تقييم تجربة بنك غرامين وأساليب تطويعها وتطبيقها في الاقتصاد الجزائري

ةيبعشلا ةيطارقميدلا ةيرئازجلا ةيروهمجلا

يملعلا ثحبلاو يلاعلا ميلعتلا ةرازو

ج

ــــ

ةعما

سابع تاحرف

يطس(

ــ

ف

1

)

لاا مولعلا ةيلك

ةيداصتق

و

رييستلا مولعو ةيراجتلا

نيمارغ كنب ةبرجت مييقت

بيلاسأو

لاا يف اهقيبطتو اهعيوطت

داصتق

يرئازجلا

ةداهش لينل ةمدقم ةلاسر

هاروت كد

مولع

لاا مولعلا يف

صتق

ةيدا

لإ يدا ألا علا ا ه جا خإ قفو ي لا ه حلا

كشلا ي جب م قتأا نأا لإ سا لا ه ف عسي لو ،ر لا

هل ق لع حلاص حلاص ر ت لا ضافلا ذاتسألل ناف علاو

يقلا هتاداشرإو هحئاصن لعو ، لاس لا ه لع فا شإا

.اهواجنإ ة تف للخ

ا

ه واجنإ ف مهاس م لإ ي جلا كشلاب م قتأا

لاس لا

ي لعلا

. يعب وأا بي ق م

ـــ

أ ا ر ا ارد ت ھ ت ا ىو ـ ـ ا ل يد !"ا ر و ا # ا ت #د ! ، ا ت % ا ن د #د ا ل' ( ن ا ر ا ب % أ ن ث % % ت ھ ھد %أو ، , % ر ا ر -.ا ت # آ و لو ا ك ذ % تدد ت # او ر ا ا هذ ھ د #د ا ر % ب او ا ةدد ا ن ت ھ ا ب ا ن ر #- #ر ا ن#- % او ت ظ او ، # او , او ر ا و ا ھر -آ ءاو ن ا ت , ! . ل(اد ا هذھ ن 6و ت ھ او #ر ا ، ا ن ر#- ا ىر# ن# , ا هد %أو ر ا ارد% " #د ! "او # % ن ث % ا ن7 % ا # .ا ر # # دار 8ا ءار ا ت ا ىو #و ا # ا # #9ر ا ل#% ا ر% ،ر ا لو د #: ءار ا ن# ل'( ن ن !إ ت ور و ةر#< ن# 7 , #(اد مھد # 9 و ةر< م, # ا ، ھ ن و دادزا "ا م ھ % ةر#< او ةر< ا ت ور ا وظ ، او ن # , '( ن ب ض# ( ط% ا و ا ن د او ر ا ةرھ ظ ءاو ا #% ا , . ء"ؤھ ن# و دار 8ا ءار ا س# 7 و !إ ن ت ور ا ك ھر#وط و ، ر 8ا 6 # ةرور6 او ب # #و C# ر# و ر# ا هذ ھ دار 8 # "او #د !"ا ت # و ( ىو ةر# ا ت 9 ا ك ت ا ، ا # #و ا C# ا ب Dأ نأ ك ذ # ا مظ ا , # #د# ا #ر ا كو % , # ر ا و (و ھر#Dو ، د ! " دار 8ا ت # و (و ءار ا ، #د# ا # ا ت ؤ ا E ل ا م, 6 % ر ب% # #و ا ,<# % و أ :ا ,%# #ر -، % ا ھد9او و ,طور و , 6و . و ـ % د ـ , زر ـ ا ل#و ا F ھ ر< ا ـ أ ن ـ ار ل ـ ـ ھ ة ـ هذ #د !"ا ت # و ( ا # "او ءار ، G ك "و ةد ا م 8ا 9#ھ ن' إ ن م 2005 % ل #و ود ا م ا % -ا ھ ،ر< ا ر% # # ا ا فار "ا % - % ا ل #و ا # ھأ د ؤ# يذ ھ ر< ا ق # ,# % - - ا # J #و ا فاد ھ8ا ر#Dو ر ا ت #و ض# ( فاد ھ8ا ن ھ K % ط% ر ا ، ذ ل #و ا نأ ك ا ھ ر< ا ةادأ ر % # تاود8ا ن ا #و او ف # ( ل # او ةد ن ر ا ،E ا دار أ ىو و م#د ل ا ل' ( ن و و و ضار !:ا ت د ( # ا ت د ( ا ن "ا ر (د إ ءار ا دار 8ا ك 9 وأ ثاد إ ن#رد ا د او دود ا ل(د ا يوذ ن دار 8او ،ت ور ا م , L # و ھو % ن# 7 ر أ # ىو E ر مھد 9اد ل#(اد صر و # ا # ر ا ن 6و مھ

ب م# ا م, ط8 . "و ذ ھ إ لو و ا نأ ك ءار ا ر 8 #ر ا ة # ا ن ىو ا ا E يأ ىو ، وھ # ا % % #و وأ ھد %أ ل % # ا # 6 % ن# , . و ر (آ ب ن ، بر ا تر ,ظأ د , ا ل ل #و ا ا ھ ر< ا لود ن ر#- ا ىو ،م ا نأ دار 8ا ءار ا نو # ا %Dر ا م , و ل #و ا لو م, و ر#ظ ل% ا E د ـ # ت د ( ـ و ـ و ـ ا ل % ـ #ر او م9' ـ ،E ت %-أ ك ت ؤ ا ل ا تاذ F ار% او ل#و ا ا ھ E ل ا نأ ر< ا ك 9 وأ دار 8ا '% !و %ر " نو # نأ ن # ءار ا رار ' ل% ا 9 ! نو # د #ر س أو ئد % % . و E!او ا ل ا اذھ ا ل #و ا ت ؤ نأ إ ر# # ا ھ ةد # #رط% ر# ا ر< ا ةر ظ ا هذ , و نو نأ ن # ت ؤ ءاد8ا ث # ن ل 6 أ #ر ا كو % % ر . ر ا ك م ھأ ن و ا ل #و ا ل ةد 9ار ا ب ھ ن# ار D ك % %ر ر< ا ش#د'< %% (Grameen Bank) ، او #ر ا ك % # < % ا < % ، س# 7 م د!و !إو ك % ا اذ ھ رو # ور% ا فرط ن س و# د ن ر%و أ ر, 1983 در ن نأ د % ل ك % ةر ا ك ش#د'< % ا كو % ا ن د#د ا K رادإ كر عور ، ك % ا اذ ھ ر % #و لوأ ن ا كو % ا % ! ت ر ا ل ا ئد % ، ر# و % K #! ل' ( ن و ت د ( ا ن دار J # ا ءار ا ش#د'< %% # #ر ا قط ا ىو ، "و ك % د رو # ور% ا ل # ن7 م' ل %و ةز9 س و # 2006 %ر ا هذ ھ # ھأ ل# د ا ةد 9ار , او ل ر ا ت ا ن ر#- ا . ّنإ ر9از ا ، لود ا ن ھر#< ن ا E و و ط% ا ت"د رو ط ر ا ، # ت' ا م ن ف# ( او # "ا ةد ھر -آ ىو E ا دار أ ، ل'( ن ل ا اذھ # و ا ت # ا ار ، ل و ر 9از ا ىو # #9ر ا ت , و ا ن#% ن ل ا ض# ( ن ط% ا % ، وھ ل ا ( دار 8ا E# ـ ور ق ـ ت #< ـ ةر و ةر< ، ك " و م9' او ب ا ل#و ا ن 6 ر# ا ب ط # ت , و ا هذھ ذ# نأ ا ن وظ ا هذ, ةر#< ا ت ور و ةر< ا ن# % ا دار J !إ ـ ت ور ا هذ ھ ، ت 9 ا ن ةد مھو و ةر # ا س# و ل(د ا ةدود ا , م # ا ت # :ا ا ت 6 ا م#د ر 9از ا ا #ر ا كو % # ر او # ا ت ؤ ا ,% ط ، و ة ا ر % ا

ج ر- 8ا # #و ا ا ل#و ار دار أ ،ت 9 ا هذھ ك ذ ةد #زو ، , ن ل# ا ءز ا "إ % " ا ت # ل#و ا % ط ت 9 ا ك ل#و ا ر# و إ د , ا # و ا F ار% ا ض % ن 6 . وأ : ث ا إ نإ ا ط% ا % ض# ( و ر ا ت' ن ف # ( ، ب ط # "ا ةرور 6 ن ةد ل #و ا ل ا ىو ا ةد 9ار ا بر ا ا ھ ن# ار D ك % %ر ر< ا ،ش#د'< %% , ## ل ا ل'( ن ك ذو و "ا ىو , #%ط ةد إ ير9از ا د ! ، E "ا ت # و ( ا E ق او # % , #وط ةرور6 "او #د ! دار 8 # د, ا ت 9 ا ير9از ا E ا ىو . ،ق% و ث % ا اذھ ل'( ن % R ن ا ا ت"ؤ ق % ل #و ا ھ ر9از ا ر< ا ، ل'( ن "ا # # L#6و ار D ك % %ر ن ةد ن# ش#د'< %% و ب# أ , ## , #وط و E!او ا ت # و ( E ،ير9از ا و , ھأ ن #9ر ا لؤ ا ا : ف ن ط و وط ب أ ھ و ،ش د ! ن ار# ك! ر% م ر وط ر ' ا ھ ! ا ل و ا ) ا ير+از% ا د ' -؟ و # ر ا 9 8ا ض % حرط ر 8ا د # #9ر ا لؤ ا اذھ ، ر ذ , و : ھ و ت # ا ت # .ا ىو , #%ط ن ا "ا ير9از ا د ! ر#وط ل#و ا ا ھ ا و ا ,# فر ا ئد % او ت ر ا ل6 8 و ر< ا ى ا ل#و ا ل ھ ؟ر< ا ش#د'< %% ن# ار D ك % %ر م# # و ل # ن ةد ا سورد ا م ھأ ھ ر#و ط ا ل#و ا ھ "ا ىو ر< ا ؟ير9از ا د ! -ھ رط8ا # #ظ او # و ا # او ا ةر % ط% ر ا س# 7 ك % ص ( ر< ا ھ ا ل#و ا ت" ن#ط ا ءار ا دار 8ا ل#و و # ا #د ! ن 6 %ر E#وط # # ار إ ىو , #%ط و ن# ارD ك % "ا ير9از ا د ! ؟ ! . : ث ا ت 0ر) ضر ن 6 ذ ھ ث % ا ا ا # :ا ل أ ن ، % ةرو ذ ا ن و ت #6ر ا ، , ا ھر ذ او # : -# ـ %ر ق#%ط ن ـ # ارD ك % ـ < %% ن ش#د' ـ ـ ىو "ا ا د ! ر9از ي ، ق#رط ن ف## # ا تاءار :ا E#وط و E ا ت # و ( " د ! ير9از ا .

