www.credoc.fr
N° 334
DÉCEMBRE 2016
LES MUTATIONS DU TRAVAIL
L’ENVIE D’ETRE SALARIE DOMINE,
SAUF CHEZ LES JEUNES QUI ASPIRENT
A PLUS DE LIBERTE
Elodie Alberola Isa Aldeghi Sandra Hoibian
Centre de Recherche pour l’Étude et l’Observation des Conditions de Vie
Elodie Alberola, Isa Aldeghi et Sandra Hoibian
CAHIER DE RECHERCHE N°334
DECEMBRE 2016
Cette recherche a bénéficié d’un financement au titre de la subvention recherche
attribuée au CREDOC.
!
"
"#$%&"
'()*
+,
!
!
-.
//
0
/
-
1
2
'(,
3
4(,
5
3
/
67,
3
!
8
/
1
/
/
9
/
-/
5
!"
# $
"
!%%%
"
&#
'
(
#
)
"
*
'
'
"
&
+
#
'
*
'
, *
(-
. * (/
'
)
0# 1
(
+
&&
&
2#
!%%3 *
*
#
45,1+56$ 7 !% % # 8 9% :# : ; 0 !# ) " # ) <6) ' = >? >3! 9?# !$5, ) !% 2 # 8 !%%% !% ! & " "1$< : % 5 ;9@ ABB # ( # #& B<4CB &B!% 2(%9@(!# &
( D ' " & " ' E ' ' 0% 03 ? >3! == ? !% # "/ .<15,F 1 !% # 8 - ( D ' ' 0% A ' & & : $ <6) ( 0G7 H 1 .,7- F # !% @ # ; / < $ ;!% @(%2# ) # 21 !% 2 # / , 3 #
! "#" !$%$& '! ("#)*& + ),%# ! $- ! "! +- " ) %% &!. " & /0 1 2
3$), 4 &$" )' &#,#% $ " ,#,-%$ #" + ! )'"$5 ! , &!#"" ! + 6 $"! ,%-! # 4 +#""' ! + /0 7 1 2 #&& 5' ! ,#-& % ! &-, -& ! + !'&
#-& 4 "! "8-9 ! ),%# ( $% -%! "! .
"
&
&
-5
0
-
7"
"
'
@#
4
# 5
8
*
I '
'
=
))<<
# 1
E
"
# 1
&
'
( '
& "
"
&
(
8
:
# $
* '
A 1$$
1 <C5
1$<
1$<1
1
1-<(15 1-<(
1<
&
1$$
1$<
&
& '
'
(
*
*
( FF.
&
# 1
&
1
1$<1
91+5-1+5,$ G (. !%%> 8 : $ ; " @1+5-1+5,$ G (. !% @ 8 J ( ' K : $ ; % " = @% %00 !0! % !%% 2%% @%% 3%% %%% !%% 2%% @%% 3%% > 3 ! > 3 0 > 3 2 > 3 9 > 3 @ > 3 = > 3 3 > 3 > > > % > > >>! >>0 >>2 9>> >>@ >>= >>3 >>> !% % % !% % !% % ! !% % 0 !% % 2 !% % 9 !% % @ !% % = !% % 3 !% % > !% % !% !% ! !% 0 !% 22
L
"
&
"
/F. L
'
#
6
"
'
&
#
&
&
'
# .
M
M
"
3# $
&
&
&
&
E
&
&
# $
'
'
&
"
'
&
#
&
'
'
&
#
N
#
4
4
F
!% 9
'
'
>#
&
E
'
&
"
&
#
.
# -
'
' E
1
5
1, $71
!% @
'
8
8
-)'
.
//
0
/
-
1
2 < #
'
E
8
:
E
#
@?
I
&
1$$
"
2?
I
=?
I
'
&
#
%?
I
& *
"
=?
I
# 4
&
"
#
'
'
%?
I
@?
I
(
# <
"
M
!%?
