الافراط الحركي و ثأتيره على التحصيل الدراسي

ﺔــﯾـــﻋﺎــﻣﺗـــﺟﻹا موــــﻠﻌـــﻟا ﺔــﯾﻠـــــﻛ ﻗ ــ ـ ﺳ ــ ﻋ م ــ ـﻠ ــ ﻟا م ـ ــ ﻧ ــ ـﻔ ــ ـ س ﻣ ـ ﻛذ ــــ ﺧﺗ ةر ـــ ﯾﻧﻟ جر ــــ ﮭﺷ ل ــــ ﻣﻟا ةدﺎ ــ ﺗﺳﺎ ـ ﻓ ر ــــ ﻠﻋ ﻲ ــ ﻔﻧﻟا م ــــــــ س صﺻﺧﺗ : ﻲﺳردﻣﻟا طﺳوﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺳﻔﻧﻟا ﺔﺣﺻﻟا ﻟا ـ ﻣ ـ ﺿو ـ عو : ﺔﯾﻧادﯾﻣ ﺔﺳارد ﺔﺳردﻣﺑ ﻲﻧدﻣﻟا قﯾﻓوﺗ دﻣﺣأ -ﺔﻟﻼﺷﻟا رﺻﻗ -ترﺎﯾﺗ ﺔﺑﻟﺎطﻟا دادﻋإ نﻣ : ذﺎﺗﺳﻷا فارﺷإ تﺣﺗ : ♦ ةﺎﺟﻧ يدوﻣﺣﻣ ♦ ﻋ ﺢﺑارﺑ ﺎ رﻣ

لﯾﺻﺣﺗﻟا ﻰﻠﻋ هرﯾﺛﺄﺗو ﻲﻛرﺣﻟا طارﻓﻹا

ﻲﺳاردﻟا

ﺔﻧﺳﻟا ﺔﯾﺳاردﻟا

دﯾﮭﻣﺗ

.

ثﺣﺑﻟا ﺞﮭﻧﻣ 1

2

.

ﺔﺳاردﻟا

ﺔﯾﻋﻼطﺗﺳﻻا

3

.

ثﺣﺑﻟا ﺔﻧﯾﻋ

4

.

ثﺣﺑﻟا ﻲﻓ ﺔﻠﻣﻌﺗﺳﻣﻟا تاودﻷا

.

و ةرﻛذﻣﻟا هذھ زﺎﺟﻧإ ﻲﻓ ﺎﻧﻟ رﺳﯾ ﺎﻣ ﻰﻠﻋ تﺎﺣﻟﺎﺻﻟا مﺗﺗ ﮫﺗﻣﻌﻧﺑ يذﻟا : دﻣﺣﻟا

ئرﺎﻗ لﻛﻟ ادﺎﻔﻣو ﺎﻧوﻋ ةرﯾﺧﻷا هذھ نوﻛﺗ نأ ﷲ وﻋدﻧ

-نﯾﻣﯾرﻛﻟا نﯾدﻟاوﻟا ﻰﻟإ لﯾزﺟﻟا رﻛﺷﻟﺎﺑ مدﻘﺗﻧ

.

رﻛﺷﻟا اذﮭﺑ صﺧﻧو

ا

رطؤﻣﻟا ذﺎﺗﺳﻷ

"

ﻋ ﺢﺑارﺑ

ﺎ

رﻣ

"

ﺎﻧوﻘﻓار نﯾذﻟا ةذﺗﺎﺳﻷا لﻛ رﻛﺷﻧ ﺎﻣﻛ ﮫﺗادﺎﺷرإ و ﮫﺗﺎﮭﯾﺟوﺗ ﻰﻠﻋ

مﮭﻧﯾﺑ نﻣ ﻲﺳاردﻟا راوﺷﻣﻟا ﺔﻠﯾط

"

زﺎﻧﯾﮭﺷ ﺔﻛوﻠﻣ نﺑ

"

مرﺗﺣﻣﻟا ذﺎﺗﺳﻷا و

"

دﻣﺣأ نﺑ

ردﯾوﻗ

"

و ﻲﻧدﻣﻟا قﯾﻓوﺗ دﻣﺣأ ﺔﺳﺳؤﻣ ﻰﻟإ لﯾزﺟﻟا رﻛﺷﻟﺎﺑ مدﻘﺗﻧ ﺎﻣﻛ

.

رﺎﺷﺗﺳﻣ

ﺎﮭﺑ نﯾﻠﻣﺎﻌﻟا لﻛ و ﮫﯾﺟوﺗﻟا

.

دﯾﻌﺑ و بﯾرﻗ نﻣ ةرﻛذﻣﻟا هذھ زﺎﺟﻧإ ﻲﻓ ﺎﻧودﻋﺎﺳ نﻣ لﻛ رﻛﺷﻧ رﯾﺧﻷا ﻲﻓو

.

نﯾﺑﻠﻘﻟا ﻲﺑﺣﺎﺻ ﻰﻟإ

نﯾﺑﯾطﻟا

نﯾﺋﯾﻠﻣﻟا

نﯾﻣﯾرﻛﻟا نﯾدﻟاوﻟا نﺎﻧﺣﻟا و بﺣﻟﺎﺑ

ﻲﺑأ

و نﺎﺿﻣر

ةرﯾﺻﻧ ﻲﻣأ

ﺎﻣھرﻣﻋ ﻲﻓ ﷲ لﺎطأ

إ

ﻲﺗوﺧأ ﻰﻟ

:

لﯾﻋﺎﻣﺳإ دﻣﺣﻣ ، بﯾﻌﺷ ،ردﺎﻘﻟا دﺑﻋ ، ﺎﯾرﻛز

ﻲﺗاوﺧأ ﻰﻟإ

:

زﺎﻧﯾﮭﺷ ،مارﻛإ ،ﺔﻣﺣر ، ءارھزﻟا ﺔﻔطﺎﻓ

ﻲﺑرد ﻲﺗﺎﻘﻓر ﻲﺗﺎﻘﯾدﺻ ﻰﻟا

:

ةرھز

)

وزوز

(

،

ﺔﻣطﺎﻓ

)

ﻲﺗﺎﻓ

(

بﺎﺑر ،

نﺎﯾﺑ، ﺔﺷﺋﺎﻋ ، ﺔﺑﯾﺳﺣ ، مﺎﮭﺳ ،ﺔﺗﺧﺑ

.

ﺔﺑﻠط صوﺻﺧﻟﺎﺑ سﻔﻧﻟا مﻠﻋ ﺔﺑﻠط لﻛ ﻰﻟإ

طﺳوﻟا ﻲﻓ ﺔﯾﺳﻔﻧﻟا ﺔﺣﺻﻟا رﺗﺳﺎﻣﻟا

ﺔﻌﻓد ﻲﺳردﻣﻟا

2011

*

2012

رﯾدﻘﺗﻟا و بﺣﻟا تارﺎﺑﻋ ﻰﻣﺳأ ﺎﻌﯾﻣﺟ مﻛﯾﻟإ

مﻛﺎﻋر و ﻲﻟ ﷲ مﻛظﻔﺣو

-دﯾﮭﻣﺗ

لوﻷا ثﺣﺑﻣﻟا

:

ﻲﻛرﺣﻟا طارﻓﻹا ﺔﯾھﺎﻣ

1

-ﻲﻛرﺣﻟا طارﻓﻹا نﻋ ﺔﯾﺧﯾرﺎﺗ ﺔﺣﻣﻟ

2

-ﮫﻔﯾرﻌﺗ

3

ىدﻣ

هرﺎﺷﺗﻧا

لﺎﻔطﻷا دﻧﻋ

4

-ﮫﺿارﻋأ

5

-ﻲﻛرﺣﻟا طارﻓﻹا بﺎﺑﺳأ

ﻲﻧﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا

:

ﻲﻛرﺣﻟا طارﻓﻹا ﺎﯾﺟوﻟوﻛﯾﺳ

1

ﻲﺗﻟا تﺎﯾرظﻧﻟا

طارﻓﻹ ارﺳﻔﺗ

ﻲﻛرﺣﻟا

2

-بارطﺿﻻا صﯾﺧﺷﺗ

3

-ﮫﺟﻼﻋ

4

-ﺎﯾﻛرﺣ طرﻔﻣﻟا لﻔطﻟا ﻊﻣ لﻣﺎﻌﺗﻟا ﺔﯾﻔﯾﻛ

5

نﻣ ﺔﯾﻋوﺗﻟا

بارطﺿﻻا

6

-هﺎﺑﺗﻧﻻا

ﻟا دﻧﻋ

ﺎﯾﻛرﺣ نﯾطرﻔﻣ

دﯾﮭﻣﺗ

لوﻷا ثﺣﺑﻣﻟا

:

ﻲﺳاردﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا ﺎﯾﺟوﻟورﻛ

1

ﻲﺳاردﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا فﯾرﻌﺗ

2

ﮫﯾﻓ ةرﺛؤﻣﻟا لﻣاوﻌﻟا

3

ﻲﺳاردﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا ﻲﻓ مھﺎﺳﺗ ﻲﺗﻟا ﺔﯾﻠﻘﻌﻟا تﺎﯾﻠﻣﻌﻟا

4

لﯾﺻﺣﺗﻟا فادھأ

5

دﯾﺟﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا طورﺷ

ﻲﺳاردﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا تارﯾﻐ

ﺗﻣو تﺑاوﺛ

:

ﻲﻧﺎﺛﻟا ثﺣﺑﻣﻟا

1

ﻲﺳاردﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا سﺎﯾﻗ قرط

2

-لﯾﺻﺣﺗﻟا سﺎﯾﻗ

3

ﮫﺗﺎﻗوﻌﻣ

4

لﯾﺻﺣﺗﻟا فﻌﺿ بﺎﺑﺳأ

5

-ﻲﺳاردﻟا لﯾﺻﺣﺗﻟا تﻼﻛﺷﻣ

لﺻﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ

1

-تﻻﺎﺣﻟا ضرﻋ

و

ﺞﺋﺎﺗﻧﻟا رﯾﺳﻔﺗ

2

ﺔﯾﻧادﯾﻣﻟا ﺔﺳاردﻟا ﺔﺻﻼﺧ

3

تﺎﯾﺿرﻔﻟا ﺔﺷﻗﺎﻧﻣ

4

ﺔﻣﺗﺎﺧﻟا

5

-تﺎﺣارﺗﻗﻻا

ﺪﯿﮭﻤﺗ : ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا و ﺔﯾﺰﻛﺮﻤﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﻦﻣ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا مﻮﮭﻔﻣ ﺮﺒﺘﻌﯾ وذ ﻞﻣﺎﻋ ﻲﺳرﺪﻤﻟا حﺎﺠﻨﻟا نأ ذإ ﺔﯾﻮﺑﺮﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا نﺎﻛرﻷا ﺪﺣأ ﻮھ و ، ﻲﺳرﺪﻤﻟا ﮫﺑ دﺪﺤﯾ رﺎﯿﻌﻤﻛ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا تﺎﺟرد ﻰﻠﻋ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺪﻤﺘﻌﺗ ذإ ، ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ﻦﯾﻮﻜﺗ ﻲﻓ ﺮﯿﺒﻛ ﺮﺛأ ﻲﺳارﺪﻟا ﮫﻠﯿﺼﺤﺗ . ﺔﻧﺰﺘﻤﻟا ﺔﯾﺮﻜﻔﻟاو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﺔﺳرﺎﻤﻤﻟا ﻦﻋ ةدﺎﻋ ﺮﺒﻌﯾ ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟﺎﻓ تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا و ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﺺﯿﺨﺸﺗ ﻦﻣ ﻚﻟذ ﻖﯿﻘﺤﺗ و ، ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﺔﯿﻔﯿﻛ و ، ﮫﯿﻓ ﻢھﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟا .

لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : 1 ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻒﯾﺮﻌﺗ ـ : ﻟ ـأ ﺔﻐ : ﮫﻌﻤﺟ ﻲﻨﻌﯾ لﺎﻤﻟا و ﻢﻠﻌﻠﻟ ﻼﯿﺼﺤﺗ ، ﻞﺼﺤﯾ ، ﻞﺼﺣ . ﺊﺸﻟا ﺔﯿﻘﺑ ﻲھ ﺔﻠﯿﺼﺤﻟا و ) ص،ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﻲﻓ ﺪﺠﻨﻤﻟا 427 .( ـ ب ﺎﺣﻼﻄﺻا ةدﺎﻣ ﺔﺳارد لﻼﺧ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﮫﻤﻠﻌﺗ ﺎﻣ ﻞﻛ ﮫﺑ ﺪﺼﻘﯾ ﺔﻨﯿﻌﻣ . ﺎﻣو ، تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﯿﺑ تﺎﻗﻼﻋ ﻦﻣ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا ﮫﻛرﺪﯾ ﺎﻣ ﻮھ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟﺎﺑ ﺪﺼﻘﯾو ـ ﻦﻣ ﮫﻄﺒﻨﺘﺴﯾ ﻰﻠﻋ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا ءادأ ﻲﻓ ﻖﺋﺎﻘﺣ رﺎﯿﺘﺧا ﺎﻤﻛ ﻢﻠﻌﻤﻟا ءادأ ﺮﯾﺪﻘﺗ ﻦﻣ ﻦﻜﻤﺗ ، ﺔﻨﯿﻌﻣ ﺪﻋاﻮﻗ ﻖﻓو ﺢﺿﻮﯾ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا تﺎﺟرﺪﺑ ﻰﻤﺴﯾ ) ، ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ، يوﺪﺒﻟا ﻲﻛز ﺪﻤﺣأ 01 .( ﻒﯾﺮﻌﺗ ـ ج " تﺎﻛﺮﺑ ﺔﻔﯿﻠﺧ " : ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﺟرﺪﻟا ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ رﺎﺒﺘﺧﻻا ا ت داﻮﻤﻟا ﻲﻓ ﮫﻟ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا ﺎﮭﻟ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻢﮭﻓ ىﺪﻣ ﻲﻔﺗ ﺔﺟرﺪﻟا هﺬھ ﺔﻟﻻد و ، ﺔﻨﺳ ﻞﻜﻟ ﺔﺠﻣﺮﺒﻤﻟا ) ، ناﺪﻤﺣ ﺪﻤﺤﻣ 1996 ص ، 05 .( ﻒﯾﺮﻌﺗ ـ د " ﷲ ﺮﯿﺧ ﺪﯿﺳ " : سﺎﻘﯾ ﺎﻤﻛ ﻮھ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا نإ تارﺎﺒﺘﺧﻻﺎﺑ ﻲﻓ ﺔﺳرﺪﻤﻟﺎﺑ ﺔﯿﻟﺎﺤﻟا ﺔﯿﻠﯿﺼﺤﺘﻟا نﺎﺤﺘﻣا ةدﺎﮭﺸﻟا ﺔﯿﺋاﺪﺘﺑﻻا ﻲﺳارﺪﻟا مﺎﻌﻟا ﺔﯾﺎﮭﻧ ﻲﻓ . ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا تﺎﺟرﺪﻟ مﺎﻌﻟا عﻮﻤﺠﻤﻟا ﮫﻨﻋ ﺮﺒﻌﯾ ﻮھ و ﺔﯿﺳارﺪﻟا داﻮﻤﻟا ﻊﯿﻤﺟ . ) ، ﷲ ﺪﻌﺳ ﺮھﺎﻄﻟا 1991 ص،ن 61 ( .

