• Aucun résultat trouvé

Excursion au Monte Baldo

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Partager "Excursion au Monte Baldo"

Copied!
10
0
0

Texte intégral

(1)

EXCURSION AU MONTE BALDO

6 et 7 juillet 1993

Pierre MINGARD

1. Introduction

Un voyage botanique, organisé de mains de maîtres (c’est le moins que l’on puisse dire!) par MM.

Eric Grossenbacher (administration) et Jürg Röthlisberger (botanique) dans le cadre des cours mis sur pied par le Centre de perfectionnement du corps enseignant, s’est déroulé dans la sympathie et l’enthousiasme du 5 au 9 juillet 1993 dans la région du lac de Garde.

La météo, suffisamment clémente, a permis de réaliser la plupart des projets.

Nombre de participants: 18.

Point d’attache: Hôtel Europa à Malcesine. Accueil et table agréables.

Dans le compte-rendu qui suit ne sont présentés que les relevés floristiques effectués dans les zones sommitales.

2. Le Monte Baldo

Le Monte Baldo, situé sur la rive ouest du lac de Garde, consiste en une crête qui s’étend du Nord- Est au Sud-Ouest sur environ 40 km. On y trouve une série de sommets dépassant tous 2000 m d’altitude. Constitué, en majeure partie, de sédiments calcaires, sa morphologie est due principa- lement à l’érosion glaciaire du Quaternaire. Durant cette période, il est important de le signaler, le Monte Baldo était un des rares reliefs préalpins de la région à émerger de la mer de glace. C’est la raison pour laquelle on y observe un certain nombre d’espèces endémiques (Callianthemum kerneranum, par exemple) ou d’espèces relictuelles (comme Carex baldensis) intéressantes.

A ses pieds, le lac de Garde, avec une superficie de 370 km2, est le plus étendu des lacs mar- ginaux subalpins. Grâce à son effet «tampon» sur le climat, ainsi qu’à une protection contre les vents du Nord, on y trouve un climat très particulier relativement chaud et sec, permettant la péné- tration, en basse altitude, de nombreuses espèces appartenant à la végétation méditerranéenne (Quercus ilex, Cistus albidus, par exemple).

La forte pente des flancs du Monte Baldo fait que l’on passe, en très peu de kilomètres, de 60 à 2000 m d’altitude. Cette particularité permet la concentration, dans un très petit espace, d’es- pèces appartenant aussi bien à la flore méditerranéenne qu’à la flore arctique (Silene acaulis, par exemple). Celà confère à cette région un très grand intérêt botanique.

Bulletin du Cercle Vaudois de Botanique N° 23, 1994: 33-42

(2)

3. Les excursions

Le massif est parcouru par de nombreux sentiers, généralement bien tracés et balisés. Nous sommes donc tentés de couvrir de grandes distances, mais il y a d’autres attraits que les grands espaces et le dépaysement. La richesse de la flore est telle que nous avons déambulé de longues heures le long de la crête sommitale. Conséquence: il a fallu sérieusement accélérer l’allure pour les retours. Les notes concernant les moyennes et basses altitudes ont été négligées sans vergogne et n’ont donc pas été prises en considération ici. D’autre part, pour préserver l’unité du sujet, il ne sera tenu compte que des deux premières excursions de ce magnifique séjour.

L’excursion du premier jour s’est limitée à la prospection des pâturages au sud de l’arrivée du téléphérique et, au retour, des pâturages situés sur le versant dominant le lac de Garde.

L’excursion du 2e jour nous a fait parcourir plus de 20 km. L’itinéraire que nous empruntons traverse tout d’abord des pâturages aux pentes douces. Ce n’est qu’au bout de 2 km environ, que les difficultés se précisent et s’accentuent: pentes plus raides, avec parfois des marches de plus de 60 cm, arrêtes larges de moins de 2 m, dalle inclinée à 45° et dominant un couloir.

Après de nombreux arrêts, nous avons atteint le sommet du Monte Baldo (2218 m, à la Cima Valdritta) vers 16 heures. Malgré l’heure avancée, la richesse de la flore, avec ses nombreuses endémiques, nous a retenu encore un bon moment dans la combe de la Valdritta. Cette dernière mériterait à elle seule une bonne journée de prospection. C’est là, par exemple, que nous décou- vrons Alyssum ovirense, qui n’était connu que des préalpes de Belluno (Vette di Feltre et Monte Serva) et des Karawanken (Hoch Obir) et qui a été noté pour la première fois en 1991 (!) par L. Costantini au Monte Baldo.