د ن# او ا وظ ر % ت # او # ر ا #ر9از ا د ا رو 8ا ن ن ط رو ا ل#و ا ھ "ا ىو ر< ا د ! ر9از ا ي . -ر% # ر #ر ا كو % ا E# F ار % !إ وأ " ت ا ل #و ا ھ ن ر< ا ر مھأ ر#وط # # ار إ ل#و ا ا ھ "ا ىو ر< ا د ! ير9از ا . . . : ث ا عو0و ھأ زر% # ھأ ن ث % ا ل'( # ھأ عو6و K اذ ر< ا ھ ا ل#و ا ، , رو % ن # او ا # ا ط : -إ ّن ا عو6و ر< ا ھ ا ل#و ر% # -#د ا E#6او ا ن تذ(أ ا , ا ا ھ 6او ن 6 ةر#(8ا ةر ا ا تاذ E#6او ا % # ا ت #د ! % . -"ا ط % ر ق#-و ا ب# 7% ر< ا ھ ا ل #و ا عو 6و ت' , # ھأ , ىو ا ت #د ! ،لود ا ن ر#- ا # " ك ذ ن ط% او ر ا . -:ا 6 ث % ا , د # ا # ا ل ار -:ا ا ل #و ا عو 6و #د 8ا ء ھ عو 6و % ا تاذ ت 9#, ا ل و #ر9از ا ت ا ىو ر< ا ، ك ذو ن هارو د ا ت ورطأو ل9 ر ثو % ن 6 ل(د # يذ ا ث % ا اذھ ل'( مو ا ل "ا #د ! . ار : 2ا فادھ 2ا ث 3 ث % ا اذھ # ا # 8ا فادھ8ا ل-# إ , ، # # : -ف #ر ا % رود # ار :ا ت ؤ " ا F ار % او ت ل #و ا ا ھ ىر(أ إ ن ةد#از ا ط% او ر ا ت' يد ا ر< ا ر #- ىو م ا لود ن . -L# 6و "ا # ھ8ا #د ! و "ا ل #و # ا ھ فاد ھ8ا ىو ر< ا #و ا # J إ ةو د او ، - - ا ذ(8ا ك ذ% % ا تاذ ت #و ا E # عو 6و ث % ا . # إ L#6و ةد #ز ءار ا دار 8ا لو صر ير 9از ا E ا ت د ( ا و ا # ا او او % # ، ك ذ% ، ادار أ م, # ن# ر ، ك ذو ن

ه ل'( حر ث % ا اذ ھ ا ذ ي ن 6 # # # ار إ E #وط ق #%ط و %ر ن# ار D ك % وط ر طإ ىو ر< ا ھ ا ل#و ا ر# "ا ير9از ا د ! . 4 : ب أ ا عو0و ا ر 4 ب % 8ا ن د#د ا ك ھ ت د ا ث % ا إ ا ر # ( اذھ ا عو6و ، و , ر ذ ب % 8ا # ا : -تارد % ا ن د#د ا ح F ار% او بر او #و ا F, ا اذ ,% تذ (أ ا د #د ا ءار ا دار 8ا E ا ل ا ل لود ا ن د #د ا ىو ، ض % لو و م' ل%و ةز9 ل- # ز9او ,# ؤ . ب #D , ا اذ, K% ,# فر ا ت ر او ئد % ا د ا #و ا F ل#و ا ل ا ھ ا ل ا ر< ا "ا ىو ءار ا دار 8ا E د ! ير9از ا . -"ا ! ق #%ط ا و م ھ ئد % و ا ت ر ل ,# فر ا ا ل #و ا ھ ر#- ا ىو ر< ا ر9از ا #و ا ت # ا ن . # ت # ب #D ةد ' ن ل#و ا ل بر ا هذھ ا ھ و ر< ا ةذ (.ا ا E و #%ر ا ناد % ا ن ر#- ا . ن# -%ر ا # اد# ا ث % لوؤ ل ت او ةر< ا ت ؤ ا #!ر ر## ةد و ىو #د# ا ل % # % ا قط # #ر ا # ا عور #"و ، # ا لو او ر طإ #! إ # ود ا قود ا و ر 9از ا ن# % ود ا نو ا # ارز ا ، 6 ث# % ـ ن ـ ل ا ـ ل ـ ت"و ق #%ط , ـ F ا ل #و ا ھ < ا ـ ر ـ طإ ـ ر ـ و ل#و ر#وط او ةر< ا ت ؤ ا قط ا ن 6 #د# ا ت # #ر ا ، ث# % قر م ت ور وأ F ار% إ ت"و ا هذھ ھ ، % ل % # در ت ر أ قاروأ ىو ب عور ا ر## ةد و ب% % ا ق 9او ا و # و :ا #راد ، ك ذو ر 8ا هذ ھ ل - ق #%ط , ا دراو ا ن ر #- ا ر و ن مDر ا ىو "ا ير 9از ا د ! ، اذ ھ # از# ن 6 او ةد ا # ا دراو ا , # " عور ا . -"ا ن ةد #% #:ا F9 ا , ا < %% ن# ارD ك % %ر ش#د' دار أ ىو < % ا E ا ، ل ا اذھ ةد ا ر#ر او ت ارد ا ن ر#- ا , %-أ او .

و د : ث ا ) مد4 ا 5 ! ا ا Fھ ا ن د #د ا ث % ا اذھ داد إ د ا ھار ،ث % ا اذ ھ #%ط E ب و ن # , إ # # : 5 ! ا 6'و ا 3 3 ا : م د!و ا K اد( ير ظ ا ب ا ث % ا اذ ھ ن 6 K #ظو و و ا E % ق ا ا ل#و ا عو6و % ا ت ھ ر< ا ، ,%#و% و , # اذ و و و #!د ا #رظ ا ط :ا إ ل لو ث % ا عو6و . -ا -ارد 5 ! : م ا ط %ر ل أ ن F, ا اذھ ماد( E!او % ث % #رظ ا ب او ا ، ا ا تاذ بر ا ن ھ %ر م# # و ل # و ارد ل' ( ن ك ذو ،ث % ا عو6و % ش#د'< %% ن# ارD ك % %ر ھو ، ث # % م ن د #د ا ل # و E # % ا ق9 او ت #% او ت و ا ا هذ , ةر ا ل' ( %ر # % ةد ا ن 2002 -2013 ، ك ذ ن#د ةر و ا ت ارد او ر#ر ا و ، , م ا ماد( F, ا اذھ %ر ا م## ر طإ " #ر9از ا ت ا ل#و ا ھ ر< ا ل' ( ن ىو ت #% او ت و ا ل# و E# تاذ F ار % ا ض % ذ # % # ا تاراد:ا ل #و % ا ا ھ "ا ىو ر< ا ،ير 9از ا د ! ل -: ر% ا ك % ،ير9از ا عور ةرادإ "ا # ا م د # -"ا ،ر 9از ا قر ل # ا #د ! ا ر9از % عوط # طو ا # ا ب ىو وأ . : ا ت ارد ا # ا ، % ا ت ارد ا ن ر#- ا د و ، #% 8ا ت < % و ا ا ارد% ت ھ م# # و ث % ا ز ار و ت ا ن ر#- ا ىو ش#د'< %% ن# ارD ك % %ر ىو ر #- ا ن م ا لود ، و ذ نأ ن # ل - ا ل#% , ر ك ل ن 6 ت ارد ا داد إ ل9 ر هارو د ا # ا :

- Jhilam Zebunnessa Iqbal, The impact of Grameen bank credit on the

levels of income, employment, and productivity of poor landless

households in rural Bangladesh, Submitted in partial fulfillment of the

requirements for the degree of doctor of philosophy in department of economics, Fordham University, New York, May 2002.

ز ل # او ضر % ر ا هذ ھ ت ! د !و #ھ ا ضور ا ر#-7 ىد س #!و ر ش#د'< %% ن# ار D ك % فر ط ن و ا ر< ا ف #ظو او ل(د ا ت #و ن# ،ضور ا ك ن ن#د# ا # #ر ا قط ا ءار ا دار J # :او ث % ا ل و ث # % ر ا ك #% #إ ر -آ دو و إ ارد ا هذھ ل'( ن ن# ار D ك % ر< ا #ھ ا ضو ،ءار ا دار J ل(د ا ت #و ن# ا ت" ف#ظو ا صر ةد #زو .

- Somjita Mitra , Macro impact of Microcredit, Submitted in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy in the graduate faculty of economics, Claremont Graduate University, California, 2007.

نو 6 رو د!و ر ا هذھ #رظ ا ب او ا لو ت #د !" ،ر< ا ھ ا ل#و ا " # ك ذ ضار ا م# !8ا ن د#د ا ىو ل ا اذھ ا تاروط ا ض % ،قط او ر ا هذھ ت ! ، # اد# ت ارد ل'( ن ، ر< ا #ھ ا ضور ا ر#-7 ىد ن# ىر ا ض % ىو # ا تار ؤ ا ت #و ش#د'< % ل' ( ن ا تار #< هذ, # 8ا ارد ا ، هذھ F9 ت 6 د!و ارد ا تار ؤ ا ن د#د ا # ا ن# % ا دو و #% #إ ر -آ ر< ا #ھ ا ضور ن د #د ا ا ت" ط% ر ا ت #د ! % ل ىر ا # اد# ا ارد ا . و أ % ق # عو 6و % ا تاذ ت ارد ا ل #و ا ھ ىو ر< ا "ا ير9از ا د ! ، د #% ن , ا # #د 8ا ت ارد ا # :

- Smahi Ahmed, Microfinance et Pauvreté : Quantification de la relation sur

la population de Tlemcen, thèse de doctorat en sciences économiques,

université Abou Bekr Belkaïd de Tlemcen, 2009/2010.