ـ ه ﻒﯾﺮﻌﺗ ﻲﻧﺎﻨﻜﻟا ﻦﺴﺤﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻢﯿھاﺮﺑإ ﺪﻤﺣأ : ﮫﻋﺎﻀﺧإ ﻦﻜﻤﯾ يﺬﻟا و ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا تﺎﻋﻮﺿﻮﻤﻟا ﻲﻓ ﺐﻟﺎﻄﻟا ﮫﺑ مﻮﻘﯾ ءادأ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا نإ تﺎﺟرد ﻦﻋ سﺎﯿﻘﻠﻟ رﺎﺒﺘﺧﻻا ﺎﻤﮭﯾﻼﻛ وأ ﻦﯿﺳرﺪﻤﻟا تاﺮﯾﺪﻘﺗ و . ) ، ﺢﻟﺎﺻ ﻲﻛز ﺪﻤﺣأ 1989 ص ، 115 .( 2 ـ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻒﻠﺘﺨﺗ ﻲﻓ ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﻦﻣ ،ﺮﺧﻷ دﺮﻓ ﻦﻣ ﻲﻠﯾ ﺎﻣ ﻰﻟإ ﺎﮭﻤﺴﻘﻧ و ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا ﮫﺗﺎﯿﺣ ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻞﯿﺼﺤﺗ : 1.2 . ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : ﮫﻧﺄﺷ ﻦﻣ ﺎﮭﺘﻠﻗ وأ ،ﺔﯾﺬﻐﺘﻟا ءﻮﺳ ﺐﺒﺴﺑ ﻢﺴﺠﻠﻟ مﺎﻌﻟا ﻮﻤﻨﻟا ﻒﻌﺿ نإ ﺮﺼﺒﻟا ﻒﻌﻀﻛ ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا بﻮﯿﻌﻟا ﺾﻌﺑ نأ ﺎﻤﻛ ،ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةرﺪﻗ ﻦﻣ ﻒﻌﻀﯾ نأ وأ ﻊﻤﺴﻟا وأ ﻞﯿﺼﺤﺗ ﻰﻠﻋ ﻎﻟﺎﺑ ﺮﺛﺄﺗ نﺎﻨﺳﻷا هﻮﺸﺗ و ﻖﻄﻨﻟا ةﺰﮭﺟأ ﻲﻓ ﻞﻠﺧ دﻮﺟو ﻰﺘﺣ ﺎﮭﻌﯿﻤﺟ وأ داﻮﻤﻟا ﺾﻌﺑ ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ). ،تﺎﻛﺮﺑ ﺔﯿﻔﻠﺧ ﺪﻤﺤﻣ 1977 ص ، 183 ( 2.2 . ﺔﯿﻨھﺬﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : ﻒﻌﺿ بﺎﺒﺳأ ﺪﺣأ ﻮھ يدﺎﻌﻟا ﺪﺤﻟا ﻦﻋ ءﺎﻛﺬﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ضﺎﻔﺨﻧا نإ ﺎﮭﺑ مﺎﻗ ﻲﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﺖﺘﺒﺛأ ﺚﯿﺣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ىﺪﻟ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا يﺰﯿﻠﺠﻧﻹا ﺲﻔﻨﻟا ﻢﻟﺎﻋ " ثرﻮﺑ " نأ كاردﻹا و ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا و هﺎﺒﺘﻧﻻﺎﻛ ﺔﻣﺎﻌﻟا تارﺪﻘﻟا ﻒﻌﻀﻓ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻒﻌﺿ ﻲﻐﻠﯾ ﻻ ءﺎﻛﺬﻟا ﻞﻣﺎﻋ ﺾﻌﺑ ﻲﻓ ﺔﯾدﺪﻌﻟا و ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا ةرﺪﻘﻟا اﻮﻔﻌﻀﯾ نأ ﮫﻧﺄﺷ ﻦﻣ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا و ،ﺔﻈﺣﻼﻤﻟا و ﺔﯿﺳارﺪﻟا داﻮﻤﻟا . ﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺒﻛ ﺪﺣ ﻰﻟإ ﻒﻗﻮﺘﯾ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟﺎﻓ ﻊﻔﺗﺮﯿﻓ ،ءﺎﻛﺬﻟا ىﻮ ﮫﺿﺎﻔﺨﻧﺈﺑ ﺾﻔﺨﻨﯾ و ﮫﻋﺎﻔﺗرﺈﺑ ). ،ﻆﯿﻔﺤﻟا ﺪﺒﻋ مﺪﻘﻣ 1993 ص ، 125 ( 3.2 . ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻧﻹا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : و ﺲﻔﻨﻟﺎﺑ ﺔﻘﺜﻟا ناﺪﻘﻓ ﻰﻟإ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ىﺪﻟ ﻲﻔطﺎﻌﻟا باﺮﻄﺿﻻا يدﺆﯾ ﻢﺴﻘﻟا ﻞﺧاد ﻞﺠﺨﻟا و ﺺﻘﻨﻟﺎﺑ رﻮﻌﺸﻟا . ﺎﻤﻣ ،ﻢﺴﻘﻟا ﻞﺧاد لﻮﻤﺨﻟا و ﻞﺴﻜﻟا ﻰﻟإ ﻞﯿﻤﻟا ﻲﻟﺎﻨﻟﺎﺑ و ﺎﻓﺮﺼﻨﻣ ﮫﻠﻌﺠﯾ ةدﺎﻣ ﻲﻓ ﮫﻠﺼﺤﺗ ﻒﻌﺿ ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﺎﻣ اﺬھ ،سورﺪﻟا ﺔﻌﺑﺎﺘﻣ مﺪﻋ و سﺎﻨﻟا ﻦﻋ ﮫطﺎﺸﻧ ﻲﻓ يدﺆﯾ ﺎﻤﻣ ﮫﺴﻔﻨﺑ ةﺮﯿﺒﻛ ﺔﻘﺛ ﮫﺒﺴﻜﺗ ﻲﻔطﺎﻌﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻦﻣ ﻞﻔﻄﻟا ﺔﺣاﺮﻓ ،ﺮﺜﻛأ وأ و قﺎﻔﺧﻻا ﻰﻟإ ﮫﺑ يدﺆﯾ ﺎﻤﻣ ،ﻲﻨھﺬﻟا دوﺮﺸﻟا ﻰﻟإ ﻞﯿﻤﯾ ﻮﮭﻓ بﺮﻄﻀﻤﻟا ﻞﻔﻄﻟا ﺲﻜﻋ ﻲﺳارﺪﻟا

4.2 . ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : ﻲﺘﻟا ﺔﻋﺎﻤﺠﻟا ﺐﺴﺤﻓ ،مﺎﻌﻟا ﻮﺠﻟﺎﺑ ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﺮﺛﺄﺘﺑ ﻲﻓ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺔﯿﻟوﺆﺴﻣ زﺮﺒﺗ كﺎﻨﮭﻓ ،ﺔﺳارﺪﻟا ﻰﻠﻋ ﮫﻟﺎﺒﻗإ و ﻲﺳارﺪﻟا هاﻮﺘﺴﻣ دﺪﺤﺘﺑ ﺎﮭﻘﻓاﺮﯾ و ﺔﯿﻤھﻷا ءﺎﻄﻋإ مﺎﻤﺘھﻻا دﺎﮭﺘﺟﻻا و ﻞﻤﻌﻟا ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﺐﺳﺎﻨﻤﻟا ﻮﺠﻟا دﺎﺠﯾإ ﻲﻓ مﺎﺘﻟا ). ﺲﯿﻧ ،ﺪﯾﺎﺸﺗ 1983 ص ، 369 ( ﺎﻤھ و ﻦﯿﻠﻣﺎﻋ ﻰﻟإ ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻢﺴﻘﻨﺗ و : 1.4.2 . ﺬﯿﻤﻠﺘﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺘﻤﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا : ﺎﻤھ ﻦﯿﺒﻧﺎﺟ ﻞﻤﺸﯾ و : • ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺔﯿﺼﺨﺷ : ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺗ حﺎﺘﻔﻧﻻا و ﻞﺠﺨﻟا و ءاﻮﻄﻧﻻا ﺺﺋﺎﺼﺨﻟ نإ ﻠﻌﻟا ﻲﻋﺪﺘﺴﯾ و ﺔﺳارﺪﻟا تاﺮﺘﻓ ﮫﯿﻓ لﻮﻄﺗ يﺬﻟا يﻮﺑﺮﺘﻟا مﺎﻈﻨﻟا ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ ﻲﻤ ﺪﻗ و هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﺖﺘﺒﺛأ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﯿطﺎﺒﺗرإ ﺔﻗﻼﻋ دﻮﺟو تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻋ ةﺪﺋاﺰﻟا و ﺔطﺮﻔﻤﻟا تﺎﺣﻮﻤﻄﻟا نأ ﺎﻤﻛ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺔﯿﺼﺨﺷ ﺺﺋﺎﺼﺧ و ﻲﺳارﺪﻟا و ﮫﺗﺎﻗﺎط ﮫﺗﺎﻧﺎﻜﻣإ ﺎﻔﺨﻧإ و ﻲﺳرﺪﻤﻟا ﻒﻗﻮﺘﻟا مﺪﻋ ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﺪﻗ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ض ﺔﻨﯿﻌﻣ تﺎﯾﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ . • ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا تاﺮﺒﺧ : ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻞﺒﻗ ﻞﻔﻄﻟا ﺎﮭﺒﺴﺘﻛا ﻲﺘﻟا تاﺮﺒﺨﻟا و تارﺎﮭﻤﻟا نإ ﮫﻟ ﺎﮭﺘﺌﯿھ ﻲﺘﻟا ﻢﻠﻌﺘﻟا صﺮﻓ لﻼﺧ ﻦﻣ ةﺮﺳﻷا وأ ﻊﻤﺘﺠﻤﻟا وأ و ﺔﻧﺎﻀﺤﻟا رود ﺎﮭﻟ ﺔﯿﻧآﺮﻘﻟا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺮﯿﺛﺄﺗ ﻎﻟﺎﺑ ﺔﯿﻤھﻷا ﺔﺳرﺪﻤﻟا ءﺎﻨﺛأ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻢﻋد ﻲﻓ ). ،ﷲ ﺮﯿﺧ ﺪﯿﺳ 1981 ص ، 258 ( 2.4 . 2 . ﻢﻠﻌﻤﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﻤﻟا ﻞﻣﺎﻌﻟا : ﻲﻠﯾ ﺎﻤﻛ ﻲھ و ﮫﺴﻔﻧ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺺﺨﺗ ﺐﻧاﻮﺟ ةﺪﻋ ﻞﻤﺸﯾ و : • ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺔﯿﺼﺨﺷ : ﻂﺤﻣ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺔﯿﺼﺨﺷ ﻞﺜﻤﺗ رﺎﻈﻧأ ﻢﮭﺑﺎﺴﺘﻛا و ،ﻢﮭﻣﺎﻤﺘھا و ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا و ﮫﺘﻤﮭﻤﺑ ﻢﺘﮭﻤﻟا ﺔﯾﻮﻘﻟا ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا وذ ﻢﻠﻌﻤﻟﺎﻓ ،ﺔﻣﺎﻋ ﺔﻔﺼﺑ ﻢﻠﻌﺘﻟا ىﻮﺤﻧ تﺎھﺎﺠﺗﻼﻟ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺎﻤﻨﯿﺑ ﮫﺗﺎﻔﺻ ﻲﻓ هﺪﯿﻠﻘﺗ ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻦﻋ ﻊﻓاود و ،ﻢﮭﻟ ةوﺪﻗ و ﺰﻣر ﻞﻜﺸﯾ هﺬﯿﻣﻼﺗ ﻲﻓ ﻞﻤﮭﻤﻟا ﮫﻟﺎﻤﻋأ ﻦﻣ ﻞﻠﻘﯾ مﺎﻤﺘھا ﻟ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا دﺎﮭﺘﺟﻼ ﻞﺻاﻮﺘﻤﻟا ﻞﻤﻌﻟا و ). ﻲﻛز ﺪﻤﺣأ ص ،ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ،ﺢﻟﺎﺻ 43 (

• ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺔﻘﯾﺮط : ﮫﻟوﺎﻨﺗ و ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ةﺎﯿﺤﻟا ﺮﯾﺪﻘﺗ ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻤﻟا بﻮﻠﺳأ نإ مﺎﻣأ ﺔﻔﺼﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺬﺧأ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻢﮭﯾﺪﻟ ﺔﺑﺎﺠﺘﺳﻻا ﺔﻗﺎط ﺐﺴﺣ ﺎﮭﺘﻏﺎﯿﺻ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا حﺎﺠﻧ ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺪﻋﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻣ و ﺔﻤﻈﻨﻣ و ﺔﺤﺿاو ﮫﺑﻮﻠﺳأ ﻲﺴﯾرﺪﺘﻟا . -ﻣﺎﻋ ﺔﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺐﻧاﻮﺟ ﻞﻜﺑ ﺔطﺎﺣﻹﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﯾ ﺔﻗﺪﻟا ﻞ وأ ﻢﻠﻌﻤﻟا فﺮط ﻦﻣ ﺔﻣﺪﻘﻤﻟا ةرﺎﮭﻤﻟا ﺎﮭﺗﺎﻔﺻ و ﺎﮭﺼﺋﺎﺼﺧ ﻞﻜﺑ ﺎھﺪﯾﺪﺤﺗ و ،ﺎﮭﺨﯿﺳﺮﺗ ﻞﺟا ﻦﻣ ﺎﮭﺗدﺎﻋإ و نﻻ ﺔﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﻘﺣﻼﻟا تارﺎﮭﻤﻟا و تاﺮﺒﺨﻟا سﺎﺳأ ﺮﺒﺘﻌﺗ ﺔﻘﯿﻗﺪﻟا . -ﻻا و تﺎﺒﺜﻟا ﻦﻣ عﻮﻧ ﺎﮭﺒﺴﺘﻜﯾ ﺔﻣﻮﻠﻌﻣ وأ ﺔﻔﯿظﻮﻟ ﻢﻠﻌﻤﻟا راﺮﻜﺘﻟا ﻞﻣﺎﻋ ﻦھذ ﻲﻓ راﺮﻘﺘﺳ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا . و ﺢﺿاو ﻞﻜﺷ ﻲﻓ ﺎﮭﻗﺎﯿﺳ و ﮫﺗﺎﻣﻮﻠﻌﻣ ﻂﺒﺿ ﻰﻠﻋ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﻢﯿﻈﻨﺗ ﺪﻋﺎﺴﯾ ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا ﻞﻣﺎﻋ ﺎﮭﺋاﺰﺟأ ﻢﯿﻈﻨﺗ ﻰﻠﻋ ﻒﻗﻮﺘﺗ ةدﺎﻤﻟا ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﺎﮭﺑ ﺐﺴﺘﻜﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﻟﻮﮭﺴﻟﺎﻓ ﻞﮭﺳ ). نﺎﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ،يﻮﺴﯿﻌﻟا 1984 ص ، 205 ( 3 -ﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻓ ﻢھﺎﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﺳار : ﻢھﺎﺴﺗ تﺎﯿﻠﻤﻋ كﺎﻨھ ،ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ ءارو ﻲﺳﺎﺳأ رود ﻞﯿﺼﺤﺗ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻞﻜﻟ و ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا . 1.3 . عﺎﺟﺮﺘﺳﻻا : ﻮھ وأ ،ﺔﻘﺑﺎﺳ ةﺮﺒﺧ رﺎﺜﺘﺴﺗ ﺎﮭﺘﻄﺳاﻮﺑ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﻘﻋ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ نﺎﻋﻮﻧ ﻮھ و ةﺮﻛاﺬﻟا ﻦﻣ داﻮﻤﻟا رﺎﻀﺤﺘﺳا ﺔﯿﻠﻤﻋ : 1.1.3 . ﺮﺷﺎﺒﻤﻟا عﺎﺟﺮﺘﺳﻻا : ﮫﺗاﺮﺒﺧ و ﮫﺗﺮﻛاﺬﺑ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا دﻮﻌﯾ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﺎﯿﺋﺎﻘﻠﺗ ثﺪﺤﯾ يﺬﻟا ﻮھ ﻲﺿﺎﻤﻟا ﻰﻟإ ). ،يﻮﺴﯿﻌﻟا ﺪﻤﺤﻣ نﺎﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ 2004 ص ، 171 ( 2.1.3 . ﺮﺷﺎﺒﻣ ﺮﯿﻐﻟا عﺎﺟﺮﺘﺳﻻا : عﺎﺟﺮﺘﺳا ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﯾ ﺮﯿﺜﻣ دﻮﺟﻮﻟ ﺔﺠﯿﺘﻧ ثﺪﺤﯾ يﺬﻟا ﻮھ تﺎﯾﺮﻛﺬﻟا ). ،ﻦﯾﺪﻟا ﺰﻋ لدﺎﻋ ت ،ﺢﯿﺗو فﻮﻧرﺎﻛ 1994 ص ، 204 (