Plusieurs participants ont trouvé à Malcesine de la littérature spécifique du Monte Baldo. Ces guides sont non seulement de précieuses sources d’informations, mais ils incitent également le visiteur à plus de respect des lieux fréquentés.

Les crêtes du Baldo sont actuellement sous protection et des panneaux invitent les touristes à ne pas s’écarter des sentiers.

4. Liste des observations et récoltes

Nommenclature selon PIGNATTI(1982)

Des échantillons ont été récoltés pour vérification et se trouvent dans les herbiers suivants:

(EG): herbier Eric Grossenbacher (PM): herbier Pierre Mingard (JR): herbier Jürg Röthlisberger

6 juillet. Environs de la Mgna Tratto Spina di sopra

Pâturages, rocailles, 1720 à 1750 m.

Achillea millefolium (JR) Aconitum napellus ssp. tauricum

Antennaria dioica Anthoxanthum odoratum

Anthyllis vulneraria ssp. baldensis Aposeris foetida

Arnica montana Asperula aristata ssp. oreophylla (JR)

Asplenium ruta-muraria Asplenium trichomanes

Asplenium viride Aster alpinus

Astrantia major Barbarea vulgaris

(3)

Biscutella laevigata Botrychium lunaria Bupleurum ranunculoides Campanula barbata Campanula scheuchzeri Carduus carlinaefolius

Carex firma Carex montana

Carex ornithopoda Carex sempervirens

Carlina acaulis Carum carvi

Centaurea triumfetti Cerastium arvense ssp. strictum Coeloglossum viride Corydalis lutea

Crepis froelichiana (EG) Cystopteris fragilis

Daphne mezereum Draba aizoides

Dryopteris villarii Erica carnea

Erigeron polymorphus x uniflorus (JR) Festuca rubra Galium anisophyllon Gentiana verna

Gentiana acaulis Geranium sylvaticum

Geum montanum Geum rivale

Globularia cordifolia Gymnadenia conopsea

Gymnadenia odoratissima Gymnadenia odoratissima x Nigritella nigra Helianthemum alpestre Hieracium auricula

Hieracium bifidum (JR) Hieracium glaciale (JR)

Hieracium pilosella Hieracium villosum

Hippocrepis comosa Homogyne alpina

Horminum pyrenaicum Hypericum maculatum

Juncus monanthos Juncus trifidus

Juniperus nana Lamium flavidum (EG)

Laserpitium krapfii ssp. gaudini (JR) Lathyrus pratensis Leontodon hispidus Leontopodium alpinum Leucanthemum heterophyllum Linum catharticum

Lotus alpinus Luzula multiflora

Luzula nivea Luzula spicata

Luzula sudetica Minuartia verna

Myosotis alpestris Nardus stricta

Nigritella nigra Nigritella rubra

Pedicularis comosa (JR) Pedicularis tuberosa

Phleum alpinum Phyteuma orbiculare

Plantago frutescens Plantago montana

Poa bulbosa Polygala alpestris

Polygonum bistorta Polygonum viviparum Potentilla crantzii ssp. baldensis Potentilla erecta Prunella vulgaris Pulsatilla alpina

Ranunculus montanus Rhamnus pumila

Rhododendron ferrugineum Rhododendron hirsutum Rosa pendulina Salix appendiculata (JR)

Salix glabra (JR) Satureja alpina Saxifraga paniculata Saxifraga rotundifolia Scrophularia juratensis (JR) Sedum montanum Selaginella selaginoides Sempervivum tectorum

Senecio gaudinii Senecio rupestris

Sesleria caerulea Silene nutans

Soldanella alpina Solidago virga-aurea ssp. alpestris

(4)

Sorbus chamaemespilus Stachys alopecuros

Stellaria graminea Thesium alpinum

Thymus praecox Tofieldia calyculata

Traunsteinera globosa Trifolium montanum Trollius europaeus Tussilago farfara Vaccinium myrtillus Valeriana montana Verbascum nigrum Veronica fruticulosa

Crête 1800-1825 m, prairies rocailleuses calcaires, 750 m au S de Bocca Tratto Spina (lieu du pique-nique)

Aconitum napellus ssp. tauricum Alchemilla connivens (JR)

Alchemilla nitida (JR) Aposeris foetida Arabis ciliata (corymbiflora) (JR) Aster bellidiastrum

Callianthemum kerneranum Campanula cochleariifolia Centaurea triumfettii Chenopodium bonus-henricus

Clematis alpina Crepis froelichiana

Dryas octopetala Helianthemum nummularium ssp. grandiflorum Lasepitium siler Leontodon hispidus var. glabratus

(L. danubicus) (JR)

Leontopodium alpinum Paederota bonarota Pinguicula leptoceras (JR) Polygonatum verticillatum

Rubus saxatilis Saxifraga caesia

Saxifraga mutata (EG) Sesleria caerulea Viola biflora

Les deux espèces de Rhododendron, ainsi que leur hybride, se rencontrent au Monte Baldo.