ر ا هذ ھ ترو د !و !' ا ر ,ظإو ر و لو ضور او ر ا ن# % # ةر< ا ، ن و # # #%ط ارد ل'( ن 429 ضر ا ر## # طو ا و اد# ،ن #"و ىو ر< ا %ر ل #ر9از ا ود ا # L# 6و % L # % ةر< ا ضور ا ، ھر -آ م## و ض# ( ر J # # ا فورظ ا ن# و ر ا ت #و . و م # ا دو نإ K% ث % ا اذھ ل'( ن ر ا هذھ E ل # ل9 ث % ا ل ث# ن # ا ا ق ت #د ! % ا ل#و ا ھ ،ر< ا ن و م # - % ن 6 م# # و ل # ز # ر ا ر ا ن ھ %ر ةد 9ار ا ب ا ل #و ا ل ھ ر< ا ، ن# ار D ك % %ر ھو

ح ،ش#د'< %% ن# و د % ك ذ "ا ت" L#6و ن %ر ا هذ ھ ن ةد ل' ( س# 7 حر ر< ا ھ ا ل#و ا ت" ص ( ك % ن 6 # # ار إ E #وط ن# ار D ك % %ر , #%ط و "ا ىو ير9از ا د ! . ! . : ث ا ط4 K # G% ط :او عو6و ا ارد ل أ ن ، لو %رأ إ ث % ا م# م د ؛ ل ا ـ % نو ا لو8ا " ف777 ر ا ا ل777 و ھ 777! ر 777' ا ، 777 ؤ ا 9777%ذ !و 777 ط ا 9777 ر % 9 د و " ضر K# ب او ا ا ل #و % ا #رظ ا ھ ل' ( ن ،ر< ا ضر ل #و ا عو 6و % ا تاذ بر ا م ھأ ا ھ ت ھ او ر< ا فر # رو ,ظ % ل #و ا ا ھ ،ر< ا ش! # % ل # او ضر ا ص9 ( او م#ھ و ئد % ا # 8ا ا ل #و ھ ر< ا ، اذ و "ا ا #ر ا ت 6ار K % . K # ضر ؤ ا جذ ا ف ( ,% لو ا # ل #و ا ت ؤ ل ر طإ ا ھ E ر< ا ،ءار ا و ش! ا ل#و ا E!او ھ و ود ا ىو ا ر< ا # !:ا و ل' ( ن ار ؤ ا ن ،ل ا اذھ , ا ت , او % ق # رود # ا ك ق# ت ؤ ا :ا فاد ھ8ا 9 # J # - - ا . ر #(8ا و ، ضر ف ( #د ا ,, او ا ت ا ل#و ا ھ ، ھار ا ر ا ر< ا ل#و ا ت ؤ ىو ءاو ا ھ ر< ا ، , ل#و ا ل # ار :او #% !ر ا ت , ا ىو وأ ا ھ < ا ر . أ ـ ـ ا ـ ـ - ا ل ـ ـ ـ % نو ا " 77% م 77 ـ # ك77! ر ـ77ـ 774 ش د !77 ن ار ـ ةر77 6 ا ل 2002 -2013 " ، ض % ضر ز # ر ا ل' ( ن ش#د'< %% ن# ار D ك %% ف#ر % م ,# ا ب او ا #(#ر ك % ا اذھ س# 7 % ط% ر ا ، ءار ا E ل ا ر طإ K # , ضر اذ و # ا K ور ل'( ن ,% ط% ر ا ت و او ، ز# ر ا م # ل ا م# # او ل# ا ةر ا ل'( %ر ا هذ, 2002 -2013 ، ك ذو % تار ؤ ا و ز# ر ر - 8ا ا اد( ل ا ل#و ا ت ؤ م## ھ ،ر< ا د( ك % ا لو و تار ؤ % ق # # " ،ار ر - 8ا ت 9 ا س # % ط% ر ا تار ؤ ا اذ و ا ةء و # %ر ا اد "او # ا ، ك ذو " % د ا بو أ ماد( ن# % ر ا ك تار ؤ او ن# ار D ك %% ( ا تار ؤ ا # # !:ا و % ( ا تار ؤ ا ل#و ا ت ؤ ا ھ ر< ا ل' ( ن ةر و ا ش#د'< % % E!و ا "ا ت ر % د( ز ر ر< 8ا ل#و ا لو ت و ا لد . ر #(8ا و ، م ,# ل ا اذھ ! % E !او ت و ا F ار % ا و E #وط ىو ن# ار D ك % %ر ق #%ط

ط ا #د ! د ا لود او # ا لود ا ت ، ك ذ ن 6 ضر # ت % ط او طور ا و ز' ا ن 6 ك % ا ت"و ا ق#%ط و E#وط هذھ ا %ر ا ف ( ىو لود . ـ % نو ا ث - ا ل ا أ " ت 77 ھ 77! ا ل77 و ا ر و77ط 77 ر% ا 77) ر 77' ا 777 ر+از% ا " ، م ,# % ق # ضر #(#ر ا # ا ث # ن "ا رو ط % م ھ ئد % ل ,% لو ا ت ر او ل#و ا ا ھ "ا ىو ر< ا ،ير 9از ا د ! ن ا ت ؤ ا وأ F ار % ا #%ط د #د ل' ( فر ا ت ر او ئد % ا ت %ط وأ ت و ,# ا ىو ا ل #و ا ل ا ھ ر< ا . م ,# ل ا اذ ھ ضر % م# # او ل # او ل #و ا ل #ر9از ا %ر ا ھ ،ر< ا ضر ل' ( ن ك ذو ل #و ا ز , %ر م## و ا ھ "ا # ا م د عور ر< ا # -"ا #د ! # ا ر 9از ا قر ل % . ت د ( ا م#د ل ير 9از ا ر% ا ك % %ر م# # و ضر اذ و تو#% % ت - ا ء او ن## ر ا ر < # ا . اذھ 6: % # ا %ر م# # و ضر إ ر% ل'( ن عوط # طو ا ل#و ا ت د( م#د % ق ا , ا ھ ر< ا . ضر # اذھ ل ا ن و ا ت # ت # .او ن ا , #%ط ل #و ا ر#و ط ا ھ ر< ا "ا ىو ير9از ا د ! . نو ا E %ار ا ل ا أ ـ % " % ار 77 إ =77 وط ل77 و ا ر و77ط ن ار77# ك77! 77 ر% ا ) ر ' ا ھ ! ا د ' ير+از% ا " ، % م ,# او ير ا رو % ق # ضر حر ص ( ك % س# 7 ر< ا ھ ا ل#و ا ت" ن#ط ا ءار ا دار 8ا ل#و و # ا ! ن 6 #د ير 9از ا د !"ا ىو , #%ط و ن# ار D ك % %ر E#وط # # ار إ ، و ن 6 K # 7 حر ا ك % ا اذھ جرد # ث# % "ا ب % ن ن# ار D ك % %ر ن ةد ش#د'< %% ، , % ا %ر ةد 9ار او ا اذ ھ ا ،ل ةرور 6 E ا "ا ن# % ذ (8 ر % "ا ب او "ا ت # و ( ا ف' ( "او #د ! ن ر #- ا ش#د'< %و ر9از ا ن#% # ص ( ا ت" ا ك ذ ا F, ا ن 6 K % لو ا ت # # 8ا ك % ا اذ ھ ىو ا ر< ا ھ ا ل#و ا ت" ص ( . ر#(8ا ث % ا , #و (% او F9 ا مھأ ن 6 ت ار !" .

ا

ـ

ــ

ا

لو

ٔ

ا

ا

ا

ا ذ و

،!"

!"#"$% ا ر '(

( )ﺤ(و

2 د ضر ل ا اذھ ن يرظ او ھ ا ر ط ا ھ ا ل و ،ر ا ن ك ذو ل ط ! ا ل و ا ةر#$ روط % ھ ا ر ا ، &و ا ' د! ا تاروط ا ضر ت * اذھ ن ل و ا ا + د , ا$ رظ ا + ھ و ر# ا + ار ، *- ا + و و % هر % & ن ا ت /ا ت و ن ل 0 ا $ ھاود* ت %'أ 2ا ق 0! $ ھ او ر0 ا و ا فادھ ' ' ا 5 . اذھ ن م و اذھ ؤ ا جذ ا ف ضر& ل ا ل و ھ ا ،ر ا ل #9أ اذ#و ل و ا ت ؤ ل ر طإ $ د ا ضار, ا ا ھ ; ر ا ،ءار0 ا دار$2ا م # ھ ا ل و ا ;,او ضر& ك ذ د % = &و ود ا ىو ا = & ر ا ، - ا تار9ؤ ا ن &و * ل ن ةر 2ا ةر ا $ %ر ا لود ا ىو ? $ ? * $ ا ت ؤ ا ھ % ق ت ل و ا ھ ا ر ا و ا فادھ2ا ق 0! $ . ر 2ا $و ، & --*او ا ت د! ا ن &و * ضر ـ ا ـ ل و ھ ا ـ ا ـ !ر ا $ ر ـ ھار ا ـ ، و ءا ل و ا ت ؤ ىو = & ھ ا ، - ر ا = & وأ -* ا ىو ـ 9 او % ,ر ا ت ـ $ار ـ * $ ـ ا ل ـ ل و ا ـ ھ ا ـ = & ر ــ ىو ا و#! ـ ،ت & ل * $ & $ ت -*# ر * ا كو % ا لو د% ط% ر ا ت د! ا = إ $ إ ل و ا ھ ا ر ا . و 2ا ث! % ا = & ل ا اذھ ر & عزو فو ك ذ% ا : لو ا ث ا : ا ا ل و ھ ر ا : م ھ ا ئد او ، $او ا ر% ا ت 'ار ( . ) ا ث ا : ؤ ا جذ ا ا ل و + ھ ر ا ل %,أو ضار/0ا . ا ث ا ث ) : ھ ا ل و ا 1/او ر ا +/0او ود ا ىو ا 3+4 . ا ث ا 1 ار : ھ ا ل و ا 4 ت د ر ا .

3 ث ا لو ا : ا ل و ا ھ ر ا : ھ ا م ئد او ، $او ت 'ار ( ر% ا ا ھ $ ضر ث!% ا اذ ا ل و ا ةر#$ روط ھ ر ا اد% ن = و2ا تارد % ا ةدود! ا ت D او ءار0 ا ل و % 0 ا د او ،ل د ا بر * او تارد % ا + $ ضر م' ا ' د! ا ا د0 & ن ل * نأ ت& ط ءار0 ا ت د ا م + و + ن +Dد % و هر #$أو ا ل و ا ت د , ا ھ ،ر ا وأ F% أ فر ! & % ل و ا ا ھ ر ا . ر ا = & ث!% ا اذھ نو عزو ك ذ%و 2ا ا : -ر ا -روط ا ر ا ھ ا ل و . مھأو ر ا ھ ا ل و ا ف ر ا + ار $ . -ر ا ھ ا ل و ا ھأ . و ا ب+ط ا ل : ا ل و + 6 ر ا روط ا ھ ر ا

= & ت 0 %ط او بر * ا ن د د ا ر%& ھ !ر تاروط ر ا ھ ا ل و ا فر&

ر '# ا ىو لود ا ن د% ، ا $ ت ھ ا ' د! ا بر * ا م' ،= و2ا ر ا بر * ا ن ر وط ا ر ا ھ ا ل و ا ت د , . $وأ : ا 6 ر ا بر 3 و ا ا ل و + ھ ر ا نإ ا 0 %ط ا بر * ا ل و ا ت د % 0 ا ھ ر ا ، ر ا ! ا ث ! ن ، د, نو# نأ ن# و ضار, ا G مد, H ر ذ ت & * او دار$5 ز ا ضار , ا د % ؛ ھ نو ا نأ ك ذ ـ ةرھ ظ و ا إ & * ـ د, ـ , ـ ، ر9% ا مد # ـ ا اذھ نأ ـ د, نو ت? * ةد& ل 9 ـ أ ن ـ 9 ا ط ـ % & * ا ط ـ $2ا ن ـ دار ، ق 0! ك ذو ق0! نأ ن# ? ط9 أ يدر ا دو-* % . نو ل ن مد0 ا ذ ت * ا $ # $ ةرط % ن ا اذھ سرو د,و ! ا * وأ ن# ا ,إ $ دار$2ا ثراو# ا ر 'آ * و &ارز ا ل ، دار$2ا ;$د ث !% نو ,و و * ! ا ب ! 2 ةد& او نو ا د م د0 رط$ د & ل' % ا ك ذ ل % $ ك ذ م- * ! . و ىو = & د*و ا ل * $ = و2ا ر ا بر * ا ن د د ا لود ا ن ر '# ا ت د , ،ر ا ھ ا ل و ا ر% د, او -ن ا ءارآ ب ! ت ر = و2ا ت اد% ا % ' % ل و % ط% ر ا تارد % ا و ، ! + & فر ا ر ا ھ ا ض % ضر& م و هذھ # بر * ا :