2.3 . فﺮﻌﺘﻟا : ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﺚﯿﺣ ﮫﻛردأ نأ ﻖﺒﺳ عﻮﺿﻮﻤﺑ دﺮﻔﻟا ﺎﮭﯿﻓ ﻢﻠﯾ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ ﻮھ دﺮﻔﻟا نأ و سﺎﻨﻟا ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﯾ ءﺎﯿﺷﻷا ﮫﻟ ﻖﺒﺳ ﻲﺘﻟا تﺎﻋﻮﺿﻮﻤﻟا و نأ ﺎھآر ، ﺎﮭﻤﻠﻌﺗ و ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ و ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تاﺮﺒﺨﻟا ﻰﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﯾ ﺎﻤﻛ . ) ، ﻖﻟﺎﺨﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻤﺣأ 1938 ص ، 34 .( 3.3 . ﻆﻔﺤﻟا : ﻮھ ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ راﺮﻤﺘﺳا ﮫﻤﻠﻌﺗ نأ ﻖﺒﺳ ﺎﻣ ﻞﻤﻋ ءادأ ﻰﻠﻋ دﺮﻔﻟا ةرﺪﻗ , ﻚﻟذ و ﺲﻔﻧ ﻰﻠﻋ وأ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةﺮﺒﺧ ﻰﻠﻋ ﺪﻤﺘﻌﯾو ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ ﺎﮭﻟﻼﺧ سرﺎﻤﯾ ﻢﻟ ﮫﻤﻠﻌﺗ ﻦﻣ ةﺮﺘﻓ ﺪﻌﺑ ةﺮﻣ لوأ ﺎﮭﯿﻠﻋ نﺎﻛ ﻲﺘﻟا ةرﻮﺼﻟا 4.3 . ﻢﯿﻈﻨﺘﻟا و ﻂﺑﺮﻟا : ﻟا ﺪﻋﺎﺴﯾو داﻮﻤﻟا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻏ ﻦﯿﺑو ﺎﮭﻨﯿﺑ ﻂﺑﺮﻟا و ةدﺎﻣ ﻢﯿﻈﻨﺗ نإ ﺬﯿﻤﻠﺘ و ﺔﺳورﺪﻤﻟا ةدﺎﻤﻟا ﻢﯿﻈﻨﺘﺑ ﺪﺼﻘﻧ و ، ﺎﮭﻠﯿﺼﺤﺗ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻞﮭﺴﯾ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و ةدﺎﻤﻟا ﻢﮭﻓ ﻰﻠﻋ ﮫﺟوأ ﻦﻋ ﺚﺤﺒﯾ و ءاﺰﺟأ ﻰﻟإ ﺎﮭﻤﺴﻘﯾ نأ و ﺔﺻﺎﺧ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺎﮭﺼﺨﻠﯾ نأ ﺎﮭﻄﺑر و ﮫﺑﺎﺸﺘﻟا فﻼﺘﺧﻻا ﺔﯿﻘﻄﻨﻣ ﺔﻠﻣﺎﻜﺘﻣ تاﺪﺣو ﻲﻓ تاءاﺮﺟﻹا هﺬھ جﺎﻣدإ لوﺎﺤﯾ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑو ، ﻞﮭﺴﯾ ﺔﯿﻌﯿﺒط وأ ﺎﻤﻠﻛ ﺎﮭﻠﯿﺼﺤﺗ دادﺰﯾ ﻰﻨﻌﻣ تاذ ﺎﮭﻠﻌﺠﺗ و ﺎﮭﻤﮭﻓ دادزا طﺎﺒﺗرا ﺎﮭﺋاﺮﺟإ ىﺮﺧﻷا تاءاﺮﺟﻹا ﻦﻣ ﺎھﺮﯿﻐﺑ . ) ، يﻮﺴﯿﻌﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ 2004 ص ، 173 .( 5.3 . ﺮﯿﻛﺬﺘﻟا : ﻦﻋ ةرﺎﺒﻋ عﺎﺟﺮﺘﺳا ﻞﺼﺣ نأ ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﻖﺒﺳ ﻲﺘﻟا تاﺮﺒﺨﻟا و تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺎﻣ ﻞﻜﻟ ءﺎﯿﺣإ ةرﺎﺒﻋ ﻮﮭﻓ نذإ ، ﺎﮭﯿﻠﻋ ﮫﺒﺴﺘﻛا ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا وأ ﺎظﺎﻔﻟأ ﺖﻧﺎﻛ ءاﻮﺳ ، ﻲﺿﺎﻤﻟا ﻲﻓ ثاﺪﺣأ ﺔﯿﻌﻤﺴﻟا ﺔﯾﺮﺼﺒﻟا ﺔﯿﻨھﺬﻟا رﻮﺼﻟا ﻲھ حﻮﺿوو تﺎﯾﺮﻛﺬﻟا ﺮﺜﻛأ ﻦﻜﻟ و . 6.3 . ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا : ﻒﻠﺘﺨﯾ ﻦﻜﻟو ، ءﺎﻛﺬﻟا ﺮھﺎﻈﻣ ﻦﻣ ﺮﮭﻈﻣ ﮫﻧأو ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا ﻒﺋﺎظﻮﻟا ﻦﻣ ﺮﺒﺘﻌﯾ اﺬﻟو ، ﺎﮭﯿﻓ دﺮﻔﻟا ﮫﯿﺟﻮﺗ و ﺎﮭﯿﻠﻋ برﺪﺘﻟا ﻦﻜﻤﯾ ﺔﯿﻠﻘﻋ ﺔﻔﯿظو ﮫﻧأ ﺚﯿﺣ ﻦﻣ ءﺎﻛﺬﻟا ﻦﻋ ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﺮﯿﻜﻔﺘﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳأ ﻰﻠﻋ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﺐﯾرﺪﺗ فﺪﮭﺘﺴﺗ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا نﺈﻓ ﻖﯿﻗﺪﻟا ﻲﻤﻠﻌﻟا ) قزر ﺪﻌﺳأ ، 1979 ص ، 43 (

4 ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا فاﺪھأ ـ : ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا ﻮھ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻦﻣ فﺪﮭﻟا نإ فاﺪھﻷا ﺎﻤﻛ، ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا ﺔﺴﺳﺆﻣ ﻦﻣ ةﻮﺟﺮﻤﻟا ﻦﻋ ﺔﻗﺎﻄﺑ ﻲﻄﻌﯾ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟﺎﻓ ، ةﺎﯿﺤﻟا ﺔﮭﺟاﻮﻤﻟ ﮫﻌﻤﺘﺠﻣ و ﮫﺴﻔﻧ ةدﺎﻓإ ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا و ﮫﻨﻣ فﺪﮭﻟا ﺎﻣﻮﻤﻋ و داﻮﻤﻟا ﻒﻠﺘﺨﻣ ﻲﻓ ﮫﺗﺎﻧﺎﻜﻣإ و ﮫﺗارﺪﻗ و ﮫﻓرﺎﻌﻣ يﻮﺤﺗ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺔﻓﺮﻌﻣ ﺪﻤﺘﻌﯾ ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ ﮫﻓﺪھ ﺮﺼﺘﻘﯾ ﻻو، ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺐﯿﺗﺮﺗ ﻦﻋ تﺎﻣﻮﻠﻌﻣ ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻠﻟ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا تارﺪﻗ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا تارﺪﻘﻟ ﺔﻤﻈﻨﻣ ةرﻮﺻ ﻢﺳر ﺔﻟوﺎﺤﻤﻟا ﻰﻠﻋ . 5 ـ ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا طوﺮﺷ : ثﺪﺤﯾ ﻻ ﻲﺤﻟا ﻲﻧﺎﺴﻧﻹا كﻮﻠﺴﻟا ﺮﯿﻐﺗ ﻮھ ﻢﻠﻌﺘﻟا نأ فوﺮﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﻻﺎﺠﺗرا ﻊﻀﺨﯾ ﻦﻜﻟ و، ﻰﻠﻋ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا ﺪﻋﺎﺴﯾ ﺔﻨﯿﻌﻣ طوﺮﺸﻟ بﺎﺴﺘﻛا ﻲﺧﻮﺗ ﺎﻤﻠﻛو ،ةﺪﯾﺪﺠﻟا تاﺮﺒﺨﻟا و ﻖﺋﺎﻘﺤﻟا ﺔﯿﻟﺎﻌﻓ ﺮﺜﻛأ ةرﻮﺼﺑ ﮫﺘﻟﺎﺳر ءادأ ﻰﻠﻋ ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺪﻋﺎﺴﺗ و ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻰﻠﻋ رﺪﻗأ ﺎﻤﻠﻛ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا . 1.5 راﺮﻜﺘﻟا : دﺎﺠﯾإ هﺬھ ﻦﻣ ﻦﻜﻤﺘﯾ ﻰﺘﺣ ﺔﻨﯿﻌﻣ ةﺮﺒﺧ ﻢﻠﻌﺘﻟ ءادﻷا راﺮﻜﺗ ﻰﻟإ جﺎﺘﺤﯾ نﺎﺴﻧﻹا ﺬھ ﮫﻨﻣ نﺎﻋﻮﻧ كﺎﻨھ و ةﺮﺒﺨﻟا ه : 1.1.5 راﺮﻜﺘﻟا ﻲﻟﻵا ﻞﺻﻷا ﻲﻓ : دﻮﻤﺟ ﮫﯿﻓ و ﺪﮭﺠﻟا و ﺖﻗﻮﻠﻟ عﺎﯿﺿ ﮫﯿﻓ نﻷ ﮫﻨﻣ ةﺪﺋﺎﻓ ﻻ يدﺆﯾ و ﻢﻠﻌﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟ ﻰﻟإ ﻦﻋ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا ﺰﺠﻋ ءﺎﻘﺗرﻻا ﮫﺋادأ ىﻮﺘﺴﻤﺑ . 2.1.5 ﮫﺟﻮﻤﻟا راﺮﻜﺘﻟا : ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﻲﻜﻠﻓ ، لﺎﻤﻜﻟا ﻰﻟإ يدﺆﯾ نأ ةﺪﯿﺼﻗ ﻆﻔﺣ ﻢﻜﺤﯾ ﻦﻣ ﻦﻣ ﺪﺑﻻ ﺮﻌﺸﻟا نأ و ةﺮﺒﺨﻟا ﻮﻤﻧ ﻰﻟإ راﺮﻜﺘﻟا يدﺆﯾ ﻚﻟﺬﻛو ، تاﺮﻣ ةﺪﻋ ﺎھرﺮﻜﯾ ﺎﮭﻋﺎﻔﺗرا نﺎﺴﻧﻹا ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﺚﯿﺤﺑ نأ مﻮﻘﯾ ءادﻷﺎﺑ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ بﻮﻠﻄﻤﻟا ﺔﯿﻟآ ﺔﻌﯾﺮﺳ و ) ﺪﺒﻋ ، يﻮﺴﯿﻌﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا 2004 ص ، 161 ـ 162 . (

2.5 . ﻊﻓاﺪﻟا : طﺎﺸﻨﻟا ﻮﺤﻧ ﻲﺤﻟا ﻦﺋﺎﻜﻟا كﺮﺤﯾ يﺬﻟا ﻊﻓاد دﻮﺟو ﻦﻣ ﺪﺑﻻ ﻢﻠﻌﺘﻟا ثوﺪﺤﻟ يدﺆﻤﻟا ﻰﻟإ ﺎﯾﻮﻗ ﻢﻠﻌﺘﻟا طﺎﺸﻧ ﻮﺤﻧ دﺮﻔﻟا لﻮﺒﻗ نﺎﻛ ﺎﯾﻮﻗ ﻊﻓاﺪﻟا نﺎﻛ ﺎﻤﻠﻛ و ، ﺔﺟﺎﺤﻟا عﺎﺒﺷإ . 3.5 . ﺰﻛﺮﻤﻟا و يدﺆﻤﻟا ﺐﯾرﺪﺘﻟا : ةﺪﻋﺎﺒﺘﻣ تاﺮﺘﻓ ﻲﻓ ﻢﺘﯾ ﮫﻧأ يدﺆﻤﻟا ﺐﯾرﺪﺘﻟا ﮫﺑ ﺪﺼﻘﯾو ﺣاﺮﻟا ﻦﻣ تاﺮﺘﻓ ﺎﮭﻠﻠﺨﺘﺗ ﺔ . ﮫﻤﻠﻌﺘﯾ ﺎﻣ نا و ﻞﻠﻤﻟا و ﺐﻌﺘﻟا ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﺰﻛﺮﻤﻟا ﺐﯾرﺪﺘﻟا ﺎﻣأ نﺎﯿﺴﻨﻠﻟ ﺔﺿﺮﻋ نﻮﻜﯾ ﺰﻛﺮﻤﻟﺎﺑ دﺮﻔﻟا 4.5 . ﻲﺗاﺬﻟا ﻊﺒﺸﺘﻟا : ﻲﺘﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟﺎﻓ ، ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ةﺪﻋﺎﺴﻤﻟا تﺎﯿﻠﻤﻌﻟا ﻦﻣ ﺮﺒﺘﻌﯾ نﺎﯿﺴﻨﻠﻟ ﺔﺿﺮﻋ نﻮﻜﯾ ﻻ ﻲﺗاﺬﻟا ﮫﯿﻌﺳ ﻖﯾﺮط ﻦﻋ دﺮﻔﻟا ﺎﮭﻠﺼﺤﯾ . ) ، ﻖﻟﺎﺨﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻤﺣأ 1983 ص، 139 .(

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : 1 ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا سﺎﯿﻗ قﺮط ـ : ﺮﺒﺘﻌﺗ تﺎﻧﺎﺤﺘﻣﻻا ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا سﺎﯿﻘﻟ ﺎﻋﻮﯿﺷ ﺮﺜﻛﻷا ﺔﻠﯿﺳﻮﻟا ﻲﺘﻟا ةرﺪﻘﻟا ﺎﮭﺑ ﺪﺼﻘﻧ و ا ﺎﮭﺒﺴﺘﻛ ا ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻻإ ﺔﯾﻮﺑﺮﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا لﻼﺧ تارﺎﮭﻤﻟ نأ ﺾﻌﺑ كﺎﻨھ تارﺎﺒﺘﺧﻻا ﺪﻤﺘﻌﯾ ﻲﺘﻟا ﯿﻗ ﻲﻓ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﺎ س ﻲھ و ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا : 1.1 تارﺎﺒﺘﺧﻻا ﺎﮭﺘﻔﯿظو ﺐﺴﺣ : * تارﺎﺒﺘﺧا ﺢﺴﻤﻟا : ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا ﻊﻣ ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﻞﯿﺼﺤﺗ ىﻮﺘﺴﻣ سﺎﯿﻘﻟ ﻊﺿﻮﺗ ﻲﺘﻟا ﻲھو ﺔﻟوﺪﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺔﯾﻮﻧﺎﺜﻟا . 2.1 . تارﺎﺒﺘﺧﻻا ﺎھداﺪﻋإ بﻮﻠﺳأ ﺐﺴﺣ : * تارﺎﺒﺘﺧا ﺔﻨﻨﻘﻣ : ﺖﺑﺮﺟ نﻮﻜﺗو ﻦﯿﯿﺋﺎﺼﺧﻷا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ ﺎﻘﺒﺴﻣ ﺎھدﺪﺤﺗ ﻲﺘﻟا ﻲھو ﻮﻤﺠﻣ ﻰﻠﻋ و ﺎﮭﺠﺋﺎﺘﻧ ﺮﯾﺪﻘﺗ ﺔﻘﯾﺮط و ﺎﮭﺗاءاﺮﺟإ تدﺪﺣو ﺖﻟﺪﻋ ﻢﺛ ، ﺬﯿﻣﻼﺘﻟا ﻦﻣ ﺔﻋ ﻲھو ، ﺎﮭﯿﻓ يﺮﺠﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺟرﺎﺨﻟا فوﺮﻈﻟا و ﺎﮭﻨﻋ ﺔﺑﺎﺟﻺﻟ مزﻼﻟا ﺖﻗﻮﻟا تارﺎﺒﺘﺧا تﺎﺒﺜﻟا و قﺪﺼﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟ ﻊﻀﺨﺗ . * ﺔﻨﻨﻘﻣ ﺮﯿﻏ تارﺎﺒﺘﺧا : ﻲﻓ ﻞﺜﻤﺘﺗ تﺎﻧﺎﺤﺘﻣﻻا ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺎھﺪﻌﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻠﺼﻔﻟا . ) دﺎﮭﺟ ﺪﻤﺤﻣ ، ﻞﻤﺟ 2005 ص ، 101 ـ 102 (