'
N
" "
#
3 1 & ' * ) G7 H 1 .,7- F # !% @ # ; / < # # ' " " 5)5<, 45-,<1 G O )F<454<C < 5 # !% @ # = > " 1 5)5<, ;9= " # >4 FF <6C / !% 92 9 / , " 4 F # ) " #6
- #-&! + ! + &" &! )# ! $: ;<:#-! = & ' -" $ : ' &')-"'&' + )$" >& "+', "+$" ($- #< " & ,& "$& $ 3$- -& #- 3? : $ -" ! " &" 5$&+ + " $" #- $ + $-= , &!#"" ! @5' ! A. B 8- ! #" " $ ,$! ' ' ,#!' $-= , &!#"" ! +#" % $ : ' ,& " ,$% ! -" ),%# $: -" ! $ - 7 !#"
#), A ! +#""' ! ,&'! " ' ! !#" &$,,#& ' ! 7 % "! )*% + %$ ,#,-%$ #"
&#,#& #" ! %#" %$ ! -$ #" ,&# !! #"" %% &#,#& #" ! %#" % @5
#-& 4 "8-9 ! C #"+ #"! + : !, &$ #"! D +'*- 1 E
&
8
:
&
# 1
@%?
&
20?
0%
&
(
'
&
N #
! " #!
"
#
$$
!
"
-
&
@@?
.
%
N
*
2@ 2
3?
0%
2 ?
-
&
@%?
&
.
N
*
09 >
20?
3
!>
02?
&
9%?
9%?
&
''
()
0=?
) ' E !% 0(!% 9 && . ( P # # ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @ ) ' E !% 0( !% 9 && . ( P # #$
"
'
(
"
&
'
8
"
:(
#
!
"
&
"
&
9 % % 3 = = 2 % ! 2 @ 3 % ! 2 @ 3 !% " 5 & < & 1 ! && & N 1 E 2 1 6 1 6 1 6 0< 2 $"! 6 7 / $"! 21 7 6/ $"! E1 7 E/ $"! F1 $"! ,%-!E
'
&
&
%#
<
&
(&
# A
'
>02 >!?
(
Q
&
&
&
2%?
>29
>=2 #
$
!
"
M
'
&
'
'
&
!#
Q
'
0#
*
&&
&
N
#
# $
'
&
K
'
'
2&
R
#
#
!% 2 22?
"
&
&
511,
9#
7
&
&
# )
,
*
(
7"
&
"
@# <
'
>>>
'
"
&
8
:
%,<1+ F $ F+745) ) !% @ # 8 L !% 2 A ' L !% % :# : ; @%%# G # F5S56 1 !%%3 8 . " A " & : : # / '((+ - 3 -!$ C,H) 1 !% @ # - T U !% @(%!# F - < #0. & !% = ABBVVV# " ( #& B 2B B %39 #
1 & && ,)< ( 8 " : * && # 2 1 " !%%% ' && ' * ' I " # ABBVVV# # # B B W& # 9,<1+ F $ F+745) ) !% @ # 8 L !% 2 A ' L !% % : # # @,5. < ) !% @ # : ; , 76. )#
F
'
& "
# ,
'
'
'
&
'
#
.
*
6 U
'
8
# :
=&
# 1
'
'
&
*
E
& #
& '
& "
&
'
&
&
'
"
#
.
& '
(
1
X
"
Y
A 8 "
K :
3.
&
&
"
" # )
*
8
:
"
&
"
A
'
#
=%
&
'
I
# )
V
*
)4<1
,)5
'
Q
'
9 )4<1#
-
'
'
4
(F
,
' A
>#
1
'
&
'
4
(F
,
&
'
'
&
'
'
# 1
'
'
'
# 1
*
@ 9%%
2% %%%
1
!%#
= 5H7 5 65Z5,5 T !% % # " ; / 1 ;!% %(%3 2# ABB # ( #& B (%%9023 >B 3F5)) F 1* 547))X F C,XC7<, 4 !% 0 # < : 8 8? , 1 ;3!# 4 # >,5.<5- 4 (F !% % # 8 & L ### . :# ;!%2# !% S ,5 , 1 !% 2 5 @ / - < #0
-'
8
:
2
!%%3
*
"
!%%># 1
'
'
& !% 0
! =
(
'
!# 1
'
'
&
& &
'
E
&
& " # < &
# <
"
'
!!#
)
5"
#
"
'
&
#
*
'
#
6
) U I*#
'
# <
&
'
"
'
"
"
# 1
"
+
)
&
'
*
!0# 6
*
)
( E
&
*
&
*
!2#
(
&&
&
&
#
'
!% %
'
!9#
0%
& " #
! 745 Z F < , ) !% @ 8 , ( !% 0 ( / :# : ; @%2# G # !! !% @ 0! >%%[ 3! !%%[ " # !0)F S 6) + !% ! # 8 ( A " K : A B ;! # .#! (!3 !2 S,5FF7 6 ) ,S ,<6 * !%%> 8 ( E 2 !%%3 A & : , ' ;0 \\<<< # .#0!9(09!# !9,<1+ F $ ,7-)) 5- )* 45,<7FF + !% @ 8 5 ( !% % A 0% ? & :# : ; 9>9# 4 #/
&
'
22%[
*
!% 0# 5
E
'
*
(
&
# $
!% !