4 1 . 6 ر ا بر ا ( ر ا ھ ا ل و + ض ورو ا لود ا ر ا ر-ظ ?ا H ةد& %ورو2ا يد , بر * ; * ا ت D ا ت د ا ر $و $د ھ ،ت د ا هذھ م- ل ? ا ر و ا هذھ ;* بر * ! ن ر9& سد ا نر0 ا = إ H ر ا ث ، و ن # %ر* ھر-9أ ل ن ا أو اد ر ؛ ر 9 ث ! ض % = إ رد ا لوأ نأ +*و ضر, دار$2ا ل و ا $ ءار0 ا $ ن # اد ر 1720 ، م ,ر2ا تر 9أ ث !% ت D ! او اذھ $ ل * ا لد نأ = إ او! 20 % ا ن ?ا ر 2 د ر د, ةر ضور, = & ت ! و ضور, ر ا ھ 1 . أ ل * $ ت ر او ت 0 %ط ا ا ل و ا ھ ر ا ىو = & 2ا %ر* ا ;*ر $ ، ن ث ! ر ا ! ا = إ ك ، اذ ا تاد& ا = & ةد ا ا ت و ا او د % تر-ظ & * 1846 -1847 ، د,و ت و ا هذھ ت و! د % $ إ = تاد ! ا ظ ةر لو2 ةد 0% # ل ن ) Friedrich Wilhelm Reiffeisen ( و ) Herman Schulze-Delitzsch ( ، ك ذ ر طإ $و $ م 1889 ن ،م ا $ ت و نو , لوأ $ ھدد& L % ث !% 1914 ! ـ او 15 ف أ و ا ةد د* D ل & يأ نود% ـ ةد د وأ ـ % ل ـ ر9 #! ا ن ـ ن ! ا وأ و ، ?ا $ ت و ا هذھ تذ أ د,و و م ا ء ! أ ل# $ ر 9 ودو اد وھ $ ار %# ! * ت00! ل ىر أ %وروأ 2 . و % ر 9 ت % # ا ض ، % ق $ بر * و % 0 ا = و2ا ءار0 ا ل ، ك % لوأ نأ = إ د +*و ل و و دار$2ا ءار0 ا د, $ اد وھ $ + G م 1618 ، * ك ذو ع ر?ا ظ! ا ةر ا ك ل ر0 ا ت?د $ ، و ; نر0 ا اد% ر9& ن ' ا ، $ م ا اد ر ، F $ ض % ا ت D -ا ضور0 ا م د0 $ ا دار$5 ار0 ر 2ا اد% $ دDاو$ نود% ء 3 . ك ھو رد أ ىر ، ر 9 نأ = إ = و2ا ت اد% ا ا ل و ھ & *رإ ن# ر ا -إ = د د! %و ن ط ا ن %ھر ا د!أ - $ م , ا ةر ا ك $ 1462 ، % م ظ لوأ س G ضار,M نھر ا س أ = & ط إ $ ) Système de prêt sur gage ( فر ن ن ر '# ا $ ! ا ـ ت? % ـ ذو ج (Le Monte de Piété) ، %ر ! د , ك ذو -*او و ا ن %ار ا ن ذ او # نو ر0 ت?د % دار$2ا ةدD $ - $د نو ط ? 4 . و ك ذ د % ، ط% %و ًءاد %ا مو ن 27 سر 1637 M م ظ س G % ر9& ث ' ا س و ك ا F $ نھر ا س أ = & ضار, د ن ل# ،س ر % م' ن و ن ر'#أ $ 58 ىر أ ر$ د ًءاد %ا ن 1643 . 1 ل & إ د هد%& : ر ا ل و ا ت %دأ : مو ،ء %ر2ا راو! ،د0 و ضر& : 12 / 03 / 2008 ص ، 5 ). ;,و = & ر$و د ,?ا ث !%أ ز#ر ز ز ا د%& ك ا * ، ا .( 2 = ط شار9ر د ! : تارو9 ، 0 ر$إ ل 9و = د2ا قر9 ا م ,إ $ &ارز ا كو % ا ل &أو ت $ ' د! ا تاروط ا لو! ارد ،ندر2ا ، 0 ر$إ ل 9و = د2ا قر9 ا $ &ارز ا ن D , ا د ! ?ا 2006 ص ، . 87 -88 . 3

Nicolas Blondeau: La Microfinance : un outil de développement durable, Etudes, 2006/9 p. 192.

4

5 2 . ا 6 ر ا بر ا ل و + ھ ر ا لود ( آ 8 ا % ر أو ر 9 ا ض % ل! ھ # ر أ لود $ ؤ مد,أ نأ = إ رد ا ! ا $ ت وھر ز#ر ا ،ك # ا د $ Q9 أ يذ او 1775 ، % ا ج ا ن مو ر ب*و % ك ذو ت ز2ا ت ,وأ $ س ا ةد& % . أ د0 أ ـ ,أ + ـد م ر * ؤ ـ 0 ـ ا ت د مد ا ل و ھ -$ ر ا ـ ك % و ) Badan Kredit Desas ( ، يذ او + G م $ أ $ ود 1896 1 . 3 . + 6 ر ا بر ا 8 0ا لود ا ( ر ا ھ ا ل و ا ن د ا ئد % ءو = & ز ا ; * ا دار$أ نو او ن ا ن عو % ل$ # او - % $ م ؛ ث ! إ ا ن ن د ا د, د&او0 ا ن ; و F ق 0! % اذھ ل$ # ا دار$2ا ن % نو او ?ا ئد % ا + $ د!و ل#9 $ ئد % ا ; د , ?او , 2ا & * ، و%ر او ر# ا و% ا ا $ د* أ ك ذو ر9 ا و% ا ث د !2ا ن = إ و&د ضار, ا + & ;*9 و ل * ا اذھ $ ، - ر#ذ و ر ! ا ل % = & ? ل ' ا ل % = & ث د! ا يو% ا ا :

ل , - & S ر بز & ن% ءار% ا ن&

: لو0 م و + & S = S لو ر ت : " ن %,ر ق & ل' + ن # , ,ز ىدھ وأ قرو وأ ن% ! F ." و د !أ هاور يذ ر ا . و ث د! ا اذھ = : ن% ! F ن : وأ ھر%و% وأ - % % ; ة 9 وأ , + ط نأ يأ -$و % ھدر م' ، = و قرو ! : يأ ن ! ا ضر0 ا ل % = & ل ! ن = و ، ىدھ , ,ز : + % = إ ن ا د 9رإ وھو ق رط ا ادھ يأ . و ا ن د ا نو# د, % ' % ر0 ا , = إ ,د%و ق % قرط يذ ا د !و ا ن د ا ةرور و بو*و ا + D ; * ا ن ؛ * F د, ك ذو ل ن د* ن ه ء -0$ ن ?ا اد او ر0 ا عو و او ر & * ا ت * ا $ ل ةر $ يد ! ا نر0 ا ل ' أ ن يد ا ر9& H 9 ا ن%ا مز! ، ! #%و & * ا اد % 0 ا + % #% فور او + ?ا ,ر ا ل*أ ن & * ، ر%& ك ذو = & ث! ا G ءار0 ا 9 فورظ ن ! . ك ذ#و ء ا ل ' أ ن ن ر /ا و از ا م ا ا و ،م 0 ا ن% ا ن% مھر Tو م ا ء & ن ل $2ا 2 . نإو ر #$2او رو 2ا هذھ ر#ذ ا د د! د 0% س ءار0 ل و ا ل * $ 0% 2 ، ن# و وھ ةرور د 0% او ر ا $ ث!% ا ا H ا هذھ ل' ن& ت 0 %ط او بر * و ! و 1 ;*ر ،ل & إ د هد%& ص ،ق% . 5 . 2 د ! ا دـ%& ھار% : ا د ـ ,?ا $ او & *?ا اد ـ ا ،تورـ % ،=ـ و2ا ـ %ط ا ، %رـ ا ةد!وـ ا ت ارد ز#رـ ، ـ 1997 ، ص . 57 -58 .

6 ?ا ر ! ا ت,و ا $ - ةد ، د!او ب% ك ذو ?ا وھ ن ةد ھ ذ ه ت 0 %ط او بر * ا ا ت * ا ىو = & ر #$2ا هذھ ل' ا . ا H ر ا ر-ظ و ن د د ا ا بر * ا ت 0 %ط او دو0 ا ف,و $ لو 2او ن اد% ن 0 % ا د % 1423 ، لو ةر ت ؤ = إ ت,و ا رور % ت و! او فر! ا ب ! أو ر * ا ; ر 9 1 ، م 9 ا د % $ دو0 ا ف,و $ور ا بر * ا = وأ تر-ظ # ب ! د % 2 ن اد% 1556 . و نإ م # رد ا ض % أ ن& ض % ا بر * ت 0 %ط او 2 ر '# ا ك بر % ف ,و لاو 2ا ن &و و ا ف ضار,إو دDاو$ نود% ن * ! ا 3 . ن واودو ت ؤ نإو ة #ز ا فور ا ھرود -او ! ر9 جار إ $ ـ ن ن ءار0 ا ! ـ ?ا و ر0 ا و ةرد0 ا ! = إ ج ! ?ا ء 4 ، ة #ز ا ن واودو ت ؤ $ ل و! = & ل دار$2ا ! ضور, ن + د0 ل ن ن * دار$أ = إ ل ا = & ن رد 0 ا ن- ا تاودأو ،فر! او ، $ر! وأ - ت % رد وأ ث !% لو! * ! ا دار$2ا و ط ا ن و & ت , ط = إ ن * و 5 . نإ - ا بر * ا هذھ و ا ةر '# %ر او ا لود ا ض % ىو = & ةد &إ ن# ر طإ $ د د* ن -' %و -D !إ = & ل ا ا ثاد! ل و د 0 ر T لDاد% ت &ور9 ا ةر ا و ةر ا $ر! ا ت & او ، ن = & ط% او ر0 ا = & ء 0 ا = إ ا ىو ا ا لود ا ت د , . 4 . لود ( ر ا ھ ا ل و + 6 ر ا بر ا أ ىر6 % اذإ ا ل و ر ا تاروط ا ھ ،ر ا ث ! ن و- % # ? + أ ظ! ا ! ا ا تارد % ا د د! ر ر ا ل و ا ل * $ = و2ا ھ ر ا ؛ ث ! د*و برT $ فور م ظ م ظ + & ق ط 0 ر$إ ) SUSU ( # ـ ، 0 ر$إ $ ن ا ت D ادD ن # مد + أ ن ر'#2 T $ أ 300 . و % % تاروط H ر ?ا ر# ا ،يد , د* ن نو و ا رد ير# و داور نأ ل ' أ Robert Owen, Charles Faurier)

( ن ' ا نر0 ا ل يد ا ر9& ; او ر9& ، او!رط د, 1 طوؤ ر2ا ق$و د ! : ،ن % ،; زو او ر9 لواد* راد ،ر ! او ا ن % ا م ا $ ف,و ا 2011 ص ، . 15 . 2 ص ،+ ;*ر ا . 42 . 3 يد- ا د !أ دو ! : ا $ ف,و ا م ظ ر ا ق %ط ) ا ت * او لود ا بر * ن ةر جذ ( ،ةد* ، ا ك % ا ، 2003 ص ، . 18 . 4 F ! : %ر ا نطو ا $ ة #ز ا ت ؤ لو! ود ا =0 ا ن اد ، طو ا د ,?ا $ ة #ز ا ؤ رود : و0 ارد ة #ز ا ت ؤ بر * و ،ةد % ا ،ر ا مو & د ,?ا مو ا # ،ر0 ا ةرھ ظ !$ # $ ھرودو : 10 و 11 و* 2004 تارو9 ، ،ندر2ا ، %ر ا ; * ا % # 2010 ص ، . 281 . 5 S د%& ن ! ن '& : ا د ,?ا = & ءاو أ : ،= و2ا %ط ا ، ا & *?ا ن ا ة #ز ا ،ر ،ء $و ا راد 1989 ص ، . 148 .

