﺸ ﺎﻣ ﺞﺘﻨﻣ ءاﺮﺷ مﺪﻋ وأ ءاﺮﺸﺑ ﻢﻬﻣﺎﻴﻗ بﺎﺒﺳأ ﻞﻣﺎﻛ 1 .



ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ

:

ﱄاﻮﳌا ﻞﻜﺸﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﻬﳝﺪﻘﺗ ﻦﻜﳝ عاﻮﻧأ ةﺪﻋ ﱃإ ﻊﻓاوﺪﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ : ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا ) 03 ( : ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ رﺪﺼﻤﻟا : ﻠﻋﻮﺑأ ﻦﻳﺪﻟا مﺎﺼﻋ ﻘ ،ﺔ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا : تﺎﻴﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻢﻴﻫﺎﻔﻣ ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﻟوﺪﻟا سرﻮﺣ ﺔﺴﺳﺆﻣ ، 2002 ، ج 1 ، ص 59 . 1 ،ﱄداﻮﻌﻟا ىﻮﻠﺳ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳو نﻼﻋﻹا ط ، 1 ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻀﻬﻨﻟا راد ، 2006 ص ، 128 . ءارﺷﻟا ﻊﻓاود كﻠﮭﺗﺳﻣﻟا ىدﻟ ﺔﯾوﻧﺎﺛ ﻊﻓاود ﺔﯾﻟوأ ﻊﻓاود فﯾﻧﺻﺗﻟا لوﻷا ﺔﯾﻔطﺎﻋ ﻊﻓاود ةدﯾﺷر ﻊﻓاود فﺪﳍﺎﺑ كﻮﻠﺴﻟا ﻂﺒﺗﺮﻳ يﺬﻟا ،ﲑﻜﻔﺘﻟا ﺔﻴﻠﻤﻋ جﺎﺘﻧ ﻮﻫ ﺎﻀﻳأ فﺪﳍا اﺬﻫو ،ﻪﺘﺟﺎﺣ عﺎﺒﺷﻹ نﺎﺴﻧﻹا ﻪﻌﺿو ﻻو ءاﺮﺸﻟا راﺮﻗ ﺬﺨﺘﻣ ىﺪﻟ ةﺮﻓاﻮﺘﳌا برﺎﺠﺘﻟاو ﻦﻜﳝ نأ ﺚﻴﺣ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﲔﺑو ﻊﻓاوﺪﻟا ﺔﺳارد ﲔﺑ ﻞﺼﻔﺗ نأ ، ﻄﻘﻧ ﻊﻓاوﺪﻟا ﱪﺘﻌﺗو ﺔ ﰲ ﺔﻳاﺪﺒﻟا ءارو نﻮﻜﻳ نأ ﺪﺑﻻو ،ﺎﻣ ﺎﻛﻮﻠﺳ ﻚﻠﺴﻳ نﻷ ﻪﻌﻓﺪﺗ ﱵﻟا ﺔﻴﺳﺎﺳﻷا ﻪﺘﺟﺎﺣ نﺎﺴﻧإ ﻞﻜﻠﻓ ،ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا كﻮﻠﺳ ﻞﻴﻠﲢ ﺪﻗو ﻊﻓاد ﻩ ﺎﻳرﻮﻌﺷ ﻻ وأ ﺎﻳرﻮﻌﺷ ﻊﻓاﺪﻟا اﺬﻫ نﻮﻜﻳ . ﻰﻠﻋ ﻪﻟﺎﺒﻗإ وأ ،ﻪﻛﻼﻬﺘﺳا ءارو ﻲﻘﻴﻘﳊا ﻊﻓاﺪﻟا فﺮﻌﻳ ﻻ ﻪﺗاذ ﻚﻠﻬﺘﺴﳌا نأ نﺎﻴﺣﻷا ﻦﻣ ﲑﺜﻛ ﰲ تﺎﺳارﺪﻟا ﺖﺘﺒﺛأ ﱪﻋ ﺄﺸﻨﺗ تﺎﺟﺎﳊا ﻩﺬﻫ نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟا ﻰﻠﻋو ،ﺔﻨﻴﻌﻣ ﺔﻣﺪﺧ وأ ﺔﻌﻠﺳ ءﺎﻨﺘﻗا ةﱰﻓ ﺑ نﻮﻛرﺪﻳ ﻻ داﺮﻓﻷا نﺈﻓ ﺔﻠﻳﻮﻃ ﺔﻴﻨﻣز ﻞﻜﺸ ﺎﻣ ﺞﺘﻨﻣ ءاﺮﺷ مﺪﻋ وأ ءاﺮﺸﺑ ﻢﻬﻣﺎﻴﻗ بﺎﺒﺳأ ﻞﻣﺎﻛ 1 .



ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ

:

ﱄاﻮﳌا ﻞﻜﺸﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ ﺎﻬﳝﺪﻘﺗ ﻦﻜﳝ عاﻮﻧأ ةﺪﻋ ﱃإ ﻊﻓاوﺪﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ : ﻢﻗر ﻞﻜﺸﻟا ) 03 ( : ﻊﻓاوﺪﻟا عاﻮﻧأ رﺪﺼﻤﻟا : ﻠﻋﻮﺑأ ﻦﻳﺪﻟا مﺎﺼﻋ ﻘ ،ﺔ ﻖﻳﻮﺴﺘﻟا : تﺎﻴﺠﻴﺗاﺮﺘﺳا ﻢﻴﻫﺎﻔﻣ ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﻟوﺪﻟا سرﻮﺣ ﺔﺴﺳﺆﻣ ، 2002 ، ج 1 ، ص 59 . 1 ،ﱄداﻮﻌﻟا ىﻮﻠﺳ ﻚﻠﻬﺘﺴﻤﻟا كﻮﻠﺳو نﻼﻋﻹا ط ، 1 ،ﺮﺼﻣ ،ﺔﻴﺑﺮﻌﻟا ﺔﻀﻬﻨﻟا راد ، 2006 ص ، 128 . فﯾﻧﺻﺗﻟا لوﻷا ةدﯾﺷر ﻊﻓاود