!% 0
*
"
2 @?
( @?
!@#
* '
1$<
1
M
# <
M
&
!=#
'
*
A =%?
Q
"
#
( E
1$<
# )
8
: &
#
$ % +'$% ) " 8- %% ! -$ #" &#-: ;<:#-! %$ ,%-! ": $*% B "! )*% + %$ ,#,-%$ #" %#" %$ ! -$ #" ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @!
"
"
'
*
@3?
"
&
#
(
&&
&
!@745 Z F < , ) !% @ 8 , ( !% 0 ( / :# # # != S ,5 , 1 !% 2 5 @ / - < 7 # # ] =%? ] !>? E0 F6 0 F/ 2 0 ! "+', "+$" 7 !#" #), = & ' $- #-&! + ! + &" &! )# ! -" $ : ' &')-"'&' + )$" >& "+', "+$" ($- # " & ,& "$& $ 3$- -&#- 3? : $ -" ! " &" 5$&+ + " $" #- $ + $-=
, &!#"" ! @5' ! .
$%$& ' " " '& ) $%$& ' 7 +-&' "+' &) "' & "+', "+$" 7 !#" #),
1
N
#
"
&
#
-
!% !
1
"
'
"
*
+
#
E
&
#
&
&
"
*
6
A )
$
U
'
I
A /
'
5
"
# 1
E
'
*
#
!%%%
23?
5
&
@9?
!% !#
, *
-
9%?
!%%% @0?
!% !
. * "
93? @2?
'
M
'
2 ?
!%%%
9=?
!% !# 4E
-
*
"
!3? 2@?
E
!%%%(!% ! #
& % # ' ( )&#,#& #" + "+ : +-! ,&' '&$" 9 & !$%$& ' ,%- ? 8- "+', "+$" ( " G.
) A 1 - " * / ;092 !% ! 0! 9= 93 =2 / C 1 * . , < . + -!= " ) ' 4 < , " ' ' 5 , * -. * " / ' 5 $ U ) ) 2 9% 93 23 9= @0 @2 @9 % % !% 0% 2% 9% @% =% , * - . * " 5 !%%% !% !
5 (
( E
P
,
*
-
5
'
N
"
I
3(!2
#
& *
22?
"
03?
#
* % +'$% ) " 8- %% ! -$ #" &#-: ;<:#-! %$ ,%-! ": $*% B ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @1
"
!=
*
-
!% !
I
8
:
29?
9(!2
0=?
!9(0>
0@?
2%(92
09?
99
#
$
"
&
@!?
(
*
2%? #
"
"
'
#
66G F G F2G F2G F1G 26G FG EG 6G /G 1G 1G 1G 1G 21G 61G E1G F1G 01G 0< 2 $"! 6 7 / $"! 21 7 6/ $"! E1 7 E/ $"! F1 $"! ,%-! & !$%$& ' & "+', "+$" 7 !#" #),+ % #
, (
#-& :#-! $:# & -" $ : ' "+', "+$" ,$& &$,,#& 7 9 & !$%$& ' ! $:$" #- B
. ' LE " . ' LE " ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @
2=?
*
"
'
N
*
00?
!0?