7 يد ر #$أ ةد& % * ا D -ـ ا و ـ ? مD ھدز ـ ط و ن ا ر ـ هرو ، او ـ F % ــ * ق ـ ت * ـد ـد ة ؛ ث ! او # U% ن # دار$2ا ن % ةر! ا #ر 9 او نو ا نأ نود0 ا لو ! ا ء ط& ?ا ت #9 $او نأ طر9% & * ا طور9 ا ض % - ظ $ ر . و ن ر '# ا نإ ا ر #$2ا هذھ نو و ا رد % 0 1 ل و % 0 ا ر #$2ا ; ق% ط ،ت * ا $ ةر 0 ا ت D ضار, او - أ د, رد ا هذھ داور نU$ و &و ك ل ن او و ر #$2ا إ ةر ا ك $ ھو أ ا ت * ا و ا ت #ر! = و2ا ةاو ا % ' % F% نأ = ط ر% $ و و 2 . ) : ا بر ل ( ةد:ار ا ) د ا ا ل و ا ھ ر ا او ر ا ھ ا ل و ا ل * $ ةدDار ا ' د! ا بر * ا ض % د*و و & ةر#$ ض و تذ أ ا بر * ا % ' % ر% ل د ا يدود! و ءار0 ا ل و ةر 2ا تاو ا $ ، ل ا - ;*ر او أ ل#9% = ! ھأ ن مو ا + & ھ = & ر #$2ا هذھ ل * $ - F% أ ص &و ير#$ ا ل و ا & % فر ھ ر ا ، ل%و ةزD * نأو م م 2006 او ن ا د!أ - د, ا ل و ا ل * $ ن ط9 ھ ر ا ، رو #د ا وھو ا ل و ا ل * $ ن &د% ا ن + G% ر '# ا هر% يذ ا س و د ! ھ ر ا . بر * ا ك ن % ضر و ةدDار ا ' د! ا # : 1 . ( ر ا ھ ا ل و + ) د ا بر ا لود 8 ا % ر أو آ ا و & تر-ظ بر * ا ل و ' د! ا ھ لود $ ر ا آ ا # ر أو ؛ ث ! ًءاد %ا ن ت % ا تاو %'أ ت %ر* # بر * ةد& ن ارT ك % و %ر* % 9 ا * ا ف ر % ضو-&ور9 اور د نأ م- # ءار0 ا نأ ش د %% م-، % دد نأو م- ور, او ، ر ةدD $ ر G% و و ك نأو ا ت د ا هذھ مد0 ا ت ؤ ا ا نو# نأ ت& ط - # ط = & ةرد ,و !%ر تاذ ت ؤ . ت % ا تاو اد% ; و ، ود أ $و ، أد% ك % ت #ار ود أ ) Bank Rakyat Indonesia ( ت د ا ر $و $ ءار0 ا دار$5 ا ، ور0 ا +&ور$ ن د د ا ر%& ك F% و و ! تاذو ت د مد0 ز#ار % ' % ور0 ا عور ا ا ، اد ك % ا اذھ F% أ ك ذ%و ر ا كو % ا ر'#أ ن ! * ? * $ ت ل و ا ر ا ر ا ھ ا 3 . 1 يو %% ا مز ! : ،ةرھ 0 ا ،= و2ا %ط ا ،قور9 ا راد ،يد , ا ر# ا H ر = إ يد ا ل*ر ا ل د 1995 ص ، . 80 -87 . 2 _{Muhammad Yunus}

: Vers un nouveau capitalisme, édition JC Lattés,2008,p. 71-72.

3

Marguerite S Robinson: The microfinance revolution: sustainable finance for the poor, the World Bank, Washington, 2001, p. 58.

8 - ; و ' ا تاو ت ، ت & بر * ل و ا ا ھ ر ا ث ! ن ةدDار ا ءاد2ا ؛ ث ! نأ ير ! ا ط و ا $ ضور0 ا مد0 ا ت ؤ ا لود ض % $ ا # ر أ ا ت& ط نأ ط ت &إ يأ نود - # *ر ت -* ن . و% $و ا ت& ط و#! ا ر T ت ظ ا ىد!إ ا ة ) PRODEM ( ، ت G او $ 1986 ةز *و ةر $ $ لو! نأ و#! ر T ظ ن ك % = إ + ا # ا + 0 ت! ) Banco Sol ( ًءاد %ا ن 1992 . و ر% %ر* ا ن ك % ا اذھ بر * ةدDار ا ' د! ا ل و ا ل * $ ا ھ ر ا . 2 . بر ا د ا ) ا ل و + ھ ( ر ا لود ر ا ط ا نإ ا ل و ا ل * $ %ر* مھأ ھ ر ا ا %ر ا 0ط ا $ 1 ھ ك ا %ر* ا ھأد% رو #د ا د !أ ز ز ا د%& ر * ا ر T ت ر, $ % ر ت ا ; ط ن عور9 ل " + 8 0ا ك ا + ا " ، + ؤ ه # وأ % م " $ا ك + ا ر 6د " وأ " + ا ا ك " وأ " د:او( 8 , ا ك ا " ، ك ذو يرو- * ا مو ر ا = 0 % م,ر : 1961 / 18 2 ، ?ا ; نو % ?ا كو % م ا د ! أ $ ر د د ! ?ا . م د,و ا ك % لوأ ح $ ر دا ! H ر % 25 و* 1963 ر T ت د $ ظ$ ! % -,د ا ، = إ ك % ا ; و م' ةد& ىر أ ت ظ$ ! ، ل &ور$ دد& + - ; 1966 = إ عور$ 3 . ن# و ! ا ا ك % ا %ر* ،ر % و مTر ا = & د, % * إ WD ن + 00! ا ت و ا ب ! - & ةر$و * $ ـ د ا D% ت? ـ ! ا تار ، زو و ـ 0 ا ; ـ ضور - ! و ـ ، ،ن ظو ا * إو ت #9 ا ن د د ا ت 0 - أ ?إ ا ل - ,و = إ تدأ ا تاو ;%ر2ا ن = و2ا ا -, ط ، ط% %و ر-9 $ ير $ ن 1967 رار, رود د % و#! ا ر ا W د% ر$ ا ك % ا عو ھ2ا ك % ا لو أ ن ! ا ير ا . 1

Mohamed Salah El-Komi: Poverty: Alleviation through Microfinance and implication on education,presented in partial fulfillment of the requirements for the degree of doctor of philosophy in public policy and political economy,University of Texas, Dallas, August 2010, P. 10.

2 ا ق $ر يرـ : ! وأ ا ا فر ـ ا $ ةد د* و ـ ر ا ؤ ،ك % ا و ةدD ا %ر ـ & %ط ـ 9 او ـ %ط ا ،ر ـ ' ' ا ـ ، ،تور % 1987 ص ، . 325 . 3 ،+ ;*ر ا ص . 343 .

9 ) ا ب+ط ا : ف ر ا ا ل و ھ ر ا مھأو ا 'ار ( ل G % ط ! ا ث!% ا اذھ لو ! يرظ ا ا ل و ھ ،ر ا ! و &و * د د 0 ا صD ا +% و + ةرطؤ ا ئد % ا . % ل و ا ھأ د د! = إ $ ا ھ ر ا ?ا ب او* ا ن ر '# ا ىو = & ?او د , ط% او ر0 ا 0% ا تاذ & * ، و او ةر ا ت &ور9 او ةر او . $وأ : ف ر ا ل و ا ھ ر ا $ 0 0! ا د*و ل و ا مو- ةدد! ا ف ر ا ن د د ا ا ھ ،ر ا ھو ن# ر طإ $ و ط ! ا % ف ر ا F ط ق ا ق ,د ا % ل و ا ھ ر ا م د0 ن &و * ف ر ا - ا ود ا ت ظ ا ض % ىد وأ ن '! % ا ض % ىد . 1 . ف ر ا ل و ا ھ ر ا ن ) ا ض ىد ف ر ا ن د د ا ك ھ ا F ط ر ا ھ ا ل و - ر#ذ او، : أ . لو ا ف ر ا : " ا ل و ا ھ ظ ن ءار0 ا ت د ا م د0 وھ ر ا ر! ا ل ا ت &ور9 " 1 . ب . ) ا ف ر ا : ا ل و ا فر ھ &و * + أ = & ر ا ن ت د ا ا !ر 0 ا ) وأ د0 ا ( ا ت ؤ ا ن ت د ا ك = & لو ! ا = & ةرد0 ا م- س ن ذ ا دار$5 د 0 ا 2 . ج . ا ف ر ا ث ) : ا ل و ا ھ وھ ر ا " حوار ءار0 &و ت د م د0 & ،ت G و تار د و ضور, ن % ! ت D ھ ن نو & ا - $ دد ر * كو %و ، = إ فادھ2ا ةدد و و#! ر T ت ظ " 3 . 2 . ف ر ا ل و ا ھ ر ا ود ا ت ظ ا ض ىد ل%, ن ر ا ھ ا ل و ا فر ل و ا & % ا تاذ ود ا ت ظ ا ض % # ر ا ھ ا : أ . ف ر ا لو ا : ا فر ا ل و ھ ر ا ?ا &و * ا ل%, ن ءار0 ا ةد& ر 9 + أ = & " و م د0 ت لDاد% فظو ضار,إ *-ا سأر ل*2ا ةر , ضور, دادر 1 د ار% ث دو* ، تر ھ س رو : ، 0 ر$إ ل 9و ط و2ا قر9 ا 0ط $ ر ا L % ا ل و ا ل & ن ! قر9 ا نوؤ9 ب # تارو9 ود ا ك % % 0 ر$إ ل 9و ط و2ا ، 1998 ، ص .1.