2 ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا تﺎﻗﻮﻌﻣ ـ دﺪﻌﺘﺗ ﺎﮭﻨﯿﺑ ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻖﯿﻌﺗ ﻲﺘﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا : ﻒﯿﻌﺿ ﻞﯿﺼﺤﺗ ﮫﻨﻋ ﺞﺘﻨﯿﻓ ، ﻲﻤﻠﻋ سﺎﺳأ ﻰﻠﻋ ﻰﻨﺒﯾ اذإ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ ﻊﺒﺘﻤﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا ـ . نوﺪﺑ تﺎﻣﻮﻠﻌﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺬﺧأ ـ نأ ﺎھﺎﻨﻌﻣ فﺮﻌﯾ . دﻮﺟو مﺪﻋ ـ طﺎﺒﺗرا ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا ﻲﻓ ﺪﺟﻮﯾ ﺎﻣ ﻦﯿﺑو ، ﺔﯾﻮﻧﺎﺜﻟا و ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﮫﻤﻠﻌﺗ ﺎﻣ ﻦﯿﺑ . ﻦﻜﻤﯾ ىﺮﺧأ ﺔﮭﺟ ﻦﻣو ، ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا طوﺮﺸﻟا دﻮﺟو مﺪﻋ ـ نأ ﺪﺣاو طﺮﺷ ﺺﻘﻨﯾ ﻒﯿﻌﺿ ﻞﯿﺼﺤﺗ ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ و . ﻘﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا ـ ﺎ ﻟا ﻦﻋ ةﺪﯿﻌﺒﻟا ﺔﯾﺪﯿﻠﻘﺘﻟا داﻮﻤﻟا ﺔﺳارد ﻰﻠﻋ ﻢﺋ ﺪﯿﻠﻘﺘ . ﻦﻜﻤﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﻞﺋﺎﺴﻤﻟا ـ نأ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻒﻌﺿ ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﻲﺘﻟاو ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﺎﮭﮭﺟاﻮﯾ . و ، ﺐﻨﺠﺘﻟا و رﻮﻔﻨﻟا ﮫﯿﻓ ﻲﻠﺋﺎﻋ ﻮﺟ ﻲﻓ دﺮﻔﻟا ﺪﺟو نأ ﺚﯿﺣ ةﺮﺳﻷا ﻲﻓ ﺔﯿﻔطﺎﻌﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا ـ ﺎﯿﺳارد ﮫﯿﻠﻋ ﺮﺛﺆﯾ ﻞﻛﺎﺸﻤﻟﺎﺑ ﺔﻧﻮﺤﺸﻣ ﮫﺗﺎﯿﺣ ) ص ، ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ، تﺎﻛﺮﺑ ﺔﻔﯿﻠﺧ ﺪﻤﺤﻣ 352 .( 3 ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻒﻌﺿ بﺎﺒﺳأ ـ : دﺪﻌﺗ بﺎﺒﺳأ ﺎﮭﻨﯿﺑ ﻦﻣو ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا : تارﺪﻘﻟا ﻦﻣ ﺎﮭﺣﻮﻤط يأ ﻦﯾﺪﻟاﻮﻟا ﻊﻗﻮﺗ ـ ﻦﺑﻻا يدﺆﯾ بﺎﻘﻌﻟا ﻚﻟﺬﻛو ، ﻲﻟأ مﺎﻘﺘﻧﻻا . لﺎﻔطﻷا ﻢﻠﻌﺘﯿﻓ اﺪﺟ ﺔﻀﻔﺨﻨﻤﻟا تﺎﻌﻗﻮﺘﻟا ـ نأ ،ﻚﻟﺬﻟ ﺎﻌﺒﺗ نﻮﻘﺤﺘﺴﯿﻓ ﻞﯿﻠﻘﻟا ﻰﻟإ ﻦﮭﻨﻣ ﻊﻗﻮﺘﯾ ﻻ ﻧأ نوﺪﻘﺘﻌﯾ ﻢﮭﻓ ﺪﯿﺠﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻦﯾردﺎﻗ ﺮﯿﻏ ﻦﮭ . مﺪﻋ ـ مﺎﻤﺘھﻻا ﻲﺘﻟا ةﺪﯿﺠﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟﺎﺑ نﻮﻤﺘﮭﯾ ﻻو ﻞﯿﺼﺤﺘﻟﺎﺑ ﮫﯿﻟإ .

ـ دﺎﻘﺘﻋا ﻰﻟإ ﺪﯾﺰﺗو ، ﻞﻔﻄﻟا ﻢﻠﻌﺗ ﺔﯿﻟﻼﻘﺘﺳﻻا نأ ءﺎﯿﻟوﻷا ﯿﻌﻓاد ﮫﺘ تﺎﺳارﺪﻟا تﺪﻛأ ﺪﻘﻓ ﺄﻄﺧ اﺬھو ءﺎﺑﻷا ﺔﻛرﺎﺸﻣ نأ ﻢﮭﺋﺎﻨﺑﻷ ﺎﮭﻠﯿﺼﺤﺗ ﻲﻓ ﺪﯾﺰﺗ و يروﺮﺿ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ . ﻼﺨﻟا ـ ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ةﺮﺳأ ﻞﺧاد تﺎﻓ ﮫﺑﺎﺌﺘﻛا . ﻢﻠﻌﻤﻟا فﺮط ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا رﺎﺒﺟإ و ﺔﻠﻣﺎﻌﻤﻟا ءﻮﺳو ﺐﺳﺎﻨﻤﻟا ﺮﯿﻏ ﻲﺳارﺪﻟا ﻮﺠﻟا ـ . ) ﺔﻔﯿﻠﺧ ﺪﻤﺤﻣ ص ، ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ، تﺎﻛﺮﺑ 354 .( 4 ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻞﻛﺎﺸﻣ ـ : ﺎﮭﻨﯿﺑ ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ ﻲﺗاﺬﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟﺎﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻲﻓ ﻞﻛﺎﺸﻣ ةﺪﻋ كﺎﻨھ : 1.4 . ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا : كاردإ ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا ءﺎﻤﻠﻋ نأ تاﺮﯿﻐﺘﻟا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ةﺮﺳﻷا ﻚﺴﻤﺗ ﻞﺜﻣ ىﻮﺘﺴﻤﻟا و ﻦﯾﺪﻟاﻮﻟا ﺔﻠﻣﺎﻌﻣ و ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا دﺪﻋ و ﺎﮭﻟ يدﺎﺼﺘﻗﻻا و ﺎھداﺮﻓأ ﻢھأ و ﺮﯿﺒﻛ رود ﻲﻓ مﺎھ ﺮﯿﺛﺄﺘﻟا ﺪﻗو ، ﮫﻛﻮﻠﺳ و ﻢﻠﻌﺘﻤﻠﻟ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺖﺘﺒﺛأ تﺎﺳارﺪﻟا نأ ﺮﺧﺄﺘﻟا ةﺮھﺎظ ﻂﺒﺗﺮﺗ ﻲﺳارﺪﻟا ﺎطﺎﺒﺗرا تاﺮﯿﻐﺘﻤﻟا ﺔﻌﯿﺒﻄﺑ ﺎﯾﻮﻗ ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ةﺮﺛﺆﻤﻟا . ) ﺪﺒﻋ ﺪﻤﺤﻣ ، سﺪﻋ ﻦﻤﺣﺮﻟا 1998 ص ، 79 . ( 2.4 . ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا : نأ تﺎﻣﺪﺼﻠﻟ ضﺮﻌﺗ مﺪﻋ و ﻢﻠﻌﺘﻤﻠﻟ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﺔﺣاﺮﻟا وأ ﻒﻗاﻮﻤﻟا ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻧﻻا ﻦﻣو ، ﺮﻤﺜﻣ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻠﻟ ﺔﺌﯿﮭﺗ بﺎﺒﺳﻷا ﻦﻣو ، ةﺮﺛﺆﻤﻟا ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا و ﻢھأ مﺎﻋ ﻞﻜﺸﺑ نﻮﻤﻠﻌﺘﻤﻟا ﺎﮭﻟ ضﺮﻌﺘﯾ ﻲﺘﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا : ، ﻞﺠﺨﻟا لﺎﻌﻔﻧﻻا ، بﺎﺌﺘﻛﻻا ﻦﻣ ﻖﻠﻘﻟا ، نﺎﺤﺘﻣﻻا ﻞﺸﻔﻟﺎﺑ رﻮﻌﺸﻟا و ﺲﻔﻨﻟﺎﺑ ﺔﻘﺜﻟا ﻒﻌﺿ ، . 3.4 . ﺔﯿﺤﺼﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا : ﺔﯿﺤﺼﻟا تﺎھﺎﻌﻟا و ضاﺮﻣﻷا ﻦﻣ ةﺎﻧﺎﻌﻤﻟا ﺮﺛأ ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا ءﺎﻤﻠﻋ سرد ﻰﻠﻋ ﺔﯾراﺮﻤﺘﺳا و ، ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﺘﻤﻟا حﺎﺠﻧ و ﺪﺟو ﺪﻗ نأ ﻮﻤﻧ ﻲﻓ رﻮﺼﻘﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻋ كﺎﻨھ ﺪﺟو ﺎﻤﻛ ، ﻢﻠﻌﺘﻤﻠﻟ ﻲﻧﺪﺘﻤﻟا ﻲﻠﯿﺼﺤﺘﻟا ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻦﯿﺑو ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا ﻒﺋﺎظﻮﻟا ﺎﻀﯾأ نأ ﺔﻗﺎﻋﻹا ﺔﺒﺴﻧ ﻦﯿﻗﻮﻔﺘﻤﻟا و ﻦﯿﯾدﺎﻌﻟا داﺮﻓﻷا ﻦﯿﺑ ﺎﮭﻨﻋ ﺎﯿﺳارد ﻦﯾﺮﺧﺄﺘﻟا ﻦﯿﺑ ﻊﻔﺗﺮﺗ ﺔﯾﺮﺼﺒﻟا و ﺔﯿﻌﻤﺴﻟا .

4.4 . ﺔﯿﺳارﺪﻟا ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا : ﻦﯿﺑ ﻦﻣ رﻮﻣﻷا ﯿﻌﯿﺒﻄﻟا ﻢﯿﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺔ نأ ﻲﻓ نﻮﻤﻠﻌﺘﻤﻟا ﻒﻠﺘﺨﯾ ﺔﯾﻮﻐﻠﻟا ﺔﯿﻔﻠﺨﻟا ﻒﻌﺿ ﺐﺒﺴﺑ ﻚﻟذو ، ﺔﯿﻠﯿﺼﺤﺘﻟا ﻢﮭﺗارﺪﻗ وأ ﻦﻣ ةدﺎﻣ ﻲﻓ ﻢﻠﻌﺘﻤﻠﻟ تارﺎﮭﻤﻟا مﺪﻋ ، داﻮﻤﻟا عﺎﻨﺘﻗا ةدﺎﻤﻟا ﻢﻠﻌﻤﺑ ﻖﻠﻌﺘﺗ ﺎﻀﯾأ و سرﺪﯾ ﺎﻤﺑ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا . ) ﺔﻨﺳ نﺪﺑ ، ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻤﺤﻣ ص ، 78 ـ 79 .(

ﻞﺼﻔﻟا ﺔﺻﻼﺧ ﺎﮭﯿﻠﻋ ﻞﺼﺤﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا تاﺮﺒﺨﻟا و تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﺪﯿﺻﺮﻟا ﻮھ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا نإ ىﺪﻣ فﺮﻌﯾ ﮫﯿﻓو ، ﺔﯾﻮﺑﺮﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﻐﻟﺎﺑ ﺔﯿﻤھأ ﺐﺴﺘﻜﯾ ﺚﯿﺣ ﻲﺳارﺪﻟا هرﺎﺴﻣ ﻲﻓ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا و ﮫﻤﻠﻌﺗ ﻦﻣ ﺬﯿﻤﻠﺘﻟا ﻦﻜﻤﺗ ﮫﺑﺎﻌﯿﺘﺳا ﻻإ ﺎﯿﺑﺎﺠﯾإ ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا نﻮﻜﯾ ﻻو ، ﻲﺳارﺪﻟا ﻢﺳﻮﻤﻟا لﻼﺧ ﺮﺷ ةﺎﻋاﺮﻤﺑ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا فوﺮﻈﻟا ةﺎﻋاﺮﻣ و ﺔﯾﻮﺑﺮﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻌﻠﻟ ﺔﻤﺋﻼﻤﻟا فوﺮﻈﻟا ﻦﻣ ﺔﻨﯿﻌﻣ طو ﺔﯿﺣﺎﻧ ﻦﻣ ﺔﺻﺎﺧ جﻼﻌﻟا و ﺺﯿﺨﺸﺘﻟا تﺎﯿﺠﯿﺗاﺮﺘﺳإ عﺎﺒﺗﺈﺑ ﻚﻟذو ﺬﯿﻤﻠﺘﻠﻟ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻲﺗﺄﯾ اﺬھو ، ﻻإ ﻦﯿﺳرﺪﻤﻟا و ءﺎﯿﻟوﻷا ﻢﯿﺑ ﻞﻣﺎﻜﺘﻟا و نوﺎﻌﺘﻟﺎﺑ .

ﺔﺣﻔﺻﻟا

_{لودﺟﻟا ناوﻧﻋ}

مﻗرﻟ _ا 48 فوﻧدوﻐﻟ ءﺎﻛذﻟا تﺎﻔﯾﻧﺻﺗ ﺢﺿوﯾ لودﺟ 01 52 ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺣﻟا ﻊﻣ تﻼﺑﺎﻘﻣﻟا رﯾﺳﻠﻟ ﻲﺟﮭﻧﻣﻟا مﻠﺳﻟا لودﺟ 02 55 ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا ﺔﯾرﯾرﺳﻟا ﺔﺣوﻠﻟا تﺎﯾطﻌﻣ لﺛﻣﯾ لودﺟ 03 56 ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ ﺔﻘﻠﻌﺗﻣﻟا ﺔﯾرﯾرﺳﻟا ﺔﺣوﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ 04 57 ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ لﺟرﻟا مﺳرﻟا رﺎﺑﺗﺧا تﺎﺟرد بﺎﺳﺣ تﺎﯾطﻌﻣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ 05 59 ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا و نﯾﻣﻠﻌﻣﻟﺎﺑ صﺎﺧﻟا ﻲﻣﯾﻘﺗﻟا مﻠﺳﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ 06 62 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ نﯾﻣﻠﻌﻣﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا ةرﺎﻣﺗﺳﻼﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﻰﻟوﻷا 07 63 ﻰﻟوﻷا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا و ءﺎﯾﻟوﻷﺎﺑ صﺎﺧﻟا ﻲﻣﯾﻘﺗﻟا مﻠﺳﻟا لﺛﻣﯾ لودﺟ 08 67 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ءﺎﯾﻟوﻷا ةرﺎﻣﺗﺳا نﻣ لوﻷا دﻌﺑﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا بﺎﺳﺣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﻰﻟوﻷا 09 67 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ءﺎﯾﻟوﻷا ةرﺎﻣﺗﺳا نﻣ ﻲﻧﺎﺛﻟا دﻌﺑﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا بﺎﺳﺣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﻰﻟوﻷا 10 70 ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻟا ﻊﻣ تﻼﺑﺎﻘﻣﻟا رﯾﺳﻠﻟ ﻲﺟﮭﻧﻣﻟا مﻠﺳﻟا لودﺟ 11 73 ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا ﺔﯾرﯾرﺳﻟا ﺔﺣوﻠﻟا تﺎﯾطﻌﻣ لﺛﻣﯾ لودﺟ 12 74 ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ﺔﯾرﯾرﺳﻟا ﺔﺣوﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ 13 75 ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ لﺟرﻟا مﺳر رﺎﺑﺗﺧا تﺎﺟرد بﺎﺳﺣ تﺎﯾطﻌﻣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ 14 77 ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟاو نﯾﻣﻠﻌﻣﻟﺎﺑ صﺎﺧﻟا ﻲﻣﯾﻘﺗﻟا مﻠﺳﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ 15 80 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ نﯾﻣﻠﻌﻣﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا ةرﺎﻣﺗﺳﻼﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا 16 81 ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟاو ءﺎﯾﻟوﻷﺎﺑ صﺎﺧﻟا ﻲﻣﯾﻘﺗﻟا مﻠﺳﻟا لﺛﻣﯾ لودﺟ 17 84 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ءﺎﯾﻟوﻷا ةرﺎﻣﺗﺳا نﻣ لوﻷا دﻌﺑﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا بﺎﺳﺣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا 18 85 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ءﺎﯾﻟوﻷا ةرﺎﻣﺗﺳا ﻲﻧﺎﺛﻟا دﻌﺑﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا بﺎﺳﺣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﺔﯾﻧﺎﺛﻟا 19