N
#
&
'
A
N
&
#
- . ' / ( 0 ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @ 9? 0? 2? @? =? =? 2? @? ! ? ! ? !>? 00? 09? %? 9? %? 9? !%? !9? 0%? 09? 2%? 6 5 5 ' ' F & ' 5 ' ' & # " ' . 5 5 " F " 2? 2? 2? @? @? =? =? 3? 2? 9? !0? 2%? @!? %? %? !%? 0%? 2%? 9%? @%? =%? 6 5 5 ' ' & # F & ' " ' 5 F " 5 ' ' . 5 " 2F 2F 21 0 6 / 6 2 1 6 1 6 1 6 1 6 21 26 61 # "! + 6 $"! 6 7 / $"! 21 7 6/ $"! E1 7 E/ $"! F1 $"! ,%-! :# & ,%-! + % * & ' #-:# & $+$, & !#" &$:$ % 7 !$ : ,& :' 2 0 0 6 6 6 0 / 6 E 2 1 6 1 6 1 6 1 6 21 0< 2 $"! 6 7 / $"! 21 7 6/ $"! E1 7 E/ $"! F1 $"! ,%-! &$:$ %% & * $- #-, $:# & )# "! + ),! ,#-& !$ : ,& :' :# & )# "! + !' -& ' & !#-) ! 7 -" #& ,& !! #" % ' $-= $ " ! + ! % " !&&
N
'
&&
!3#
N
*
I
#
I
!9?
&
I
0%(
2>
# 5
*
'
9%
#
A
Q
'
#
'
"
'
&
# 1
"
!>#
1 2 ## (3 8 F : 8 E " :#-& 4 =,%# $ #" 7 ,$& & + % "8-9 -&#, $" $%- ! -&: HA
" "
'
"
#
"
8
:
"
&
&
^
$
!
.
*
"
*
'
'
#
!3/<C7F , $5-$ H +7</<56 ) !% 0 # # 1 ;0%9 1, $71# $ " 4 $5 $ ' S 6$,54<6 . !% 0 # # . !>/,<1 $5-$ H +7</<56 ) !% 9 # C / #6 )* ; 9 1, $71# 4 ABBVVV# #& B &B) B6 W W * W6 9W W+ # &
2F 26 F EF 6/ 0 1 1 1 1 21 61 E1 F1 01 /1 11 0< / $"! 1<2/ $"! 61 $"! ,%-! ///< 11 110< 1 1 6 6 62 1 1 1 1 21 61 E1 F1 01 /1 11 0< / $"! 1<2/ $"! 61 $"! ,%-! ///< 11 110< 1 1
2
.
'
8
: A
#
&
&&
&
#
"
" # 1
.
*
&&
!
"
0%& "
'
"
#
&&
' E
'
*
'
.
A
0%
N
'
I
'
'
"
' E
&
0# 2 ?
&
"
*
!=?
I
9%
0>?
&&
'
!>?
N
0=?
&
&
&
'
'
'
0 ?
N
#
+
*
*
,
*
#
! 1 . ' / ( 0 " 3(!2 5 ! 3 3 @ > 5 2 2 = 2 F & ' L = 2 > % ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @ 0%. -C6H 1 !% 0 : ( , " ' # 0 1, $71 1 ' ' * 8 < & ' * : " !%%> ABBVVV# ( ' * ( #& B B B< ( # & ' E & Q $5, ) ' E ' E ) ' E ' & ' E ) & )<. #6
'
&
"
A
2?
( E
8
:
'
0?
8
:
2?
#
&
'
I
'
&
" L
#
'
M
& "
"
"
" "
# ) *
&
'
&
0!#
*
00# 1
)
'
"
# 1
&
*
&
'
&
K 1
02K
(
&
09+
1
.