2 _{Sébastien Boyé et autres}

: Le guide de la Microfinance, éditions d'organisation, Paris, 2006, p. 17.

3

فر & د ! ا د%& &

: د * ا ،ةرادM %ر ا * ا ،ت د! او فادھ2او ت /ا ،ر ا ھ ضور0 ا ةرادإ 29 ،لو2ا دد ا ، 2009 ، ص . 158 .

10 ةر ا ; ر 9 ا ب ! 2 ل ا ل ا " 1 . ب . ا ف ر ا ) : $ لز % * ت$ر& إ د! ى ا ل و ا -0D 'و ھ ر ا # ": ل و ا ا ھ ن# ر ا ا

ن او D ط +% ; ط نأ ن# ط 9 + أ = & و & هر % &

ت &اد ا لو%,و ضار, ا ل' ا ت د ا ن &و * مد0 ا ت ؤ ا ، داد و ن G ا ت &و$د ا ، ا L % ا ل و! و " . ج . ث ) ا ف ر ا : ر% فر # ر ا ھ ا ل و ا %ر ا W ا W : " ،ل ا = & ن رد 0 ا ءار0 ا ر0$أ ! ر9 فد- ا & ا /ا وھ ر ا ھ ا ل و ا ف ن ، ! ر9 ا هذھ --*او ا ت %و ا * ةو, = إ م- و! و ،م-$ورظ ن ! و $ م- و - اذ = & د - * م&د ." و ل ن ف ر ا ، 0% ا ف ر # ا ل و ا ھ ر ا + أ = & W ار% ا ك ت ؤ ا وأ

ضار, ا ت د س و ا ت د ا ن &و &و * م د0 = & ز#ر ا

$5 ط0$ ــ ا دار ـ - س ن ذ ـ 0 ا م ـ د ا ك = & لو ! ا = & ةرد ـ ت ـ ن ا ت ؤ ا ـ ا ـ ، ر = & ت,و ا س $ ن رد 0 ا ت &ور9 ءد% ةر و ةر . و % ذ ر ا ھ ا ل و ا G ك ?ا ء , ا #9 * ?او يد , يذ ا & * دار$2ا ن ر '# ا + ءار0 ا 0 ا در ا دو ؤ ا رظ -*و ن ةرط ا ير '# او ت ر ا ا . د*و # ا ف F او ا ل و ا و- ن % ھ ر ا ھ ا ضار, او ر ا ؛ ?ا = إ ر 2ا اذھ ر 9 ث ! ،ضور0 ا F % ط0$ م ھ $ % # ا ةر% او ت,و ا رور % ن# و ةر 0 ا ت D د0 ا ا ت د ا تدد ل * ا اذھ ر0 ا ل 9 ?ا &و2او ضو ر د ، ا ھر Tو ا ت و! ا ت د ا ن . ر'#2ا F ط ا F% أ %و ا ا ل و ا F ط وھ اد ھ ر ا ) ل و ا وأ ر 2ا ( ، # و ن ت? ! ا ن ر '# ا $ لد % ل#9% ن و- ا # مد ن ك ھ . ) : $ا ا ت 'ار ( + ا ل و ھ ر ا ط او'و مظ د ر #$2ا ت ر او % 0 ا & ا ل و ا ھ &و * = & ر ا ?ا ن ت ار $ 2ا ط%او او ، ر# ا و # ھر#ذ ن# ا : 1 . $ا ر ا ھ ا ل و + ا ت 'ار ( د $ ا ت ؤ ا مظ ت? * ل و ا ن &و * = & ر ا ھ ا 1 ?ا &و * ا ءار0 ا ةد& ر 9 : -* ا ز*و م,ر ، ! ا ت 11 ، سر 2003 ص ، . 1 .

11 ?ا 2ا ت ار $ ءار0 ا دار$2ا ; ا - $ ، و ?ا ك مھأ ن 2ا ت ار $ ن# ذ ر# 1 : أ . ضار ($ا لو ا : ضور0 ا = & لو ! ا نإ ن ر% مھأ ا د ت ا ا -* ! دار$2ا ءار0 ا . ب . ($ا ضار ) ا : وھ ا نأ ضور0 نأ ن# آ لو! ةر9 % ةرو %و ت &ور9 = إ ا ر ' ةر و ةر . ـ . ضار ($ا ث ) ا : إ ن ن ر '# ا ا نو ءار0 ت? ! ا ن ر '# $ نأ نود ر و ر! ا ل ا ظ ن او!% ب ! أ ن وأ ت &ور9 ا ةر او ةر ا ، و م- 0 ن# ط0$ لو ! ا = & ل و ا ب ا ك ذ% م 0 . د . ضار ($ا 1 ار ا : إ ذ ا دار$2ا ن ن ل و ا = إ * ! $ او ر0 ا ط قو$ مھ ھ ا ،ر ا و إ ل و ا م-! ن ھ ا ل و 2ا فد- ا ن& *ور ر% ر ا ھ ا ر ا ، ث ! نأ ا = 2ا ن ل و ا ا ھ ر ا وھ ا D$ ن دار$2ا ر0$أ ءار0 ا . ـھ . ضار ($ا س 6 ا : إ ن ا ت ؤ ? * $ ط9 او ا ت ل و ا ھ ا ن# ر ا F% نأ $ تاذ ا = & ةد ت ؤ ا ، %0 ھرار ن# ث !% نأ هذھ F% ت ؤ ا ? * $ ا ت و ا ر ا ھ ا ل ? % ; ت ؤ ا اد ةرد0 او ?ا = & رار . 2 . ر ا ھ ا ل و + ا ط او' ا 2ا ط%او ا ض % ك ھ ?ا ن % ھذ أ % ا ر % & وأ ت ؤ ا فرط ن ا W ار% ا ? * $ ت ا ر ا ھ ا ل و ، #ذ ر -ا 2ا ط%او ا 2 : أ . ءار ا 1 ل ا ( ر ا ق : ل و ا ل * $ ا ت ؤ ا = & % $ د نأ ر ا ھ ا مظ = & - & ; ءار0 ا ; ل ا ن# + أ # إ !%ر ا ق 0! رار ?او . ب . ا ت '+ + د رد ماد6 : ن# ? * $ ا ت ؤ ت ھ ا ل و ا نأ ر ا ،ل%, ن مد م ا ضور0 ا ن د% رد مد $ ل' او # تو % ن ءار0 ا +# ضارأو ، &ارز ,و , - نو# ? د, او ، $ ر% - # لو أ ن& 0 0! ا 0 0! ھ . 1 ;*ر ،ل & إ د هد%& ص ،ق% . 7 -8 . 2

Betty Wampfler et autres : Organisations professionnelles agricoles et institutions financières rurales : construire une nouvelle alliance au sein de l’agriculture familiale, les cahiers de l’institut des régions chaudes, France, 2010, p.18-19.

12 ) ) : ص: 6 ئد و ا ل و ا ھ ر ا نإ ر ا ھ ا ل و ا ل * $ ا ت ؤ ا W ار% ز صD ا ن &و * % د 0 ا ا ظ 2ا ت ؤ ن ھر T ن& ھز ا . ل * $ ا ت ؤ نأ # ئد % ا ن &و * ر ا ھ ا ل و ا ب*او ا ا ر Tو ا ت د ا م د0 ل * $ -& % ا $د- ا ت D ا دار$2 . 1 . ا ل و ا ص: 6 ھ ر ا نإ W ار% ك ت ؤ ا $ ا ت? * و ا ا ل ھ ر ا ن &و * % ز صD ا ا و! ا = & - ن# او ، - ا : أ . ص: 6 ا ا ل و ھ ر ا ن ) ا ض يأر ب : ا ت ؤ ا W ار% ز * $ ھ ا ل و ا ل يأر ب ! ر ا % ن '! % ا ض % ن &و * صD ا ا 1 : ث ن و ا ضور ا طو م : = & ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ ز#ر F ةر 0 او ةر ا ضور0 ا ل ا ل ا سأر ضارT2 ل*2ا نأ # ، # إ ر 0 ا لو ! ن -D $و ىد = & ف,و ةد د* ضور, = & م % - از م $ د د ضور0 ا 0% ا . -8 م ا بو+ أو % ث ن تار ) : ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ ز#ر = & ا دا قرط م ط % ا م 0 ا - ا و ? ' ن ر 0 ا تار . -د6 ا ت ' ا ط ث ن : = & ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ ز#ر ماد ا أو & * ا ت # 'د! لDاد% ?ا ب ر د ا از ن ?د% ماد ا ا ت ا ا - $ . -ضور + ل ا قرط ط ث ن : ز ت ؤ ھ ا ل و ا ر ا % ع ر ضور0 ا ط ,2 ل ! ا ت?د ض % ىو = & ضور0 ا ل ! ت?د % ر 0 د 0 ا ا ت ؤ ا ؛ ث !% م ا ل ! ضور0 ا ط ,2 ط % ا ل ن أ ب ا ل ! ا ،ير-9 ا وأ &و% 2 وأ = ! أ ب ا ل ! ا ا W ار% ض % $ و ل و ا ر ا ھ . -ھ$ا ث ن $ا : م ر 6د : ز#ر ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ = & ماد ا ?ا تاودأ &وط ا ر د ر 0 ا ةرد, ن د ز بو G# ن % = & ا - * ! م ا $رظ ا . 1 د ار% ث دو* ، او9 0 $ر : ط و2ا قر9 ا نوؤ9 ب # تارو9 ، 0 ر$إ ل 9و ط و2ا قر9 ا 0ط $ ر ا L % ا ل و ا ح * إ ص ، ود ا ك % % 0 ر$إ ل 9و .1.