93 ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ لﺟرﻟا مﺳر رﺎﺑﺗﺧا تﺎﺟرد بﺎﺳﺣ تﺎﯾطﻌﻣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ 23 95 ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا و نﯾﻣﻠﻌﻣﻟﺎﺑ صﺎﺧﻟا ﻲﻣﯾﯾﻘﺗﻟا مﻠﺳﻟا ﺢﺿوﯾ لودﺟ 24 98 ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ﺔﺑﺳﻧﻟﺎﺑ نﯾﻣﻠﻌﻣﻟﺎﺑ ﺔﺻﺎﺧﻟا ةرﺎﻣﺗﺳﻺﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا لﺛﻣﯾ لودﺟ 25 99 ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا ﺔﻟﺎﺣﻟﺎﺑ قﻠﻌﺗﻣﻟا و ءﺎﯾﻟوﻷﺎﺑ صﺎﺧﻟا ﻲﻣﯾﻘﺗﻟا مﻠﺳﻟا لﺛﻣﯾ لودﺟ 26 103 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ءﺎﯾﻟوﻷا ةرﺎﻣﺗﺳا نﻣ لوﻷا دﻌﺑﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا بﺎﺳﺣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا 27 103 ﺔﻟﺎﺣﻠﻟ ءﺎﯾﻟوﻷا ةرﺎﻣﺗﺳا نﻣ ﻲﻧﺎﺛﻟا دﻌﺑﻠﻟ ﺔﯾوﺋﻣﻟا بﺳﻧﻟا بﺎﺳﺣ ﺢﺿوﯾ لودﺟ ﺔﺛﻟﺎﺛﻟا 28

ﺪﯿﮭﻤﺗ : ﻞﻜﺸﻤﻟا ﻦﻜﻟ ، ةدﺎﺣ ﺔﯿﻛﻮﻠﺳ ﻞﻛﺎﺸﻤﻟا ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ لﺎﻔطأ ﻢﮭﯾﺪﻟ ﻦﯿﺳرﺪﻤﻟا و ءﺎﯿﻟوﻷا ﻦﻣ اﺮﯿﺜﻛ طاﺮﻓﻹا باﺮﻄﺿا ﻦﻋ ﺔﯿﻓﺎﻜﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻰﻠﻋ نوﺮﻓﻮﺘﯾ ﻚﺌﻟوأ و ءﻻﺆھ ﻦﻣ ﺔﻠﻗ نأ ﻮھ ﺮﺒﻛﻷا وا ﻦﯿﺒﻏﺎﺸﻣ لﺎﻔطﺄﺑ اﻮﺴﯿﻟ ﺎﯿﻛﺮﺣ ﻦﯿطﺮﻔﻤﻟا لﺎﻔطﻷﺎﻓ ، ﮫﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﺔﯿﻔﯿﻛ ﻦﻋ و ﻲﻛﺮﺤﻟا ﺮﺘﻟا ﻲﻤﯾﺪﻋ رﻮﻄﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﯿﺛﺄﺗ ﺎﮭﻟ ﺔﯿﺿﺮﻣ ﺔﻠﻜﺸﻣ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ لﺎﻔطأ ﻢﮭﻨﻜﻟ ةروﺮﻀﻟﺎﺑ ﺔﯿﺑ ﻲﻓ ةﺮﯿﺜﻛ تﺎﺑﻮﻌﺻ ﻢھووذ ﮫﺟاﻮﯾ ﺚﯿﺣ ، ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﮫﺗﺎﻗﻼﻋ و ﮫﺋﺎﻛذ رﻮﻄﺗ و ﻞﻔﻄﻠﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا ﻞﺒﻗ ﻦﻣ ﻦﯿﻤﺘﮭﻣ ﻢﮭﻓ ، ﮫﻌﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﮫﻧﻮﻟﺬﺒﯾ يﺬﻟا دﻮﮭﺠﻤﻟا ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ةﺮھﺎﻈﻟا ءاﻮﺘﺣا ﻰﻠﻋ ﻢﮭﺗرﺪﻗ مﺪﻌﺑ ﻊﯿﻤﺠﻟا ةﻮﺴﻗ ﻚﻟذ ﻦﻋ ﺞﺘﻨﯿﻓ ﻲﻓﺎﺿإ ﻲﺴﻔﻧ ﻂﻐﺿ ﮫﺗاذ ﺪﺤﺑ اﺬھ و ﺔﯿﺑﺮﺘﻟا ﻞﻜﺸﻤﻟا ةﺪﺣ ﻦﻣ ﻒﻋﺎﻀﺗ و ﻞﻔﻄﻟا ﻰﻠﻋ .

لوﻷا ﺚﺤﺒﻤﻟا : ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﺔﯿھﺎﻣ : 1 ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﻦﻋ ﺔﯿﺨﯾرﺎﺗ ﺔﺤﻤﻟ ـ : ﻊﺟﺮﯾ و ،ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا مﺎﻤﺘھا ﺖﺑﺬﺟ ﺔﺟرﺪﻟ اﺪﺟ ةﺪﺋﺎﺳ و ةﺮﺸﺘﻨﻣ ﺔﻟﺎﺣ باﺮﻄﺿﻻا اﺬھ نأ ﻦﯿﺒﺗ ا ﻦﻋ ﺪﯾﺰﯾﺎﻣ ﻰﻟإ باﺮﻄﺿﻻا اﺬھ فﺎﺸﺘﻛ 100 ﺮﮭظ ﻰﻟوﻷا ﺔﯿﻤﻟﺎﻌﻟا بﺮﺤﻟا بﻮﺸﻧ ﻊﻤﻓ ﺔﻨﺳ ﺎﻤﻨﯿﺑ ، ﺔطﺮﻔﻤﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا و طﺎﺸﻨﻠﻟ ﺎﯿﻛﻮﻠﺳ ضﺮﻋ باﺮﻄﺿﻻا اﺬھ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻦﯾﺬﻟا لﺎﻔطﻷا ثﺪﺣأ ﺪﻗ ﻂﯿﺴﺒﻟا ﻲﺨﻤﻟا ﻒﻠﺘﻟا نأ أﺪﺑ ﺢﺿاو ﻲﺒﺼﻋ ضﺮﻣ ﻰﻟإ دﺎﺤﻟا ﻲﺨﻤﻟا ﻒﻠﺘﻟا ىدأ فاﺮﺘﻋا تﺎﺑ ، ﺔﯿﻛﻮﻠﺳ ﻞﻛﺎﺸﻣ ﻦﻣ ﺎﻛﻮﻠﺳ ﻚﻟﺬﻛ اوﺮﮭظأ ﺪﻗ ﻲﻠﻘﻌﻟا ﻒﻠﺘﻟا يوذ لﺎﻔطﻷا نأ كﺎﻨھ نأ ﺪﺑﻻ اﺪﺋاز ﺎﯿﻛﺮﺣ ﺎطاﺮﻓإ ﮫﯾﺪﻟ ﻞﻔﻄﻟا نأ ﺎﻤﻟﺎط ﮫﻧأ ضاﺮﺘﻓا ﻰﻟإ ىدأ ﺪﻗ ﺪﺋاﺰﻟا طﺎﺸﻨﻟا و ، ﻞﯿﺌﺿ ﻲﺨﻣ ﻒﻠﺗ ﮫﯿﻠﻋ ﻖﻠﻄﯾ مﻮﮭﻔﻣ ﻰﻟإ باﺮﻄﺿﻻا اﺬھ ﺮﺼﺘﻗأ ﺪﻗو ، ﻲﺨﻣ ﻒﻠﺗ دﻮﺟو ﯿﻨﯿﺘﺴﻟا ﻲﻓ هﺎﻨﻌﻣ ﺪﻘﻔﯾ ﺢﻠﻄﺼﻤﻟا اﺬھ أﺪﺑ ﻦﻜﻟ مﺎﻋ ﻲﻓ و تﺎ 1980 ﻰﻄﻋأ DSM 3 رﻮﻄﺗ اﺬﮭﻟ ﺔﯿﺳﺎﺳﻷا ﻞﻣاﻮﻌﻟا نأ ةﺪﯾﺪﺠﻟا ةﺮﻜﻔﻟا هﺬھ تﺄﺸﻧ ﺪﻗو ، ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا باﺮﻄﺿﻼﻟ ﺮﺿﺎﺤﻟا ﺖﻗﻮﻟا ﻲﻓو ، ﺔﻛﺮﺤﻟا طﺮﻓ ﻚﻟﺬﻛ و رﻮﮭﺘﻟا و هﺎﺒﺘﻧﻻا ﺺﻘﻧ ﺖﻨﻤﻀﺗ باﺮﻄﺿﻻا ﺔﻟﻮﻔﻄﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻲﻓ ﺔﻣﺎﻋ ﺔﯿﺿﺮﻣ ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹﺎﻓ . ) ﻲﻄﻌﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ، ص، 229 (

2 ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا باﺮﻄﺿا ﻒﯾﺮﻌﺗ ـ : 2 ـ 1 ﮫﻓﺮﻌﯾ ـ " نرﻮﺑﺰﻨﻛ ﻞﯿﺳرﺎﻣ " 1975 يﺮﮭﻗ ﻲﻛﺮﺣ بﻮﻠﺳأ وأ طﺮﻔﻣ يﻮﻀﻋ طﺎﺸﻧ ﮫﻧﺄﺑ ةرﺪﻘﻟا ﻒﻌﺿ و هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻊﯾﺮﺳ لﻮﺤﺗ و ، ﺔﯿﻟﺎﺘﺘﻤﻟا ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا تﺎﻛﺮﺤﻟا ﻦﻣ ﺔﻠﺴﻠﺳ ﻞﻜﺷ ﻲﻓ وﺪﺒﯾ ﯿﻋﺎﻓﺪﻧﻻا و ﻦﯿﻌﻣ عﻮﺿﻮﻣ ﻰﻠﻋ ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟا ﻞﻛﺎﺸﻣ ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﻲﺘﻟا ﺔ . 2 ـ 2 ﮫﻓﺮﻌﯾو ـ " ﺎﺗﻻﻮﻛ ﺎﻨﯿﺟ " 1978 ﺎﮭﻨﻣ ﻲﻧﺎﻌﯾ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا تﻼﻜﺸﻤﻟا ﻦﻣ ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ ﮫﯿﻠﻋ ﻖﻠﻄﯾ و ةﺪﺋاﺰﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا ـ ﺔطﺮﻔﻤﻟا ﺔﻛﺮﺤﻟا ﻞﺜﻣ ، تﺎﺤﻠﻄﺼﻣ ةﺪﻋ ﮫﯿﻠﻋ ﻖﻠﻄﯾ و لﺎﻔطﻷا ﻨﻟا ﺐﻄﻟا ﺔﻄﺑار ﮫﺘﻔﻨﺻ ﺪﻗو ، ﻲﺒﺼﻌﻟا زﺎﮭﺠﻠﻟ ﻲﻔﯿظﻮﻟا ﻞﻠﺨﻟا ﺎﻧﺎﯿﺣأ ﻦﻤﺿ ﺔﯿﻜﯾﺮﻣﻷا ﻲﺴﻔ ﺔﻟﻮﻔﻄﻟا ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻲﻓ ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا ﺐﯿﺼﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا . 2 ـ 3 ﺔﺒﺴﻨﻟﺎﺑ ﺎﻣأ ـ " فورﺎﺑ جرﻮﺟ " 1974 ﺔطﺮﻔﻣ ﺔﺟرد يﺪﺒﯾ يﺬﻟا ﻞﻔﻄﻟا ﻚﻟذ ﮫﻧﺄﺑ ﮫﻓﺮﻌﯿﻓ ﺔﻣﺎﻗإ ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﻻ يﺬﻟا ﻞﻔط ﻮھ ﮫﻧأ ﺎﻤﻛ، ﮫﻨﺳ ﻞﺜﻣ ﻲﻓ لﺎﻔطﻷﺎﺑ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﻲﻛﺮﺤﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﻦﻣ مﺪﻋ و ﻖﻠﻘﻟا و ﻦھﺬﻟا دوﺮﺷ و ﺔﯿﺒﻠﺴﻟﺎﺑ ﺎﻤﺋاد فﺮﺼﺘﯾ و ﻦﯾﺮﺧﻵا ﻊﻣ ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟا تﺎﻗﻼﻋ ﺐﻠﻘﺘﻣ ، ﻲﻟﺎﻌﻔﻧﻻا ناﺰﺗﻻا ﻰﻠﻋ ةرﺪﻘﻟا مﺪﻋ و ﺎﺿﺮﻟا ةﺮﺘﻓ ﺮﺼﻗ و تﺎﺒﺜﻟا ﻞﯿﻠﻗ و جاﺰﻤﻟا ﺔظﻮﺤﻠﻣ ةرﻮﺼﺑ هﺎﺒﺘﻧﻻا . ) ، ﻲﻗﺎﺒﻟا ﺪﺒﻋ ﻼﻋ 2007 ص، 19 .( 2 ـ 4 ﮫﻓﺮﻌﯾ ـ " ﻞﻣﺎﻛ ﻲﻠﻋ ﺪﻤﺤﻣ " ﺔﻟﻮﺒﻘﻣ ﺮﯿﻏ ةرﻮﺼﺑ ﻲﻛﺮﺤﻟا طﺎﺸﻨﻟا ىﻮﺘﺴﻣ عﺎﻔﺗرﺎﻛ ﻮھ و ﺔﻛﺮﺤﻟا ةﺮﺜﻛ و ﺖﺘﺸﺘﻟا ﺔﻟﻮﮭﺴﺑ ﺰﯿﻤﺘﯾ و ،ﮫﻧاﺮﻗأ ﺪﻨﻋ دﻮﺟﻮﻤﻟا ﻞﻔﻄﻠﻟ ﻲﻌﯿﺒﻄﻟا ﺪﺤﻟا قﻮﻔﺗ ﻲﺳارﺪﻟا ﻞﯿﺼﺤﺘﻟا ىﻮﺘﺴﻣ ضﺎﻔﺨﻧا و جاﺰﻤﻟا ﺐﻠﻘﺗ . ) ، ﻞﻣﺎﻛ ﻲﻠﻋ ﺪﻤﺤﻣ 2003 ص ، 49 ـ 50 .( 2 ـ 5 ﮫﻓﺮﻌﯾ ﻚﻟﺬﻛ و ـ " ﻲﻗﻮﺳﺪﻟا يﺪﺠﻣ " ﮫﻧأ ﻰﻠﻋ ﻲﻓ ﺮﮭﻈﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا باﺮﻄﺿﻻا ﻦﻣ عﻮﻧ ﺎﺸﻨﻟا ﻦﻣ جرﺪﻨﯾ يﺬﻟا راﺮﻘﺘﺳﻻا مﺪﻋ ﺪﺋاﺰﻟا ﻲﻠﻀﻌﻟا ط . ) ، ﻲﻗﻮﺳﺪﻟا ﺪﻤﺤﻣ يﺪﺠﻣ 2003 ص ، 25 ( 2 ـ 6 ﺮﯿﺸﯾ ﺎﻤﻛ ـ " ﻦﯿھﺎﺷ ﺮﻤﻋ " 1985 ﺮھﺎﻈﻤﻟا لﻼﺧ ﻦﻣ هﺪﯾﺪﺤﺗ ﻦﻜﻤﯾ طﺎﺸﻨﻟا طﺮﻓ نﺄﺑ ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ضاﺮﻋﻷا و : ﺮﯿﻐﻟا تﺎﻛﺮﺤﻟا ﻲﻓ ةدﺎﯾز ، هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻲﻓ ﺺﻘﻧا ﺐﻠﻘﺘﻣ جاﺰﻣ ﺔﻤﻈﺘﻨﻣ ﺔﺤﺿاو ةرﻮﺼﺑ . ) ، ﻲﺤﯾ ﮫﻟﻮﺧ ﺪﻤﺣا 2003 ص ، 180 ( .