)
A
&
&
&
&
&
'
&&
'
&
Q
'
(
'
&
#
"
"
M
&
M
# 1
4
# F
&
'
)
'
&
Q
#
/
0
1
1
&
1, $71
1
5
>=3# <
&
0%%%
!%%%
&
&
#
' E
"
!% @
"
!% 9(
!% @
( )#)
V
"
&
Q
1
$74(F74 N
9
'
# 1
'
N
"
&
&
N
' E
'
<6) # 5&
&
&&
(
"
'
N
#
0!1 ' * !% # D / 5 -4 L # 00, " 1 >>9 # D > C * # 02G7 H 1 .,7- F # !% @ # ; / < 09 + 1 & !% @ , ( & 7 "E ! $ 1 2 41 5 1 ## 6 ( # 3 78 0 7 6 _6 ` F ) + = >! %% > >% % %% 5 L ' E 3(!2 !% => %% !9 0> 3> % %% 2% 9> @ >0 %% @% @> 2 >9 %% =% 0 >@ %% . & L V 5 # Q & L 0 @> %% 1 & ! 3@ ! %% . & < 3 > %% * 3 >! % %% 7 = >0 %% . & * @ >2 % %% , 0 >@ %% 5 & !! =3 % %% , & * -1 / % 3> %% 1 * & = >! %% 1 * = >! %% + = >0 %% 6 ( !@ =! ! %% $ 6 ( @ >2 % %% / .1 = >! %% /51 % >% % %% $ % 3> %% 1 L 1 % 3> % %% ! %%% !% %%% " > > %% !% %%% %% %%% " = >! %% . %% %%% " = >! %% 5 > > %% ) & 5 & 3 > %% < & = >! %% 1 2 3@ % %% 2 3$ $ $)) ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @
F ! & 1 9 41 0 F ) + =! !3 %% @> 0 %% 5 L ' E 3(!2 99 29 %% !9 0> =! != %% 2% 9> =2 !@ %% @% @> =2 !9 %% =% =% !> %% . & L V 5 # Q & L 00 @= %% 1 & @3 0! %% . & < 3 > %% * == !0 %% 7 == !0 %% . & * 9@ 22 %% , =2 !@ %% 5 & 92 2@ %% , & * -1 / @! 03 %% 1 * & =9 !9 %% 1 * =9 !9 %% + =% 0% %% 6 ( @2 09 %% $ 6 ( =% 0% %% / .1 =% 0% %% /51 @3 0 %% $ =! !3 %% 1 L 1 @> 0 %% ! %%% !% %%% " =! !3 %% !% %%% %% %%% " =! !3 %% . %% %%% " @> 0 %% 5 =! !3 %% ) & 5 & =2 !@ %% < & @@ 00 %% 1 @@ 00 %% 2 4) () $)) ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @
0 ! * 1 . ' / ( 0 ',#"! ! $H$" #* "- ,%-! + 1G + ! !- &$5 ! 5 " F " . 5 " ' 5 ' ' & ) + 20 0 !@ ! @ > 0 2% != !3 !2 3 2 0 5 L ' E 3(!2 2= !2 00 ! 2 > 3 !9 0> 2= !3 !> !! @ = > 2% 9> 2% !3 !9 !! 3 = 9 @% @> 03 09 !2 !9 3 0 @ =% 09 00 !0 !9 = 9 2 . & L V 5 # Q & L 90 9 0> !! 2 9 3 1 & 22 != !0 !> !% 9 = . & < 0@ 09 !9 !9 @ = ! * 2 !3 !9 ! = @ ! 7 2 !> !> > 9 > 0 . & * 90 !% 02 9 @ 2 , 02 09 !0 !@ 3 2 @ 5 & 9 ! 00 !% @ !% 3 , & * -1 / 2= !0 0 3 9 @ 1 * & 0= !> !> !@ = = ! 1 * 2% 0! !@ !0 = @ 2 + 2! 0! ! !@ > = @ 6 ( 02 0! 3 3 ! !! 3 $ 6 ( 20 !3 !0 !! 0 3 0 / .1 2% !> != ! = @ 0 /51 20 != !> !2 @ = % $ 2! 0% != !9 3 @ 0 1 L 1 2! != 0% !! @ 9 ! %%% !% %%% " 2! 0% !3 !! = = !% %%% %% %%% " 22 !3 !@ !0 @ @ . %% %%% " 0> !> !@ !0 3 3 9 5 2 0! !0 !@ @ @ 9 ) & 5 & 0> !3 != !0 = 3 0 < & 2! !> != !0 3 @ 0 1 9! !> !2 ! % 2 5$ '3 '4 '( $4 $6 $( ) A 1, $71 ' E 8 1 5 : " !% @
/
!
5
"
.