13 -ط ا د:او ا ت$د ث ن : ز أ ? * $ ا ت ؤ ا ب T ت ل و ا ر ا ھ ا % ضر ت?د ف # ا ط ر ةدD $ . -ت د6 ا ةدو و 4و ث ن : مد0 ت? * $ ا ت ؤ ا ھ ا ل و ا ر ا ت د ز % 0 او ت ,و او &ر ا ث ! ن D . ب . ص: 6 ا ل و ا ھ ر ا لز ب (ر ا فار,E : لز % * ت ,

&و * د د! % $ر ا ل &2ا = & فار9M ا ن صD ةدد! ا ا ل و ھ ،ر ا و ھ # 1 : -(د ا ت : ا ط ث ن : #ر ز ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ د = & ن ر 0 ا ر . -ت$د و ضور ا طو م ث ن ھد:او( : ز#ر ھ ا ل و ا ت ؤ ر ا اد* ةر ضور0 ا نو# نأ = & تاذو ،ةر , ل *آ ل#9% - , د از و ،يد& ضر و ھ ذ ت ؤ ا ه -% لو ا ت?د ا ن = &أ ر دDاو$ ت?د ىو = & د 0 ا كو % ا . -د6 ا ت ' ا ط ن : #ر ز ؤ ا ھ ا ل و ا ت? * $ ا ت ر ا = & ماد ا عاو أ أ ا ت ا ف % ت ا ن ىر ، # = & ز #ر ت &و * ا ضار,إ ت *- = & % ا ضار, ا . +4 /ر او ضور ا 3+4 (او ا مظ ط ث ن : #ر ز ل و ا ت ؤ ر ا ھ ا # نأ = & او ، ز#ر ر T ضور0 ا = & % ,ر او 0$او ا مظ نو ةد & ضور0 ا ن * فرط ن نو# ا ل%, ن د0 ا ت و ا = & ك ذ $ ةد ن اد ا ضور0 ا ظو ، مو0 ا ل ا تار ز ل ن نو# ضور0 ا ق 'و نأ # و -% ظ و 0 ا ن# وأ ل & ن# أ = إ ضور0 ا ن ر . -ضور ا ل ةرادإ ث ن : م ز #ر ا فرط ن ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ ضور0 ا ن تار G ا = & ر % ,ر ك ھ نو# نأ = & . 2 . ا ئد ا ا ل و + ھ ر ا % # ا اد ا ةر% %و ت,و ا رور % ا ھ ا ل و ا ت? * $ ر ، تدد! % ا ن &و * ھ $ ود ا ىو ا = & ! - & فر ا ئد ذ ل * ا ا = & % ث !% ، ? * $ ا ت ؤ ا ت ر ا ھ ا ل و ا ا م د0 ل * $ 2ا ئد % ا هذھ ع % ن $د- ا ءار0 ا دار$5 ا ر Tو ا ت د ا . 1

Basel Committee on Banking Supervision (BCBS): Microfinance activities and the core principles for effective banking supervision, August 2010, p. 10-12. ( www.bis.org ).

14 أ . ا د ئ ا + ل و $ا 4و ا ب ر ا ھ ا ءار ا ةد4 ر , : ر% ا &و * ا ? ءار0 ا ةد& ر 9 إ د! ى مھأ ا ود ا ت D - ا ? * $ ت ل و ا ا ھ ،ر ا ?ا &و * ا هذھو ا ةد& ر 9 ءار0 ، ھ ن& ةر %& ا ت -* ا ن د ! ن ف G ! ا 31 ، و و & و D ھ = & ل ا $ 2ا -$دھ ل' و ,ر ر وط و & ل و ا ا ھ ر ا ل ا ت? * ن ر '# ا ر%& ، ا تاذ 2ا ? ق % -و ا ل * $ ا ت ؤ ا ن ر '# ا ةرو9 ا م د0 ل ا ھ ر ا لود ا ن ر '# ا $ . داد&إ = إ $ إ ن ر '# ا تار#ذ ا ا ةز#ر ا ھ2ا تاذ لو! ن ر '# ا % 0 ا ا لD ا ت? * ل و ا ا ھ ر ا . ?ا &و * ا ت , د,و ءار0 ا ةد& ر 9 ئد % ا ن &و * د د! % ا 2ا ن# ا -& % ن ر طإ ا ر Tو ا ت د ا م د0 ل * $ ل ا ل و ا & ن ا ھ ر ا % ، ئد % ا هذھو 2ا ھر#ذ # 1 : -ا ت د6 -ا ن 4و 4و م د أد : ن &و &و * = إ ءار0 ا ج ! ا ت د ا او ، د, ?ا ت د ل 9 ،لاو 2ا ت و! و ن G او ر د ت د س و ط0$ ضور0 ا . أد ا و لو ا ء ( ضور ا ماد6 $ا تار ) : ل و ا ر% ا ھ ةادأ ر ا ،ر0 ا !$ # و, ث !% ـ ةر 0 ا ر 2ا مد ك د ا ـ ا ت ـ ز ـ د ا ةد ـ %و ل ـ ء و 2ا ،ل *ر ا ت د ا ن ! و . ت ؤ G د أد ل و ا ا ھ ر ا ر ا ا م ظ ا ن ' : ك ذو ء % ،ءار0 ا مد ظ أ و ل و ا ق0! ن ا ھ W دأ اذإ ?إ + رظ ا فد- ا ر ا ر ا ا م ظ ا $ = إ يدؤ د, وھو ، ظ أ ء % ; * ! و 9 . -ر ا ق أد : نأ ب* ث !% ل و ا ط ا ھ ،+ # ر ا نأ ب* وھو = ! + & نو# ن# ر ا ھ ا ل و ا ت? * $ ا ت ؤ ا لو و ا ن = إ ار0 ا ن ةر %# داد&أ ء . ; ط = !و ا ك و م 0 ا ت ؤ ?ا % - - $ رار - # ط $ # و ر ضر نأ - & ؛ ث ! ارر ةدD ا ر ف0 د د! ل#9 ?ا = & لو ! ا م- & ب ا ن ل * و ءار0 ،ن D ل و ا ت ؤ ك ذ ; # ا ھ و - # ط ن ر ا ا ءار0 - د م د0 اد . -/إ أد اد + ت ؤ : نإ ضر ا 2ا ل و ا ن ا ھ ر ا ، $ ھر ود ةد &إو ! ا تار د ا بذ* - # اد ! ت ؤ س G وھ ت د وأ ضور, ل#9 أ ىر . -و ا /84 أد ل ر ا +%, ر ا ھ ا : ? ل و ا ر% ا ھ ل# ! ر ا 1 ن S قر ط : ل و ا ا ا ر 2 : ،تارد % او ت د! ا ,رو ا ،ت ا راو! ن ' ا ،ب رد او ثو!% ا د- ا ي 2007 ، ص . 14 -15 .

15 ،ت #9 ا عاو أ ك -$ أ دار$5 % % ل $أ ل#9% ل نأ ن# ا W ار% ا ن ىر داد لD و م- د ر$او ? ن ن ور! ا . -رود أد ھ ا ل و ا ل ( ت و% ا ر ا : ا ل' رود 2ا ت و#! $ - $ ةد& ا م - % م 0 ا ، ا ت د ا م د0 ل ةر9 % ك ذ% م 0 ا س و ، يأ نأ مو0 و#! ا فار9 او م ظ % ق م - % ت ، ل و ا & ر وط % ا D % ا د * إو ا ھ ر ا . -$ا مد4 أد ا ت ا ن مد ا م4د ا 3+4 أ ل%, د 4 : ب* ت ؤ = & ا ل و ا ر% نأ ر ا ھ ل ا سأر # ! ا ت -* ا ل%, ن مد0 ا م&د ا ص ا -% ، ل و ا ت ؤ % لو و ا = & ل نأو ,ؤ نو# نأ ب* # ا ھ و رد % م&د ا ك ذ ن& - $ ا !ر ر ا اد أ ىر . -ل% 3+4 ظ او تار ا ن أد ت و ا : و0 ا ت ؤ ا ء % = & ز #ر ا ب* ،ء #2ا ءارد او ،ت و ا ل# = & ظ 2او تار - ا ء % ك ذ#و ت -* ا = & ب* ك ذ م- ارد, ء %و م- &د = & ز#ر نأ ! ا . س أ ق(و ر ر ا داد4إ أد + ا تاذ فارط ا ل% مد6 : إ ّن ل و ا ھ ا ا ر نأ ن# ،ءاد2ا س , د & WD ا ل $أ = إ يدؤ ا ر ر 0 ا داد&إ % ? ن# و ط0$ د& ارط2ا ا ل و ا W ر%% ا ف ھ ف # ا ل ن ءاد2ا = & م#! ا = & ر ا ،;$ او - % ر 0 ا ت & ءار*إو ءاد2ا ن ! = & ل نأ ب* ل% . نإ ئد % ا هذھ 2ا ا ئد % ا ن ر% ن - او ن ا ل%, ن او ?و%, =0 ل و ا & % ھ ا ،ر ا - إ ر 9 ث ! ن !2ا ن ر '# ا $ - أ س أ = & ن& ر% ل و ا W ار% ةرادU% 0 ا ب 2او ت ر ا ل $أ ھ ا ر ا . ب . ض ر ا ھ ا ل و ا ل ( :ر ا ا ئد ا ن ) ا يأر ب : ! ب د*و ن '! % ا ض % يأر ئد % ا ن &و * Dر ا ا ب*او ا ا فرط ن -& % ا ت ؤ ا ? * $ ت ا ل و ا ھ ر ا ، او نأ ن# ا ئد % ا - ر#ذ ـ 1 : - $ا م ھ (د ا قو + د ا م : ل ن ك ذ نو# و ا م ھ ؤ ت ل و ا ا ھ ر ا % ? ، ر ا ر T ع ط0 ا ت ر ن ةد ? ث!% % ق لDاد% ن& %و ط ا ت ، ت D ا مD ;,او ن Dاد ل او تاءار* ا ل - و $د- ا ; ، ةرور

- & ق ا ت ,و2ا $ داد ا ن& ن ر G ا ; لھ ا مد&

. - داد ا 3+4 ن 'ر ا 1 , ز(او 1'و : داد ا = & ن ر 0 ا ; *9 ز$او! ن % ن و # $ إ ضور, = & ن ر 0 ا لو ! ر$ نو# نG ضور0 مھد د = & ف,و 1 ن ر م ر ،ر ا قر ط : ،د ,?ا # ق9 د * تارو9 ،ةر ا ت &ور9 ا ل و 2007 / 2008 ص ، . 65 -67 .

16 0% ا ، ; ?ا ت د ا ر $و % م ھ ا ?ا D ا ر د $د- ا ت D ا دار$2 . - ز %ر ا او ةء % ا ق 3+4 ت + ا ( : ب* ؤ ل نأ ت ا ل و ا ھ ر ا = & 0! ـ !%ر ا ق - & $ ـ % ـ ن اد ?ا و ?ا رار د0 $ ـ م ت د ا ا ر Tو ا %0 ، و# و ل ن ك ذ ن D ةدD $ ت?د ; و ق 0! ?ا ن ھ ت و اد ن د , ا رار ? %0 . - $ا ا قاو ا ةد رد ن : ك ذو F % ت ؤ $ ا ت? * ر ا ھ ا ل و ا % ; و ق ط ر%#أ = إ لو و او - & ن ن# رد, نD %ز او ء ا . ث ) ا ب+ط ا : ا ل و ا ھأ ھ ر ا = * ا ل و ا ھأ ھ ر ا ?ا ب او* ا ن ر '# ا ىو = & ?او د , & * ، ب او* % ق ? ا تاذ #و ، ط% ا ت?د ن ض او ر0 ا ن د! ا 0% ذ ا ةر او ةر ا ت &ور9 ا وظ ر وط . $وأ : ل و ا ا ھ ر ا ن د ا تاودأ ن ةادأ ر ا ر% ھ ا ل و ا ر ا ،ر0 ا ةرھ ظ ن د! ا $ - ا تاود2ا ن ةادأ + $ ن # و ا &اد% ا ت * ار ا $ ر0 ا ت #9 ن ف ا $ ھ % ر طإ $ ف ا م*! ن ھ ذ ه ت #9 ا - او ، ب أ F 0 ا ف # ا ض و &و * ا ن % ضور0 ا ، ا ت % ا ب أ $ ك ذ#و ن $د- ا ءار0 د * ا د د! . ) : ر ا ھ ا ل و ا ت و ةد ز تاودأ ن ةادأ ا H + ا % إ ? * $ ا ت ؤ ا م , ن ت ر ا ھ ا ل و ا % م د0 # و &و &و * ا ن ت د ا ا راو* ، او ق$او ا ن ن د % ا دار$2ا ت و ; ا م ظ ا يد 0 ، ن # ر ر 0 او ت ارد ا ن د د ا WD ب ! '/ا ن ر '# ا ر % * ا = & - ا ?ا ب او* ا , ?او د دار$2ا كD و2 & * ءار0 ا . ) ) : ر ا ھ ا ل و ا ر ا ر ا ق و نإ ذ % ت , ا ت ؤ او ت D - ا W ار% ت? * $ ا ل و ا ت د م د0 ھ %رأ W ار% ا ك ل ن ت00! د, ر ا ! ر * 0 0! ب * = إ -2 ?ا -$ادھ & * W ار% ا ك % ط% ر ا .