3 لﺎﻔطﻷا ىﺪﻟ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا رﺎﺸﺘﻧا ىﺪﻣ ـ : ﺪﮭﻌﻣ دروأ ﺪﻗ و ، لﺎﻔطﻷا ﻦﯿﺑ ﺎﻋﻮﯿﺷ تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ﺮﺜﻛأ ﻦﻣ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا رﺎﺸﺘﻧا ﺪﻌﯾ مﺎﻋ ﻲﻨطﻮﻟا ﺔﺤﺼﻟا 1998 ﻦﯿﺑ ﮫﺘﺒﺴﻧ ﺎﻣ دﻮﺟﻮﺑ ﺪﯿﻔﯾ ﺮﯾﺮﻘﺗ 3 % ﻰﻟإ 5 % ط ﻦﻣ بﻼ ىﻮﺘﺴﻤﻟا ﻚﻠﻤﺗ ﻲﺘﻟا ﺮﺳﻷا ﻲﻓ هرﺎﺸﺘﻧا لﺪﻌﻣ و باﺮﻄﺿﻻا اﺬﮭﺑ نﻮﺑﺎﺼﻣ سراﺪﻤﻟا ﻰﻟإ ﻞﺼﯾ ﺾﻔﺨﻨﻤﻟا ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا و يدﺎﺼﺘﻗﻻا 20 % . ) ، عراﺰﻟا ﺪﺑﺎﻋ ﻦﺑ ﻒﯾﺎﻧ 2007 ص ، 18 ( ﺐﺴﺣو " ﻲﻄﻌﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻰﻔﻄﺼﻣ " ﺎﻣ هرﺎﺸﺘﻧا لﺪﻌﻣ حواﺮﺘﯾ لﺎﻔطﻷا ﻦﯿﺑ ﺔﻌﺋﺎﺸﻟا ﺔﻟﺎﺤﻟا هﺬھ نإ ﻦﯿﺑ 4 ـ 20 % ﻦﺳ ﻲﻓ ﺔﯿﺋاﺪﺘﺑﻻا سراﺪﻤﻟا لﺎﻔطأ ﻦﻣ 6 ـ 12 ﻦﻋ ﺮﯾﺮﻘﺗ درو ﻦﯿﺣ ﻲﻓ، ﺔﻨﺳ اﺬھ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ اﻮﻧﺎﻛ ﺎﮭﺑ جﻼﻌﻠﻟ ﻦﯿﺟرﺪﻤﻟا لﺎﻔطﻷا ﺔﺒﺴﻧ نأ ﺔﯿﻜﯾﺮﻣﻷا ﺔﯿﻠﻘﻌﻟا ﺔﺤﺼﻟا ﺔﻟﺎﻛو كﻮﻠﺴﻟا . ﻞﺼﺗ ﺔﺒﺴﻧ ﺐﯿﺼﯾ كﻮﻠﺴﻟا اﺬھ نإ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ﺔﯿﺋﺎﺑﻮﻟا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺖﻨﯿﺑ ﺎﻤﻛ ﻰﻟإ 10 % لﺎﻔطأ ﻦﻣ لﺪﻌﻣ نأ ﺎﻤﻛ ، ﻢﻟﺎﻌﻟا هرﺎﺸﺘﻧا حواﺮﺘﯾ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺮﻤﻋ ﻲﻓ لﺎﻔطﻷا ﻦﯿﺑ ﻦﯿﺑ 4 ـ 6 % ىﺪﻣ نأ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﺾﻌﺑ ﺮﻛذ و ، هرﺎﺸﺘﻧا ﺔﺒﺴﻨﺑ ﻦﯿﺴﻨﺠﻟا ﻦﯿﺑ 6 % و رﻮﻛﺬﻠﻟ 1 % نأ ﻰﻨﻌﻤﺑ ثﺎﻧﻺﻟ هرﺎﺸﺘﻧا فﺎﻌﺿأ ﺔﺒﺴﻧ ﻞﺼﯾ رﻮﻛﺬﻟا ﻦﯿﺑ هرﺎﺸﺘﻧا ﺎﻘﺒﻄﻓ ، ثﺎﻧﻹا ﻦﯿﺑ أ ﺖﻈﺣﻮﻟ ﺔﯾرﺎﯿﻌﻤﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا تاﺮﯾﺪﻘﺘﻠﻟ ﺮﺜﻛأ نﻮﻧﻮﻜﯾ دﻻوﻷا نأ ﺔﺠﯿﺘﻧ تﺎﻨﺒﻠﻟ ﻞﻗأ ضاﺮﻋ ﺔﯿﻋﺎﻓﺪﻧا رﻮﻛﺬﻟا ﻦﻋ ﻦﻔﻠﺘﺨﯾ تﺎﻨﺒﻟا نأ ﺔﯿﺋﺎﯿﻤﯿﻛﻮﯿﺒﻟا ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا تﺮﮭظأ و ، تﺎﻨﺒﻟا ﻦﻣ ﺔﯿﻧاوﺪﻋ و ﻦﯿﻧﻮﺗوﺮﯿﺘﺴﯿﺘﻟا ﺾﯾأ ﻦﻣ ﺮﺒﻛأ تﺎﯿﻤﻛ و ﺰﻛﺮﻤﻟا ﻦﯿﻣﺎﺑوﺪﻠﻟ ﻞﻗأ ﺾﯾﻷا تﺎﯿﻠﻤﻋ ﻢﮭﯾﺪﻟ نأ ﻲﻓ ﻦﻣ عﺮﺳأ ﻦﺠﻀﻨﯾ تﺎﻨﺒﻟا نأ ضاﺮﺘﻓا ﻢﻋﺪﯾ ﺎﻤﻣ ﺔﻔﯿظو لﺪﻌﻣ نأ دﻻوﻷا زﺎﮭﺠﻟا ﻲﺒﺼﻌﻟا ﺞﻀﻨﺗ يﺰﻛﺮﻤﻟا ﺮﺜﻛأ ﺮﻤﻌﻟا ﻲﻓ ﻦﮭﻟ ﻦﯾوﺎﺴﻤﻟا دﻻوﻷا ﻦﻣ . ) ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ، ﻲﻄﻌﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻰﻔﻄﺼﻣ ص، 230 ـ 231 .(

4 ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ضاﺮﻋأ ـ : ضاﺮﻋﻷا ﻢھأ ﻰﻠﻋ فﺮﻌﺘﻠﻟ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﺔﻠﻜﺸﻣ ﺔﺳارﺪﺑ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜﻟا ﻢﺘھإ ﺪﻘﻟ ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﻔﻄﻟا ﻰﻠﻋ ﺎھﺮﯿﺛﺄﺗو ﻰﻟإ ﺎﮭﻔﯿﻨﺼﺗ ﻦﻜﻤﯾ و سرﺪﻤﺘﻤﻟا ﻞ : 4 ـ 1 ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا ضاﺮﻋﻷا : ﺎﮭﻤﻈﻌﻣ تﺎﻛﺮﺣ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا يوذ لﺎﻔطﻷا سرﺎﻤﯾ ﺪﺣاو نﺎﻜﻣ ﻲﻓ ﺮﻘﺘﺴﯾ ﻻ و ، ﺔﻓدﺎھ ﺮﯿﻏ و ﺔﻟﻮﺒﻘﻣ ﺮﯿﻏ ﺔﯿﺋاﻮﺸﻋ تﺎﻛﺮﺣ ـ .

ذإ و ، ﺔﻛﺮﺣ نود ﺪﺣاو نﺎﻜﻣ ﻲﻓ نﻮﺴﻠﺠﯾ ﻻ و ﺪﻋﺎﻘﻤﻟا ﻦﯿﺑ اﺮﯿﺜﻛ نﻮﻠﻘﺘﻨﯾ ـ

اوﺮﺒﺟأ ا

ﻰﻠﻋ

ﻢھﺪﻋﺎﻘﻣ ﻲﻓ نﻮﻠﻤﻤﺘﯾ ﻢھاﺮﺗ سﻮﻠﺠﻟا . . ﺞﯿﺠﺿ و ءﺎﺿﻮﺿ ﻦﯿﺛﺪﺤﻣ رﺮﺒﻣ ﻞﺑ ﺎﺗاﻮﺻأ نورﺪﺼﯾ ـ . لﺎﻔطﻷا ﺔﺻﺎﺧ و ﻢﮭﻟﻮﺣ ﻦﻣ نﻮﺴﻛﺎﺸﯾ ـ ﻦﯾﺮﺧﻵا . ﻲﻓ ﻦﯿﻨﯿﻌﻟا و سأﺮﻟا تﺎﻛﺮﺣ ةﺮﺜﻛ ـ تﺎھﺎﺠﺗا دﺪﺤﻣ ﺊﺸﻟ ﮫﺟﻮﺘﻟا نود ةدﺪﻌﺘﻣ . نﺎﻜﻣ يأ ﻲﻓ لﺎﻔطﻸﻟ ﺔﯿﻤﺴﺠﻟا تﺎﻛﺮﺤﻟا هﺬھ ﺮﮭﻈﺗ لوﺎﻨﺗ ءﺎﻨﺛأ لﺰﻨﻤﻟا وأ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻲﻓ ءاﻮﺳ ﺎﮭﻜﻠﻤﯾ ﻻ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا تﺎﺒﺟاﻮﻟا ءﺎﻨﺛأ زﺎﻔﻠﺘﻟا ةﺪھﺎﺸﻣ ءﺎﻨﺛأ و ، تﺎﺒﺟﻮﻟا . 4 -2 ضاﺮﻋﻷا ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻا : ﺮﯿﻏ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا يوذ لﺎﻔطﻷا نأ تﺎﺳارﺪﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ تﺪﻛأ ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا نﻮﻌﯿﻄﺘﺴﯾ ﻻ ، ﻦﯿﻘﻓاﻮﺘﻣ ﻦﯾﺮﺧﻵا ﺮﻣاوﻷا نﻮﻌﯿﻄﯾ ﻻ و ، ﺔﻣﺎﻗإ ﻢﮭﯿﻠﻋ ﺐﻌﺼﯾ و ﺮﯿﻏ تﺎﻛﻮﻠﺳ نﻮﺳرﺎﻤﯾ و ، ﻢﮭﻧاﻮﺧإ و ﻢﮭﺋﻼﻣز ﻊﻣ تﺎﻗﻼﻋ ﺎﯿﻋﺎﻤﺘﺟا ﻞﺜﻣ : ، ﺔﯿﻧاوﺪﻌﻟا ﻦﻣ ﻦﯾذﻮﺒﻨﻣ ﻢھاﺮﺗ و ﺔﻋﺎﻤﺠﻟا ﻦﻣ نﻮﺒﺤﺴﻨﯾ ﺪﻗو ، رﺎﺠﺸﻟا و خاﺮﺼﻟا ﻦﯾﺮﺧﻵا ﻦﯾردﺎﻗ ﺮﯿﻏ ، ﻞﻋﺎﻔﺘﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا ﻊﺒﻄﺘﻟا ﻒﻌﺿ و ﻒﯿﻜﺘﻟا ءﻮﺴﺑ ﻢﮭﻤﻈﻌﻣ ﻒﺼﺘﯾ و ﻲﺑﺎﺠﯾﻹا ﻲﻋﺎﻤﺘﺟﻻا .

4 ـ 3 ـ ضاﺮﻋﻷا ﺔﯿﻟﺎﻌﻔﻧﻻا : ﺖﺘﺸﻣ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا وذ ﻞﻔﻄﻟا وﺪﺒﯾ هﺎﺒﺘﻧﻻا ،ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻒﯿﻌﺿ ﻰﻠﻋ ةﺮﻄﯿﺴﻟا وأ ﮫﺴﻔﻧ ﻂﺒﺿ ﮫﯿﻠﻋ ﺐﻌﺼﯾ رﻮﮭﺘﻣ ﮫﺗﻻﺎﻌﻔﻧا ﻻ و ﺐﻀﻐﻟا ﮫﯿﻠﻋ ﺮﮭﻈﯾ و ﻂﺒﺿ ﻊﯿﻄﺘﺴﯾ ﮫﺗﺎﺑﺎﺠﺘﺳا ﺔﯿﺟرﺎﺨﻟا تاﺮﺛﺆﻤﻠﻟ ﻞﮭﺴﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا يوذ لﺎﻔطﻷا ﻢﻈﻌﻣ و ، ﻢﮭﺗرﺎﺜﺘﺳا جاﺰﻤﻟا ﻲﻓ ﺔﺌﺟﺎﻔﻣ تﺎﺒﻠﻘﺗ و ،ةدﺎﺣ ﺐﻀﻏ تﺎﺑﻮﻧ ﻢﮭﯿﺗﺄﺗ و . ﺔﻋﺮﺴﺑ نﻮﻤﺴﺘﯾ ﺎﻤﻛ دودر ﻢﮭﻨﻣ رﺪﺼﺗ و طﺎﺒﺣﻹا نﻮﺒﺤﯾ ﻻ ﻢﮭﻓ ﺔﻄﺒﺤﻣ ﻒﻗاﻮﻤﻟ اﻮﺿﺮﻌﺗ ﺎﻣ اذإ ﺔﺻﺎﺧ جﺎﯿﮭﻟا و ﺔﯿﺒﻠﺳ ةﺮﻈﻧ ﻢﮭﺴﻔﻧأ ﻰﻟإ نوﺮﻈﻨﯾ و ﺎﺿﺮﻟا مﺪﻋ ﻢﮭﻠﻌﻓ ﻢﮭﺗﻻﺎﻌﻔﻧا مﻮﮭﻔﻣ و ،ةﺮﻘﺘﺴﻣ ﺮﯿﻏ ﺾﻔﺨﻨﻣ تاﺬﻟا ) ،ﻲﻗﺎﺒﻟا ﺪﺒﻋ ﻼﻋ 2007 ص ، 20 ( 4.4 . ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا ضاﺮﻋﻷا : طاﺮﻓﻹا يوذ لﺎﻔطﻷا نأ تﺎﺳارﺪﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ﺪﻛﺆﺗ ﻢﻠﻌﺘﻟا لﺎﺠﻣ ﻲﻓ و ﻻ ﻢﮭﻓ ،ﺔﯿﻤﯿﻠﻌﺘﻟا تﻼﻜﺸﻤﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻛ ﻢﮭﯾﺪﻟ و ،ﻢﻠﻌﺘﻟا ﻲﻓ تﺎﺑﻮﻌﺻ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا ﺔﺳارﺪﻟا ةﺮﺠﺣ ﻲﻓ نوﺰﻛﺮﯾ ﻻ و ،ﺔﯿﺳرﺪﻤﻟا تﺎﺒﺟاﻮﻟا لﺎﻤﻛإ نﻮﻌﯿﻄﺘﺴﯾ . حﺮﺸﻟ نﻮﮭﺒﺘﻨﯾ ﻻ و و ﻦھﺬﻟا دوﺮﺷ ﺐﺒﺴﺑ ﺔﯿﻓﺮﻌﻤﻟا تارﺎﮭﻤﻟا ﻲﻓ ﺺﻘﻧ ﻢﮭﯾﺪﻟ لﺎﻔطﻷا ءﻻﺆھ ﻢﻈﻌﻣ و ،ﻢﻠﻌﻤﻟا ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﺺﻘﻧ . و زﻮﻣﺮﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ نوﺪﺠﯾ ﻢﮭﻧأ ﺎﻤﻛ تارﺎﺼﺘﺧﻻا بﺎﻌﯿﺘﺳإ و ﺮﻤﻟا ﻢﯿھﺎﻔﻤﻟا ﻲﻧﺎﻌﻣ ﻢھﺎﺒﺘﻧإ ﺖﺘﺸﺗ ﺐﺒﺴﺑ اﺬھ ﻞﻌﻟ و، ﺔﺒﻛ ). ،ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ،ﻰﻄﻌﻤﻟا ﺪﺒﻋ ﻰﻔﻄﺼﻣ ص 230 -231 ( 5 . بﺎﺒﺳأ باﺮﻄﺿا ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا : 1.5 . ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﯿﺒﻟا بﺎﺒﺳﻷا : أ . ﺔﺛارﻮﻟا : ثوﺪﺣ ﻲﻓ ﺎﻤﮭﻣ ارود ﺐﻌﻠﺗ ﺔﯿﺛارﻮﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا نأ ﻰﻟإ ﺔﺜﯾﺪﺤﻟا ثﻮﺤﺒﻟا ﺮﯿﺸﺗ باﺮﻄﺿا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻌﻟا ﻲﻓ ﻲﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ كﺎﻨھ و ،ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا اﺬھ و ﺔﯿﺛارﻮﻟا باﺮﻄﺿﻻا ﺔﺳارد ﺎﮭﻨﻣ " نﻮﺳرﺪﻧأ " نأ ﺎﮭﺠﺋﺎﺘﻧ ﺖﺤﺿوأ ﻲﺘﻟا نوﺮﺧآ و ﻲﻟاﻮﺣ 20 % ءﺎﻨﺛأ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻢﮭﺗﺎﮭﻣأ و ﻢﮭﺋﺎﺑأ نﺎﻛ ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟا لﺎﻔطﻷا ﻦﻣ ﯾ ﻦﯾﺪﻟاﻮﻟا ﺚﻠﺛ نأ و ﻢﮭﺘﻟﻮﻔط ﻊﻤﺘﺠﻤﻠﻟ دﺎﻀﻣ كﻮﻠﺳ و ﺔﯿﺴﻔﻧ تﻼﻜﺸﻣ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌ ). لﺎﻤﻛ