&
!% =
ABBVVV#
"
(
#& B 2B B %39 #
/<C7F ,
$5-$ H
+7</<56 )
!% 0
"
;0%9 $
"
/,<1
$5-$ H
+7</<56 )
!% 9 -
'
&
6
)*
; 9
ABBVVV#
#& B
&B)
B6
W
W *
W6 9W
W+ #
&
15)F
, "
>>9 #
D
> C
*
#
1
'
'
*
!%%> #8 <
&
'
*
:
"
ABBVVV#
(
'
*
(
#& B
B
B<
(
#
&
1
'
*
!%
# D
/
5
-
4
L
#
1
!% ! # $
$C
5
#
/
;092#
1
!% 2 #
/
,
3
#
$5, ) !% 2 # 8
!%%%
!% ! &
"
"
1$<
: %
5
;9@
ABB
#
(
#
#& B<4CB
&B!% 2(%9@(!#
&
$ C,H) 1
!% @ #
-
T U
!% @(%!#
F
-
<
#
S ,5 , 1
!% 2
5
@
/ -
<
#
5H7
5
65Z5,5 T
!% % # "
;
/
1
;!% %(%3
2#
ABB
#
(
#& B
(
%%9023 >B
+
1
&
!% @ # #
8
/
# 7
" #
G7 H 1
.,7- F
# !% @ #
;
/
< $
;!% @(%2#
)
#
S,5FF7 6
) ,S ,<6
*
!%%> 8
( E
2
!%%3 A
&
: ,
'
;0
\\<<< # #0!9(09!#
45,1+56$ 7
!% % # 8 9%
:# :
; 0 !# )
" #
45-,<1 G O )F<454<C < 5
# !% @ # =
> "
1
5)5<,
;9=
" #
4 $5 $
'
S 6$,54<6 .
!% 0 # #
.
4 FF <6C /
!% 92 9
/
,
"
4
F
# )
" #
1
745 Z
F
< , )
!% @ 8 ,
(
!% 0 ( /
:# :
; @%2# G
#
. -C6H 1
!% 0 #
:
(
,
" '
#
,5.
< )
!% @ # :
;
,
76. )#
,5.<5- 4
(F
!% % # 8
&
L
### .
:#
;!%2#
,<1+ F $
,7-)) 5- )*
45,<7FF +
!% @ 8 5
(
!% % A
0% ?
& :# :
; 9>9# 4 #
,<1+ F $
F+745) )
!% @ # 8
L
!% 2 A
' L
!% % :# :
; @%%# G
#
)F S 6) +
!% ! # 8
(
A
"
K :
A
B
;! # .#! (!3
F5)) F 1*
547))X F
C,XC7<, 4
!% 0 #
<
: 8
8?
,
1
;3!#
4
#
F5S56 1
!%%3 # 8 . "
A
"
&
:
:
# /
'((+
-
3
- 6
"
142, rue du Chevaleret - 75013 PARIS Tél. : 01 40 77 85 01
www.credoc.fr
ISBN : 2-84104-474-0
L’innovation commerciale face aux attentes des consommateurs : quelles évolutions depuis 2011 ?
N°328 (2015)
A. DEMBO - P. HEBEL - A. VITTORI - G. CAPON - P. DUCHEN - F. LEHUEDE
Comment a évolué sur les deux dernières décennies la relation à la qualité pour les consommateurs français ?
N°327 (2015)
G. TAVOULARIS - P. HÉBEL - M. BILLMANN - C. LELARGE
Situations de vulnérabilité énergétique, pratiques de sobriété énergétique : un point sur la situation des ménages
N°326 (2015)
L. BRICE - P. CROUTTE - S. HOIBIAN - P.JAUNEAU-COTTET
Géographie du commerce de détail et de l’artisanat commercial
N°325 (2015)
T. LAGORIO - G. CAPON - P. DUCHEN
Le budget vacances des Français
N°324 (2015)
E. DAUDEY - S. HOIBIAN - S. LAUTIÉ
Une approche de l’effet du passage sur Internet d’une enquête en population générale
N°323 (2015)
P. CROUTTE - E. DAUDEY - S. HOIBIAN - S. LEGLEYE - G. CHARRANCE
L’entrepreneuriat féminin dans les quartiers populaires
N°322 (2015)
I. VAN DE WALLE - I. ALDEGHI