17 ار : و ر ا ھ ا ل و ا Iا ن4 ر ا ر ) ل و و ةر ا ت 4ور, ا ةر ا ز#ر ? * $ ا ت ؤ ا ت ر ا ھ ا ل و ا ن # = & ءار0 ا ن ةد ز ير 2ا م- د ق 0! و ?ا م- أ يد , ، #و ذ ا ، ا م- ن د! ا ل ن ك ذو م- د& = & ت &ور9 ءد% و ةر ةر D &و . ك ذ تر,أ د,و م 2ا D ھ ن& 0'% ا عو* ا * ةد! ا ؛ تظ!? ث ! ا ل و ا ر $و نأ ت &ور9 ا وظ ب و ةر ا ا ر ة $ ا لود ا ف ،ءار0 9 ا ت و ا ةد ز = إ يدؤ Dاذ ا ن 2ا ت?د ن ;$ر و $ ن و ماد ا روط ا + ت,و ا طو ا ت د , 1 . 6 : ا $ا ز و ر ا ھ ا ل و + ا ت د / = & ب ر و ةر ا ت &ور9 ا -'د! ا #ر! ا ةر ا D ا ت &ور9 او و ا ن W ار% ر ا ھ ا ل و ا ت ؤ ز ! ا ل ن ! ا ت د , ك ذ ك ر! ب ط ا ; او ا و - ق ت د او ; ا ن ةر %# &و * = & عو ا ت د % ! او م او ذ ا ، ىر 2ا ت د ا ن ھر Tو . د : و ر ا ھ ا ل و ا ار 0ا ھ ا ا وظ ت 4ور, ةر ا ةر او اذ د ( ? * $ ا ت ؤ ا مھ ت ثاد!إ $ ر ا ھ ا ل و ا ن # وظ ةر ا ت &ور9 ا او ،ةر ت &ور9 ا هذھو ب ! وھ + & فر ھأ -= & * ار ا ا #ر! ا ةاد2ا % ' % - أ ر % & ?ا و ،يد , Dر ا رد او ر $و ل ا ب و ?ا ةء # ا ن ھ ت و ق 0! ! ا دراو اد . : $او ر ا ھ ا ل و ا ا دراو + و ت / ط+ ل) ا ماد6 تد#أ '! % ا رد % ند و 9 ن ر' # د , (Catherine Chaw) ھ ا ل و ا ھأ = & # ر ا ": مد& = إ يدؤ ; * ا $ - % D$ = & ل و ا ز #ر نإ ا ت , ط ا ماد ،; * ! ا دراو او و إ ةد !و ا و ا ن ماد ? ,إ ; *9 وھ دراو او ت , ط ا هذھ او ةر ا ت &ور9 ا ر ة ; زو اد&و او ج ا $ ةد ز ا = إ يدؤ او ل د ا " 2 . 1 ب ط ا د%& د ! ا د%& : * ا راد ا ،ةر ا ت &ور9 ا ل و ت د ,ا ، رد # ا ، 2009 ص ، . 185 . 2 ص ،+ ;*ر ا . 185 .

18 ) ا ث ا : ؤ ا جذ ا ا ل و + ھ ر ا و ا ل %,أ ضار/0 تاز او ت و ا مھأ ث!% ا اذھ ضر 2ا ؤ ا جذ $ور ا %ر2ا ت ؤ W ار% او ا ? * $ ت ا ا ل و ھ ،ر ا # د! صD د ل #9أ ا ن ر '# ا فرط ن % ا ضار, د0 ا ت ؤ ا ل و ا ت د ا ھ ا ـ ر %& ـ ر ا لود ـ م . ا ك و 0 ا %ط ا ىر أ -* ن ضر # W ار% او ت ؤ $ ا ? * ت ل و ا ا ھ ،ر ا ل و ا ت د = & ل ! ا ب ط ا م*! ر 2ا $ دد! و ا ھ ر ا ل%0 ا $ . ر ا = & ث!% ا اذھ نو عزو ك ذ%و 2ا ا : -ؤ ا جذ ا ا ل و ھ ر ا . -ر ا ھ ا ل و ا ل * $ ضار, ا ل #9أ . -ا فارط2 ا ل و ا ت د د0 ا ؤ ا ھ ر ا . -ر ا ھ ا ل و ا ت د = & ل ! ا ب ط ا ر د0 . لو ا ب+ط ا : ؤ ا جذ ا ا ل و + ھ ر ا ؤ ا جذ ا تدد او ت ؤ W ار% ت? * $ ا ل و ا ھ ا ر ا ذ ا ة ?ا ت و ا ب ! ?او د , ك ل%, ن ن $د- ا ن # $ 0' او & * ت ؤ ا و W ار% ا ، ن ر'#أ ت ارد ا ض % ب ! جذ ا ك دد& L % د,و 14 *ذو ، و ن# ن# ف ل & ك و ت ؤ ا W ار% ا ? * $ ا ت ل و ا ھ ا ر ا ! ب يأر ر '# ا ا ن ن ن '! % او ل و ا ل * $ ھ ا ر ا ؤ ا جذ ا = إ %ر2ا ا : ن ارT ك % جذو و ر0 ا ك % جذو ، ?ا جذو ?ا د ! D و نو ا ت & * جذو اذ ا . $وأ : ا ل و ا ھ ن ارJ ك جذو ل86 ن ر ا ر% ا م د0 ل * ن ا ر Tو ا ت د ل و ا ھ ا جذو ل ن ر ا ن ارT ك % ن ر'#أ جذ ا م ا $ &و 9 ؛ أد% جذو ا اذھ = % ث !% ماز ?ا كر 9 ا ن % دار$2ا ، ، ا ت د ا = & لو ! نو د0 و ةر ت &و * نو #9 دار$2ا ل * يذ او ! و ر طإ $ ةر ا ت &و * ا ك ء &أ ل م-; اذھ % رد ص ! = & ك % ا ا نG9% ل و 2ا ئد % او ر ھ ا ا ،ر ف و ت % ط ا ن ا 2ا ?ا -% ماز رار $ ك % ا ل%, ن د0 ا ا ت د ا ك = & لو ! ا .

19 و وھ ،جذو ا اذھ صD مھأ ن نأ ك % ا د ; + $ دار$أ = & $د- ا ت D ا ت &و * ا بو أ ا اذ #9 ا ا ت د ا م د0 بو G# ؛ م د0 نو# ث !% ت &و * ا هذھ ء &2 ل و ا كو ب ! ةد ز ا $ جرد % ز د د $ ء &2ا ضور0 ا 0% ا . أ # لاو 2ا ن ضور0 ا وأ ن ء &2ا ض % فر 0$او د % &و * ا ء &2ا /ا ن ر ، وؤ ضور0 ا د د & نو# اذ-%و ء &أ ; * ن % #ر 9 ، &و * ا $ د د ا ن& مھد!أ ز*& اذإ ث !% ل */ا هذھ ء &2ا ; * +*او - & ق ا #9 ا ، دؤ د,و مد& = إ ر 2ا $ م-% ي ا &و * ا ك ء &أ ; ل ا $ ك % ا رار . ن ارT ك % ر% و ش د %% % ' % = إ ىدأ يذ ا ك % ا ر 9 ا مD 0 ا و ا جذو ا اذھ ، & * ا ضار, ا = & ت يذ او

ىو = & +0 %ط ةد &إ & لود ا ن ر '# ا ؛ 9 ث ! ر ن ر'#أ د*و + أ = إ ت D ! ا ض % 86 ل و ا W ار% ن * ر% ھ ا ر ا د ا جذو $ ن ارT ك % 28 ود 1 ، جذو ا % ' % ن ارT ك % جذو F% أ %و 0 ا ا ل و ا & ل * $ ةود ھ ر ا . اذھ ، و ر 9 و ا & لو! ت % # ا ض % ل ا ھ ،د - ا $ ر ا + أ = إ د*و او! ھد!و د - ا $ 19 ? * $ ل #%9 ت ا ل و ا ھ ر ا 0$و فر وھ ل ن + & ن ارT ك % جذو 2 . ) : ا ل و ا ھ ر ا ك جذو ل86 ن ر ا جذو ا اذھ د ا % ' % جذو ؤ ا ت يذ ا ' ا ةد &إ ; او ق ط = & +0 %ط = & ىو ا لود ا ن ر '# ا ت د , ، ?و -أ لود ىو = & لود او ا # ر 0 ر$ ا . مD , جذو ا اذھو أ ةذ ا D - ا م , = & ل و ا W ر% ا ھ ر ا س G % 0 ا كو % ــ ! = & ىر ـ و ــ % ل ــ &أ دد ـــ ن % حوار ء 30 -50 ،او & مد0 ن أ هذھ D - ا ىر0 ا كو % ل ا سأر $ # ا م 0 % ،ء &2ا دار$5 ر ا ل و دد ث !% ر 0 ا ء &2ا و ,أ ل#9 = & م- ور, ن ــ $ &و% أ ط ــ ةد 04 ،ر-9أ ا ةد ا ھو يذ ا ر0 ا ك % - $ د ،ةذ ا D - ا = إ + & % ر ا دDاو ا ; ضر0 ا ل أ + G م و ل# ،ىر أ ضور, = & لو ! ھؤ ةذ ا D - % % ر% ل # % + ور, دد ك % و ط% ر *! ـ 0 ا هذھ م ـ % ضور ـ 0 ا ك % ء &أ ءادأ ىو ـ ر ـ ـ #ار % ق ـ و م ـ ت د?ا ر ، ا ل#9 و ?ا + ر يذ ا ط او ء ا د د ن = & ر0 ا ك % $ و ضر0 ،+ & ل ! ا د ز ا = & لو ! ا # إ ن ;*9 و ل ا سأر ن ،ر د ا = & ر0 ا ك % ء &أ ل و $ د % $ مد يذ او . 1 ;*ر ،ن S قر ط ص ،ق% . 32 .

2 _{Isabelle Guérin et autres}

: la microfinance en Asie entre traditions et innovations, éditions KARTHALA, Paris, 2005, p.161.