A gauche Rh. ferrugineum, à droite Rh. hirsutum (Dessins Michel Marie)

(5)

Prairies subalpines, en partie rocailleuses, versant lac de Garde, 1720 à 1500 m env.

Aconitum napellus ssp. tauricum Anthericum liliago Arctostaphyllos uva-ursi Asperula aristata (PM)

Asphodelus albus Aster alpinus

Athamanta cretensis Betonica hirsuta

Biscutella laevigata Brachypodium pinnatum

Briza media Bupleurum ranunculoides (PM)

Calamagrostis varia Campanula barbata Campanula carnica Campanula rotundifolia

Carex sempervirens Carum carvi

Centaurea triumfetti (PM) Cerastium arvense ssp. strictum Chaerophyllum aureum Chamaecytisus hirsutus (JR)

Cirsium erysithales Coronilla vaginalis Cotoneaster integerrima Cruciata laeviceps

Dactylorhiza sambucina Dianthus monspessulanus (EG) (JR)

Dryopteris filix-mas Erigeron polymorphus Euphorbia carniolica Festuca ovina

Galium lucidum (EG) Galium obliquum (JR) 1)

Galium purpureum (EG) Gentiana lutea Gentiana utriculosa Globularia cordifolia

Gymnadenia conopsea Helictotrichon parlatorei (PM)

Hieracium cymosum Hieracium villosum

Horminum pyrenaicum Knautia baldensis

Knautia drymeia Knautia longifolia x baldensis (JR)

Laserpitium krapfii ssp. gaudinii (JR) Laserpitium siler

Leucanthemum heterophyllum Ligusticum lucidum ssp. seguieri (JR)

Lilium bulbiferum Orchis ustulata Ornithogalum pyrenaicum Pedicularis foliosa Phyteuma zahlbruckneri Pimpinella alpestris (JR)

Plantago media Polygala chamaebuxus

Polygonatum verticillatum Prunella grandiflora Rosa canina var. obtusifolia

(R. obtusifolia) (JR)

Rosa pendulina

Rubus idaeus Saxifraga paniculata

Scorzonera aristata (EG) (JR) Scorzonera austriaca (JR)

Scorzonera rosea (PM) Sedum acre

Senecio doronicum Senecio gaudinii (JR 1992)

Sesleria caerulea Silene cucubalus

Stachys alopecuros Stachys alpina

Stachys densiflora (JR) Tanacetum corymbosum Teucrium montanum Traunsteinera globosa Trifolium alpestre (PM)

1) Selon PIGNATTI(1982), cette espèce n’existe pas dans la région du Monte Baldo. Jürg Röthlisberger l’a détermi- née comme telle sur la base des échantillons qu’il a récolté. N’ayant pas vu son matériel, je lui en laisse la res- ponsabilité.

(6)

7 juillet. Crête du Monte Baldo

Petit sommet, 1835 m.

Aster alpinus Carex sempervirens

Gentiana acaulis Helianthemum alpestre

Horminum pyrenaicum Leontopodium alpinum (abondant)

Nigritella nigra Poa alpina

Polygonum bistorta

Prairie humide et acide (pH 4,6), 1850 m.

Aposeris foetida Arnica montana

Carex caryophyllea (JR) Carex ornithopoda

Carex pallescens Carex tomentosa

Daphne mezereum Deschampsia flexuosa

Gentiana acaulis Geum montanum

Hieracium auricula Homogyne alpina

Juniperus nana Leucorchis albida

Luzula multiflora Luzula spicata

Nardus stricta Phleum alpinum

Phyteuma orbiculare Potentilla erecta

Rhododendron ferrugineum Solidago virga-aurea ssp. alpestris Crête, 1860-1935 m.