تﺎﺳارد ﺞﺋﺎﺘﻧ نأ ﺎﻤﻛ " ﻲﻛرﺎﺑ " ﻰﻟوﻷا ﺔﺟرﺪﻟا ﻦﻣ برﺎﻗﻷا نأ ﺮﮭﻈﺗ ) ﻦﯾﻮﺑﻷا ةﻮﺧﻹا ( نأ باﺮﻄﺿﻻا يوذ 25 % ﺺﯿﺨﺸﺗ ﻢﺘﯾ ﻢﮭﻨﻣ باﺮﻄﺿﻻا ﻊﻣ ﺔﻧرﺎﻘﻣ ﻢﮭﯾﺪﻟ 7 % ﻦﻣ ﻂﻘﻓ ﺔﺟرﺪﻟا بﺮﻗأ ﻦﻣ ﺔﺑﺎﺻﻺﻟ ﺔﺿﺮﻋ ﻞﻗأ ﻲﻨﺒﺘﻟﺎﺑ برﺎﻗﻷا نأ و ،ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟا ﺮﯿﻏ داﺮﻓﻷا برﺎﻗأ ﻰﻟوﻷا ). ،ﻒﺳﻮﯾ ﺔﻌﻤﺟ 2001 ص ، 87 ( ب . ﻲﺒﺼﻌﻟا ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا : ﺔﯿﻨﺤﻣ ﺔﺑﺎﺻإ ﻦﻋ ﺞﺘﻨﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا باﺮﻄﺿا نﺄﺑ دﺎﻘﺘﻋا ﺪﺟﻮﯾ ﺔﻔﯿﻔط . ﺘﻓ ﺔﯿﻨﺤﻣ ﺔﺑﺎﺻإ دﻮﺟﻮﺑ ﻲﺣﻮﺗ ﺔﯿﺒﺼﻋ تﺎﻣﻼﻋ لﺎﻔطﻷا ﺮﮭﻈﯾ يدﺆﯾ ،ﺦﻤﻟا ﺞﻀﻧ ﺺﻘ ﻰﻟإ ضﺎﻔﺨﻧا ﺪﻛﺆﯾ ﺎﻤﻛ ﺦﻤﻠﻟ ﻲﻣﺎﻣﻷا ﺺﻔﻟا ﻲﻓ صﻮﺼﺧ ﻲﺨﻤﻟا طﺎﺸﻨﻟا ﻲﻓ " ﻲﻛرﺎﺑ " ﺪﻗ ﮫﻧأ ءﺎﻨﺛأ ةرﺎﺿ داﻮﻤﻟ مﻷا مد ضﺮﻐﻟ ﺔﺠﯿﺘﻧ ﺦﻤﻟﺎﺑ ﻒﻠﺗ ثوﺪﺣ ﺔﯿﺟﻮﻟﻮﯿﺒﻟا تﺎﺒﺒﺴﻤﻟا ﻦﻣ نﻮﻜﯾ ﻞﺒﻗ ةدﻻﻮﻟا وأ ،ﺔﯾﻮﯿﺤﻟا تادﺎﻀﻤﻟا ﺔﺻﺎﺧ و ﺔﯾودﻷا ﺾﻌﺑ ﻲطﺎﻌﺗ وأ ﻦﯿﺧﺪﺘﻟا ﻞﺜﻣ ﻞﻤﺤﻟا ا ﻦﯿﺠﺴﻛﻷا ﺺﻘﻧ ﺔﺠﯿﺘﻧ ﺦﻤﻟا ﺎﯾﻼﺧ ﺾﻌﺑ ﻒﻠﺗ ﺎﮭﻨﻋ ﺞﺘﻨﺗ ﻲﺘﻟا ةﺮﺴﻌﻟا ةدﻻﻮﻟا و ناوﻷ ). ﺎﯾﺮﻛز ،ﻲﻨﯾﺮﺴﻟا ﺪﻤﺣأ 1994 ص ، 84 ( ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟا لﺎﻔطﻷا نأ ﻚﻟذ ﺪﻛﺆﯾ ﺎﻤﻣ و باﺮﻄﺿﺎﺑ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ضﺎﻔﺨﻧا مﺎﻈﻧ ﺦﻤﻠﻟ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا ﻒﻜﻟا وأ ﺦﻤﻟا . 2.5 . ﺔﯿﺋﺎﯿﻤﯿﻜﻟا بﺎﺒﺳﻷا : ﻣ ﺮﯿﺒﻛ دﺪﻋ ىﺮﯾ نأ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦ لﻼﺘﺣا تﻼﻗﺎﻨﻠﻟ ﻲﺋﺎﯿﻤﯿﻜﻟا نزاﻮﺘﻟا ﺦﻤﻟﺎﺑ ﺔﻔﻠﺘﺨﻤﻟا ﺔﯿﺒﺼﻌﻟا ﺰﻛاﺮﻤﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﯿﺒﺼﻌﻟا تارﺎﺷﻹا ﻞﻘﻧ ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﺗ ﻲﺘﻟا ﺦﻤﻟﺎﺑ ﺔﯿﺒﺼﻌﻟا ﻰﻟإ يدﺆﯾ باﺮﻄﺿا ﺺﻘﻧ هﺎﺒﺘﻧﻻا و ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ﻰﻠﻋ دﺮﻔﻟا ةرﺪﻗ ﻦﻣ ﻒﻌﻀﯾ ﺎﻤﻣ هﺎﺒﺘﻧﻻا ﻲﻟﺎﺘﻟﺎﺑ ﮫﺘﯿﻋﺎﻓﺪﻧإ و ﻲﻛﺮﺤﻟا ﮫطاﺮﻓإ دادﺰﯾ . نأ و " ا ﻦﯿﺳﺎﺑوﺪﻟ " ثوﺪﺣ ﻦﻋ لوﺆﺴﻤﻟا ﻮھ باﺮﻄﺿا زاﺮﻓإ ةدﺎﯾز ﻰﻠﻋ ﺪﻋﺎﺴﺗ هﺎﺒﺘﻧﻺﻟ ﺔﻄﺸﻨﻤﻟا ﺔﯾودﻷا نأ ﺪﺋاﺰﻟا طﺎﺸﻨﻟا " ﻦﯿﺳﺎﺑوﺪﻟا " ﺪﯾﺰﯾ ﺎﻤﻣ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ةدﺎﯾز ﻰﻠﻋ ﻞﻤﻌﯾ يﺬﻟا ﺔﯾﺮﻈﻜﻟا ةﺪﻐﻟا هزﺮﻔﺗ يﺬﻟا ﻦﯿﻟﺎﻨﯾردﻷا نﻮﻣﺮھ ). ﺪﯿﺳ ،ﻊﺸﯿﻌﺷ ﻮﺑأ 2005 ص ، 208 ( 3.5 . ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا بﺎﺒﺳﻷا : ﺪﺟﻮﺗ ﻰﻟإ يدﺆﺗ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ﻞﻣاﻮﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣ باﺮﻄﺿا طاﺮﻓﻹا ﻞﻣاﻮﻋ ﺪﺣﻮﺗ و ﺪﯾﺪﺸﻟا ﻲﻔطﺎﻌﻟا طﺎﺒﺣﻹا و ﺮﺗﻮﺘﻟا ،ﻖﻠﻘﻟا ،ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا طﻮﻐﻀﻟا ﺎﮭﻨﻣ ،ﻲﻛﺮﺤﻟا ﺎﮭﻨﻣ ىﺮﺧأ .

أ . جاﺰﻤﻟا : ﻰﻟإ لﺎﻔطﻷا ىﺪﻟ ﺔﯿﺟاﺰﻤﻟا تﻼﻜﺸﻤﻟا دﻮﻘﺗ ﺪﻗ باﺮﻄﺿا ﺔﺑﻮﻌﺻ تاذ ﺔﯿﻛﻮﻠﺳ ﺢﯿﺤﺼﺘﻟا ناﺪﻟﻮﻟا ﻰﻠﻋ ﺐﺟﻮﺘﯾ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﺔﺻﺎﺧ نأ ﺚﯿﺣ لﺎﻔطﻷا ءﻻﺆھ ﮫﺑ مﻮﻘﯾ يﺬﻟا ﻲﻓﺎﺿﻹا ﺾﻓﺮﻟا ﺔﻟﺎﺣ ﻲﻓ تاﺬﻟا ﻦﻋ عﺎﻓﺪﻠﻟ ﺔﻘﯾﺮط ﻮھ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ). ،ﻲﻗﺎﺒﻟا ﺪﺒﻋ ءﻼﻋ 2007 ، ص 46 ( ب . ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا : ﻰﻟإ وأ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا رﻮﻄﺗ ﻰﻟإ ﺰﯾﺰﻌﺘﻟا يدﺆﯾ ﺪﻗ ﺔﯾراﺮﻤﺘﺳﻻا ﺎﻣ ﺔﻠﺣﺮﻣ ﻲﻔﻓ ﻞﻔﻄﻟا ﻲﻄﺤﯾ ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﻞﺒﻗ هﺎﺒﺘﻧﺎﺑ ﻦﯾﺪﺷاﺮﻟا . ﻰﻟإ ﻞﻘﺘﻨﯾ ﺎﻣﺪﻨﻋ ﺎﻨﻌﻣ ﺔﻠﻜﺘﻤﻟا و ،هﺰﯾﺰﻌﺗ ﻢﺘﯾ ﺪﻗ و ﻒﻗﻮﻤﻟا اﺬھ ﻰﻠﻋ ﺪﯿﻌﯾ ﻢﻟ ﺔﻠﺣﺮﻤﻟا هﺬھ ﻲﻓ ﻞﻔﻄﻟﺎﻓ تﺎﻤﯿﻠﻌﺘﻟا و دﻮﯿﻘﻟا ﮫﯿﻠﻋ ضﺮﻌﺗ و ﺔﺳرﺪﻤﻟا ﺰﯾﺰﻌﺘﻟﺎﺑ ﻲﻄﺤﯿﻟ ﺎطﺎﺸﻧ ﺮﺜﻛأ ﺢﺒﺼﯾ ﺎﻨھ ﻦﻣ و . ج . ﺔﺟﺬﻤﻨﻟا : ﺎﻣﺪﻨﻋ ﻢﻔﻟا ﻲﻓ ﺎطﺎﺸﻧ ﻞﻗﻷا ﻞﻔﻄﻟا نأ ﻰﻟإ تﺎﺳارﺪﻟا ﺞﺋﺎﺘﻧ ترﺎﺷأ ﺐﯾﺮﻗ نﻮﻜﯾ جذﻮﻤﻧ ﺔﺑﺎﺜﻤﺑ ناﺪﻟﻮﻟا نﻮﻜﯾ ﺪﻗ و ﮫطﺎﺸﻧ ةدﺎﯾز ﻰﻟإ هروﺪﺑ يدﺆﯾ ،ﺎطﺎﺸﻧ ﺮﺜﻛﻷا ﻞﻔﻄﻟا ﻦﻣ هﺰﯾﺰﻌﺗ ﻰﻠﻋ نﻼﻤﻌﯾ ﺪﻗ و ﻞﻔﻄﻟا طﺎﺸﻧ ىﻮﺘﺴﻤﻟ ). ،ﻮﻨﯿﻟﻮﻛﺮﺒﻣ ﻲﻨﯾرﺎﻣ 2003 ص ، 118 (

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﺚﺤﺒﻤﻟا : 1 . ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﺮﺴﻔﺗ ﻲﺘﻟا تﺎﯾﺮﻈﻨﻟا : ﺮﻄﺿﻻ دﺪﺤﻤﻟا و ﻖﯿﻗﺪﻟا ﺐﺒﺴﻟا نإ ﻦﻜﻟ و ، ﺎﻓوﺮﻌﻣ ﺮﯿﻏ لاﺰﯾﻻ ﺎﻤﻛ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا با ﺎﮭﻨﯿﺑ ﻦﻣ بﺎﺒﺳﻷا ﻦﻣ ادﺪﻋ ﻞﻤﺸﺗ ةﺪﺋﺎﺴﻟا تﺎﯾﺮﻈﻨﻟا : 1 ـ 1 ـ ﺔﯿﻨﯿﺠﻟا ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا : نإ صﺎﺨﺷﻷا ﺮﯿﻏ ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﺾﻔﺨﻨﻣ لﺪﻌﻣ ﻢﮭﯾﺪﻟ نﻮﻜﯾ باﺮﻄﺿﻻا اﺬھ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻦﯾﺬﻟا هﺬھ ضﺮﺘﻔﺗ و ، ﻲﻛﺮﺤﻟا ﻢﻜﺤﺘﻟا ﻦﻋ ﺔﻟوﺆﺴﻣ نﻮﻜﺗ ﺦﻤﻟا ﻦﻣ ﺔﻨﯿﻌﻣ ءاﺰﺟأ طﺎﺸﻨﻟ ﺔﯾدﺎﻋ ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻼﻋ دﻮﺟو دﺪﺼﻟا ا اﺬھ ﻲﻓ ﺖﯾﺮﺟأ ﻲﺘﻟا تﺎﺳارﺪﻟا باﺮﻄﺿا ﻦﯿﺑ و ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﻜﺗ ﺮﮭظأ اﺬھ ﻦﻣ و، ﻦﯿﻣﺎﺑوﺪﻠﻟ ﻞﻗﺎﻨﻟا ﻦﯿﺠﻟا نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻦﯾﺬﻟا ﺔﺳارﺪﻠﻟ ﻦﯿﻌﺿﺎﺨﻟا ىﺪﻟ ﺪﯾاﺰﺘﻣ راﺮ ﻰﻠﻋ ﺪﻛﺆﺗ تﺎﯾﺮﻈﻨﻟا هﺬھ ﻢﻈﻌﻣ و باﺮﻄﺿﻻا اﺬھ ﻦﻣ ﺔﺑﺎﺻإ داﻮﻤﻠﻟ ﻦﯿﻨﺠﻟا ضﺮﻌﺗ و ﺦﻤﻟا باﺮﻄﺿﻼﻟ ﻞﻔﻄﻟا ضﺮﻌﺗ ﻰﻟإ يدﺆﯾ ﻲﺌﯿﺒﻟا ثﻮﻠﺘﻟا ﻦﻋ ﺔﺠﺗﺎﻨﻟا ﺔﻣﺎﺴﻟا ) ﺪﻤﺤﻣ ﻲﻗﻮﺳﺪﻟا يﺪﺠﻣ ، 2003 ص ، 112 ، 113 . ( 1 ـ 2 ـ ﻚﻜﻔﺘﻟا ﺔﯾﺮﻈﻧ : ا هﺬھ غﺎﺻ ﺔﯾﺮﻈﻨﻟ " ﻲﻜﺳﻮﺑاد " 1960 ﻰﻠﻋ ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا هﺬھ ﺪﻛﺆﺗ و نأ ﻦﻣ نﻮﻧﺎﻌﯾ ﻦﯾﺬﻟا داﺮﻓﻷا ﻢﮭﻟﺎﻌﻓأ دودر ﻲﻓ نﻮﻐﻟﺎﺒﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا هﺎﺠﺗا ﺔﯿﻟﺎﺘﻟا ﻲﺣاﻮﻨﻟا ﻲﻓ ﺔﺌﯿﺒﻟا : ﺔﯿﻛﺮﺤﻟﺎـ ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا ، نﺎﻣﻷا ﻰﻟإ ﺔﺟﺎﺤﻟا ، ﻞﺠﺨﻟا ، تاﺬﻟا ﺮﯾﺪﻘﺗ ،بﺎﺘﺌﻛﻹا ، تﻮﻤﻟا ﻦﻣ جﺎﻋﺰﻧﻻا ، ﻞﯿﺨﺘﻟا، ﺎﺑ مﺎﻤﺘھﻻا ﻦﯾﺮﺧﻵ . ) ، ﻢﻧﺎﻏ جﺎﺠﺣ 2005 ص ،ﺮﯾ 243 .(