Anthyllis vulneraria ssp. baldensis Aster bellidiastrum Athamanta cretensis (JR) Biscutella laevigata Callianthemum kerneranum (JR) Carex austro-alpina Clematis alpina (JR) Dryas octopetala

Erica carnea Erigeron polymorphus

Erigeron uniflorus (JR) Galium anisophyllum (JR)

Genista radiata Gentiana verna

Geranium sylvaticum Helianthemum alpestre Helianthemum nummularium

ssp. grandiflorum Hieracium villosum

Kernera saxatilis Laserpitium peucedanoides Leucanthemum heterophyllum Lilium martagon

Lotus alpinus Luzula nivea

Minuartia verna Nigritella nigra

Pedicularis rostrato-capitata (JR) Phyteuma orbiculare

Pinus mugo Potentilla nitida

Pulsatilla alpina Ranunculus thora

Rhododendron ferrugineum Rhododendron hirsutum Rhododendron x intermedium Rosa pendulina

Salix glabra Saxifraga aizoides

Saxifraga caesia Tofieldia calyculata Valeriana saxatilis (JR)

(7)

Montée à la Cima Delle Pozzette, 1995 à 2132 m, rocailles Agrostis rupestris Alnus viridis

Arabis alpina Arctostaphyllos alpina

Athamanta vestina Callianthemum kerneranum Campanula barbata (!) Carex capillaris (PM)

Cerastium carinthiacum

ssp. austroalpinum Daphne striata (JR)

Doronicum columnae Dryas octopetala

Festuca rubra Galium anisophyllon

Genista radiata Gentiana clusii (JR)

Globularia cordifolia Juncus trifidus

Leontodon hispidus Lycopodium selago

Minuartia austriaca (PM) (JR) Minuartia verna

Paederota bonarota Pedicularis rostrato-capitata (PM) (JR)

Ranunculus montanus Rhododendron ferrugineum Rhododendron hirsutum Rhododendron x intermedium Salix breviserrata Saxifraga paniculata

Soldanella alpina Solidago virga-aurea ssp. alpestris

Thymus praecox Trisetum distichophyllum

Vaccinium myrtillus Valeriana montana Valeriana saxatilis (JR) Veronica aphylla

Montée à la Cima Del Longino, 2027 à 2100 m. Crête, haut de couloir rocheux, base de rochers Aquilegia atrata

Arabis pumila ssp. stellulata (JR)

Athamanta cretensis (PM)

Carex ferruginea Carex mucronata (PM)

Carex ornithopodioides (JR)

Doronicum glaciale (JR)

Dryas octopetala

Festuca quadriflora (pumila) (PM) (JR)

Hieracium bifidum (JR)

Laserpitium peucedanoides (PM)

Leontopodium alpinum Linaria alpina

Paederota bonarota Papaver rhaeticum

Pedicularis rostrato-capitata Potentilla nitida

Primula spectabilis (JR)

Ranunculus alpestris (JR)

Ranunculus thora Rumex scutatus (JR)

Salix appendiculata x caprea (JR)

Primula spectabilis atteint sa limite orientale au Monte Baldo(Dessin Michel Marie)

(8)

Saxifraga paniculata Sesleria ovata Silene vulgaris ssp. antelopum (JR) Viola biflora

Cima Val Finestra, 2070 m.

Carex baldensis (PM) Carex mucronata (PM)

Cerastium carinthiacum

ssp. austroalpinum (JR) Daphne striata

Gentiana clusii Gymnadenia odoratissima

Sous le sommet de la Cima Valdritta, 2107 m.

Carex baldensis Festuca alpestris (JR)

Laserpitium peucedanoides

Leontodon hispidus var. pseudocrispus (JR)

Linum catharticum (JR)

Rhodothamnus chamaecistus Thesium alpinum (JR)

Sommet de la Cima Valdritta, 2218 m.

Achillea clavennae

Anthyllis vulneraria ssp. baldensis Campanula carnica (JR)

Campanula cochlearifolia Carex mucronata

Carex sempervirens Cerastium carinthiacum

ssp. austroalpinum Cystopteris alpina

Draba aizoides Dryas octopetala

Festuca pumila Galium baldense

Helianthemum alpestre Helictotrichon parlatorei

Kernera saxatilis Linaria alpina

Minuartia austriaca Minuartia verna

Paederota bonarota Pedicularis rostrato-capitata

Poa alpina Potentilla nitida

Rhododendron hirsutum Thymus alpigenus (JR)

Valdritta, 2100 à 1950 m., combe

Achillea oxyloba (PM) Aconitum napellus ssp. taurica

Anemone baldensis Arabis pumila

Carex nigra Carex sempervirens

Cystopteris fragilis (PM) Doronicum columnae

Rhodothamnus chamaecistus est relativement rare au Monte Baldo (Dessin Michel Marie)

(9)

Dryas octopetala Dryopteris villarii Galium baldense (PM) Gentiana clusii

Gentiana verna Gnaphalium hoppeanum (PM)

Homogyne alpina Juncus trifidus

Minuartia austriaca Moehringia ciliata

Myosotis alpestris Poa alpina

Potentilla nitida Pritzelago alpina

Ranunculus alpestris Ranunculus gr. montanus Rhodothamnus chamaecistus Salix reticulata

Salix retusa Saxifraga aizoides

Saxifraga sedoides (JR) Sesleria ovata

Silene acaulis Soldanella alpina

Taraxacum alpestre (JR) Thlaspi rotundifolium Valeriana saxatilis

Baito Valdritta, env. 1800 m.

Alyssum ovirense (PM) (JR) Amelanchier ovalis Callianthemum kerneranum Carex ferruginea Cerastium carinthiacum

ssp. austroalpinum (PM) Cyclamen purpurascens

Daphne alpina Geranium phaeum

Globularia cordifolia Lilium bulbiferum ssp. croceum Paeonia officinalis Physoplexis comosa

Pinus mugo Potentilla caulescens

Rhamnus pumila Rhaponticum scariosum

Rhododendron ferrugineum Rhododendron hirsutum Rhododendron x intermedium Salix appendiculata Scabiosa graminifolia Senecio rupestris

Silene saxifraga Stachys recta ssp. labiosa (PM)

Verbascum lychnitis (JR)

5. Conclusion

Nous avons été particulièrement frappés par la richesse de la flore qui rassemble au Monte Baldo plusieurs espèces endémiques du nord de l’Italie. Deux exemples sont particulèrement intéres- sants: Primula spectabilis, qui se trouve ici à sa limite orientale, et Alyssum ovirense, qui y trou- ve sa limite occidentale.

Quelques espèces sont relativement rares le long du parcours emprunté: Gentiana clusii, Carex baldensis, Primula spectabilis, Rhodothamnus chamaecistus, etc., alors que la plupart d’entre elles sont parfois abondantes sur les massifs voisins. Par contre plusieurs espèces sont bien repré- sentées, voire abondantes par places: Callianthemum kerneranum, Clematis alpina, Leontopodium alpinum, Lilium bulbiferum ssp. croceum, Traunsteinera globosa. Deux espèces occupent de grandes surfaces: Rhododendron ferrugineum et R. hirsutum.

Ces magnifiques excursions ne nous ont permis de découvrir qu’une partie de la crête, qui compte encore quelques sommets de plus de 2000 m qu’ils nous restent à prospecter.

(10)

6. Remerciements

Je tiens encore à remercier Claire Hofmann, Eric Gfeller, Eric Grossenbacher et Jürg Röthlisberger pour leur aimable et précieuse collaboration.

7. Bibliographie:

COSTANTINI L., DE KOCK L. 1993, La Flora del Monte Baldo. Gruppi Alpinistici e Naturalistici Veronesi, Verona.

FARNETI G., PRATESI F., TASSI F. 1975, Natur Reisefürer Italien. BLV Verlagsgesellschaft, München, Bern, Wien.

FESTI F., PROSSER F. 1992, Guida botanica della Riserva «Bess-Corna Piana» Monte Baldo Settentrionale. Manfrini Editori.

PIGNATTIS. 1982, Flora d’Italia. Edagricole.

RASETTIF. 1980, I Fiori delle Alpi. Academia Nazionale dei Lincei, Roma.

*** Onzième excursion phytogéographique internationale, Alpes orientales, 1956 Première partie: Alpes Italiennes sud-orientales, Guide itinéraire. Istituto Botanico dell’Università, Via Lamarmora 4, Firenze.

Références

Documents relatifs

L’archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de documents scientifiques de niveau recherche, publiés ou non, émanant des

Alchemilla alpina Arctostaphyllos alpinus Carex capillaris Clematis alpina Festuca quadriflora Horminum pyrenaicum Leontopodium alpinum Minuartia sedoides Minuartia verna

Pierre Mingard signale que, dans les bancs rocheux situés environ 50 m au-dessus du chemin, se trouve une station de Dictamnus albus et de Lilium bulbiferum (bien visible fin mai

Plus récemment, des travaux ont été entrepris dans des conditions semi-naturelles, avec insectes et bétail en semi-liberté, afin d’éviter les biais de l’interruption artificielle

Estimated area of occupancy (AOO) (km²): 76 Continuing decline in area of occupancy (AOO): No Extreme fluctuations in area of occupancy (AOO): No Estimated extent of occurrence

Repérer dans la liste des produits suivants, les substances chimiques et les espèces chimiques : le gaz naturel ; le dioxygéne ; le zinc ; l’acier galvanisé ; boissons ; le butane..

Cette coproduction flamande et néerlandaise (également adaptée en série télévisée en 1985) est une adaptation du roman historique romantique du même nom

3) À l’aide d’un quadrillage, dessiner toutes les configurations possibles pour la partie droite puis en déduire la probabilité de choisir la configuration correcte parmi