1 ـ 3 ـ ﺮﺴﯾﻷا ﺦﻤﻟا و ﻦﻤﯾﻷا ﺦﻤﻟا ﺔﯾﺮﻈﻧ : نأ ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا هﺬھ وﺪﯾﺆﻣ ىﺮﯾ لﺎﻔطﻷا نﻮﻣﺪﺨﺘﺴﯾ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا باﺮﻄﺿﺎﺑ ﻦﯿﺑﺎﺼﻤﻟا ﺐﻧﺎﺠﻟا ﻦﻤﯾﻷا ﺮﯿﺜﻛ و ، تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻞﯿﻐﺸﺗ ﻲﻓ ﺦﻤﻟا ﻦﻣ ىﺮﺗ و ةﺮﻜﻔﻟا هﺬھ ﺪﯾﺆﺗ سراﺪﻤﻟا ﻦﻣ نأ صﺎﺨﺷﻷا نﻮﻧﻮﻜﯾ تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻞﯿﻐﺸﺗ ﻲﻓ ﺦﻤﻟا ﻦﻣ ﺮﺴﯾﻷا ﺐﻧﺎﺠﻟا نﻮﻣﺪﺨﺘﺴﯾ ﻦﯾﺬﻟا ﯿﺴﯾ ﻦﯾﺬﻟا لﺎﻔطﻷا ﺎﻤﻨﯿﺑ ، ﻦﯿﯿﻘﻄﻨﻣ ﻦﯾﺮﻜﻔﻣ ﻢﺋﻼﯾ ﻻ ﺮﺴﯾﻷا ءﺰﺠﻟا ﻢﮭﯿﻠﻋ ﺮﻄ حﺮﺘﻘﯾو ، ﻞﺜﻤﻟﺎﺑ ﻦﯾﺪﻟاﻮﻟا ﻰﻠﻋ ﮫﻧأ ﺔﯾﺮﻈﻨﻟا هﺬھ بﺎﺤﺻأ نإ ﻞﺒﻗ ﻞﻔﻄﻟا ﻰﻠﻋ اودﺎﻨﯾ نإ ، تﺎﮭﺒﻨﻤﻟا ﮫﻟ اﻮﮭﺟﻮﯾ ﻣ ﻞﻔﻄﻟا ﺲﻤﻟ ﻢﮭﯿﻠﻋ ﻚﻟﺬﻟ ﮫﯿﻋارذ ﻦ وأ ﮫﯿﻔﯿﻜﺗ ﺪﻌﺑ نإ ﻢﮭﻟ ﺐﯿﺠﺘﺴﯾ ) يﺪﺠﻣ ﺪﻤﺤﻣ ، ﻲﻗﻮﺳﺪﻟا 2003 ص ، 114 ـ 115 .( 2 ـ ﺺﯿﺨﺸﺗ باﺮﻄﺿا ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا : و ﻦﯾﺪﻟاﻮﻟا ﻦﻣ ﻞﻔﻄﻟا ﻦﻋ تﺎﻈﺣﻼﻣ ﻊﻤﺟ ﻰﻟإ جﺎﺘﺤﺗ ﺔﯿﻠﻤﻋ ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا ﺺﯿﺨﺸﺗ نإ ﻲﻓ ﻞﻔﻄﻟا كﻮﻠﺳ ﻲﻓ ﺪﺋاﺰﻟا طﺎﺸﻨﻟا ضاﺮﻋأ ﺮﮭﻈﺗ ﺚﯿﺣ رﺎﺒﻜﻟا ةﻮﺧﻹا و ﻦﯿﺑﺮﻤﻟا وأ ﻦﯿﻤﻠﻌﻤﻟا كﻮﻠﺴﻟا اﺬﮭﻟ ةﺰﯿﻤﻤﻟا ﺺﺋﺎﺼﺨﻟا ﻲﻠﯾ ﺎﻤﯿﻓو ﺔﺳرﺪﻤﻟا و لﺰﻨﻤﻟا : ﻊﻣ ﮫﯿﻣﺪﻗ و ﮫﯾﺪﯿﺑ ﻞﻣﺎﻌﺘﯾ ـ ﻦﯾﺮﺧﻵا ﻛ ﻞﻜﺸﺑ ﺮﯿﺒ وأ ﺪﻌﻘﻤﻟا ﻲﻓ ﮫﺳﻮﻠﺟ ءﺎﻨﺛأ ﺮﺟﺎﺸﺘﯾ . ﻒﺼﻟا ﻲﻓ ﺪﻌﻘﻤﻟا كﺮﺘﯾ ﺎﻣ اﺮﯿﺜﻛ ـ وأ ىﺮﺧﻷا ﻦﻛﺎﻣﻷا ﻲﻓ . ﻲﻓ ءوﺪﮭﺑ ﺔﻛرﺎﺸﻤﻟا وأ ﺐﻌﻠﻟا ﻲﻓ ﺔﺑﻮﻌﺻ ﺪﺠﯾ ـ ﺔﻄﺸﻧأ ﺔﯿﻠﺴﺘﻟا . ﻲﻛﺮﺤﻟا هزﺎﮭﺟ لﻼﺧ ﻦﻣ رﺎﺜﺘﺴﯾ ﮫﻧﺄﻛ و فﺮﺼﺘﯾ ـ . حﺮط ﻞﺒﻗ تﺎﺑﺎﺟإ ﻲﻄﻌﯾ و طﺮﻔﻣ ﻞﻜﺸﺑ ثﺪﺤﺘﯾ ـ وأ لﺎﻤﻛإ لاﺆﺴﻟا . ﻰﻠﻋ ىﺪﻌﺘﯾ و ﻊطﺎﻘﯾ ـ ﻦﯾﺮﺧﻵا لدﺎﺒﺗ ءﺎﻨﺛأ ﺚﯾدﺎﺣﻷا . ) ، عراﺰﻟا ﺪﺑﺎﻋ ﻦﺑ ﻒﯾﺎﻧ 2007 ص ، 17 .(

و ةﺮﻤﺘﺴﻣ تﺎﻤﺳ ﺪﺟﻮﺗ ﻚﻟﺬﻛ ىﺮﺧأ باﺮﻄﺿﻻا اﺬﮭﻟ ةﺮﯿﻐﺘﻣ . ةﺮﻤﺘﺴﻤﻟا تﺎﻤﺴﻟا : ﻲﺟاﺰﻣ باﺮﻄﺿا دﻮﺟو ـ وأ ﻖﻠﻗ . ﻲﻧﺎھذ ضﺮﻤﺑ دﺮﻔﻟا ﺔﺑﺎﺻإ مﺪﻋ ـ . ءادأ ـ ﻲﻋﺎﻤﺘﺟا ﺰﺟﺎﻋ ﻲﺳرﺪﻣ و . دﻮﺟو مﺪﻋ ـ باﺮﻄﺿا ﺔﯿﺼﺨﺸﻟا باﺮﻄﺿا وأ مﺎﺼﻔﻟا . ةﺮﯿﻐﺘﻤﻟا تﺎﻤﺴﻟا : ﺺﻘﻧ دﻮﺟﻮﻟ يﺮﺳأ ﺦﯾرﺎﺗ ـ هﺎﺒﺘﻧﻻا و طاﺮﻓﻹا ﻲﻛﺮﺤﻟا . ـ ضﺎﻔﺨﻧا ﺔﯿﮭﺒﺠﻟا صﻮﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﻊﺒﺸﺘﻟا . اﺬﮭﻟ ﺐﺣﺎﺼﻣ كﻮﻠﺳ فاﺮﺤﻧا و دﺮﻤﺘﻟا و دﺎﻨﻌﻟا باﺮﻄﺿا ﺪﺟﻮﯾ ﺪﻗ ـ باﺮﻄﺿﻻا . ) ﻰﻔﻄﺼﻣ ﻲﻄﻌﻤﻟا ﺪﺒﻋ ص ، ﺔﻨﺳ نوﺪﺑ ، 231 ، 232 .(

3 ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا باﺮﻄﺿا جﻼﻋ ـ : 3 ـ 1 ـ ﻲﺒﻄﻟا جﻼﻌﻟا : ﺖﻣﺪﺨﺘﺳا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا ﻦﻣ عاﻮﻧأ جﻼﻌﻟ ﺮﯿﻗﺎﻘﻌﻟا ﻦﻣ ﺔﻔﻠﺘﺨﻣ عاﻮﻧأ ﺪﻘﻓ ، ﺔﯿﻛﺮﺤﻟا ﺖﻣﺪﺨﺘﺳا يدﺆﯾ ﮫﻧإ ﻆﺣﻮﻟو ، ﻲﻛﺮﺤﻟا طاﺮﻓﻹا جﻼﻌﻟ ﺔﮭﺒﻨﻤﻟا ﺮﯿﻗﺎﻘﻌﻟا ﻲﻟإ أﺪﺑ و ﺔﻛﺮﺤﻟا ﺾﻔﺧ لﺎﻤﻌﺘﺳا ﺔﯿﻤﯾﻮﻘﺘﻟا ﺔﺳارﺪﻟا ترﺎﺷأ و ، تﺎﯿﻨﯿﺘﺴﻟا ﺔﯾاﺪﺑ ﺬﻨﻣ ﺮﯿﻗﺎﻘﻌﻟا هﺬھ ﻋ ﻰﻠ ﺎﮭﻧأ و ﻲﻧاوﺪﻌﻟا كﻮﻠﺴﻟا ﺾﻔﺧ ﻰﻟإ فﺪﮭﯾ ﮫﺟﻮﻤﻟا طﺎﺸﻨﻟا و ﺰﯿﻛﺮﺘﻟا ةدﺎﯾز ﻰﻟإ تدأ جﻼﻌﻟ نﺎھﺬﻟا تادﺎﻀﻣ تﺎﺳارﺪﻟا ﺾﻌﺑ ﺖﻣﺪﺨﺘﺳا ﺪﻗ و ، ﻢﺴﻘﻟا ﻞﺧاد كﻮﻠﺴﻟا ﻦﯿﺴﺤﺗ ا ﺎﮭﻨﻣ تﺎﻛﺮﺤﻟا لوﺪﯾﺮﺑﻮﻟﺎﮭﻟ HALOBREDOLE ﻦﻣ وأ ﺎﮭﺟاردإ ﻦﻜﻤﯾ ﻲﺘﻟا تﺎﺟﻼﻌﻟا فوﺮﻌﻤﻟا جﻼﻌﻟا ﻚﻟذ ﺲﺳﻷا ﻲﻓ ﺎﮭﮭﺑﺎﺸﺘﻟ ﺔﯿﺒﻄﻟا تﺎﺟﻼﻌﻟا ﻊﻣ ﻢﺳﺎﺑ ﺔﺒﺟو " دﻮﻠﺟ ﻦﯾﺎﻓ " GLODE FINE " ﺔﻨﺳ ﺎﮭﻔﺻو ﻲﺘﻟا و 1975 ﺔﻤﻌطأ ﻦﻣ ﺔﯿﺋاﺬﻏ ﺔﺒﺟو ﻰﻠﻋ يﻮﺘﺤﺗ ﺚﯿﺣ ﺔﯿﻋﺎﻨﺻ ناﻮﻟأ وأ تﺎﮭﻜﻧ وأ ﺮﺻﺎﻨﻋ ﺔﯾأ ﻰﻠﻋ يﻮﺘﺤﺗ ﻻ . ﺔﻨﻜﻤﻤﻟا تارﺎﯿﺨﻟا ىﺪﺣإ ﻰﻘﺒﺗ ﺎﮭﻧﺈﻓ ﺔﯿﻠﻗأ ﺎﮭﻨﻣ اودﺎﻔﺘﺳا ﻦﯾﺬﻟا نأ ﻦﻣ ﻢﻏﺮﻟﺎﺑ و . 3 ـ 2 ـ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا : ﻦﻜﻤﯾ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا تﺎﺑاﺮﻄﺿﻻا هﺬھ جﻼﻌﻟ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا ﻦﻣ جﻼﻌﻟا ﮫﺠﺘﯾ ﺔﻟﺎﺤﻟا هﺬھ ﻲﻓو ، ﺔﯿﺴﻔﻨﻟا طﻮﻐﻀﻟا و ﺮﺗﻮﺘﻟﺎﻛ ﺔﯿﺴﻔﻧ بﺎﺒﺳأ ﻦﻋ ﺔﻤﺟﺎﻨﻟا ﺔﯿﻛﺮﺤﻟا ا ﺐﺒﺴﻟا ﻰﻟإ ردﺎﺼﻣ ﻦﻋ ﻒﺸﻜﻟا و ﻲﺳﺎﺳﻷ باﺮﻄﺿﻻا ﻰﻠﻋ ﻞﻔﻄﻟا ةﺪﻋﺎﺴﻣ و رﺎﺼﺒﺘﺳﻻا وأ ﮫﺑ ءاﺰﮭﺘﺳﻻا مﺪﻋ و ﻞﻔﻄﻟا ﻊﻣ ﻞﻣﺎﻌﺘﻟا ﺔﯿﻔﯿﻛ ﻰﻟإ ةﺮﺳﻷا ﮫﯿﺟﻮﺗ و ﺎﮭﻠﺣ ﺔﯿﻧﺎﻜﻣإ و ﮫﺗﻼﻜﺸﻤﻟ ﺔﺻﺎﺧ و ﺪﯿﻌﺒﻟا ىﺪﻤﻟا ﻰﻠﻋ ﺮﻜﻨﺗ ﻻ ةﺪﺋﺎﻓ اذ ﻲﺴﻔﻨﻟا جﻼﻌﻟا ﺮﺒﺘﻌﯾ و ﮫﻨﻣ ﺔﯾﺮﺨﺴﻟا دﺎﻤﺘﻋﻻا ﯾ ﺪﻗ و ﻂﻘﻓ ﺔﯾودﻷا ﻰﻠﻋ ﻰﻟإ يدﺆ رﺎﺛأ ﺔﺑﻮﻏﺮﻣ ﺮﯿﻏ . 3 ـ 3 ـ ﻲﻛﻮﻠﺴﻟا جﻼﻌﻟا : فﺮﻌﯾ ﺎﻣ دﺪﺼﻟا اﺬھ ﻲﻓ مﺪﺨﺘﺴﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻛﻮﻠﺴﻟا ﺐﯿﻟﺎﺳﻷا ﻦﻣ ﻢﺳﺎﺑ يﺬﻟا و ﺔﺳرﺎﻤﻤﻟا وأ ﻲﺴﻜﻌﻟا ﺐﯾرﺪﺘﻟا ﮫﻌﺒﺗا " ﺲﯿﺘﺑ " نﻮﻧﺎﻗ ﻰﻠﻋ ﺎﺴﯿﺳﺄﺗ " كرﻼﻛ " ) ﺔﻌﻤﺟ ، ﻒﺳﻮﯾ ﺪﯿﺳ 2000 ص ، 242 ـ 243 .(